Έρβινγκ Πεν, Μια καριέρα στη φωτογραφία. Irving Penn, A Career in Photography

Ο Irving Penn, ήταν ένας Αμερικάνος φωτογράφος που έμεινε γνωστός κυρίως από τα πορτρέτα που έκανε και την συμβολή του στην φωτογραφία της μόδας.

Το 1917 γεννιέται στο New Jersey και το διάστημα 1934-1938 φοιτά στο σημερινό University of Arts, στην Φιλαδέλφεια, ζωγραφική και σχέδιο. Οι σπουδές του ήταν μια θαυμάσια εισαγωγή στον καλλιτεχνικό χώρο γενικότερα και άφησαν το στίγμα τους στην μετέπειτα ενασχόληση του με την φωτογραφία.

Θα δουλέψει τόσο στο Harper’s Bazaar (όπου δημοσιεύτηκαν αρκετά από τα σχέδιά του) όσο και στο Vogue, σαν φωτογράφος πια. Το Vogue στήριξε ιδιαίτερα, θα λέγαμε, τον I. Penn, μιας και του παρείχε κάθε δυνατότητα (συνεργείο, εξοπλισμό κλπ) προκειμένου να πραγματοποιήσει την οποιαδήποτε φωτογράφιση.

Το 1943 ξεκινά η συνεργασία του με το Vogue, αφού προηγουμένως είχε ταξιδέψει για έναν χρόνο στο Μεξικό φωτογραφίζοντας και ζωγραφίζοντας. Σαν θέματά του είχε τόσο ανθρώπους όσο και νεκρή φύση και τοπία.

Την δεκαετία του 1950 θα ιδρύσει το δικό του στούντιο στην Νέα Υόρκη και θα κάνει τα πρώτα βήματα στην εμπορική φωτογραφία. Η φήμη του σιγά σιγά εξαπλώνεται και αρχίζει να εδραιώνεται στην διαφήμιση και στην μόδα.

Ενώ την δεκαετία του 1970 πλέον, όπου η φωτογραφία έχει γίνει ένα μέσο καλλιτεχνικής έκφρασης, ο Irving Penn και οι φωτογραφίες του κάνουν θραύση. Πολυάριθμες διαφημιστικές καμπάνιες για πασίγνωστες εταιρείες αλλά και διάσημες προσωπικότητες της εποχής κάνουν ουρά προκειμένου να τους φωτογραφίσει. Κάθε φωτογραφία ήταν ξεχωριστή για εκείνον.

Η επιτυχία του Irving Penn οφείλεται, κατά πολλούς, στην διαφορετικότητα με την οποία προσέγγιζε την φωτογραφία. Η λιτότητα των πορτρέτων του ενέπνεαν ένα αριστοκρατικό αέρα, χωρίς περιττά σκηνικά και υπερβολές. Θεωρείται μάλιστα ο τελευταίος εκπρόσωπος αυτού του στυλ. Ο ίδιος υποστήριζε πως η απλότητα των φωτογραφιών του οφείλονται στην άγνοια που είχε όσον αφορά τον χώρο της εμπορικής φωτογραφίας γενικότερα.

Chicks in a Jar, Mexico, 1942 (print 1983), Gelatin silver photograph, The Art Institute of Chicago, gift of Irving Penn (1996.160), © 1984 by Irving Penn)

Ενώ άλλοι σύγχρονοι συνάδελφοί του έφτιαχναν σκηνικά με τα πιο περίεργα αντικείμενα, εκείνος είχε ως μόνο φόντο ένα λευκό χαρτί προκειμένου να αποφύγει την υπερβολή και το ακαλαίσθητο. Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούσε, είχε ως αποτέλεσμα την ανάδειξη αυτού που φωτογράφιζε κάθε φορά και όχι του σκηνικού. Βασικός του στόχος υπήρξε η ανακάλυψη του ψυχισμού και η ανάδειξη της προσωπικής ιστορίας του εκάστοτε αντικειμένου. Κατά αυτόν τρόπο λοιπόν, ο Irving Penn, κατάφερε να συνδυάσει την εμπορική φωτογραφία με τα καλλιτεχνικά πορτραίτα. Δυο εντελώς διαφορετικοί κλάδοι της φωτογραφίας συνδέονται και το αποτέλεσμα είναι εκπληκτικό.

Tambul Warrier, New Guinea, 1970 (print March 1979), Platinum palladium photograph, The Art Institute of Chicago, gift of Irving Penn (1996.268), © 1974 by Irving Penn, courtesy of Vogue)

Ο Irving Penn, δεν φωτογράφιζε ποτέ το αντικείμενό του στον προσωπικό του χώρο ή στον χώρο εργασίας του. Όλες οι φωτογραφίσεις λάμβαναν χώρα στο στούντιο του, γυμνές από σκηνικά με τα καλώδια ή και άλλα σύνεργα να παρεμβάλλονται συχνά στις φωτογραφίες του. Θα μπορούσε να πει κανείς πως είχε μια έμμονη με το στούντιο. Συνομιλούσε με τα μοντέλα του στην προσπάθειά του να κάνει την κάθε φωτογραφία να ‘μιλήσει’ και αυτή με την σειρά της.

Αντιμετωπίζοντας την φωτογραφία από μια ελεύθερη σκοπιά, αυτή της ζωγραφικής χρησιμοποιούσε συχνά τον όρο ‘ζωγράφος της μόδας’. Αν και είναι ένας όχι απόλυτα διευκρινισμένος όρος, σίγουρα είναι μια καλή εισαγωγή για το τι πρόκειται να νιώσει κάνεις κοιτάζοντας τις φωτογραφίες του.

Young Woman in a Net (Miyake Design), New York, 1993 (print April 1994), Platinum palladium photograph, The Art Institute of Chicago, gift of Irving Penn (1996.250) © 1993 by Irving Penn)

Harlequin Dress (Lisa Fonssagrives-Penn), New York, 1950 (print March 1979), Platinum palladium photograph, The Art Institute of Chicago, gift of Irving Penn (1996.236), © 1950 (renewed 1978) by The Condé Nast Publications, Inc.)

Anais Nin, New York, 1971 (print February 1982), Platinum palladium photograph, The Art Institute of Chicago, gift of Irving Penn (1996.216) © 1971 by The Condé Nast Publications, Inc.)

Chimney Sweep, London, 1950 (print 1967), Platinum palladium photograph, The Art Institute of Chicago, gift of Irving Penn (1996.263) © 1951 by The Condé Nast Publications, Inc.)

Lion Skull, Prague, 1986 (print 1986), Gelatin silver photograph, The Art Institute of Chicago, gift of Irving Penn (1996.179), © 1986 by Irving Penn)

Truman Capote, New York, 1965 (print 1986), Platinum palladium photograph, The Art Institute of Chicago, gift of Irving Penn (1996.215) © 1965 (renewed 1993) by The Condé Nast Publications, Inc.)

Άγνοια, φόβος για την υπερβολή ή διαφορετική αίσθηση του ωραίου, όποιο και να είναι το αίτιο που ώθησε τον Irving Penn να τραβήξει αυτές τις φωτογραφίες, το αποτέλεσμα ήταν εξαιρετικό. Η δουλειά του άφησε εποχή και ουκ ολίγοι μεταγενέστεροι φωτογράφοι προσπάθησαν να βαδίσουν στα χνάρια του. Σε μια εποχή της υπερβολής και του πλούτου, η απλότητα έκανε πάταγο…

Πηγή: www.consider.gr/irving-penn-photographer/

Διαστημικό σκάφος προσεγγίζει την Ψυχή. Spacecraft approaches the metal world Psyche

Artist’s concept of the Psyche spacecraft, a proposed mission for NASA’s Discovery program that would explore the huge metal Psyche asteroid from orbit. Credit: NASA/JPL-Caltech

Ο καλλιτέχνης Peter Rubin και η αστροφυσικός Lindy Elkins-Tanton προσπαθούν να φανταστούν τι θα δει ένα διαστημικό σκάφος που θα προσεγγίσει τον μεταλλικό κόσμο του αστεροειδή Ψυχή:

Artist Peter Rubin and scientist Lindy Elkins-Tanton collaborate with Space Systems Loral and JPL to envision what orbiting the metal world Psyche might be like. Pallasite contraction scarps, sulfur lava flows, frozen ejecta towers...what do you think might be there?

Artist’s impression of the size comparison between 16 Psyche, Eros, the Moon and Earth. Credit: Space.com/Karl Tate (artist)

H Ψυχή βρίσκεται στη ζώνη των αστεροειδών μεταξύ του Άρη και του Δία, είναι ο μεγαλύτερος μεταλλικός αστεροειδής στο ηλιακό μας σύστημα με διάμετρο περίπου 300 χιλιομέτρων. Αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από καθαρό νικέλιο και σίδηρο.

Ο αστεροειδής Ψυχή είναι πιθανόν να διαθέτει νερό, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασαν Αμερικανοί επιστήμονες στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Αστρονομικής Εταιρείας στην Καλιφόρνια.

The huge metal asteroid Psyche may have a strong remnant magnetic field. Credit: Damir Gamulin/Ben Weiss

Η Ψυχή εκτιμάται ότι είναι ο μεταλλικός πυρήνας ενός κατεστραμμένου πρωτοπλανήτη. Φαίνεται να υπάρχουν πτητικές ουσίες στην επιφάνειά της, που παραπέμπουν στην παρουσία νερού ή υδροξυλίου.

Η Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία ήδη εξετάζει την πιθανότητα να στείλει μια αποστολή στην Ψυχή.

Πηγή: physicsgg

Αντίστροφη μέτρηση για την πρώτη «φωτογράφηση» μιας μαύρης τρύπας. Astronomers Are Trying To “See” a Black Hole for the First Time Ever

Οι μαύρες τρύπες είναι τα «απομεινάρια» πολύ μεγάλων άστρων, τα οποία έχουν τόσο μεγάλη πυκνότητα που «καταπίνουν» οποιοδήποτε φωτόνιο ή σώμα βρεθεί στην εμβέλεια του πανίσχυρου βαρυτικού τους πεδίου, ή αλλιώς στον ορίζοντα γεγονότων, όπως ονομάζεται. In this artist's conception, the black hole at the center of our galaxy is surrounded by a hot disk of accreting material. Blue lines trace magnetic fields. The Event Horizon Telescope has measured those magnetic fields for the first time with a resolution six times the size of the event horizon (6 Schwarzschild radii). It found the fields in the disk to be disorderly, with jumbled loops and whorls resembling intertwined spaghetti. In contrast, other regions showed a much more organized pattern, possibly in the region where jets (shown by the narrow yellow streamer) would be generated. Credit: M. Weiss/CfA

Για πρώτη φορά, την επόμενη άνοιξη ένα δίκτυο εννέα επίγειων ραδιοηλεσκοπίων θα αποπειραθεί να απαθανατίσει το «προφίλ» μιας μαύρης τρύπας. Στόχος του Event Horizon Telescope (ΕΗΤ), όπως ονομάζεται το πρότζεκτ, είναι να «φωτογραφήσει» τον Τοξότη Α*, τη μαύρη τρύπα που βρίσκεται στο κέντρο του Γαλαξία μας.

Ήδη έχει ολοκληρωθεί ένα αρκετά μεγάλο μέρος της τεχνικής προετοιμασίας. Έτσι, οι επιστήμονες εκτιμούν πως τον Απρίλιο του 2017 θα καταφέρουν να φωτογραφήσουν για πρώτη φορά μία μαύρη τρύπα.

Οι μαύρες τρύπες είναι τα «απομεινάρια» πολύ μεγάλων άστρων, τα οποία έχουν τόσο μεγάλη πυκνότητα που «καταπίνουν» οποιοδήποτε φωτόνιο ή σώμα βρεθεί στην εμβέλεια του πανίσχυρου βαρυτικού τους πεδίου, ή αλλιώς στον ορίζοντα γεγονότων, όπως ονομάζεται.

Επομένως, οι επιστήμονες δεν θα απαθανατίσουν την ίδια τη μαύρη τρύπα αλλά το «προφίλ» του ορίζοντα γεγονότων, μέσω της ποσότητας θερμού αερίου που περιδίνεται στην περιφέρειά του, πριν εξαφανισθεί για πάντα στο εσωτερικό του Τοξότη Α*.

«Υπάρχουν αρκετά εμπόδια που θα πρέπει να ξεπερασθούν για να αποτυπωθεί ο Ταξότης Α* – που ουσιαστικά είναι ένα εξαιρετικά μικρό ίχνος στον ουρανό», λέει στην ιστοσελίδα Futurism η Φέριαλ Οζέλ, καθηγήτρια φυσικής και αστρονομίας στο πανεπιστήμιο της Αριζόνα και μέλος του πρότζεκτ.

Ο λόγος είναι πως η μαύρη τρύπα απέχει 25.000 έτη φωτός από τη Γη. Σύμφωνα με την Οζέλ, είναι σαν να θέλουν να διακρίνουν ένα CD που βρίσκεται στην επιφάνεια της Σελήνης.

Credit: Scientific American

Γι’ αυτό και οι επιστήμονες θα συνδυάσουν εννιά ραδιοτηλεσκόπια από τις τέσσερις γωνιές του πλανήτη, όπως τις ΗΠΑ, την Ισπανία και τη Γαλλία, δημιουργώντας έτσι ένα «εικονικό» τηλεσκόπιο με πρωτόγνωρη ευκρίνεια. Επίσης, θα αξιοποιήσουν ένα μήκος κύματος ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας το οποίο διαπερνά όχι μόνο τα νέφη γύρω από τη μαύρη τρύπα, αλλά και τη γήινη ατμόσφαιρα.

Πέρα από το ότι θα πρόκειται για επίτευγμα από τη σκοπιά της παρατηρησιακής φυσικής, η «φωτογράφηση» του Τοξότη Α* θα δώσει τη δυνατότητα να ελεγχθεί μία ακόμη φορά η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας. Σύμφωνα με τη θεωρία του Αϊνστάιν, οι μαύρες τρύπες παραμορφώνουν τοπικά τον χωρόχρονο, ενώ μάλιστα μπορεί να υπολογισθεί η παραμόρφωση.

In this composite image, the region surrounding Sagittarius A* shines brightly with all the energetic matter falling into it. Credit: NASA/CXC/JPL-CALTECH/ESA-STSCI

Έτσι, οι εικόνες του Τοξότη Α* αναμένεται να παρουσιάζουν τη μορφή ενός μηνίσκου, οι διαστάσεις του οποίου θα πρέπει να συμφωνούν με τις προβλέψεις της Γενικής Σχετικότητας. Σε αντίθετη περίπτωση, αυτό θα σημαίνει πως η θεωρία χρειάζεται βελτίωση.

Πριν πάντως «φωτογραφηθεί» ο Τοξότης Α*, οι επιστήμονες ήδη έχουν αποφασίσει πως το επόμενο βήμα θα είναι να απαθανατίσουν τη μαύρη τρύπα που βρίσκεται στον γαλαξία Messier 87. Η συγκεκριμένη μαύρη τρύπα είναι πολύ μεγαλύτερη από τον Τοξότη Α*, ενώ από αυτήν εκτινάσσονται τεράστιοι πίδακες πλάσματος στο διάστημα.

Πηγή: http://futurism.com/into-the-abyss-astronomers-are-trying-to-see-a-black-hole-for-the-first-time-ever/

Υποψήφια για ζωή η Ελλάς (του Άρη). A funnel on Mars could be a place to look for life

Ίσως η Ελλάς στον Άρη να φιλοξενεί ζωή. A strangely shaped depression on Mars could be a new place to look for signs of life on the Red Planet, according to a new study. The depression was probably formed by a volcano beneath a glacier and could have been a warm, chemical-rich environment well suited for microbial life. Hellas as it is today as seen in this photo taken by the Hubble Space Telescope. Credit: NASA/ESA

Η Ελλάς (Hellas) είναι μία τεράστια πεδιάδα και κυκλική-ελλειπτική λεκάνη από πρόσκρουση αστεροειδούς που βρίσκεται στο νότιο ημισφαίριο του Άρη. 

Η τεράστια λεκάνη του Κόκκινου Πλανήτη ίσως διαθέτει φιλικές στη ζωή συνθήκες. (Left) A graph charting the depth of the Hellas depression at different points, and a topographic map of the depression. (Right) A graph charting the depth of the Galaxias Fossae depression at different points, and a topographic map of the depression. Credit: Joseph Levy/NASA

Μια νέα μελέτη υποδεικνύει ένα σημείο της πεδιάδας το οποίο διαθέτει πιθανώς συνθήκες φιλικές στη ζωή και έτσι αν ψάξουμε για ζωή στον Άρη το σημείο αυτό είναι πολύ ισχυρός υποψήφιος.

Τεράστια

The strange, funnel-shaped depression was found inside a crater on the rim of the Hellas basin, and it’s surrounded by ancient glacial deposits.

Η Ελλάς είναι ο δεύτερος ή ο τρίτος μεγαλύτερος κρατήρας προσκρούσεως που είναι γνωστός σε ολόκληρο το ηλιακό μας σύστημα. Ο πυθμένας της λεκάνης βρίσκεται 7.152 μέτρα κάτω από το μέσο επίπεδο της αρειανής επιφανείας. Το μήκος της Ελλάς εκτείνεται σε μέγιστο μήκος περίπου 2.300 χιλιομέτρων. Εξαιτίας των μεγάλων της διαστάσεων και του ανοικτόχρωμου της επιφανείας της σε σχέση με τη γύρω περιοχή, η Ελλάς ήταν ένα από τα πρώτα αρειανά χαρακτηριστικά που ανακαλύφθηκαν με τηλεσκόπιο από τη Γη.

The site was first detected in 2009, when researchers noticed that the crack-like features in images captured by the Mars Reconnaissance Orbiter were similar to ‘ice cauldrons’ in Iceland and Greenland. An ice cauldron in Iceland's Vatnajökull ice cap is pictured. Credit: Joseph Levy et. al.

Πριν από λίγα χρόνια εντοπίστηκε στην Ελλάς μια μυστηριώδης γεωλογική δομή σε σχήμα ομόκεντρων κύκλων. Η δομή αυτή περιβάλλεται από παγετώνα. Ερευνητές του Ινστιτούτου Γεωφυσικής του Πανεπιστημίου του Τέξας υποστηρίζουν ότι ο γεωλογικός σχηματισμός είναι αποτέλεσμα υπόγειας ηφαιστειακής δραστηριότητας. Σύμφωνα με τους ερευνητές στο σημείο αυτό είναι πιθανό να υπάρχει ζέστη, νερό σε υγρή μορφή αλλά και χημικά συστατικά που ανήκουν σε αυτό που οι ειδικοί ονομάζουν «δομικά υλικά» της ζωής. Με απλά λόγια έχει δημιουργηθεί εκεί ένα περιβάλλον ιδανικό για την παρουσία της ζωής.

Πηγή: Joseph S. Levy, Timothy A. Goudge, James W. Head, Caleb I. Fassett. Candidate volcanic and impact-induced ice depressions on Mars. Icarus, 2016; DOI: 10.1016/j.icarus.2016.10.021

Έρχεται η υπερ-Σελήνη! We're about to see a record-breaking supermoon

Θα είναι η μεγαλύτερη πανσέληνος των τελευταίων 70 ετών. The supermoon on Nov. 14 will be very rare. On the night of Monday, Nov. 14, you’ll see the biggest moon in the sky in 70 years. AP

Το μεγαλύτερο φεγγάρι που είχαν ποτέ την ευκαιρία να δουν οι περισσότεροι άνθρωποι που είναι σήμερα ζωντανοί, θα υπάρξει κατά την πανσέληνο της 14ης Νοεμβρίου. Τη μέρα εκείνη η Σελήνη θα πλησιάσει στη Γη περισσότερο από κάθε άλλη φορά και έτσι θα φαίνεται η μεγαλύτερη που έχει υπάρξει μετά το 1948, δηλαδή εδώ και σχεδόν 70 χρόνια.

A comparison of the Moon at perigee (its closest to Earth, at left) and at apogee (its farthest from us). The change in distance makes the full Moon look 14% larger at perigee than at apogee. and nearly 30% larger in area. Credit: Sky and Telescope, Laurent Laveder

Η επόμενη φορά που το φεγγάρι θα βρεθεί πάλι τόσο κοντά και θα φαίνεται τόσο μεγάλο και φωτεινό, θα είναι το Νοέμβριο του 2034, σύμφωνα με τη NASA. Στις 14 Νοεμβρίου φέτος η Σελήνη θα φαίνεται έως 7% μεγαλύτερη και 16% φωτεινότερη σε σχέση με την μέση πανσέληνο.

Πότε και πώς

Supermoons can appear 30 percent brighter and up to 14 percent larger than typical full moons. Learn what makes a big full moon a true 'supermoon' in this Space.com infographic. Credit: Karl Tate/SPACE.com

Η σούπερ-πανσέληνος θα φθάσει στο μέγιστό της στις 15:52 ώρα Ελλάδος στις 14 Νοεμβρίου. Στην πραγματικότητα και τα δύο συνεχόμενα βράδια της 13ης και της 14ης Νοεμβρίου, η πανσέληνος θα είναι εντυπωσιακή. Εννοείται ότι ο ίδιος ο δορυφόρος δεν αλλάζει μέγεθος, αλλά μεταβάλλεται η απόστασή του από εμάς. Η Σελήνη ακολουθεί μια ελλειπτική τροχιά και η απόστασή της από τον πλανήτη μας δεν είναι σταθερή. Έτσι, τόσο το κοντινότερο σημείο της (περίγειο), όσο και το πιο μακρινό (απόγειο), εμφανίζουν αυξομειώσεις από μήνα σε μήνα. Η μέση απόσταση Γης-Σελήνης είναι 384.400 χιλιόμετρα, αλλά αυξάνεται κατά 5% περίπου στο απόγειο και μειώνεται κατά 5% στο περίγειο.

Nothing beats a bright and beautiful "supermoon." Except maybe, three supermoons! 2016 ends with a trio of full moons at their closest points to Earth.

Εντυπωσιακή ήταν επίσης η πανσέληνος της 16ης Οκτωβρίου, ενώ θεαματική θα είναι και η επόμενη της 14ης Δεκεμβρίου, αν και όχι όπως αυτή στα μέσα Νοεμβρίου. Ο όρος υπέρ-Σελήνη ή σούπερ-Σελήνη (όταν η πανσέληνος συμπίπτει με το περίγειο) δεν είναι επιστημονικός, αλλά δημιουργήθηκε το 1979 από τον αστρολόγο Ρίτσαρντ Νόλε.

Πηγή: Το Βήμα Online

Οι επιστήμονες ανακάλυψαν τι συνέβη μετά την έκρηξη στη Σαντορίνη. New evidence on what caused tsunamis after massive Santorini volcanic eruption in the Bronze Age

Τι προκάλεσε το καταστροφικό τσουνάμι και τι επιπτώσεις είχε στην ευρύτερη περιοχή. View, looking North, of the northern part of the Santorini caldera. The island of Therasia (left) is separated from the island of Thera (right) by a channel, that is now thought to have formed at the end of the Late Bronze Age eruption.

Το καταστροφικό τσουνάμι που σάρωσε το προϊστορικό Αιγαίο μετά την κατακλυσμική έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης δεν προκλήθηκε από την ταυτόχρονη κατάρρευση των τοιχωμάτων της καλδέρας, όπως πίστευαν έως τώρα οι επιστήμονες, αλλά από την τεράστια ποσότητα πυροκλαστικών ηφαιστειακών υλικών που έπεσαν απότομα μέσα στη θάλασσα.

Αυτό προκύπτει από μία νέα έρευνα Ελλήνων και άλλων επιστημόνων, που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Nature Communications», με επικεφαλής την Παρασκευή Νομικού, επίκουρη καθηγήτρια Φυσικής Γεωγραφίας και Γεωλογικής Ωκεανογραφίας του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Τα στοιχεία

Δείτε ένα εντυπωσιακό βίντεο για την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης και τι ακολούθησε.

Οι επιστήμονες παρουσιάζουν νέα βαθυμετρικά και σεισμικά στοιχεία, τα οποία αποδεικνύουν ότι η καλδέρα δεν ήταν ανοιχτή προς τη θάλασσα κατά τη διάρκεια της κύριας φάσης της έκρηξης, αλλά πλημμύρισε με νερό, αφότου η έκρηξη είχε πια ολοκληρωθεί.

Η μέχρι σήμερα κυρίαρχη θεωρία ήταν ότι κατά την ηφαιστειακή έκρηξη, εξαιτίας της οποίας κατέρρευσε το ηφαιστειακό συγκρότημα στη θάλασσα, δημιουργήθηκε μία τεράστια καλδέρα, με διαστάσεις δέκα επί επτά χιλιομέτρων, και αυτή η κατάρρευση προκάλεσε τσουνάμι. Η νέα θεωρία αμφισβητεί τις έως τώρα εκτιμήσεις για το πώς προκλήθηκε το τσουνάμι.

Πώς μεγάλωσε και πλημμύρισε η προϋπάρχουσα καλδέρα

View across the northern part of Santorini's flooded caldera.

Οι πρόσφατες έρευνες της κ. Νομικού και των άλλων ερευνητών, που έγιναν στον βυθό γύρω από το νησί, έφεραν στο φως στα βορειοδυτικά της καλδέρας ένα υποθαλάσσιο κανάλι, πλάτους ενός χιλιομέτρου και μήκους τριών χιλιομέτρων, το οποίο συνέδεε την καλδέρα με τη θάλασσα. Αυτό το κανάλι, το οποίο αρχικά είχε κλείσει από την τέφρα και υλικά της έκρηξης, στη συνέχεια -όπως ένα φράγμα που σπάει- υποχώρησε ξαφνικά και έτσι η έως τότε σχεδόν στεγνή καλδέρα γέμισε με θαλασσινό νερό, μέσα σε λιγότερο από δύο ημέρες ή ακόμη και σε λίγες ώρες.

Όταν έγινε η ηφαιστειακή έκρηξη, σύμφωνα με τους επιστήμονες, υπήρχε ελάχιστο έως καθόλου νερό μέσα στην καλδέρα, η οποία ήταν απομονωμένη από τη γύρω θάλασσα. Προ της έκρηξης, στο βόρειο τμήμα του ηφαιστειακού πεδίου, η Σαντορίνη διέθετε, ήδη, μία ρηχή καλδέρα σαν λιμνοθάλασσα, που είχε δημιουργηθεί από προηγούμενη έκρηξη πριν από 18.000 χρόνια.

Η κατοπινή μεγάλη έκρηξη του 1610 π.Χ. βάθυνε και διεύρυνε εκείνη την αρχαιότερη καλδέρα, η οποία τελικά πλημμύρισε με νερό, όταν στη βορειοδυτική περιοχή μεταξύ Οίας-Θηρασίας, που έως τότε ήταν πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, άνοιξε ένα κανάλι προς τη θάλασσα. Οι επιστήμονες υπολόγισαν ότι για να γίνει αυτό, εκτοπίσθηκαν από τα εισρέοντα νερά πετρώματα όγκου 2 έως 2,5 κυβικών χιλιομέτρων.

Αυτό το απότομο πλημμυρικό συμβάν, που έγινε με χρονική υστέρηση σε σχέση με την κυρίως έκρηξη, σταμάτησε όταν το νερό μέσα στην καλδέρα έφθασε στο επίπεδο της θάλασσας (κάτι ανάλογο συνέβη με την πλημμύρα που γέμισε με νερό τη Μαύρη Θάλασσα πριν περίπου 8.400 χρόνια). Λίγο μετά, τα νερά της θάλασσας άνοιξαν ακόμη δύο κανάλια στα νοτιοδυτικά της καλδέρας.

Όμως, ενώ αυτή η μαζική πλημμύρα προκάλεσε κύματα μέσα στην ίδια την καλδέρα, δεν θεωρείται ικανή να έχει προκαλέσει μεγάλα κύματα έξω από αυτήν. Συνεπώς, θεωρείται απίθανο να δημιούργησε τσουνάμι, μάλιστα, τόσο μεγάλης κλίμακας. Για να είχε δημιουργηθεί τσουνάμι κατά την κατάρρευση της καλδέρας, θα πρέπει αυτή να ήταν ήδη γεμάτη νερό και να συνδεόταν με την ανοιχτή θάλασσα. Κάτι τέτοιο, όμως, όπως δείχνει η νέα μελέτη, δεν συνέβαινε τότε, αλλά συνέβη αργότερα, καθώς η καλδέρα πλημμύρισε και συνδέθηκε με τη θάλασσα μόνο όταν πια είχε τελειώσει η έκρηξη του ηφαιστείου.

Τι προκάλεσε το τσουνάμι

Image of the northern ‘breach’ in the Santorini caldera, and the scour and channel that cut through it. From Nomikou et al., 2016.

Αντίθετα, οι ερευνητές εντόπισαν στον βυθό, στα ανοιχτά των ακτών της Σαντορίνης, εναποθέσεις πυροκλαστικών υλικών πάχους έως 60 μέτρων, τα οποία -κατά την έκρηξη του ηφαιστείου- εκτινάχθηκαν γρήγορα προς κάθε κατεύθυνση στη θάλασσα γύρω από το νησί. Αυτός ο μεγάλος όγκος των πυροκλαστικών ροών (της τάξης των 30 έως 80 κυβικών χιλιομέτρων) εκτιμάται ότι εκτόπισε, αντίστοιχα, μεγάλες ποσότητες νερού και ήταν ικανός να προκαλέσει το τσουνάμι.

Metre-wide block of stromatolite, thrown out during the LBA eruption, now in the entrance to the Heliotopos hotel.

Όπως δήλωσε στο Αθηναϊκό και Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η κ. Νομικού, «εδώ και χρόνια οι επιστήμονες μελετούν τη μορφολογία του ηφαιστείου της Σαντορίνης για να βρουν ποια τμήματά του καταποντίστηκαν και ποια έμειναν στην επιφάνεια μετά την έκρηξη. Η νέα μελέτη μας δείχνει ότι υπήρχε ένα κανάλι μεταξύ Οίας και Θηρασιάς, το οποίο μπαζώθηκε από την έκρηξη και έτσι η κύρια καλδέρα γκρεμίστηκε χωρίς να προκαλέσει τσουνάμι. Στη συνέχεια, όταν έσπασε το φράγμα στο κανάλι μεταξύ Οίας-Θηρασιάς, εισχώρησε το θαλασσινό νερό στην καλδέρα το πολύ μέσα σε δύο ημέρες».

«Κάτι τέτοιο, όμως, δεν προκάλεσε το τσουνάμι. Αυτό δημιουργήθηκε, επειδή κατά την τρίτη και την τέταρτη φάση της έκρηξης εκτινάχθηκαν στον αέρα μεγάλες ποσότητες ηφαιστειακής τέφρας, πυροκλαστικές ροές που στη συνέχεια εισχώρησαν στον υποθαλάσσιο χώρο. Αυτές τελικά προκάλεσαν το τσουνάμι, το οποίο επηρέασε τη βόρεια Κρήτη και όλη την ανατολική Μεσόγειο», πρόσθεσε η Ελληνίδα επιστήμονας.

Krakatoa – before and after: notice how much of the island of Rakata (labelled Krakatau) has disappeared in the eruption; and the large shoals of pumice that formed new islands north-west of Krakatau (Proceedings of the Royal Geographical Society).

Κύματα ύψους, τουλάχιστον, εννέα μέτρων έφθασαν στη βόρεια Κρήτη και πλημμύρισαν διάφορες περιοχές, όπως δείχνουν ευρήματα σε μινωικές αρχαιολογικές τοποθεσίες, όπως το Παλαιόκαστρο. Αυτή η νέα θεωρία είναι σύμφωνη με υπάρχουσες μελέτες, που αποδεικνύουν ότι οι πυροκλαστικές ροές ήταν, επίσης, η κύρια αιτία για το τσουνάμι που προκλήθηκε κατά την ισχυρή έκρηξη του ηφαιστείου Κρακατόα της Ινδονησίας  το 1883.

Πλήγμα στους Μινωίτες, αλλά όχι κατάρρευση

Bronze Age street scene – Akrotiri, Santorini. Precursory earthquakes damaged the town. But there was time for the residents to clear up rubble (foreground), and rescue furniture (those are casts of bed frames in the street), before the town was buried in pumice.

Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού ήταν μία από τις μεγαλύτερες των τελευταίων 10.000 ετών σε όλον τον κόσμο. Η επικρατέστερη επιστημονική εκτίμηση είναι ότι η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας έγινε περίπου το 1610 π.Χ. (συν/πλην 15 χρόνια).

Ο Μινωικός Πολιτισμός στην Κρήτη καταστράφηκε πολύ αργότερα, περί το 1450 π.Χ. Συνεπώς, σύμφωνα με την κ. Νομικού, η έκρηξη του ηφαιστείου και το επακόλουθο τσουνάμι αποτέλεσε μεν ένα πλήγμα που κατέστησε πιο ευάλωτο τον πολιτισμό των Μινωιτών, αλλά ο τελευταίος κατέρρευσε από άλλες ενδογενείς αιτίες, τουλάχιστον ενάμιση αιώνα αργότερα.

Στη νέα μελέτη συμμετείχαν, από ελληνικής πλευράς, ο καθηγητής Δημήτρης Παπανικολάου και η Δανάη Λαμπρίδου του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς, επίσης, επιστήμονες από τη Γαλλία, τη Βρετανία, τη Γερμανία, τις ΗΠΑ και την Ισλανδία.