Το ιστολόγιο "Τέχνης Σύμπαν και Φιλολογία" είναι ένας διαδικτυακός τόπος που αφιερώνεται στην προώθηση και ανάδειξη της τέχνης, της επιστήμης και της φιλολογίας. Ο συντάκτης του ιστολογίου, Κωνσταντίνος Βακουφτσής, μοιράζεται με τους αναγνώστες του τις σκέψεις του, τις αναλύσεις του και την αγάπη του για τον πολιτισμό, το σύμπαν και τη λογοτεχνία.
Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.
Το
νέο πρωτόκολλο διαχείρισης κρουσμάτων που ανακοίνωσε το υπουργείο Παιδείας (τεστ, 50%+1
κρούσματα κ..ο.κ.), θέτει τέλος στην διδασκαλία μέσω τηλεκπαίδευσης.
Άλλωστε σύμφωνα
με τα επίσημα δεδομένα συγκρίνοντας κρούσματα, διασωληνωμένους και
απώλειες σε σχέση με πέρυσι (αρχές Σεπτεμβρίου του 2020) βλέπουμε ότι φέτος η
κατάσταση είναι κατά πολύ ‘βελτιωμένη’:
Στις
3 Σεπτεμβρίου 2021 καταμετρήθηκαν 2728 κρούσματα. Συγκριτικά, πέρυσι την ίδια
μέρα ήταν 241. Παρατηρούμε δηλαδή μια ‘μικρή’ αύξηση 1032% περίπου.
Στις
3 Σεπτεμβρίου 2021 ανακοινώθηκαν 364 διασωληνωμένοι.
Πέρυσι την ίδια μέρα ήταν 39. Εδώ παρατηρείται επίσης ‘μηδαμινή’ αύξηση περίπου 834%.
Στις
3 Σεπτεμβρίου 2021 καταγράφηκαν 35 απώλειες συνανθρώπων μας λόγω κορωνοϊού.
Πέρυσι την ίδια μέρα ήταν 5, οπότε έχουμε μια αύξηση ‘μόνο’ 600%.
Αφού
λοιπόν τα επιδημιολογικά δεδομένα για τον COVID-19 είναι τόσο ‘αισιόδοξα’ υπάρχουν
μηδαμινές πιθανότητες να κλείσουν σχολεία και πανεπιστήμια ή να εφαρμοστεί
κάποιο μεικτό σύστημα με τηλεκπαίδευση. Το μόνο που ανησυχεί τους
επιδημιολόγους στην Ελλάδα φαίνεται να είναι η εποχική γρίπη. Αν και φαίνεται
απίθανο προς το παρόν, ίσως σε περίπτωση έξαρσης κρουσμάτων εποχικής γρίπης τον
χειμώνα να προτείνουν στην εκπαιδευτική κοινότητα να επιστρέψει στην
τηλεκπαίδευση.
Σε
μια νέα εκπληκτική φωτογραφία από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubbleβλέπουμε ένα σχεδόν τέλειο δαχτυλίδι του Αϊνστάιν, ως
αποτέλεσμα του φαινομένου της βαρυτικής εστίασης. Clustered at the
centre of this image are six luminous spots of light, four of them forming a
circle around a central pair. Appearances can be deceiving, however, as this
formation is not composed of six individual galaxies, but only three: to be
precise, a pair of galaxies and one distant quasar. Hubble data also indicates
that there is a seventh spot of light in the very center, which is a rare fifth
image of the distant quasar. This rare phenomenon is caused by the presence of
two galaxies in the foreground that act as a lens. The central pair of galaxies
in this image are genuinely two separate galaxies. The four bright points
circling them, and the fainter one in the very center, are actually five
separate images of a single quasar (known as 2M1310-1714), an extremely
luminous but distant object. The reason behind this “seeing quintuple” effect
is a phenomenon known as gravitational lensing. Gravitational lensing occurs
when a celestial object with an enormous amount of mass — such as a pair of
galaxies — causes the fabric of space to warp such that the light travelling
through that space from a distant object is bent and magnified sufficiently
that humans here on Earth can observe multiple magnified images of the far-away
source. The quasar in this image actually lies further away from Earth than the
pair of galaxies. The light from the quasar has been bent around the galaxy
pair because of their enormous mass, giving the incredible appearance that the
galaxy pair are surrounded by four quasars
— whereas in reality, a single quasar lies far beyond them! Credit:ESA/Hubble &
NASA, T. Treu. Acknowledgment: J. Schmidt
Ως βαρυτικός
φακός χαρακτηρίζεται μια κατανομή ύλης που βρίσκεται ανάμεσα σε μία
μακρινή πηγή φωτός και έναν παρατηρητή, η οποία καμπυλώνει την διαδρομή του
φωτός από την πηγή μέχρι τον παρατηρητή. Το φαινόμενο ονομάζεται βαρυτική
εστίαση και αποτελεί μία από τις προβλέψεις της Γενικής Θεωρίας της
Σχετικότητας. Όταν η μακρινή πηγή φωτός και ο παρατηρητής τυχαίνει να είναι
κατάλληλα ευθυγραμμισμένοι, τότε το φως φαίνεται σαν δακτύλιος που
ονομάζεται δακτύλιος Einstein–Chwolson.
Σε
μια νέα εκπληκτική φωτογραφία από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble (που δεν το
βάζει κάτω μέχρι να
πάρει τα πρωτεία το επερχόμενο τηλεσκόπιο Webb) βλέπουμε ένα σχεδόν
τέλειο δαχτυλίδι του Αϊνστάιν, ως αποτέλεσμα του φαινομένου της βαρυτικής
εστίασης.
Credit: ESA/Hubble
& NASA, T. Treu. Acknowledgment: J. Schmidt. Music: Stellardrone - Stardome
Αυτό
το σπάνιο φαινόμενο προκαλείται από την παρουσία δύο γαλαξιών με τεράστια μάζα
στο προσκήνιο που λειτουργούν ως βαρυτικοί φακοί στο φως του μακρινού κβάζαρ
2M1310-1714. Παρατηρείστε τα έξι φωτεινά σημεία – τέσσερα στην περιφέρεια και
δυο στο μέσον του δακτυλίου. Τα δυο φωτεινά σημεία στο κέντρο είναι το ζεύγος
των γαλαξιών, ενώ τα τέσσερα φωτεινά σημεία στην περιφέρεια (συν ένα ακόμα στο
κέντρο που υποδεικνύουν τα δεδομένα του Hubble), είναι στην πραγματικότητα
πέντε ξεχωριστές μεγεθυμένες εικόνες του ίδιου μακρινού κβάζαρ.
Τι
συμβαίνει σ’ αυτό το σύννεφο που ανήκει στην κατηγορία των νεφών που
ονομάζονται θύσανοι (Cirrus); Οι θύσανοι σχηματίζονται σε ύψος 8000-12000
μέτρων και αποτελούνται εξ’ ολοκλήρου από παγοκρυστάλλους. What's
happening to this cloud? Ice crystals in a distant cirrus cloud are acting like
little floating prisms. Known informally as a fire rainbow for its flame-like
appearance, a circumhorizon arc appears parallel to the horizon. For a
circumhorizontal arc to be visible, the Sun must be at least 58 degrees high in
a sky where cirrus clouds present below -- in this case cirrus fibrates. The
numerous, flat, hexagonal ice-crystals that compose the cirrus cloud must be
aligned horizontally to properly refract sunlight in a collectively similar
manner. Therefore, circumhorizontal arcs are somewhat unusual to see. The
featured fire rainbow was photographed earlier this month near North Fork
Mountain in West Virginia, USA. Image Credit:Christa Harbig
Οι
κρύσταλλοι πάγου λειτουργούν σαν αιωρούμενα πρίσματα που δημιουργούν ένα
ουράνιο τόξο που μοιάζει με φλόγες πυρκαγιάς. Για να είναι ορατό ένα
περιμετρικό ουράνιο τόξο, όπως αυτό της φωτογραφίας, πρέπει ο ήλιος και τα
νέφη-θύσανοι να ικανοποιούν ειδικές συνθήκες όσον αφορά τις θέσεις τους.
Oι
παραπάνω φωτογραφίες λήφθηκαν αυτόν το μήνα σε περιοχή της Δυτικής Βιρτζίνια
των ΗΠΑ.
Η
δυνατότητα μεταγραφής του RNA
σε DNA είχε παρατηρηθεί
μέχρι σήμερα μόνο σε ιούς. In a discovery that challenges long-held dogma in
biology, researchers show that mammalian cells can convert RNA sequences back
into DNA, a feat more common in viruses than eukaryotic cells. Image: Thomas
Jefferson University
Οι
πληροφορίες που περιέχει το DNA αντιγράφονται σε μόρια RNA τα οποία με τη σειρά
τους δίνουν εντολή για την παραγωγή πρωτεϊνών. Αυτό είναι με λίγα λόγια το
λεγόμενο «κεντρικό δόγμα της Βιολογίας» για τη ροή της γενετικής πληροφορίας
στα κύτταρα.
Σχηματικά τo κεντρικό
δόγμα της Βιολογίας. Ο όρος προτάθηκε για πρώτη φορά το 1958 από τον Φυσικό
Francis Crick, ο οποίος μαζί με τον James Watson ανακάλυψαν την δομή του DNA.
Μόνο
που το δόγμα δείχνει τώρα να ανατρέπεται από μελέτη που υποδεικνύει ότι η
πληροφορία μπορεί να κινείται και στην αντίθετη κατεύθυνση, με τα κύτταρα να
αντιγράφουν τις πληροφορίες του RNA πίσω σε μόρια DNA.
Είναι
ένα φαινόμενο που μέχρι σήμερα είχε καταγραφεί σε ιούς, όχι όμως και στα
κύτταρα ευκαρυωτικών οργανισμών όπως ο άνθρωπος.
Η
μελέτη που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση Science
Advances «ανοίγει την πόρτα για επόμενες έρευνες που θα μας βοηθήσουν να
καταλάβουμε ποια μπορεί να είναι η σημασία αυτού του μηχανισμού» λέει ο
Ρίτσαρντ Πόμεραντζ του Πανεπιστημίου «Τόμας Τζέφερσον» στη Φιλαδέλφεια,
επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας.
Πολυμεράση
An overview of the
(basic) central dogma of molecular biochemistry with all enzymes labeled.
Τα
κύτταρα αντιγράφουν τα μόρια DNA ή RNA με ένζυμα που ονομάζονται πολυμεράσες.
Τρεις τέτοιες πολυμεράσες αναλαμβάνουν να δημιουργήσουν αντίγραφα του γενετικού
υλικού μας όταν τα κύτταρα πολλαπλασιάζονται, ενώ 11 άλλες πολυμεράσες
ευθύνονται για άλλες λειτουργίες, όπως για παράδειγμα η επιδιόρθωση τυχόν
βλαβών στην αλληλουχία του DNA.
Τα
κύτταρα αντιγράφουν τα μόρια DNA ή RNA με ένζυμα που ονομάζονται πολυμεράσες.
Τρεις τέτοιες πολυμεράσες αναλαμβάνουν να δημιουργήσουν αντίγραφα του γενετικού
υλικού μας όταν τα κύτταρα πολλαπλασιάζονται, ενώ 11 άλλες πολυμεράσες
ευθύνονται για άλλες λειτουργίες, όπως για παράδειγμα η επιδιόρθωση τυχόν
βλαβών στην αλληλουχία του DNA.
Η
νέα μελέτη αφορά την πολυμεράση θήτα, μια από τις πολυμεράσες του μηχανισμού
γενετικής επιδιόρθωσης, η οποία όμως κάνει συχνά λάθη και εισάγει έτσι
μεταλλάξεις στο ανθρώπινο γονιδίωμα.
Ο
Πόμεραντζ άρχισε να διερευνά το θέμα όταν παρατήρησε ότι η πολυμεράση θήτα
είναι εξίσου επιρρεπής σε λάθη με μια πολυμεράση του ιού HIV που ονομάζεται
αντίστροφη μεταγραφάση.
Ο
HIV χρησιμοποιεί το RNA ως μόριο γενετικού υλικού. Η αντίστροφη μεταγραφάση του
επιτρέπει να αντιγράφει (ή μεταγράφει) τα γονίδιά του σε μόρια DNA, τα οποία
στη συνέχεια ενσωματώνονται στα ανθρώπινα χρωμοσώματα.
Ένζυμα
αντίστροφης μεταγραφάσης υπάρχουν σε πολλούς ακόμα ιούς με γενετικό υλικό RNA,
υποτίθεται όμως ότι δεν υπάρχουν στα ζώα.
Κι
όμως, τα εργαστηριακά πειράματα έδειξαν ότι η πολυμεράση θήτα μπορεί να
μεταγράφει το RNA σε DNA εξίσου καλά με την αντίστροφη μεταγραφάση του HIV. Οι
επιδόσεις της στη μετατροπή του RNA σε DNA ήταν μάλιστα καλύτερες από ό,τι στην
απλή επιδιόρθωση του DNA, η οποία υποτίθεται ότι είναι η βασική λειτουργία του
ενζύμου.
«Η
μελέτη μας υποδεικνύει ότι βασική λειτουργία της πολυμεράσης θήτα είναι να δρα
ως αντίστροφη μεταγραφάση» λέει ο Πόμεραντζ. «Το
γεγονός ότι μια ανθρώπινη πολυμεράση μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο και μάλιστα με
υψηλή αποτελεσματικότητα εγείρει πολλά ερωτήματα» συνεχίζει ο ερευνητής.
Όπως
εικάζει, η λειτουργία αντίστροφης μεταγραφάσης δεν αποκλείεται να συνδέεται με
την επιδιόρθωση του DNA, καθώς θα επέτρεπε στα κύτταρα να χρησιμοποιούν τα
έτοιμα μόρια RNA ως «πρωτότυπο» με βάση το οποίο διορθώνουν τα ελαττωματικά
μόρια DNA.
Τα
ευρήματα θα μπορούσαν επίσης να έχουν σημασία και για την αντιμετώπιση του
καρκίνου. Όπως λέει ο Πόμεραντζ, «στα καρκινικά κύτταρα, η πολυμεράση θήτα
παράγεται σε υψηλά επίπεδα και ενισχύει την ανάπτυξη του καρκίνου και την
εμφάνιση ανθεκτικότητας στα φάρμακα».
Δεδομένου
όμως ότι η ανακάλυψη έρχεται σε αντίθεση με την κρατούσα άποψη της Γενετικής,
τα ευρήματα θα πρέπει να επιβεβαιωθούν με νέες μελέτες.
Οι
νέες αποστολές θα ρίξουν φως στο πώς η Αφροδίτη έγινε μια καυτή και πνιγηρή
«κόλαση», με θερμοκρασίες που λιώνουν ακόμη και μέταλλα, παρόλο που κατά τα
άλλα έχει πολλές ομοιότητες με τη Γη και κάποτε υπήρξε πιθανώς ο πρώτος
κατοικήσιμος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος, με ωκεανό και «γήινο» κλίμα. Venus
hides a wealth of information that could help us better understand Earth and
exoplanets. NASA's JPL is designing mission concepts to survive the planet's
extreme temperatures and atmospheric pressure. This image is a composite of
data from NASA's Magellan spacecraft and Pioneer Venus Orbiter. Credits: NASA/JPL-Caltech
Η
Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία (NASA) ανακοίνωσε ότι επέλεξε, έπειτα από 30 χρόνια απουσίας, να
πραγματοποιήσει δύο νέες αποστολές στην Αφροδίτη, τον κοντινότερο πλανήτη στη
Γη, αλλά αγνοημένο μέχρι σήμερα εξαιτίας του άκρως αφιλόξενου περιβάλλοντος
του.
An artist's concept
of active volcanos on Venus, depicting a subduction zone where the foreground
crust plunges into the planet's interior at the topographic trench. Credit:
NASA/JPL-Caltech/Peter Rubin
Οι
νέες αποστολές θα ρίξουν φως στο πώς η Αφροδίτη έγινε μια καυτή και πνιγηρή
«κόλαση», με θερμοκρασίες που λιώνουν ακόμη και μέταλλα, παρόλο που κατά τα
άλλα έχει πολλές ομοιότητες με τη Γη και κάποτε υπήρξε πιθανώς ο πρώτος
κατοικήσιμος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος, με ωκεανό και «γήινο» κλίμα.
Όμως κάτι συνέβη και, σύμφωνα με την κυρίαρχη επιστημονική υπόθεση, η Αφροδίτη
έπεσε θύμα ενός εκτός ελέγχου «φαινομένου του θερμοκηπίου», κάτι που μερικοί
προειδοποιούν ότι μπορεί να αποτελεί το μακρινό μέλλον και της ίδια της Γης, αν
δεν τεθεί υπό έλεγχο η κλιματική αλλαγή.
Venus, our
planetary neighbor, is a hot, hellish unforgiving world and NASA has selected
two bold new missions to study this inferno-like planet: DAVINCI+ and VERITAS.
Are Venus and Earth fundamentally unique worlds? Or are the differences between
these ‘twins’ only cosmetic? Answering this question is key to understanding
what makes other rocky planets habitable and, ultimately, emerge with life. Credits:
NASA/JPL-Caltech
Οιδύοαποστολές, πουθααποτελέσουνμέροςτουευρύτερουπρογράμματοςDiscovery τηςNASA καιπρογραμματίζεταιναεκτοξευθούντηδιετία
2028-2030, ονομάσθηκανDAVINCI+
(Deep Atmosphere Venus Investigation of Noble gases, Chemistry and Imaging) καιVERITAS (Venus Emissivity, Radio Science,
InSAR, Topography and Spectroscopy).
DAVINCI+ will send
a meter-diameter probe to brave the high temperatures and pressures near Venus’
surface to explore the atmosphere from above the clouds to near the surface of
a terrain that may have been a past a continent. During its final kilometers of
free-fall descent (shown here), the probe will capture spectacular images and
chemistry measurements of the deepest atmosphere on Venus for the first time. Credits:
NASA GSFC visualization by CI Labs Michael Lentz and others
Η
πρώτη αποστολή θα μελετήσει τη σύνθεση της ατμόσφαιρας της Αφροδίτης για να
κατανοήσει την εξέλιξη της και να προσδιορίσει με βεβαιότητα αν όντως κάποτε ο
πλανήτης διέθετε ωκεανό. Θα πρόκειται για μια σφαιρική διαστημοσυσκευή που θα
«βουτήξει» μέσα στην πυκνή ατμόσφαιρα κυρίως από νέφη θειικού οξέος και
διοξείδιο του άνθρακα και θα κάνει ακριβείς μετρήσεις.
DAVINCI+ uses
observations from both above and within the planetary atmosphere to answer
major questions about how Venus was formed, has evolved, and possibly lost its
habitability (and past surface oceans). Its “natural vertical mobility” extends
from the top of the atmosphere, through the clouds, and then throughout the
deep atmosphere to just above the surface, where imaging of mountain landscapes
in 3D will be undertaken together with detailed chemistry. Credits: NASA GSFC
visualization and CI Labs Michael Lentz and colleagues
Επίσης
θα τραβήξει τις πρώτες υψηλής ανάλυσης φωτογραφίες μοναδικών γεωλογικών
χαρακτηριστικών της Αφροδίτης. Την επιστημονική ευθύνη της DAVINCI+ θα έχει το
Κέντρο Διαστημικών Πτήσεων Goddard στο Μέριλαντ.
This artist's
concept shows the proposed VERITAS spacecraft using its radar to produce
high-resolution maps of Venus' topographic and geologic features. Credit: NASA/JPL-Caltech
Η
δεύτερη αποστολή VERITAS θα χαρτογραφήσει την επιφάνεια της Αφροδίτης για να
ρίξει φως στη γεωλογική ιστορία της Αφροδίτης και γιατί εξελίχθηκε τόσο
διαφορετικά από εκείνη της Γης. Μια διαστημοσυσκευή θα τεθεί σε τροχιά γύρω από
τον πλανήτη, διαθέτοντας νέας τεχνολογίας ραντάρ που θα δημιουργήσει
τρισδιάστατες αναπαραστάσεις της τοπογραφίας του πλανήτη και θα επιβεβαιώσει
ότι υπάρχει τεκτονική των πλακών και ηφαιστειακή δραστηριότητα. Επίσης θα
καταγράψει τις υπέρυθρες εκπομπές από την επιφάνεια. Την επιστημονική ευθύνη
της αποστολής θα έχει το Εργαστήριο Αεριώθησης (JPL) στην Καλιφόρνια, ενώ θα
συμβάλουν και οι τρεις ευρωπαϊκές διαστημικές υπηρεσίες (γερμανική, γαλλική,
ιταλική), κατασκευάζοντας διάφορα επιστημονικά όργανα για το σκάφος.
NASA has selected
the DAVINCI+ (Deep Atmosphere Venus Investigation of Noble-gases, Chemistry and
Imaging +) mission as part of its Discovery program, and it will be the first
spacecraft to enter the Venus atmosphere since NASA’s Pioneer Venus in 1978 and
USSR’s Vega in 1985. Named for visionary Renaissance artist and scientist,
Leonardo da Vinci, the DAVINCI+ mission will bring 21st-century technologies to
the world next door. DAVINCI+ may reveal whether Earth’s sister planet looked
more like Earth’s twin planet in a distant, possibly hospitable past with
oceans and continents. Video credit: NASA's Goddard Space Flight Center
«Είναι
εκπληκτικό πόσα λίγα πράγματα ξέρουμε για την Αφροδίτη, όμως τα συνδυασμένα
αποτελέσματα των δύο αποστολών θα μας πουν πολλά για τον πλανήτη, από τα
σύννεφα στον ουρανό μέχρι τα ηφαίστεια στην επιφάνεια του και τον ίδιο τον
πυρήνα του. Θα είναι σαν να ανακαλύπτουμε ξανά τον πλανήτη», δήλωσε ο Τομ
Βάγκνερ, επιστήμονας του προγράμματος Discovery της NASA.
Ομάδα
βιολόγων και βιοφυσικών πραγματοποίησε μια μελέτη για το προσδόκιμο ζωής του
ανθρώπου. Οι ερευνητές βασίστηκαν σε ιατρικά και γονιδιακά δεδομένα δεκάδων
χιλιάδων ατόμων από την Βρετανία και τις ΗΠΑ. Χρησιμοποίησαν ένα σύστημα
τεχνητής νοημοσύνης με το οποίο ανέπτυξαν μια εφαρμογή η οποία μπορεί να
υπολογίζει το προσδόκιμο ζωής ενός ανθρώπου βάση των προσωπικών δεδομένων του. The
research team of Gero, a Singapore-based biotech company in collaboration
with Roswell Park Comprehensive Cancer Center in Buffalo NY,
announces a publication in Nature Communications, a journal of
Nature portfolio, presenting the results of the study on associations between
aging and the loss of the ability to recover from stresses. Edvard Munch
(1863–1944), Woman in Three Stages
(1894), oil on canvas, 164 × 250 cm, Bergen kunstmuseum, Bergen, Norway.
Wikimedia Commons.
Η
συνεχής βελτίωση των συνθηκών της ζωής και η αλματώδης πρόοδος της ιατρικής και
της επιστήμης γενικότερα τις τελευταίες δεκαετίες έχει οδηγήσει στην
αξιοσημείωτη αύξηση του προσδόκιμου ζωής των ανθρώπων. Ένα ερώτημα που
διατρέχει την επιστημονική κοινότητα τα τελευταία χρόνια είναι τα όρια της
ανθρώπινης ζωής.
Έχουν
πραγματοποιηθεί αρκετές μελέτες οι οποίες λαμβάνοντας υπόψη διαφόρους
παράγοντες όπως τις εξελίξεις στον τομέα των γονιδιακών παρεμβάσεων καταλήγουν
σε συμπεράσματα για τις δυνατότητες επέκτασης των ορίων της ζωής στο ανθρώπινο
είδος. Εκτός από τις μελέτες υπάρχουν οι απόψεις και οι προβλέψεις μεμονωμένων
ειδικών με κάποιους να υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος έχει την δυνατότητα να ζει
για πολλές εκατοντάδες έτη και πιθανώς να καταφέρνει να φτάνει τα χίλια έτη
ζωής.
Ομάδα
βιολόγων και βιοφυσικών πραγματοποίησε μια μελέτη για το προσδόκιμο ζωής του
ανθρώπου. Οι ερευνητές βασίστηκαν σε ιατρικά και γονιδιακά δεδομένα δεκάδων
χιλιάδων ατόμων από την Βρετανία και τις ΗΠΑ. Χρησιμοποίησαν ένα σύστημα
τεχνητής νοημοσύνης με το οποίο ανέπτυξαν μια εφαρμογή η οποία μπορεί να
υπολογίζει το προσδόκιμο ζωής ενός ανθρώπου βάση των προσωπικών δεδομένων του.
Schematic
illustration of loss of resilience along aging trajectories. Credit: GERO PTE.
LTD.
Το
σύστημα λαμβάνει υπόψη του την ηλικία ενός ανθρώπου, αν πάσχει από κάποιες
ασθένειες, την ψυχολογική του κατάσταση (π.χ άγχος) καθώς και τον τρόπο της
ζωής του. Στην συνέχεια το σύστημα αναλύει το πώς όλοι αυτοί οι παράγοντες
επηρεάζουν το σώμα και τον οργανισμό του καταλήγοντας σε μια ασφαλή (θεωρητικά)
εκτίμηση για το προσδόκιμο της ζωής του. Το βασικό συμπέρασμα της μελέτης είναι
πώς σε κάθε περίπτωση ακόμη και υπό τις ιδανικότερες συνθήκες ένας άνθρωπος δεν
μπορεί να ζήσει περισσότερο από 150 έτη.
Το
συμπέρασμα αυτό από την μια πλευρά προκάλεσε απογοήτευση σε όσους πίστευαν και
φυσικά σε όσους θα ήθελαν το προσδόκιμο της ζωής να είναι μεγαλύτερο. Από την
άλλη πλευρά τα 150 έτη είναι σχεδόν διπλάσια από τα 80 έτη που είναι ο
σημερινός μέσος χρόνος προσδόκιμου ζωής τουλάχιστον στον αναπτυγμένο κόσμο.
Την
μελέτη πραγματοποίησαν επιστήμονες της εταιρείας βιοτεχνολογίας Gero στην Σιγκαπούρη και του Κέντρου Καρκίνου RoswellPark στην Νέα Υόρκη και την δημοσιεύουν στην
επιθεώρηση «NatureCommunications».
Η
πολυπλοκότητα των σχέσεων που αναπτύσσουν μεταξύ τους είναι αντίστοιχη με
εκείνη των ανθρώπων στις πρώιμες κοινωνίες. ΑυτόαποκάλυψετριακονταετήςμελέτηρινοδέλφινωντουείδουςTursiops aduncus. Dolphin allies form
teams to help their pals fight rivals who might try to take away a fertile
female. Here, two males assist their pals in guarding a lone female. SIMON ALLEN
Οι
άνθρωποι χρησιμοποιούν τη γνώση και την εμπειρία τους για να κατατάξουν τους
ανθρώπους του περίγυρού τους σε διάφορες κατηγορίες, ανάλογα με το είδος της
συνεργασίας την οποία αναπτύσσουν με αυτούς. Έτσι, έχουν τη δυνατότητα να
ξεχωρίζουν από το περιβάλλον τους ανθρώπους οι οποίοι σχετίζονται,
παραδείγματος χάριν, με την εργασία τους ή αυτούς που σχετίζονται με τον
αθλητικό σύλλογο στον οποίο συμμετέχουν. Μέχρι πρότινος οι επιστήμονες πίστευαν
ότι η ικανότητα αυτή ήταν αποκλειστικό «προνόμιο» του ανθρώπου. Νέα μελέτη
ωστόσο καταδεικνύει ότι τα άτομα ενός είδους ρινοδέλφινων χρησιμοποιούν ηχητικά
ερεθίσματα σε συνδυασμό με τη μνήμη τους για να ξεχωρίσουν τους συμμάχους τους.
Τα αποτελέσματα της πρόσφατης έρευνας, τα οποία δημοσιεύτηκαν στην επιθεώρηση
«Nature Communications», υποδεικνύουν ότι ο τρόπος με τον οποίο τα δελφίνια
αυτά κατηγοριοποιούν τα άτομα του περιβάλλοντός τους είναι πιθανότατα παρόμοιος
με αυτόν που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι στις πρώιμες κοινωνίες.
Ένα ιδιαίτερο είδος δελφινιών
Με
ποια κριτήρια τα άτομα μιας κοινότητας ζώων «αποφασίζουν» ποιος είναι εχθρός
και ποιος είναι φίλος; Πολλά είδη ζώων μπορούν να ξεχωρίζουν τα άτομα τα οποία
δεν ανήκουν στην αγέλη, ενώ άλλα δημιουργούν στενότερους δεσμούς με βάση τις
συγγενικές σχέσεις. Μια ιδιαίτερη περίπτωση είναι τα δελφίνια, τα οποία μπορούν
να αναπτύξουν πολλαπλά επίπεδα σχέσεων μεταξύ τους. Επί τρεις δεκαετίες οι
επιστήμονες μελετούν δελφίνια του είδους Tursiops
aduncus, τα οποία απαντώνται, μεταξύ άλλων, στον Κόλπο των Καρχαριών στην
Αυστραλία, με σκοπό να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο σχηματίζουν τις
κοινότητές τους. Οι έρευνες έχουν αναδείξει ότι η σύσταση των κοινοτήτων των
συγκεκριμένων δελφινιών, σε αντίθεση με άλλα είδη, μπορεί να αλλάξει ανά πάσα
στιγμή. Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί ότι μεταξύ των αρσενικών ατόμων του είδους
αναπτύσσονται πολύ ισχυροί δεσμοί. Οι δεσμοί αυτοί επιτρέπουν στα δελφίνια να
σχηματίσουν μια σταθερή στον χρόνο… ομάδα κρούσης, η οποία τους επιτρέπει να
προσεγγίσουν με αποτελεσματικότητα τα θηλυκά άτομα του είδους, απομακρύνοντας
τις αντίστοιχες ομάδες των αντίζηλών τους. «Η δημιουργία συνεργασιών στα
αρσενικά ενός είδους δεν συνηθίζεται στο πλαίσιο της αναπαραγωγής, επειδή τα
αρσενικά επιχειρούν να αποκτήσουν πρόσβαση σε κάτι το οποίο δεν μπορούν να
μοιραστούν, ήτοι την πατρότητα» εξηγεί ο ερευνητής δρ Σίμον Άλεν, ένας από τους
επικεφαλής της δημοσίευσης, ενώ συμπληρώνει ότι «έχουν καταγραφεί πλέον διάφορα
κοινωνικά συστήματα τα οποία συμπεριλαμβάνουν τη δημιουργία συνεργασιών των
αρσενικών ατόμων, ωστόσο η δημιουργία συνεργασιών σε πολλά επίπεδα είναι
εξαιρετικά σπάνια».
Άμυνα
τριών γραμμών
Τα
διαφορετικά επίπεδα συνεργασίας αποτυπώνονται στους σχηματισμούς τους οποίους
δημιουργούν τα δελφίνια κατά την περίοδο αναπαραγωγής, οι οποίοι αποτελούνται
από τρεις γραμμές άμυνας. Στην πρώτη γραμμή βρίσκονται δύο ή τρία δελφίνια. Τα
δελφίνια της πρώτης γραμμής συνοδεύονται από μια δεύτερη γραμμή, η οποία
περιλαμβάνει μέχρι και 14 δελφίνια, τα οποία προστατεύουν την πρώτη γραμμή από
τυχόν επιθέσεις άλλων σχηματισμών δελφινιών. Σε κάποιες περιπτώσεις, μάλιστα, τα
δελφίνια σχηματίζουν και μια τρίτη γραμμή άμυνας, η οποία συγκροτείται από
άτομα της δεύτερης γραμμής. Αν και η σύσταση της πρώτης γραμμής αλλάζει συχνά,
στη γραμμή που βρίσκεται στα μετόπισθεν αναπτύσσονται πολύ ισχυρές σχέσεις: τα
άτομα τα οποία συνθέτουν τη δεύτερη γραμμή μπορούν να μείνουν μαζί ακόμη και
για δεκαετίες. «Ο πληθυσμός δελφινιών τα οποία βρίσκονται στον Κόλπο των
Καρχαριών στην Αυστραλία είναι μοναδικός ως προς το ότι καμία άλλη κοινότητα
δεν δημιουργεί παρόμοιους σχηματισμούς τριών επιπέδων. Τέτοιου είδους
σχηματισμοί σε έναν πληθυσμό έχουν παρατηρηθεί σε ένα μόνο είδος ακόμη, αυτό
του ανθρώπου» επισημαίνει ο ερευνητής.
Πολύπλοκο
δίκτυο σχέσεων
Memory whiz.
Dolphins, such as Kai, remember each other’s whistles for decades. (Inset: The spectrogram of Kai’s signature
contact whistle.) JASON BRUCK
Λαμβάνοντας
υπ’ όψιν αυτό το πολύπλοκο δίκτυο σχέσεων, δημιουργείται ένα εύλογο ερώτημα: με
ποιον τρόπο τα δελφίνια αντιλαμβάνονται και επεξεργάζονται τους διαφορετικούς
τύπους σχέσεων με τα άτομα με τα οποία αναπτύσσουν συμμαχίες ανά τον χρόνο; Η
αντίληψη ενός τέτοιου δικτύου θα απαιτούσε μια στοιχειώδη κωδικοποίηση, ώστε το
κάθε δελφίνι να είναι σε θέση να επιλέξει με ποιο άτομο θα συνεργαστεί και
πότε. Οι επιστήμονες έχουν αναγνωρίσει αρκετούς παράγοντες οι οποίοι
ενδεχομένως επιτρέπουν στα δελφίνια να επεξεργαστούν τέτοιου είδους
πληροφορίες. Ένας τέτοιος παράγοντας είναι ότι τα δελφίνια αποτυπώνουν στη
μνήμη τους τις κοινωνικές σχέσεις με άλλα δελφίνια, ενώ η μνήμη αυτή διαρκεί
για δεκαετίες. Ένας άλλος παράγοντας είναι ο συριγμός των δελφινιών. Τα
δελφίνια χρησιμοποιούν τους ήχους τους οποίους παράγουν για να αποδώσουν,
μεταξύ άλλων, «ονόματα» σε άλλα άτομα δελφινιών. Οι ερευνητές έχουν εξακριβώσει
ότι τα δελφίνια μπορούν να παράγουν συριγμούς χαρακτηριστικούς για κάθε άτομο,
δηλαδή να δώσουν ένα ξεχωριστό «όνομα» σε κάθε δελφίνι της κοινότητας. Επίσης,
οι έρευνες έχουν δείξει ότι ένα δελφίνι θυμάται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής
του τους συριγμούς αυτούς. Ωστόσο, προηγούμενες έρευνες των επιστημόνων έδειξαν
ότι οι συριγμοί δεν χρησιμοποιούνται από τα δελφίνια για να αποδώσουν σε άλλα
άτομα μια «ταυτότητα» ως προς τη θέση τους στην κοινότητα, δηλαδή ένας συριγμός
δεν λειτουργεί ως κοινό «συνθηματικό» μεταξύ των ατόμων τα οποία βρίσκονται
στην ίδια ομάδα.
Ιχνηλατώντας τα δελφίνια
Κάποιες
έρευνες έχουν επικεντρωθεί λοιπόν στην παρατήρηση της συμπεριφοράς των
δελφινιών με σκοπό να διαλευκανθεί με ποιον τρόπο τα δελφίνια κατηγοριοποιούν
τις σχέσεις τους με άλλα άτομα δελφινιών – με ποια λογική, δηλαδή, τα δελφίνια
οργανώνονται κατά ομάδες στην πρώτη, στη δεύτερη ή στην τρίτη γραμμή κατά την
αναπαραγωγική περίοδο. «Δεδομένου ότι σε ένα τόσο πολύπλοκο δίκτυο
σχηματίζονται φιλίες και στα τρία επίπεδα, θελήσαμε να διερευνήσουμε με ποιον
τρόπο τα δελφίνια κατηγοριοποιούν τις σχέσεις συνεργασίας με τα άλλα άτομα»
σημειώνει ο ερευνητής. «Είχαμε τρεις υποθέσεις: ότι τα δελφίνια θα αντιδρούσαν
πιο έντονα όταν άκουγαν έναν συριγμό από ένα δελφίνι της πρώτης γραμμής, με το
οποίο είχαν συνεργαστεί στο παρελθόν για να διεκδικήσουν ένα θηλυκό, ότι θα
αντιδρούσαν πιο έντονα στο κάλεσμα ενός δελφινιού που ανήκει στη δεύτερη
γραμμή, με το οποίο συνεργάζονται στις επιθέσεις έναντι άλλων σχηματισμών, ή
ότι θα ανταποκρίνονταν στο κάλεσμα ενός δελφινιού της τρίτης γραμμής, με τα
οποία μερικές φορές ανταγωνίζονται αλλά ενίοτε συνεργάζονται στο πλαίσιο μιας
επίθεσης». Για να βρουν απαντήσεις στις υποθέσεις τους, οι επιστήμονες αρχικά
χρησιμοποίησαν δεδομένα τα οποία συνέλεγαν επί 30 χρόνια από την ιχνηλάτηση
ομάδων δελφινιών του συγκεκριμένου είδους στον Κόλπο των Καρχαριών. Τα δεδομένα
αυτά τους επέτρεψαν να καταγράψουν με συστηματικό τρόπο τις αλλαγές στη σύσταση
των ομάδων των δελφινιών, δηλαδή να «μαρκάρουν» ένα προς ένα τα δελφίνια και να
μελετήσουν σε βάθος χρόνου με ποιον τρόπο μεταπηδούσαν από τη μια γραμμή του
σχηματισμού στην άλλη. Σε ένα δεύτερο στάδιο, ηχογράφησαν για διάστημα δύο ετών
ήχους συριγμών των υπό μελέτη δελφινιών, καταγράφοντας διαφορετικούς συριγμούς
από κάθε δελφίνι. Τέλος, οι ερευνητές τοποθέτησαν υποβρύχια ηχεία στις περιοχές
όπου εμφανίζονταν οι σχηματισμοί των δελφινιών. Όταν τα δελφίνια πλησίαζαν στα
ηχεία, οι ερευνητές αναπαρήγαγαν επιλεγμένους ηχογραφημένους συριγμούς, ενώ
παράλληλα κατέγραφαν με ένα μη επανδρωμένο αεροσκάφος (drone) τις κινήσεις των
δελφινιών. Έτσι μπόρεσαν να καταγράψουν με ποιον τρόπο αντιδρούσε κάθε δελφίνι
ξεχωριστά στους συριγμούς τους οποίους είχαν ηχογραφήσει από αυτά τα ίδια
δελφίνια.
Οι συμπάθειες δεν κρύβονται
Τα
αποτελέσματα της μελέτης ήταν εξαιρετικά ενδιαφέροντα για την επιστημονική
κοινότητα. Όταν ακουγόταν από το ηχείο ένας συριγμός ο οποίος ανήκε σε άτομο
της πρώτης γραμμής, παρατηρήθηκε ότι η ισχυρότερη αντίδραση ερχόταν από άτομα
της δεύτερης γραμμής και όχι από τα άτομα της πρώτης γραμμής. Μάλιστα, οι
παρατηρήσεις έδειξαν ότι, χωρίς να υπάρχει κάποια «εντολή» από δελφίνι της
πρώτης γραμμής, τα δελφίνια τα οποία ανήκαν στη δεύτερη γραμμή αντιδρούσαν στη
συντριπτική πλειονότητά τους πολύ έντονα όταν άκουγαν τον συριγμό κάποιου
δελφινιού που ανήκε επίσης στη δεύτερη γραμμή, ενώ η αντίδρασή τους ήταν
λιγότερο έντονη όταν άκουγαν τον συριγμό ενός ατόμου της τρίτης γραμμής. «Όλα
τα αρσενικά δελφίνια τα οποία βρίσκονται στον σχηματισμό γνωρίζονται μεταξύ
τους, μερικά είναι πιο στενοί φίλοι σε σχέση με άλλα, ενώ κάποια από αυτά
ξοδεύουν λίγο χρόνο με τα υπόλοιπα» υπογραμμίζει ο ερευνητής. «Ωστόσο, η
κοινωνική δομή η οποία είναι πιο συνεκτική είναι αυτή της δεύτερης γραμμής: όσα
δελφίνια συμμετέχουν σε αυτή βοηθούν συστηματικά το ένα το άλλο ανεξάρτητα από
το εάν έχουν βρεθεί μαζί στην πρώτη γραμμή με στόχο την άμεση διεκδίκηση ενός
θηλυκού». Όπως σημειώνουν οι ερευνητές στη δημοσίευση, η ετοιμότητα των
δελφινιών της δεύτερης γραμμής να ανταποκριθούν στον συριγμό ενός ατόμου,
δηλαδή στο κάλεσμα για βοήθεια, ενέχει μεγάλο ρίσκο χωρίς να υπάρχει κάποιο
προφανές και άμεσο αντάλλαγμα γι’ αυτά. Και αυτό επειδή τα δελφίνια της πρώτης
γραμμής είναι αυτά τα οποία «σαγηνεύουν» τελικά ένα θηλυκό, ενώ κατά τη
διάρκεια της μάχης έχουν παρατηρηθεί μέχρι και περιπτώσεις ακρωτηριασμού των
εμπλεκόμενων ατόμων.
Σχέσεις αμοιβαιότητας
Μια
πιθανή εξήγηση αυτής της συμπεριφοράς είναι ότι οι σχέσεις μεταξύ των δελφινιών
ενδέχεται να βασίζονται στην αμοιβαιότητα, δηλαδή στη βάσιμη «ελπίδα» ότι το
δελφίνι το οποίο παρέχει βοήθεια σε ένα άλλο θα ανταμειφθεί στο μέλλον για τη
συμβολή του στο κάλεσμα. Αν και υπάρχουν διάφοροι μηχανισμοί μέσω των οποίων
αναπτύσσεται η αμοιβαιότητα σε μια κοινότητα, στην περίπτωση των δελφινιών η
έρευνα υποδεικνύει ότι αυτή αναπτύσσεται μεταξύ των ατόμων χάρη στον συνδυασμό
του συριγμού, δηλαδή ενός ηχητικού ερεθίσματος, με την ανταπόκριση του κάθε
δελφινιού στο κάλεσμα. Έτσι, τα δελφίνια τα οποία ανήκουν στη δεύτερη γραμμή,
με τη βοήθεια του συριγμού που είναι μοναδικός για κάθε ξεχωριστό άτομο,
θυμούνται ποιο δελφίνι ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα και κατατάσσουν τα δελφίνια
αυτά στην κατηγορία των συμμάχων. Η δεύτερη γραμμή καταλήγει να αποτελείται
λοιπόν από δελφίνια τα οποία, βασισμένα στην εμπειρία τους, δείχνουν ένα είδος
εμπιστοσύνης στα μέλη της ίδιας γραμμής. Οι επιστήμονες παρατηρούν για πρώτη
φορά αυτού του είδους τη μάθηση στο ζωικό βασίλειο. Όπως ωστόσο σημειώνουν, τα
μέλη των πρώτων ανθρώπινων κοινοτήτων ενδεχομένως να χρησιμοποιούσαν ακριβώς
τον ίδιο μηχανισμό, αξιοποιώντας την πρότερη εμπειρία τους, για να σχηματίσουν
συμμαχίες και να εξασφαλίσουν μια στοιχειώδη άμυνα έναντι διάφορων απειλών.
Τα χαρακτηριστικά μιας
ιδιαίτερης κοινότητας
Η
επιλογή της κοινότητας δελφινιών που πρόκειται να μελετηθεί από τους ερευνητές
βασίζεται σε πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Ο σχηματισμός μακροχρόνιων
δεσμών μεταξύ των δελφινιών ήταν ένα κομβικό σημείο της έρευνας των
επιστημόνων. «Ο σχηματισμός δεσμών οι οποίοι διαρκούν για δεκαετίες είναι πιο
πιθανό να συμβεί όταν πληρούνται τρεις προϋποθέσεις: Αρχικά, να υπάρχει σε μια
συγκεκριμένη περιοχή μεγάλος αριθμός αντίζηλων αρσενικών, κάτι που καθιστά σοφή
επιλογή για ένα άτομο δελφινιού να έχει φίλους. Δεύτερον, να υπάρχει ένας
μικρός αριθμός θηλυκών σε σχέση με τον αριθμό των αρσενικών, έτσι ώστε να
δημιουργείται μεγάλος ανταγωνισμός για την πρόσβαση στα θηλυκά άτομα. Τέλος,
αμφότερα τα φύλα να εμφανίζουν φιλοπατρία, δηλαδή να προτιμούν μια συγκεκριμένη
περιοχή, και το μέγεθος μεταξύ θηλυκών και αρσενικών ατόμων να μην είναι
δυσανάλογο» σημειώνει ο ερευνητής δρ Σίμον Άλεν. Γνωρίζοντας ότι οι κοινότητες
των δελφινιών στον Κόλπο των Καρχαριών πληρούν όλες τις παραπάνω προϋποθέσεις,
οι ερευνητές εστίασαν την προσοχή τους σε αυτές. «Πραγματοποιούμε ετήσια
επιτόπια έρευνα στη συγκεκριμένη περιοχή από την αρχή της δεκαετίας του 1980.
Αυτό μας επιτρέπει να δημιουργήσουμε μια αναλυτική βάση δεδομένων για την
εξέλιξη των κοινωνικών σχέσεων του κάθε δελφινιού ξεχωριστά στο πέρασμα του
χρόνου» επισημαίνει ο ερευνητής, ενώ καταλήγει σημειώνοντας ότι η ερευνητική
ομάδα σκοπεύει τώρα να μελετήσει, μεταξύ άλλων, τον τρόπο με τον οποίο
αντιδρούν τα θηλυκά άτομα στους συριγμούς των αρσενικών.
Η κοινωνική ζωή και οι
μακροπρόθεσμες σχέσεις
Οι
κοινότητες των δελφινιών, λόγω της πολυπλοκότητας της οργάνωσής τους, έχουν
αποσπάσει το ενδιαφέρον των ερευνητών εδώ και αρκετές δεκαετίες. «Υπάρχουν
περίπου 40 είδη στην οικογένεια των δελφινιών, στα οποία παρατηρούνται πολλά
και ετερογενή κοινωνικά συστήματα» σημειώνει ο ερευνητής δρ Σίμον Άλεν,
συμπληρώνοντας ότι «για μερικά από αυτά δεν γνωρίζουμε απολύτως τίποτα, ενώ οι
κοινότητες άλλων ειδών είναι καλά μελετημένες. Η Όρκα, παραδείγματος χάριν,
είναι το μεγαλύτερο είδος στην οικογένεια των δελφινιών και το κοινωνικό τους
σύστημα χαρακτηρίζεται από πολύ σταθερές σχέσεις. Μετά τη γέννησή τους τα
δελφίνια του είδους τείνουν να μένουν στην ίδια κοινότητα εφ’ όρου ζωής, η
οποία χαρακτηρίζεται από μητριαρχικές σχέσεις». Το είδος Tursiops aduncus, το οποίο μελέτησαν οι επιστήμονες, αποτελείται
από κοινότητες οι οποίες είναι πιο ανοικτές ως προς τη δυνατότητα υποδοχής νέων
μελών. «Τα δελφίνια του συγκεκριμένου είδους ακολουθούν τη στρατηγική
διάσπασης-σύντηξης, κατά την οποία η σύσταση της ομάδας μπορεί να αλλάξει ακόμη
και μέσα σε λίγα λεπτά ή μία ώρα. Στον Κόλπο των Καρχαριών τα δελφίνια αυτά
ζουν σε ένα μεγάλο και ανοικτό κοινωνικό δίκτυο, όπως κάνουν και οι άνθρωποι.
Τα αρσενικά του είδους ξεκινούν να δημιουργούν μακροπρόθεσμες σχέσεις με άλλα
αρσενικά, όταν ακόμη βρίσκονται στα πρώτα στάδια της ανάπτυξής τους, ενώ όταν
ενηλικιώνονται, οι φιλίες αυτές αποκρυσταλλώνονται σε συμμαχίες, δηλαδή
ισχυρούς δεσμούς οι οποίοι διαρκούν για δεκαετίες. Υπάρχει μια έντονη
ποικιλομορφία και διαφοροποίηση στις σχέσεις μεταξύ των δελφινιών αυτού του
είδους: μπορεί δυο δελφίνια να είναι οι καλύτεροι φίλοι, να έχουν μια αδιάφορη
σχέση ή να είναι οι χειρότεροι εχθροί» σημειώνει ο ερευνητής. Η ιδιομορφία της
κοινωνικής οργάνωσης των ατόμων του συγκεκριμένου είδους παρουσιάζει μεγάλο
ενδιαφέρον για τους ερευνητές, αφού οι σχέσεις οι οποίες αναπτύσσουν έχουν
παρατηρηθεί μέχρι σήμερα μόνο στους ανθρώπους.