Η ισχυρή κοσμική ακτινοβολία έχει εξωγαλαξιακή προέλευση. New evidence that the highest energy cosmic rays come from beyond our galaxy

Οι κοσμικές ακτινοβολίες ταξιδεύουν από άλλες περιοχές του Σύμπαντος έξω από τον δικό μας γαλαξία και φτάνουν στην Γη. Auger's new result suggests more of the highest energy cosmic rays come from one direction in the sky (red) than the other. The white contours surround the point of maximum flux. Credit: The Pierre Auger Collaboration/Science

Για πρώτη φορά οι επιστήμονες επιβεβαίωσαν ότι οι υψηλής ενέργειας κοσμικές ακτίνες που «βομβαρδίζουν» τη Γη, προέρχονται από μακρινές πηγές εκτός του γαλαξία μας.

H ανακάλυψη

The Pierre Auger Observatory includes 1660 water tanks like this one spread over an area five times bigger than the city of Chicago. Credit: Steven Saffi

Μια μεγάλη ομάδα άνω των 400 επιστημόνων από 18 χώρες, που ανέλυσαν τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Pierre Auger και έκαναν τη σχετική δημοσίευση στην επιθεώρηση «Science», κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα περισσότερα σωματίδια της κοσμικής ακτινοβολίας δεν προέρχονται από το δικό μας γαλαξία, αλλά από εξωγαλαξιακές πηγές. Οι κοσμικές ακτίνες, οι οποίες είναι πυρήνες διαφόρων χημικών στοιχείων (κυρίως υδρογόνου) που έχουν επιταχυνθεί σχεδόν στην ταχύτητα του φωτός, έχουν γίνει αντιληπτές εδώ και πάνω από 50 χρόνια, αλλά οι ακριβείς πηγές τους παραμένουν ένα μυστήριο.

Το Παρατηρητήριο Pierre Auger στη Δυτική Αργεντινή δημιουργήθηκε το 2001 ειδικά για να μελετήσει τις κοσμικές ακτίνες και είναι το μεγαλύτερο του είδους του στον κόσμο. Συλλέγει στοιχεία από 1.600 ανιχνευτές κοσμικών σωματιδίων, που είναι εξαπλωμένοι σε μια έκταση περίπου 3.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Τα νέα ευρήματα, που βασίζονται στην ανάλυση στοιχείων 12 ετών από το εν λόγω Παρατηρητήριο (συνολικά άνω των 30.000 κοσμικών σωματιδίων), αποκαλύπτουν μια «ανισοτροπία», δηλαδή μια ασυμμετρία στην κατανομή των διευθύνσεων από όπου φαίνεται να προέρχονται τα κοσμικά σωματίδια, καθώς πλησιάζουν στη Γη.

Από πού έρχονται

A rendering of how the Pierre Auger detectors measure light produced by air showers created by cosmic rays. When a high energy cosmic ray hits the atmosphere, it produces a so-called air shower, which is a 'shower' of lower energy particles. Detectors on the ground count these.

Τα σωματίδια προέρχονται από μια ευρεία περιοχή του ουρανού και όχι από το κέντρο του γαλαξία μας, όπως αρχικά είχε υποτεθεί. Τα φορτισμένα σωματίδια της κοσμικής ακτινοβολίας με την υψηλότερη ενέργεια είναι πολύ δύσκολο να ανιχνευθούν, επειδή υπολογίζεται ότι στη Γη φθάνουν κατά μέσο όρο με ρυθμό ένα μόνο σωματίδιο ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο ετησίως (είναι σαν μία κοσμική ακτίνα να πέφτει σε μια έκταση όσο ένα γήπεδο ποδοσφαίρου κάθε έναν αιώνα). Όταν ένα τέτοιο σπάνιο σωματίδιο προσκρούει στη γήινη ατμόσφαιρα και αλληλεπιδρά μαζί της, μπορεί να «μαρτυρήσει» την παρουσία του, επειδή δημιουργεί μια «βροχή» ηλεκτρονίων, φωτονίων και άλλων υποατομικών σωματιδίων.

Στο Παρατηρητήριο Pierre Auger -το οποίο θα αναβαθμισθεί το 2018- η ανίχνευση των κοσμικών σωματιδίων γίνεται από την λεγόμενη ακτινοβολία Τσερένκοφ, που εκπέμπεται όταν η κοσμική ακτινοβολία διαπεράσει δεξαμενές νερού. Ο Ήλιος εκπέμπει, επίσης, κοσμική ακτινοβολία αλλά χαμηλής ενέργειας. Τα εξωγαλαξιακής προέλευσης κοσμικά σωματίδια εκτιμάται ότι προέρχονται από βίαια αστροφυσικά φαινόμενα όπως οι μαύρες τρύπες.

Πηγές: www.amna.gr – www.sciencemag.org

Ανακαλύφθηκε το πρώτο ζεύγος αστεροειδών που μοιάζει με κομήτη. The comet that turned out to be two asteroids

Like a comet, the asteroid pair has a long tail of dust which changes in orientation based on particle size and pressure. Its apparent movement in the animation above is also the result of the relative alignment between the Sun, Earth, and the object changing between observations. Credits: NASA, ESA, and J. Agarwal, Max Planck Institute for Solar System Research

Στη ζώνη των αστεροειδών μεταξύ Άρη και Δία οι αστρονόμοι ανακάλυψαν ένα παράξενο ζεύγος διαστημικών βράχων που συμπεριφέρονται όπως ένας κομήτης.

Οι δύο αστεροειδείς είχαν ανακαλυφθεί το 2006 και αρχικά είχαν θεωρηθεί ένα ενιαίο σώμα με την ονομασία 288Ρ. Όμως, τώρα έγινε αντιληπτό ότι πρόκειται για δύο ξεχωριστά σώματα, που βρίσκονται σε άκρως ελλειπτική τροχιά το ένα γύρω από το άλλο, σε απόσταση περίπου 100 χιλιομέτρων. Κάθε αστεροειδής έχει μήκος περίπου ενός χιλιομέτρου.

Το ζεύγος μοιάζει με κομήτη, επειδή εκρέει μεγάλες ποσότητες υδρατμών στο διάστημα, αφήνοντας έτσι μια ουρά πίσω του. Κατά καιρούς είχαν βρεθεί είτε ζεύγη αστεροειδών είτε μεμονωμένοι αστεροειδείς που μοιάζουν με κομήτες, αλλά ποτέ ως τώρα δεν είχαν παρατηρηθεί κάποιοι αστεροειδείς που να συνδυάζουν και τα δύο αυτά γνωρίσματα, δηλαδή ζεύγος με χαρακτηριστικά κομήτη.

Hubble photographed a pair of asteroids orbiting each other that have a tail of dust, which is a comet-like feature. The odd object, called 2006 VW139/288P, is the first known binary asteroid that is also classified as a main-belt comet. Roughly 5,000 years ago, 2006 VW139/288P probably broke into two pieces due to a fast rotation. Credits: NASA, ESA, and J. Agarwal, Max Planck Institute for Solar System Research

Οι ερευνητές, με επικεφαλής την Τζέσικα Αγκαρβάλ του Ινστιτούτου Ερευνών Ηλιακής Δυναμικής Μαξ Πλανκ της Γερμανίας, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό "Nature", χρησιμοποίησαν τη βοήθεια του διαστημικού τηλεσκοπίου Χαμπλ (Hubble) για τις παρατηρήσεις τους.

Το 1996 οι αστρονόμοι είχαν κάνει την πρώτη ανακάλυψη ενός αστεροειδούς που «φτύνει» υδρατμούς στο διάστημα. Έκτοτε οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι αρκετά σώματα στη ζώνη των αστεροειδών διαθέτουν μικρότερες ή μεγαλύτερες ποσότητες παγωμένου νερού, που μερικές φορές μετατρέπεται σε υδρατμούς.

Η καλύτερη μελέτη των αστεροειδών, οι οποίοι αποτελούν και δυνητική απειλή για τη Γη, αποτελεί βασικό στόχο των επιστημόνων. Η ευρισκόμενη σε εξέλιξη αποστολή Osiris-Rex της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας (NASA) αποσκοπεί στη λήψη δειγμάτων από έναν αστεροειδή και στην επιστροφή τους στη Γη, για να μελετηθούν.

Πηγές: http://www.tovima.gr/science/article/?aid=902349 - Daily Mail Online

Γιώργος Σεφέρης, «Φυγή»

Marc Chagall, Over the town, 1918 

Δεν ήταν άλλη η αγάπη μας

έφευγε ξαναγύριζε και μας έφερνε

ένα χαμηλωμένο βλέφαρο πολύ μακρινό

ένα χαμόγελο μαρμαρωμένο, χαμένο

μέσα στο πρωινό χορτάρι

ένα παράξενο κοχύλι που δοκίμαζε

να το εξηγήσει επίμονα η ψυχή μας.

H αγάπη μας δεν ήταν άλλη ψηλαφούσε

σιγά μέσα στα πράγματα που μας τριγύριζαν

να εξηγήσει γιατί δε θέλουμε να πεθάνουμε

με τόσο πάθος.

Kι αν κρατηθήκαμε από λαγόνια κι αν αγκαλιάσαμε

μ' όλη τη δύναμή μας άλλους αυχένες

κι αν σμίξαμε την ανάσα μας με την ανάσα

εκείνου του ανθρώπου

κι αν κλείσαμε τα μάτια μας, δεν ήταν άλλη

μονάχα αυτός ο βαθύτερος καημός να κρατηθούμε

μέσα στη φυγή.

Egon Schiele, Study of a Couple, 1912

(από τα Ποιήματα, Ίκαρος 1974) 

Σπουδαία μινωικά ευρήματα στο νεκροταφείο Πετρά Σητείας. Great Minoan finds at Petras Archaeological Site, Sitia East Crete

Λατρευτικοί ναοί, χρυσά, κοσμήματα, οστά. Ευρήματα από την ανασκαφή στον Πετρά Σητείας (φωτ.: ΥΠΠΟΑ).

Μεγάλος αριθμός χρυσών και ασημένιων κοσμημάτων, πολλά χάλκινα εργαλεία, ιδίως καλλωπισμού, περισσότερα από 200 λίθινα αγγεία και από 65 σφραγίδες από ελεφαντόδοντο και ημιπολύτιμους λίθους και δύο σφραγιστικά δακτυλίδια, είναι μερικά μόνο από τα ευρήματα που έχουν δει το φως κατά τις ανασκαφές στο μινωικό νεκροταφείο Πετρά Σητείας (2800-1800 π. Χ.).

Όπως αναφέρει σε σχετική ανακοίνωσή του το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, «η φετινή χρονιά (σσ. των ερευνών) επικεντρώθηκε κυρίως σε ΠΜ ΙΙ και ΜΜ ΙΙ ταφικά σύνολα, από τα οποία προέκυψαν νέες ελεφάντινες σφραγίδες, μοναδικά χρυσά κοσμήματα, χάνδρες από χρυσό και ημιπολύτιμους λίθους, καθώς και λίθινα αγγεία και ειδώλια με πολύχρωμη καμαραϊκή διακόσμηση».

Στο νεκροταφείο του Πετρά έχουν μέχρι σήμερα ανασκαφεί 17 μεγάλα ταφικά κτίρια (φωτ.: ΥΠΠΟΑ).

Πρόκειται για την «ανασκαφή του ασύλητου Προ- και Παλαιο-ανακτορικού μινωικού νεκροταφείου Πετρά Σητείας (2800-1800 π.Χ)», η οποία «συνεχίσθηκε για 12η χρονιά, υπό τη διεύθυνση της επίτιμης διευθύντριας του ΥΠΠΟΑ, δρος Μεταξίας Τσιποπούλου, με εξαιρετικά αποτελέσματα. Ο Πετράς ανασκάπτεται και μελετάται από διεπιστημονική ομάδα 26 ατόμων από 9 χώρες. Στο νεκροταφείο έχουν μέχρι σήμερα ανασκαφεί 17 μεγάλα ταφικά κτίρια (με εμβαδόν έως 125 τ.μ.), μία ταφική βραχοσκεπή, τρεις λάκκοι και δύο εκτεταμένοι χώροι τελετουργιών, που ανεγέρθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν από εξέχουσες οικογένειες του ανακτορικού οικισμού. Οι ταφές είναι δευτερογενείς, με επτά μόνον εξαιρέσεις πρωτογενών» σημειώνει το ΥΠΠΟΑ.

Άποψη της ανασκαφής στον Πετρά (φωτ.: ΥΠΠΟΑ).

«Η ποσότητα και η διατήρηση του σκελετικού υλικού είναι μοναδική, καθώς και η ποικιλία των κτερισμάτων, πολλά από αυτά πολύτιμα κατασκευασμένα εισηγμένες πρώτες ύλες… Η ποσότητα της κεραμικής είναι επίσης σημαντικότατη και περιλαμβάνει πολύ μεγάλο αριθμό διακοσμημένων, ιδίως τελετουργικών αγγείων» καταλήγει η ανακοίνωση του ΥΠΠΟΑ.

Πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (Δελτίο Τύπου).

Νέα τεχνολογία αορατότητας. The beam of invisibility

A new idea for a cloaking technology has been created by scientists. A completely opaque material is irradiated from above with a specific wave pattern -- with the effect that light waves from the left can now pass through the material without any obstruction. This surprising result opens up completely new possibilities for active camouflage. A material with random irregularities scatters an incident light wave into all directions. Credit: TU Wien

Επιστήμονες από την Ελλάδα, την Αυστρία και τις ΗΠΑ συνεργάζονται για την ανάπτυξη μιας καινοτόμου τεχνολογίας αορατότητας, που ανοίγει νέες δυνατότητες στην τέχνη του καμουφλάζ.

Χάρη στη χρήση ενός ειδικού υλικού που φωτίζεται από ψηλά με κατάλληλο τρόπο, μια άλλη ακτίνα φωτός είναι δυνατό να διαπεράσει το υλικό χωρίς εμπόδια. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το αντικείμενο δεν φαίνεται στα μάτια του παρατηρητή.

Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου Τεχνολογίας της Βιέννης, με επικεφαλής τον καθηγητή Στέφαν Ρότερ και του Πανεπιστημίου Κρήτης με επικεφαλής τον επίκουρο καθηγητή Κωνσταντίνο Μακρή, πιστεύουν ότι η νέα μέθοδός τους μπορεί να βρει εφαρμογή σε διάφορα μήκη κύματος του φωτός, ακόμη και σε ακουστικά κύματα.

Διάφορες επιστημονικές ομάδες, ανά τον κόσμο, δουλεύουν πάνω σε διάφορες τεχνολογίες αορατότητας, δοκιμάζοντας μια ποικιλία των λεγόμενων μετα-υλικών, που μπορούν να ξεγελάσουν το φως και να το καθοδηγήσουν γύρω από ένα αντικείμενο, έτσι ώστε το τελευταίο να μη γίνεται αντιληπτό από τον παρατηρητή.

Μια εναλλακτική τεχνική είναι η χρήση αντικειμένων που τα ίδια ενισχύουν ή αποσβένουν -με τη βοήθεια μιας ηλεκτρονικής οθόνης- το φως που έρχεται απ' έξω, πράγμα που μπορεί να καταστήσει αόρατο το αντικείμενο, τουλάχιστον αν το δει κανείς από μια συγκεκριμένη οπτική γωνία και μήκος κύματος.

Οι αυστριακοί και οι έλληνες ερευνητές ακολουθούν ένα διαφορετικό δρόμο, καθοδηγώντας το κύμα του φωτός μέσω του αντικειμένου, σαν το αντικείμενο να μη βρίσκεται εκεί. Αν και ακούγεται παράξενο, κάτι τέτοιο είναι εφικτό για συγκεκριμένα υλικά, τα οποία συνδυάζουν με μοναδικό τρόπο την απόσβεση και την ενίσχυση της ακτινοβολίας, χρησιμοποιώντας μια ειδική τεχνολογία κυμάτων.

Οι προσομοιώσεις που έχουν γίνει μέχρι σήμερα σε υπολογιστές, δείχνουν ότι η τεχνική δουλεύει. Ήδη, οι ερευνητές σχεδιάζουν να κάνουν τα σχετικά πειράματα προς επιβεβαίωση στην πράξη. Ίσως, μάλιστα, να ξεκινήσουν από τα ακουστικά κύματα και όχι του φωτός, επειδή τα πρώτα θεωρούνται από πειραματικής άποψης πιο εύκολα στο χειρισμό τους.

Konstantinos Makris obtained his Diploma from the National Technical University of Athens (Greece) in 2002 and his PhD in Theoretical Photonics from the School of Optics and Photonics (CREOL-FCPE) at the University of Central Florida, Orlando (USA) in 2008. From 2008 until 2010 he was a postdoctoral researcher at Ecole Polytechnique Federale de Lausanne (EPFL), Switzerland. During 2011 he was Lecturer at Institute for Theoretical Physics of Vienna University of Technology (TU-Wien), Austria. From 2012 until 2015 he was a Marie Curie International Outgoing fellow (MC-IOF) between Princeton University, USA and TU-Wien, Austria. He was elected Assistant Professor at the Physics department of the University of Crete, in 2017.

Ο Κωνσταντίνος Μακρής σπούδασε στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του ΕΜΠ (2002) και πήρε το διδακτορικό του στη θεωρητική φυσική φωτονικών συστημάτων από το Πανεπιστήμιο της Κεντρικής Φλόριντα των ΗΠΑ (2008). Μεταξύ 2008 - 2010 έκανε μεταδιδακτορική έρευνα στην Ομοσπονδιακή Πολυτεχνική Σχολή της Λωζάννης (EPFL) της Ελβετίας, στη συνέχεια διετέλεσε λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας της Βιέννης (TU-Wien), ενώ από το 2012 έως το 2015 εργάσθηκε στα πανεπιστήμια Πρίνστον και TU-Wien ως υπότροφος Μαρί Κιουρί. Το 2017 εξελέγη επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Πηγές: Konstantinos G Makris, Andre Brandstötter, Philipp Ambichl, Ziad H Musslimani, Stefan Rotter. Wave propagation through disordered media without backscattering and intensity variations. Light: Science & Applications, 2017; 6 (9): e17035 DOI: 10.1038/lsa.2017.35 - www.sciencedaily.com - http://www.tovima.gr/science/article/?aid=901805

Υπολογιστές με ανθρώπινο μυαλό. Computers Are Taking Design Cues From Human Brains

After years of stagnation, the computer is evolving again, prompting some of the world’s largest tech companies to turn to biology for insights. Credit: Minh Uong/The New York Times

«Περιμένουμε πάρα πολλά από τους υπολογιστές σήμερα. Θα πρέπει να έχουν την ικανότητα να μιλούν μαζί μας, να αναγνωρίζουν τα πάντα, από πρόσωπα μέχρι διαφορετικά είδη λουλουδιών και, ίσως, σύντομα, να τους ζητήσουμε να οδηγούν και τα αυτοκίνητά μας. Όλες αυτές οι δυνατότητες, που επιτυγχάνονται μέσω της Τεχνητής Νοημοσύνης, απαιτούν μια τεράστια ποσότητα υπολογιστικής μνήμης, η οποία υπερβαίνει τα όρια και την αντοχή ακόμα και των πιο εξελιγμένων μηχανών», σημειώνει ο Cade Metz σε πρόσφατο άρθρο στην εφημερίδα The New York Times.

Xuedong Huang, left, and Doug Burger of Microsoft are among the employees leading the company’s efforts to develop specialized chips. Credit: Ian C. Bates for The New York Times

Με ποιο τρόπο μπορούν να ξεπεραστούν τέτοιου είδους δυσκολίες; Ο αρθρογράφος σημειώνει ότι μερικές από τις μεγαλύτερες εταιρίες τεχνολογίας στον κόσμο προσπαθούν να ανταποκριθούν στις αυξανόμενες ανάγκες της εποχής, μελετώντας παραδείγματα από τη Βιολογία. Επανεξετάζουν τη φύση των ηλεκτρονικών υπολογιστών για να δημιουργήσουν νέου τύπου μηχανές. Η λειτουργία τους θα μοιάζει με εκείνη του ανθρώπινου εγκεφάλου, στον οποίο ένα κεντρικό στέλεχος ελέγχει το νευρικό σύστημα και συνδέεται με διαφόρων ειδών λειτουργίες, όπως είναι η ακοή και η όραση.

«Πρόκειται για τεράστια αλλαγή», τονίζει ο John Hennessy, πρώην πρόεδρος του Πανεπιστημίου του Stanford. Και προσθέτει, «ότι αυτή η προσέγγιση είναι εξοντωτική, καθώς οι επιστήμονες προσπαθούν να επανασχεδιάσουν την αρχιτεκτονική του συστήματος λειτουργίας των υπολογιστών». Η διαδικασία δεν είναι απλή ούτε εύκολη. Τα συστήματα που βασίζονται σε νευρωνικά δίκτυα είναι ικανά να μαθαίνουν μόνα τους και εξελίσσονται γρήγορα, αφού δεν βασίζονται σε προγραμματιστές που γράφουν ατέλειωτους κώδικες για να εξηγούν στο σύστημα πώς πρέπει να συμπεριφέρεται.

Η μεταφορά μιας ανάλογης λειτουργίας στον κόσμο των υπολογιστών, η οποία θα τους επιτρέπει να αναγνωρίζουν λέξεις με τον τρόπο των ανθρώπων, απαιτεί αδιάκοπη εκπαίδευση των μηχανών, διαρκείς αλλαγές στους αλγόριθμους, τεράστια υπολογιστική ισχύ, πολύ χρόνο και χρήμα.

An older board and chip combination at Microsoft’s offices. Chips now being developed by the company can be reprogrammed for new tasks on the fly. Credit: Ian C. Bates for The New York Times

Περισσότερο από μισό αιώνα, οι κατασκευαστές ηλεκτρονικών υπολογιστών έχτιζαν τα συστήματά τους γύρω από ένα ενιαίο τσιπ, σαν αυτά που υπάρχουν, σήμερα, στους φορητούς υπολογιστές και στα έξυπνα τηλέφωνά μας. Τώρα, οι μηχανικοί υπολογιστών δημιουργούν περισσότερο πολύπλοκα συστήματα. Διαιρούν το έργο τους σε μικρότερα μέρη και αξιοποιούν εξειδικευμένα τσιπ που καταναλώνουν λιγότερη ενέργεια.

Jeff Dean, one of Google’s most celebrated engineers, said the company should develop a chip for running a type of artificial intelligence; right, Google’s Tensor Processing Unit, or T.P.U. Credit: Ryan Young for The New York Times

Οι νέοι υπολογιστές μιμούμενοι, κατά κάποιον τρόπο, το βιολογικό σχεδιασμό του εγκεφάλου, μπορούν να βελτιώσουν την ταχύτητα εξέλιξης στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης. Έτσι, ο στόχος να κινηθούν κάποια μέρα οι μηχανές με αυτονομία στον φυσικό κόσμο είναι πλέον ορατός.

Πηγές: thalesandfriends.org – The New York Times

Σπουδαία αρχαιολογική ανακάλυψη κοντά στον Ορχομενό Βοιωτίας. A significant archaeological discovery was made near Orchomenos of Boeotia

Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Άποψη της πρόσοψης του μνημειακού τάφου και της ξερολιθιάς που έφραζε την είσοδο. Φωτ.: Γιάννης Γαλανάκης. Prosilio chamber tomb. View of the tomb’s façade and the dry-stone masonry that sealed the entrance. Photo credit: Giannis Galanakis

Ένας από τους μεγαλύτερους μυκηναϊκούς λαξευτούς τάφους που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα στην Ελλάδα ήρθε στο φως στο Προσήλιο του Δήμου Λεβαδέων, κοντά στον Ορχομενό, κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους του πενταετούς προγράμματος συνεργασίας ανάμεσα στο Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού/Εφορεία Αρχαιοτήτων Βοιωτίας και τη Βρετανική Σχολή Αθηνών/Πανεπιστήμιο του Cambridge. Συγκεκριμένα, πρόκειται για τον ένατο σε μέγεθος θαλαμοειδή τάφο, από τους περίπου 4.000 που έχουν ανασκαφεί τα τελευταία 150 χρόνια.

Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Η ανασκαφή του δρόμου που οδηγούσε στον τάφο σε εξέλιξη. Φωτ.: Γιάννης Γαλανάκης. Prosilio chamber tomb. Excavation of the dromos leading to the tomb. Photo credit: Giannis Galanakis

Η κατασκευή είναι μνημειώδης και μαρτυρεί την ιδιαίτερη φροντίδα που καταβλήθηκε για τη δημιουργία της. Στον νεκρικό θάλαμο οδηγεί λαξευτός δρόμος, μήκους 20 μ., ο οποίος απολήγει σε εντυπωσιακή αίθουσα επιφάνειας 42 τ.μ. Τις τέσσερις πλευρές της αίθουσας περιτρέχει λαξευτό θρανίο (πεζούλι) καλυμμένο με πηλοκονίαμα. Το αρχικό ύψος της οροφής, η οποία είχε σχήμα δίρριχτης στέγης, υπολογίζεται στα 3,5 μ. Ωστόσο, η αρχική στέγη άρχισε να καταρρέει ήδη από την αρχαιότητα, ίσως μάλιστα ακόμη και στη Μυκηναϊκή εποχή, δίνοντας στο εσωτερικό του θαλάμου σπηλαιώδη όψη, συνολικού ύψους 6,5 μ.

Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Ζεύγος στομίδων (εξαρτημάτων χαλιναριών αλόγων), όπως βρέθηκαν στην ανασκαφή. Φωτ.: Γιάννης Γαλανάκης. Prosilio chamber tomb. A pair of snuffle-bits in situ. Photo credit: Giannis Galanakis

Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Επικασσιτερωμένη κύλικα με μία λαβή. Φωτ.: Γιάννης Γαλανάκης. Prosilio chamber tomb. Tinned kylix with one handle. Photo credit: Giannis Galanakis

Η κατάρρευση της οροφής διατάραξε σε κάποιο βαθμό τη θέση του νεκρού και των αντικειμένων του, παράλληλα όμως κάλυψε και προστάτεψε το ταφικό στρώμα από μεταγενέστερες επεμβάσεις. Στο δάπεδο του θαλάμου βρέθηκε ένας άνδρας, 40-50 χρονών, τον οποίο συνόδευαν προσεκτικά επιλεγμένα αντικείμενα. Εντοπίστηκαν πάνω από δέκα επικασσιτερωμένα αγγεία, ζεύγος στομίδων (τμήματα από χαλινάρια αλόγων), εξαρτήματα τόξου, βέλη, περόνες, κοσμήματα από διάφορα υλικά, κτένια, ένας σφραγιδόλιθος και ένα σφραγιστικό δαχτυλίδι.

Prosilio chamber tomb. Recording the dromos which led to the tomb. Photo credit: Giannis Galanakis. Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Εργασίες τεκμηρίωσης της ανασκαφής του δρόμου που οδηγούσε στον τάφο. Φωτ.: Γιάννης Γαλανάκης

Η κατασκευή του τάφου χρονολογείται περίπου στα μέσα του 14ου αι. π.Χ. και η αξία του έγκειται στο ότι απέδωσε ένα από τα καλύτερα μέχρι σήμερα τεκμηριωμένα ταφικά σύνολα της Ανακτορικής περιόδου στην ηπειρωτική Ελλάδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι μεμονωμένες ταφές με σημαντικά ευρήματα σώζονται εξαιρετικά σπάνια σε μνημειακούς μυκηναϊκούς θαλαμωτούς τάφους, καθώς αυτοί χρησιμοποιούνται συνήθως για πολλαπλές ταφές και για πολλές γενιές, με αποτέλεσμα να διαταράσσονται ή να υφαρπάζονται τα κτερίσματά τους. Συνεπώς, το σημαντικό στην περίπτωση του τάφου του Προσηλίου είναι ότι όλα τα αντικείμενα που βρέθηκαν συσχετίζονται με τον μοναδικό νεκρό που ενταφιάστηκε εκεί.

Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Ψευδόστομος αμφορέας με γραπτή διακόσμηση. Φωτ.: Γιάννης Γαλανάκης. Prosilio chamber tomb. Decorated stirrup jar. Photo credit: Giannis Galanakis

Η ανεύρεση της συγκεκριμένης ταφής και των κτερισμάτων της θα δώσει την ευκαιρία στους ερευνητές να κατανοήσουν καλύτερα τις ταφικές πρακτικές της περιοχής κατά τους μυκηναϊκούς χρόνους. Για παράδειγμα, η εναπόθεση πολλών κοσμημάτων σε ανδρική ταφή αμφισβητεί –όπως και στην περίπτωση του κατά έναν αιώνα παλαιότερου πολεμιστή από την Πύλο που βρέθηκε το 2015– τη μέχρι τώρα ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι τα κοσμήματα συνόδευαν κυρίως γυναίκες στην τελευταία τους κατοικία. Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, το γεγονός πως –με εξαίρεση δύο μικρούς ψευδόστομους αμφορείς– δεν βρέθηκε γραπτή μυκηναϊκή κεραμική στον τάφο, η οποία, κατά τα άλλα, είναι εξαιρετικά δημοφιλής τη συγκεκριμένη περίοδο.

Η ανασκαφική ομάδα εικάζει πως ο τάφος σχετίζεται με το ανακτορικό κέντρο του μυκηναϊκού Ορχομενού, ο οποίος απέχει περίπου 3,5 χλμ. και ήταν το σημαντικότερο κέντρο της βόρειας Βοιωτίας τον 14ο-13ο αι. π.Χ. Ορατά τεκμήρια της δύναμης του Ορχομενού αποτελούν ακόμη και σήμερα ο θολωτός τάφος «του Μινύου», ο οποίος είναι συγκρίσιμος σε μέγεθος με τον τάφο «του Ατρέως» στις Μυκήνες, αλλά και τα μνημειώδη αποστραγγιστικά έργα της Κωπαΐδας που κατασκευάστηκαν και λειτουργούσαν υπό την επίβλεψή του την εποχή της ακμής του. Συνεπώς, ο νεκρός του Προσηλίου φαίνεται ότι ανήκε στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα της τοπικής μυκηναϊκής εξουσίας. Η σημαντική κοινωνική του θέση του εξασφάλισε μετά θάνατον μία εντυπωσιακή αιώνια κατοικία, την οποία όμως θαύμασαν μόνο κατά τη μεγαλόπρεπη ταφή του, πριν καλυφθεί για πάντα με χώμα, μαζί με τα τεκμήρια της εξουσίας του.

Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Εργασίες τεκμηρίωσης των οστών στο εσωτερικό του ταφικού θαλάμου. Φωτ.: Γιάννης Γαλανάκης. Prosilio chamber tomb. Recording the bones in the burial chamber’s interior. Photo credit: Giannis Galanakis

Το ανασκαφικό πρόγραμμα του Προσηλίου διεξήχθη κατόπιν άδειας του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Τη διεύθυνση της ανασκαφής και του διεπιστημονικού πενταετούς προγράμματος στο Προσήλιο ασκούν η δρ Αλεξάνδρα Χαραμή, Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Βοιωτίας, και ο δρ Γιάννης Γαλανάκης, Επίκουρος Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Cambridge. Τους υπεύθυνους πλαισιώνουν –από την πλευρά της Εφορείας Αρχαιοτήτων Βοιωτίας– η αρχαιολόγος Κ. Καλλιγά, ενώ η ομάδα της Βρετανικής Σχολής συμπληρώνεται από τον γεωαρχαιολόγο Π. Καρκάνα, διευθυντή του εργαστηρίου Wiener της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών, και την Ιω. Μουτάφη, υπεύθυνη της οστεοαρχαιολογικής μελέτης.

Πηγές: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (Δελτίο Τύπου) - http://www.cam.ac.uk/research/news/a-rare-discovery-will-shed-new-light-on-mycenaean-funerary-practices