Λ-sat: μικροδορυφόρος της NASA με ελληνική σφραγίδα, Lamda-Sat: "Hellenic minds at work"

The first ever Greek micro-satellite “L-sat”.

Δεν πρόκειται για χολιγουντιανή ταινία, αλλά για μια πολλά υποσχόμενη ομάδα που εργάζεται σε αμερικανικό έδαφος υπό ελληνική «σημαία». Δέκα Έλληνες επιστήμονες έως 25 χρόνων, με εξειδίκευση σε ρομποτική, ηλεκτρονικά, software και επικοινωνία, συνέστησαν τη διεπιστημονική ομάδα που ετοιμάζει την κατασκευή και εκτόξευση του πρώτου ελληνικού δορυφόρου. «Θέλω να δώσω κίνητρο στα νέα παιδιά στην Ελλάδα να συνεχίσουν να ονειρεύονται», δηλώνει o εμπνευστής και επικεφαλής του εγχειρήματος, καθηγητής Αεροδιαστημικής Μηχανικής στο ομοσπονδιακό Πανεπιστήμιο Σαν Χοσέ στη Silicon Valley της Καλιφόρνιας, Περικλής Παπαδόπουλος.

O Περικλής Παπαδόπουλος, καθηγητής Αεροδιαστημικής Μηχανικής στο Πανεπιστήμιο του Σαν Χοσέ στην Καλιφόρνια.

«Είχα υλοποιήσει πέρυσι με τους φοιτητές μου την πρώτη παγκοσμίως εκτόξευση δορυφόρου μέσα από διαστημικό σταθμό», εξηγεί ο διακεκριμένος καθηγητής. Η NASA εκδήλωσε ενδιαφέρον για τη συνέχιση του project, καθώς εξοικονομεί χρόνο και χρήμα. «Το κόστος για να βγει ένας δορυφόρος στο Διάστημα κυμαίνεται στα 300 με 400 εκατ. δολάρια», σημειώνει ο δρ Παπαδόπουλος, «ενώ η διαδικασία της εκτόξευσης είναι χρονοβόρα λόγω μεγάλης αναμονής». O Έλληνας καθηγητής πρότεινε την κατασκευή ενός μικροδορυφόρου που κοστίζει 100.000 δολάρια, υπό την προϋπόθεση αυτός να αποτελέσει το πρώτο ελληνικό διαστημικό πρόγραμμα. «Επεσήμανα την αναγκαιότητα ενθάρρυνσης της νέας γενιάς στην Ελλάδα», περιγράφει. «Συναίνεσαν χωρίς ενδοιασμούς». Όμως και η χρηματοδότηση του προγράμματος έχει ελληνική σφραγίδα, αφού προήλθε από ομογενείς.

Ο μικροδορυφόρος, ονόματι Λ-sat, από το ελληνικό γράμμα Λ που συναντάται στη λέξη Ελλάς, Ήλιος, Λίθος (δηλαδή «Γη του φωτός»), θα έχει δύο στόχους κατά την παραμονή του στο Διάστημα για περίπου 300 μέρες το 2014. Αρχικά, θα εντοπίζει σε πραγματικό χρόνο τις γεωγραφικές συντεταγμένες των ελληνικών εμπορικών πλοίων, προσφέροντάς τους σχετική πληροφόρηση για το ενδεχόμενο πειρατείας, ενώ θα προσφέρει τη δυνάτοτητα άμεσης επικοινωνίας με τον καπετάνιο. Ο δεύτερος σκοπός του δορυφόρου είναι ακαδημαϊκός και θα πραγματοποιηθεί σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κολούμπια: θα ελεγχθεί η αντίδραση του υλικού grapheme, από το οποίο αποτελούνται το τρανζίστορ του μέλλοντος, στην (ηλιακή) ακτινοβολία του Διαστήματος.

Οι νεαροί Έλληνες μετακόμισαν πριν από τρεις μήνες στις ΗΠΑ και έκτοτε εργάζονται νυχθημερόν. «Άλλοι με προσέγγισαν από μόνοι τους και άλλους τους επέλεξα εγώ», διηγείται ο δρ Παπαδόπουλος. «Συνομιλήσαμε αρχικά μέσω skype και με κέρδισαν τόσο με τις γνώσεις τους όσο και με το ήθος τους». Μολονότι ο κλάδος «ανδροκρατείται», στην ομάδα υπάρχουν και δύο κοπέλες, ενώ αναμένονται άλλα δύο άτομα από Ελλάδα. «Αυτή τη στιγμή βρίσκεται εν εξελίξει η διαδικασία έκδοσης της σχετικής άδειας για να μπορούν να εργάζονται μέσα στις εγκαταστάσεις της NASA».

Συνεπέστατοι στο έργο

Ο καθηγητής Περικλής Παπαδόπουλος (δεύτερος από αριστερά) με συνεργάτες του, πολλοί εκ των οποίων συμμετείχαν στην κατασκευή του δορυφόρου lamda-sat.

Στις εβδομαδιαίες αναφορές τους στη NASA για την πορεία της δουλειάς, οι Έλληνες επιστήμονες αποδεικνύονται… «Άγγλοι». «Είμαστε συνεπείς στο χρονοδιάγραμμα και η NASA είναι ικανοποιημένη από την πρόοδό μας», αναφέρει περιχαρής ο καθηγητής. Όπως επισημαίνει, «στόχος μου είναι να αναδειχθούν τα παιδιά, να εκπαιδευθούν εδώ και εν συνεχεία να μεταλαμπαδεύσουν στην Ελλάδα, όπου θα είναι πλήρως ανταγωνιστικοί, την τεχνογνωσία». Ο Έλληνας καθηγητής κρίνει ότι η χώρα μας θα μπορούσε να δραστηριοποιείται στον εν λόγω τομέα, «δεν είναι οικονομικό το θέμα, αλλά ζήτημα βούλησης».

Ο δρ Παπαδόπουλος προσβλέπει στην κινητοποίηση των σημερινών 25άρηδων μέσω της δικτύωσης των ομογενών ανά την υφήλιο. «Πρέπει όλοι να βοηθήσουμε αυτή τη γενιά να πετύχει», ισχυρίζεται με πάθος ο καθηγητής, που έχει στα σκαριά μια ηλεκτρονική πλατφόρμα που θα συνδέει «μέντορες», μεσήλικες επαγγελματίες ελληνικής καταγωγής με νέους στην Ελλάδα που αναζητούν κατευθύνσεις και πληροφορίες για τη χάραξη της επαγγελματικής τους πορείας, εντός ή εκτός συνόρων.

Η Ελλάδα από το Διάστημα, Greece from Space

«Αθήνα, Ελλάδα. Το λίκνο τόσου πολιτισμού και καλλιεργημένης σκέψης» - Κρις Χάντφιλντ

«Το Ηράκλειο και, ορατά, τα ανάκτορα της Κνωσού στο νησί της Κρήτης»

«Μια άλλη, πληρέστερη άποψη του Ηρακλείου και της Κρήτης από λίγο πιο μακριά. Από ακτή σε ακτή, ως το νησί Ντία και τη θάλασσα»

«Η Ελλάδα συνεχίζει! Από τη Σπάρτη ως την Καλαμάτα η διαδρομή είναι αρκετά άγρια, με μια ωραία θέα από όλες τις πλευρές»

«Το νησί της Ρόδου, Ελλάδα - είναι ενδιαφέρον ότι από το Διάστημα μπορείς να δεις που υψωνόταν ο Κολοσσός της Ρόδου πριν από 2.300 χρόνια»

«Η Πάτρα, στην είσοδο του Κορινθιακού Κόλπου, Ελλάδα. Είναι εκπληκτικό πόσο καθαρά ξεχωρίζει η γέφυρα στο γαλάζιο»

 Ο Κρις Χάντφιλντ

«Ανεπίσημη ημέρα της Ελλάδας» ανακήρυξε τη 14η Ιανουαρίου ο Κρις Χάντφιλντ, ο καναδός αστροναύτης που βρίσκεται στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Περνώντας επάνω από τη χώρα μας δημοσίευσε στο Twitter μια σειρά από εικόνες, συνοδεύοντάς τες με σύντομα σχόλια-περιγραφές. Η υποδοχή ήταν θερμή από τους απανταχού Έλληνες και όχι μόνο.

Ο Τιτάνας κάνει... λίφτινγκ, Titan Gets a Dune 'Makeover'

The colorful globe of Saturn's largest moon, Titan, passes in front of the planet and its rings in this true color snapshot from NASA's Cassini spacecraft. Image credit: NASA/JPL-Caltech/Space Science Institute

Η όψη των βραχωδών πλανητών αλλά και των δεκάδων δορυφόρων στο ηλιακό μας σύστημα παραμένει ουσιαστικά αναλλοίωτη στο πέρασμα των αιώνων. Η κατά βάση γεμάτη κρατήρες επιφάνεια τους δεν μεταβάλλεται οπτικά στον εξ αποστάσεως παρατηρητή. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με τον Τιτάνα, τον μεγαλύτερο δορυφόρο του Κρόνου. Σύμφωνα με τους επιστήμονες οι συνθήκες που επικρατούν εκεί προσομοιάζουν εκείνες που υπήρχαν στην πρώιμη Γη. Το διαστημικό σκάφος Cassini της NASA μελετά τον Κρόνο και τα φεγγάρια του από το 2004.

Μια «εξωτική» άμμος γεμίζει τους κρατήρες στην επιφάνεια του Τιτάνα κάνοντας τον να φαίνεται νεότερος.

Η μελέτη νέων εικόνων και δεδομένων που έστειλε το σκάφος αποκάλυψε ένα πολύ ενδιαφέρον γεωλογικό φαινόμενο που εξελίσσεται στον Τιτάνα. Όπως φαίνεται μεγάλες μάζες μιας «εξωτικής», όπως την χαρακτηρίζουν οι ειδικοί, άμμου μετακινούνται συνεχώς στην επιφάνεια του δορυφόρου και «γεμίζουν» τους κρατήρες του. Τα στελέχη της αποστολής του Cassini κάνουν λόγο για μια άμμο που αποτελείται από υδρογονάνθρακες και η οποία κάνει ένα είδος γεωλογικού λίφτινγκ στον Τιτάνα εξαφανίζοντας τις... ρυτίδες του. Η έρευνα δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Icarus».

Μια από τις εικόνες που μελέτησαν οι επιστήμονες. Αριστερά είναι ο κρατήρας Sinlap που σύμφωνα με τους επιστήμονες είναι σχετικά πρόσφατος και δεξιά ο κρατήρας Soi. Οι δύο κρατήρες έχουν παρόμοιο μέγεθος με την διάμετρο τους να υπολογίζεται στα 80 χλμ. Όπως διακρίνεται στην εικόνα σε αντίθεση με τον Sinlap ο Soi φαίνεται να έχει καλυφθεί από κάποιο υλικό και να έχει γίνει «ένα» με την επιφάνεια του εδάφους. Σύμφωνα με τους επιστήμονες το υλικό που έχει «γεμίσει» τον κρατήρα είναι άμμος υδρογονανθράκων. This set of images from the radar instrument on NASA's Cassini spacecraft shows a relatively "fresh" crater called Sinlap (left) and an extremely degraded crater called Soi (right). Sinlap has a depth-to-diameter ratio close to what we see on Jupiter's moon Ganymede. Soi has a shallow depth compared to similar craters on Ganymede. These craters are both about 50 miles (80 kilometers) in diameter. Image credit: NASA/JPL-Caltech/ASI/GSFC

«Οι περισσότεροι δορυφόροι του Κρόνου έχουν χιλιάδες κρατήρες στην επιφάνεια τους. Μέχρι στιγμής έχουμε εξερευνήσει μέσω εικόνων υψηλής ανάλυσης το 50% της επιφάνειας του Τιτάνα και έχουμε εντοπίσει μόλις 60 κρατήρες. Πιθανότατα υπάρχουν πολλοί περισσότεροι κρατήρες στον Τιτάνα που δεν είναι ορατοί από το Διάστημα. Ο συμβατικός τρόπος υπολογισμού της ηλικίας ενός πλανήτη είναι ο αριθμός των κρατήρων στην επιφάνεια του, όσο περισσότεροι είναι τόσο μεγαλύτερη είναι η ηλικία του. Είναι πιθανό διάφορες διαβρώσεις αλλά και μάζες άμμου να καλύπτουν τους κρατήρες του Τιτάνα και να τον κάνουν να φαίνεται νεότερος από ότι στην πραγματικότητα είναι» αναφέρει η Κάθριν Νις, μέλος της ομάδας μελέτης των δεδομένων που στέλνει το ραντάρ του Cassini.

Ποταμοί στον κόκκινο πλανήτη, Rivers on the red planet: Astonishing new pictures reveal a 4mile wide, 900mile long river that once ran across the Martian surface

To εικονιζόμενο κανάλι ήταν κάποτε ένας μεγάλος ποταμός μήκους 1.500 χλμ στον Άρη. This computer-generated image of a river-like feature in the Reull Vallis region of Mars was created using data from the Mars Express spacecraft.

Ο δορυφόρος Mars Express βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον Άρη από το 2003 και τον εξερευνά. Σε αυτό το διάστημα έχει κάνει πολλές ανακαλύψεις και έχει προσφέρει πλήθος σημαντικών ευρημάτων για τον Κόκκινο Πλανήτη. 

The Promethei Terra highlands adjacent to Reull Vallis showing a smooth-topped mountain with a large impact crater in the foreground.

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος στον οποίο ανήκει ο δορυφόρος έδωσε στη δημοσιότητα νέες «κοντινές» φωτογραφίες από ένα γιγάντιο κανάλι που διατρέχει μια περιοχή υψιπέδων στον Άρη η οποία έχει ονομαστεί «Γη του Προμηθέα». 

Το πλάτος του ποταμού είναι 7 χιλιόμετρα και το βάθος περίπου 300 μέτρα. The river-like channel is 7 km wide, and a depth of around 300m. It is believed to have been formed by flowing water, which cut through highland terrain and formed smooth plains.

Το κανάλι αποτελεί το απομεινάρι ενός μεγάλου ποταμού που υπήρχε κάποτε στον Άρη και είχε μήκος 1.500 χλμ και πλάτος 6,5 χλμ.

Αυτή η χρωματική διαφοροποίηση αποκαλύπτει το βάθος των κρατήρων και των κοιτών των ποταμών. This colour-coded overhead view reveals the depth of the craters and river beds.

Σύμφωνα με τους ειδικούς που μελέτησαν τις εικόνες, η μορφολογία του αρχαίου ποταμού παρουσιάζει πολύ μεγάλες ομοιότητες με περιοχές στη Γη των οποίων η μορφολογία έχει επηρεαστεί από την παρουσία παγετώνων. Όπως είναι ευνόητο, η παρουσία του καναλιού ενισχύει σημαντικά την άποψη ότι κάποτε στην επιφάνεια του Άρη έρεε νερό.

Κοσμικό νέφος «καπνού» γεννά και κρύβει άστρα, Stunning photograph reveals the moment newborn stars emerge from a giant dust cloud 600 light years from Earth

Το νέφος μαύρου καπνού Lupus 3 δημιουργεί και στη συνέχεια κρύβει άστρα.This evocative image shows a dark cloud where new stars are forming along with a cluster of brilliant stars that have already emerged from their dusty stellar nursery. This cloud is known as Lupus 3 and it lies about 600 light-years from Earth in the constellation of Scorpius (The Scorpion). It is likely that the Sun formed in a similar star formation region more than four billion years ago. This picture was taken with the MPG/ESO 2.2-metre telescope at the La Silla Observatory in Chile and is the best image ever taken of this little-known object. Credit: ESO/F. Comeron

Με τη βοήθεια του MPG/ESO τηλεσκοπίου στο Αστεροσκοπείο La Silla στην έρημο Ατακάμα στη Χιλή αστρονόμοι κατέγραψαν για πρώτη φορά οπτικά ένα σπάνιο αλλά και εντυπωσιακό κοσμικό φαινόμενο. Σε απόσταση 600 ετών φωτός από τη Γη, στον αστερισμό του Σκορπιού, υπάρχει ένα σκοτεινό, κατάμαυρο, νέφος κοσμικής ύλης. Το Lupus 3 είναι ένα νέφος μέσα στο οποίο γεννιούνται νέα και μεγάλης λαμπρότητας άστρα το φως (και η ύπαρξη) των οποίων όμως αρχικά κρύβεται πίσω από την μαύρη «κουρτίνα» που σχηματίζει το νέφος. Για αυτό και το Lupus 3 έχει λάβει τον χαρακτηρισμό «διαστημικό νέφος μαύρου καπνού»

To φαινόμενο

This wide-field view shows Lupus 3 and a cluster of brilliant stars that lie about 600 light years from Earth in the constellation of Scorpius.

«Εκ πρώτης όψεως οι δύο κοσμικές δομές φαίνονται εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους, όμως στην πραγματικότητα συνδέονται και μάλιστα στενά. Καθώς οι πυκνότερες περιοχές του νέφους συστέλλονται από την βαρύτητα τους η θερμοκρασία εκεί αυξάνεται πολύ. Αυτή η διεργασία οδηγεί στη γέννηση νέων άστρων το φως των οποίων μπλοκάρεται όμως από τα σκοτεινά αέρια που τα περιβάλλει. Καθώς η θερμοκρασία των άστρων αυξάνεται οι άνεμοι που παράγονται διαλύουν τα αέρια και έτσι αποδεσμεύονται και λάμπουν ελεύθερα στο Διάστημα» αναφέρουν στελέχη του Νότιου Ευρωπαϊκού Αστεροσκοπείου στο οποίο ανήκει το La Silla.

A dusty stellar nursery named Lupus 3, some 600 light-year from Earth in the Scorpius constellation, has been photographed by Europe's La Silla Observatory in Chile. Some of the hot young stars have revealed themselves creating a small cluster. Credit: ESO / Orignal Music By Mark Peterson, Loch Ness Productions.

Η ιστορία του Κόσμου μέσα σε 2 ώρες, History of the World in Two Hours

-Πώς από τη μεγάλη έκρηξη κατάφερε να δημιουργηθεί το ηλιακό μας σύστημα;

-Πώς σχηματίσθηκε η Γη και η Σελήνη;

-Πώς και πότε σχηματίσθηκε η ατμόσφαιρα το έδαφος και οι ωκεανοί;

-Ποια ήταν η πρώτη μορφή ζωής που εμφανίστηκε;

-Τι ήταν αυτό που καθόρισε την εξελεκτική πορεία των ειδών;

-Γιατί εξαφανίσθηκαν οι δεινόσαυροι;

(1ο μέρος)

(2ο μέρος)

Ένα ντοκιμαντέρ από το History Channel παραγωγής 2011, που δίνει απαντήσεις σε αυτά τα θεμελιώδη, αλλά και σε ακόμη περισσότερα ερωτήματα.  

Η λειψανοθήκη του Αληθούς Σταυρού. Le reliquaire de la Vraie Croix

Με την περιοδική έκθεση «Η λειψανοθήκη του “Αληθούς Σταυρού”» το Moυσείο Βυζαντινού Πολιτισμού συμμετέχει στο πρόγραμμα της κορυφαίας διοργάνωσης «Έργα τέχνης από το Λούβρο στη Θεσσαλονίκη», από τις 14 Οκτωβρίου 2012 έως τις 27 Ιανουαρίου 2013.

Το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού φιλοξενεί, στο πλαίσιο αυτό, ένα σημαντικό έργο της βυζαντινής αργυροχρυσοχοΐας από τις συλλογές του Λούβρου, που χρονολογείται ανάμεσα στον 12ο και τον  13ο αιώνα. «Η λειψανοθήκη του Αληθούς Σταυρού» , όπως ονομάζεται το πολύτιμο αυτό  έργο, έφτασε  από το Βυζάντιο στη Δύση και ειδικότερα στη γαλλική πόλη Jaucourt, πιθανότατα  στο τέλος του 13ου αιώνα, όπως πολλά άλλα κειμήλια,  θησαυροί ή έργα τέχνης, ως αποτέλεσμα των ακραίων λεηλασιών και του διαμελισμού που υπέστη η βυζαντινή αυτοκρατορία με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204 και μέχρι  την ανακατάληψή της το 1261.

Το γεγονός της φιλοξενίας της λειψανοθήκης έδωσε την ευκαιρία να «γεννηθεί» μία  περιοδική έκθεση, η οποία έχει ως στόχο να πλαισιώσει αυτό  το, παρότι μικρό, ιδιαίτερα πολύτιμο βυζαντινό έργο  κατά την τρίμηνη παραμονή του στο Μουσείο. Φιλοδοξεί επίσης να διηγηθεί στο κοινό την ενδιαφέρουσα ιστορία, τη σημειωτική – σημειολογία  του σταυρού, ενός συμβόλου ή  με σημερινούς όρους «λογότυπου», που χαρακτήρισε περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο την ιστορία και τον πολιτισμικό χαρακτήρα  του ελληνορωμαϊκού ή αλλιώς λεγόμενου «δυτικού» κόσμου.

Εξάλλου το ίδιο το έργο, η  φιλοξενούμενη βυζαντινή λειψανοθήκη, στην πορεία της ιστορίας του  άλλαξε πόλεις ανάμεσα σε  Ανατολή και Δύση, άλλαξε κατόχους και δέχτηκε  μεταγενέστερες προσθήκες  «ευσεβείας» που μετέβαλαν την αρχική του μορφή. Είχαν, όμως, ως  αποτέλεσμα να θεωρείται σήμερα μία πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση που συνδυάζει με επιτυχία αισθητικές εκφράσεις τόσο της  βυζαντινής  όσο και της  δυτικής αργυροχρυσοχοΐας στις αντίστοιχες περιόδους που αυτές εκτελέστηκαν.

Τόσο το γεγονός αυτό όσο και η ονομασία  του έργου ως «Λειψανοθήκη του Αληθούς Σταυρού» δημιούργησαν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον αλλά και  μία πρόκληση προκειμένου το φιλοξενούμενο έργο, που κατά μία έννοια γυρίζει  πίσω στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή στην οποία κατασκευάστηκε, να πλαισιωθεί από μία περιοδική έκθεση αντί μιας μεμονωμένης και απλής παρουσίασής του στο Μουσείο. Η ονομασία «Αληθής Σταυρός» αποτέλεσε ουσιαστικά το κλειδί της έμπνευσης του μουσειολογικού σκεπτικού της έκθεσης για δύο λόγους: Πρώτον διότι η εντόπια ορθόδοξη παράδοση της Ανατολής είναι περισσότερο εξοικειωμένη με τον «Τίμιο», όπως συνηθίζεται να λέγεται,  Σταυρό του Χριστού παρά τον «Αληθή», δημιουργώντας έτσι ένα  νέο στοιχείο που θα έκανε  την έκθεση να κεντρίσει ακόμη περισσότερο το ενδιαφέρον του κοινού.

Δεύτερον διότι προέκυψε σχεδόν αυτόματα  νοηματική σύνδεση της λειψανοθήκης με την διάσημη στη Δύση «Ιστορία του Αληθούς Σταυρού» ή Leggenda della vera Croce, ιστορία που έχοντας τις πρώτες πηγές της στα Απόκρυφα Ευαγγέλια, γνωστή από χειρόγραφα ή και  προφορική παράδοση,  κωδικοποιείται και συμπεριλαμβάνεται για  πρώτη φορά στο περίφημο μεσαιωνικό, εκκλησιαστικό κείμενο του Jacopo da Varagine, ( ή da Varazze) γνωστό με το όνομα «Legenda Aurea» το οποίο, ωστόσο, υπήρξε σχεδόν τελείως  άγνωστο  στο ορθόδοξο κοινό.

Ναός Αγίου Φραγκίσκου στο Arezzo, Piero della Francesca, 1452-1466. Η αποκάλυψη και η ύψωση του Αληθούς Σταυρού.

Η σύνδεση αυτή μετέφερε με τη σειρά της τη σκέψη στο Αrezzo της Τοσκάνης στην Ιταλία, στο ομώνυμο αριστούργημα του μεγάλου Ιταλού Μαέστρου της Αναγέννησης Piero della Francesca, και ειδικότερα στο περίφημο σύνολο τοιχογραφιών στο ναό του Αγίου Φραγκίσκου, όπου εξιστορείται με  θαυμάσια τέχνη ο διασημότερος κύκλος των επεισοδίων από την «Ιστορία του Αληθούς Σταυρού». Το στοιχείο αυτό αποτέλεσε την αφετηρία του περαιτέρω σχεδιασμού της έκθεσης και του κυρίως κορμού της. Όπως ακριβώς η λειψανοθήκη του Λούβρου, που εκτός της ιερότητάς της, συνδυάζει τη βυζαντινή με τη  δυτική αισθητική έτσι και το σκεπτικό της έκθεσης ακολούθησε τον ίδιο άξονα Βυζάντιο – Δύση. Κάτω από αυτό το πρίσμα αναζητήθηκε στην ανατολική ορθόδοξη θρησκευτική ζωγραφική αντίστοιχο παράδειγμα  με αυτό του Arezzo.

Ναός Τιμίου Σταυρού στο Αγιασμάτι, Κύπρος, 1492. Ο Κωνσταντίνος μπαίνει νικητής στη Ρώμη, με το Σταυρό, μετά τη μάχη στη Μουλβία γέφυρα.

Είναι ευρέως γνωστό  το πόσο μεγάλη σημασία  είχε το ιερό σύμβολο του Σταυρού  στο Βυζάντιο καθώς οι  μεγαλειώδεις λιτανείες και  οι πανηγυρικές εορτές που ετελούντο προς τιμήν του στην Κωνσταντινούπολη, ακολουθούσαν  με κάθε επισημότητα ένα  πλούσιο τελετουργικό τυπικό και διαρκούσαν  πολλές μέρες. Ωστόσο το  ζητούμενο ολοκληρωμένο εικονογραφημένο  παράδειγμα, αν και σπάνιο,  επισημάνθηκε  μέσα από τη βιβλιογραφία στην Κύπρο, στον  μεταβυζαντινό  Ναό του Τιμίου Σταυρού στο Αγιασμάτι και μάλιστα μόνον κατά λίγα χρόνια μεταγενέστερο από το σύνολο στην Τοσκάνη.

Οι άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη, 1815, Νεοχώρι Χαλκιδικής.

Στο ίδιο σκεπτικό της παρουσίασης της «Ιστορίας του Αληθούς Σταυρού» ήταν αυτονόητη η παρουσίαση και ένταξη στην έκθεση, φορητών  μεταβυζαντινών εικόνων που παριστάνουν σχετικά με το Σταυρό θέματα, πολύ αγαπητά στην Ανατολή, όπως  η  Ύψωση του Τιμίου Σταυρού ή ακόμα τα  πρόσωπα - κλειδιά στην ιστορία του  αλλά και  στην ιστορία ολόκληρου του Χριστιανισμού, δηλαδή τους αυτοκράτορες Άγιους Κωνσταντίνο και Ελένη να κρατούν το «Τίμιο Ξύλο». Οι ίδιοι Άγιοι, εξάλλου παριστάνονται  και στην φιλοξενούμενη λειψανοθήκη.

Η ενότητα αυτή  αποτελεί τον κορμό της  μουσειολογικής σύλληψης  της έκθεσης, η πορεία  της όμως αρχίζει με μιαν άλλη  εισαγωγική  θεματική ενότητα. Σε αυτήν αναλύεται η ιστορία του σχήματος του σταυρού του οποίου η σχεδιαστική δυναμική, μέσα από την απλότητα δύο τεμνόμενων γραμμών, το κατέστησε  πανάρχαιο κοσμολογικό σύμβολο στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού ήδη από την 3η χιλιετία π.Χ.  Παρουσιάζεται ακόμα η πολυσήμαντη ιστορία και χρήση του σταυρού ως σχήματος, σε διάφορους πολιτισμούς από την εποχή των Φαραώ και των Ασσυρίων μέχρι την καθιέρωσή του ως συμβόλου του Χριστιανισμού.

Η συνέχεια της  έκθεσης δίνεται με τον χριστιανικό σταυρό και το γεγονός - τομή στην ιστορία του, δηλαδή τη σταύρωση του Χριστού, που τον μετέτρεψε από «ατιμωτικό» όργανο θανάτου σε «Τίμιο» Σταυρό, μυστηριακό σύμβολο ζωής, σωτηρίας αλλά και έμβλημα της θρησκείας των χριστιανών.

Η λειψανοθήκη του “Αληθούς Σταυρού” από το Ζοκούρ. Μουσείο του Λούβρου.  Βυζαντινή λειψανοθήκη – σταυροθήκη (12ος – 13ος αι.), έργο πιθανόν εργαστηρίου Θεσσαλονίκης,  με προσθήκη δύο αγγέλων γοτθικού ρυθμού (14ου αι.).

Σε ειδικά διαμορφωμένο  χώρο στο τέλος της πορείας της έκθεσης, το μοναδικό έργο από το Λούβρο, αποτελώντας το επίκεντρο, ολοκληρώνει το σενάριό της   και  διηγείται στο κοινό της Θεσσαλονίκης και  στον κάθε επισκέπτη την δική του  «προσωπική»  ιστορία, ως λειψανοθήκη του «Αληθούς» και «Τιμίου» Σταυρού. 

Ο «Θρίαμβος του  Σταυρού» Θεσσαλονίκη, 17ος αι.

Μία μεταβυζαντινή φορητή εικόνα του 17ου αι. που παριστάνει σχετικό με τη λειψανοθήκη  θέμα, την «θριαμβική» σύνθεση δηλαδή δύο αγγέλων με Σταυρό, επιλέχθηκε να εκτεθεί  διακριτικά στον ίδιο χώρο. Η επιλογή αυτή, όπως και όλο το σκεπτικό της έκθεσης, αποτελεί αναφορά στην  κοινή θρησκευτική και  πολιτισμική ρίζα της Χριστιανικής  Ευρώπης, που τεκμηριώνεται  ακόμα και όταν  η καλλιτεχνική έκφραση  και  τεχνοτροπία διαφέρουν, όπως  γίνεται φανερό στα έργα που παρουσιάζονται  στην παρούσα έκθεση.

Οι διαφορές

Στη δεύτερη ενότητα της έκθεσης, μέσα από ισάριθμες υποενότητες, ο επισκέπτης ξεναγείται στην καλλιτεχνική ζωγραφική απόδοση της ιστορίας του Αληθούς Σταυρού [Leggenda della vera Croce] στην θρησκευτική τέχνη της Δύσης και του Τιμίου Σταυρού στην αντίστοιχη της Ανατολής, ανακαλύπτοντας θέσεις, συνθέσεις και αντιθέσεις, μέσα από τους σημαντικότερους και ολοκληρωμένους εικονογραφικούς κύκλους του θέματος. Πρόκειται για τα έργα του Piero della Francesca στο  ναό του Αγίου Φραγκίσκου στο Arezzo της Τοσκάνης [1452-1466] και του ζωγράφου Φίλιππου Γούλ στο ναό του Τιμίου Σταυρού στο Αγιασμάτι της Κύπρου [1494] αντίστοιχα.

Une oeuvre majeure de l’orfèvrerie byzantine des XIIème-XIIIème siècles, le reliquaire de la "Vraie Croix", qui est arrivé en France, à Jaucourt, probablement en tant que butin après la quatrième Croisade en 1204, combiné plus tard à des interventions d’esthétique gothiques, constitue l’objet central de l’exposition intitulée « Le reliquaire de la "Vraie Croix"» qui est organisée au Musée de la Civilisation Byzantine.

A l’aide de supports pédagogiques mais également avec des oeuvres authentiques des Musées et des collections privées, l’exposition focalise sur l’ "Histoire de la Vraie Croix", très connue principalement en Europe occidentale, et son interprétation artistique dans l’art religieux de l’Occident ainsi que dans l’art post-byzantin de l’Orient, avec des exemples typiques d’Arezzo de la Renaissance, en Toscane et de Chypre. L’exposition a l’ambition aussi de raconter au public l’histoire importante et si intéressante de la Croix et son usage en tant que symbole, depuis l’antiquité jusqu’à aujourd’hui, la sémiotique – sémiologie d’un symbole ou d’un "logotype" selon le terme utilisé de nos jours, qui a marqué plus qu’aucun autre l’histoire et le caractère culturel du monde romain et hellénique ou autrement dit "occidental".