Δημήτρης Λιαντίνης, Τα Ελληνικά

Πρόκειται για το βιβλίο που κατ' εξοχήν δίδασκε ο Δημήτρης Λιαντίνης στους φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής στο πλαίσιο του μαθήματος  «Διδακτική της νέας ελληνικής γλώσσας».

"Προορίζονται μόνο για τους φοιτητές και για εκπαιδευτικούς που δεν έχουν περάσει το μεσοστράτι της ζωής τους."

Με τα λόγια αυτά υποδέχεται ο Λιαντίνης τον επίδοξο αναγνώστη των ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ του και δίνει διαυγές το στίγμα της πρόθεσής του να απευθυνθεί σε νέους και ιδιαίτερα σε νέους δασκάλους. Ανεξάρτητα όμως από την ηλικία και το επαγγελματικό του στάτους, ο καθένας μπορεί και αξίζει να προσεγγίσει το βιβλίο αυτό, αρκεί να ρυθμίσει ανάλογα τις προσλαμβάνουσές του. Να συντονιστεί με το πνεύμα του βιβλίου, για να μπορέσει να δεχθεί τα μηνύματα και τους προβληματισμούς του συγγραφέα.

Ο υπότιτλος του έργου είναι:

«Η γλώσσα μας και τα σχολειά.»

Κι αυτός περιγράφει με τον πλέον σύντομο τρόπο και το περιεχόμενο του βιβλίου. Η γλώσσα μας, η ελληνική γλώσσα, και το σχολείο στη γενική του μορφή, από δημοτικό μέχρι πανεπιστήμιο, είναι οι δύο πυλώνες ανάμεσα στους οποίους ξεδιπλώνονται οι προβληματισμοί και οι σκέψεις του Λιαντίνη. Το πεδίο είναι απόλυτα γνωστό και οικείο στο συγγραφέα. Αφού και ο ίδιος διετέλεσε δάσκαλος και μάλιστα της ελληνικής γλώσσας. Φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση για λίγα χρόνια και αργότερα στο Πανεπιστήμιο και στη Μετεκπαίδευση των Δασκάλων με ιδιαίτερο αντικείμενο τη Διδακτική της Γλώσσας.

Ο συγγραφέας αναπτύσσει αναλυτικά τους στοχασμούς του διαρθρωμένους στα εξής κεφάλαια:

1. Ιδέ ο άνθρωπος

2. Η γλώσσα των ανθρώπων

3. Το ποίημα και η δυσκολία του

4. Ποίηση και ζωή

5. Ποιητών κατάλογος

6. Δάσκαλοι και ποντίκια

7. Ο ελληνικός πεσσιμισμός

8. Η ελληνική τέχνη

9. Ελληνοχριστιανική αγωγή

10. Σολώνεια και περίκλεια δημοκρατία

Δημήτρης Λιαντίνης, «Τα Ελληνικά’’. Εκδόσες Βιβλιογονία. Επιλεγμένα αποσπάσματα από το βιβλίο.

 

Αλβέρτος αρχαιότερος του... Αδάμ! Human Y Chromosome Much Older Than Previously Thought

Ένας σύγχρονος Aμερικανός απεκαλύφθη ότι ήταν «αρχαιότερος» του θεωρούμενου ως κοινού προγόνου όλων των ανδρών, του λεγόμενου Αδάμ. Ο ίδιος πρόσφατα πέθανε αλλά το DNA του μίλησε! The normal male human chromosomes include one X (left) and one Y chromosome, which is much smaller. Only males have the Y chromosome. Because it is only inherited from the father, it is useful for tracking ancestral relationships. A 240,000 base portion of Mr. Perry’s Y-chromosome was compared to the database that has been accumulating in recent years and found to reflect a rare lineage.  Credit: Image courtesy of University of Arizona

Ο Αλμπερτ Πέρι είχε ένα μυστικό φυλαγμένο στο DNA του: ένα χρωμόσωμα Υ τόσο ξεχωριστό ώστε να αποκαλύπτει νέες πληροφορίες σχετικά με την καταγωγή του είδους μας. Δείχνει ότι ο τελευταίος κοινός αρσενικός πρόγονος στην πατρική γραμμή του σύγχρονου ανθρώπου είναι τουλάχιστον δύο φορές αρχαιότερος από ό,τι πιστεύαμε.

Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πριν, στην Κεντρική Αφρική, σημειώθηκαν επιμειξίες σύγχρονων και αρχαιότερων ανθρώπων - γεγονός το οποίο έρχεται να προστεθεί σε άλλα γνωστά παραδείγματα επιμειξίας του Homo sapiens, όπως με τους Νεάντερταλ στη Μέση Ανατολή ή τους αινιγματικούς ανθρώπους της Ντενίσοβα στην Ασία.

Ο Πέρι, ο οποίος απεβίωσε πρόσφατα, ήταν Αφροαμερικανός και ζούσε στη Νότια Καρολίνα. Πριν από μερικά χρόνια μια συγγενής του έδωσε ένα δείγμα του DNA του για γενεαλογική ανάλυση στην εταιρεία Family Tree DNA.

Οι γενετιστές μπορούν με βάση τέτοιου είδους δείγματα να εξάγουν τις μεταξύ μας συγγένειες. Εκατοντάδες χιλιάδες άτομα έχουν εξετάσει ως σήμερα το DNA τους. Τα δεδομένα από αυτά τα τεστ έχουν δείξει ότι όλοι οι άνδρες έχουν αποκτήσει το χρωμόσωμα Υ από έναν κοινό αρσενικό πρόγονο. Ο γενετικός αυτός Αδάμ έζησε πριν από 60.000 ως 140.000 χρόνια.

Το χρωμόσωμα Υ του Αλμπερτ Πέρι διαφέρει από εκείνο όλων των σύγχρονων ανδρών, υποδηλώνοντας ότι τουλάχιστον η πατρική καταγωγή του ήταν πολύ αρχαιότερη από αυτή των σύγχρονων ανθρώπων.

Όλοι οι άνδρες εκτός από τον Πέρι, όπως όμως τελικά φαίνεται. Όταν οι τεχνικοί της Family Tree DNA προσπάθησαν να τοποθετήσουν τον Πέρι στο γενεαλογικό δέντρο του χρωμοσώματος Υ, απλώς τους ήταν αδύνατον. Το Υ χρωμόσωμά του ήταν διαφορετικό από όλα όσα είχαν αναλύσει ως τότε.

Βαθύτερες ρίζες

Michael Hammer, shown here with an ancient hominid fossil, is an evolutionary geneticist at the University of Arizona. (Photo Credit: Michael Hammer)

Ο Μάικλ Χάμερ, γενετιστής στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνας στην Τουσόν, έμαθε για το ασυνήθιστο χρωμόσωμα Υ και έκανε μερικά περαιτέρω τεστ. Η έρευνα που διεξήγαγαν ο ίδιος και η ομάδα του αποκάλυψε κάτι εκπληκτικό: ο Πέρι δεν καταγόταν από τον γενετικό Αδάμ. Το Υ χρωμόσωμά του ήταν μάλιστα τόσο ξεχωριστό ώστε η γραμμή των αρσενικών προγόνων του είχε μάλλον αποχωριστεί από όλες τις άλλες πριν από 338.000 χρόνια.

«Το γενεαλογικό δέντρο του χρωμοσώματος Υ είναι πολύ παλαιότερο από ό,τι νομίζαμε» λέει ο Κρις Τάιλερ-Σμιθ του Ινστιτούτου Sanger του Wellcome Trust στο Χίνξτον της Βρετανίας, ο οποίος δεν συμμετείχε στη σχετική μελέτη. Όπως αναφέρει, το πόσο παλαιότερο μπορεί να προσδιοριστεί μόνο με περαιτέρω έρευνες.

«Είναι φοβερή ανακάλυψη» λέει ο Τζον Γουίλκινς του Ινστιτούτου Ronin στο Μοντκλέρ του Νιου Τζέρσεϊ. «Εμείς οι γενετιστές εξετάζουμε το χρωμόσωμα Υ περίπου από τότε που έχουμε αρχίσει να κάνουμε έρευνες. Το να αλλάξει το πού βρίσκεται η ρίζα του δέντρου του χρωμοσώματος Υ αυτή τη στιγμή αποτελεί μια τεράστια έκπληξη».

Σκάβοντας ακόμη πιο βαθιά η ομάδα του δρος Χάμερ εξέτασε μια αφρικανική βάση δεδομένων περίπου 6.000 χρωμοσωμάτων Υ και βρήκε ομοιότητες ανάμεσα στο χρωμόσωμα του Πέρι και στα δείγματα που είχαν ληφθεί από 11 άνδρες οι οποίοι ζούσαν όλοι σε ένα χωριό του Καμερούν. Αυτό ίσως υποδηλώνει από ποιο σημείο της Αφρικής είχαν ξεκινήσει οι πρόγονοι του Πέρι.

Γηραιότερος από την ανθρωπότητα

This family tree illustrates the reason mitochondrial DNA and Y chromosomes are useful for tracing ancestry. Only males have Y chromosomes, and being unmixed with DNA from the mother, the mutation pattern on the Y chromosome can be matched with similar patterns in other people whose DNA happens to be in the database. In this way, people can be grouped according to their shared common ancestors. Similarly, even though everyone has mitochondrial DNA, it is passed on through the mother, so its mutation patterns can also be traced. But the effort to determine how long ago people in a particular group (like Mr. Perry and the Mbo men from Cameroon) shared a common ancestor is fraught with many unverifiable assumptions and therefore flawed.

Τα πρώτα απολιθώματα ανατομικά σύγχρονου ανθρώπου χρονολογούνται μόλις 195.000 χρόνια πριν, οπότε η γραμμή του Πέρι αποχωρίστηκε από την υπόλοιπη ανθρωπότητα πολύ πριν από την εμφάνιση του είδους μας.

Τι σημαίνει αυτό; Μια πιθανότητα είναι ότι το χρωμόσωμα Υ του Πέρι ίσως κληρονομήθηκε από κάποιον αρχαϊκό ανθρώπινο πληθυσμό ο οποίος έκτοτε εξαφανίστηκε. Αν είναι έτσι, τότε κάποια στιγμή μέσα στα τελευταία 195.000 χρόνια ανατομικά σύγχρονοι άνθρωποι ήρθαν σε επιμειξία με ένα αρχαίο αφρικανικό είδος ανθρώπου.

Υπάρχουν κάποια στοιχεία που υποστηρίζουν αυτό το σενάριο. Το 2011 ερευνητές εξέτασαν ανθρώπινα απολιθώματα από την περιοχή Ιβο Ελέρου στη Νιγηρία. Τα απολιθώματα επεδείκνυαν ένα παράξενο μείγμα αρχαϊκών και σύγχρονων χαρακτηριστικών, τα οποία επίσης υποδήλωναν επιμειξία μεταξύ σύγχρονων και αρχαϊκών ανθρώπων. «Το χωριό του Καμερούν με την ασυνήθιστη γενετική υπογραφή βρίσκεται δίπλα στα σύνορα με τη Νιγηρία και το Ιβο Ελέρου δεν απέχει πολύ από αυτό» λέει ο δρ Χάμερ.

Ο Κρις Στρίνγκερ του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου είχε συμμετάσχει στην ανάλυση των απολιθωμάτων του Ιβο Ελέρου και αναφέρει ότι το νέο αποτέλεσμα για το χρωμόσωμα Υ αναδεικνύει την ανάγκη για τη συλλογή περισσότερων γενετικών δεδομένων από σύγχρονους πληθυσμούς της Υποσαχάριας Αφρικής. «Τα αρχαιότερα γνωστά απολιθώματα ανθρώπων τόσο από τη Δυτική Αφρική, στο Ιβο Ελέρου, όσο και από την Κεντρική Αφρική, στο Ισάνγκο (Δημοκρατία του Κονγκό), επιδεικνύουν απρόσμενα αρχαϊκά χαρακτηριστικά, επομένως φαίνεται ότι οπωσδήποτε έχουμε να κάνουμε με ένα πολύ πιο πολύπλοκο σενάριο της εξέλιξης των σύγχρονων ανθρώπων στην Αφρική».

ΠΗΓΗ: ΤΟ ΒΗΜΑ

Χάος : Κίνηση και Αιτιοκρατία. Chaos : Mouvement et déterminisme

Χάος είναι ο τίτλος που έδωσαν στη σειρά εννέα βίντεο που ολοκλήρωσαν, πρόσφατα, με γνώση και φαντασία τρεις Γάλλοι μαθηματικοί. Πρόκειται για τους Aurélien Alvarez, Etienne Ghys και Jos Leys. Στόχος τους είναι, όπως λένε, να μοιραστούν, με όσο γίνεται  περισσότερους ανθρώπους, τις επιστημονικές τους γνώσεις. Οι δυνατότητες της νέας τεχνολογίας και η αμεσότητα των κινουμένων σχεδίων τους επέτρεψαν να είναι ακριβείς στην παρουσίαση των επιστημονικών θεμάτων και το τελικό αποτέλεσμα να είναι θεαματικό.

Το πρώτο βίντεο της σειράς έχει τίτλο «Chaos I : Motion and Determinism» (Χάος Ι Κίνηση και Αιτιοκρατία). Η ρήση του Ηράκλειτου «Πάντα Ρει», ως υπότιτλος στο πρώτο βίντεο της σειράς, δεν επελέγη τυχαία. Οι μαθηματικοί επικεντρώνονται στην ιδέα της αρχής του Χάους και στις απόψεις που τονίζουν ότι τα πλάσματα αναπτύσσονται αδιάκοπα, ότι όλα βρίσκονται, διαρκώς, σε κίνηση : όλα γίνονται τα πάντα και τα πάντα είναι όλα.

Οι ιδέες αυτές παρουσιάζονται στα πρώτα λεπτά της ταινίας, τόσο με παραδείγματα από την καθημερινή ζωή όσο και με εντυπωσιακά παραδείγματα από τον κόσμο των μαθηματικών.

«Μπορεί η επιστήμη να βοηθήσει στην πρόβλεψη του μέλλοντος ; » αναρωτιούνται, κάποια στιγμή, οι δημιουργοί των βίντεο. Και προσθέτουν : «Αυτό είναι ένα παλιό ερώτημα που διατρέχει ολόκληρη την ταινία», η οποία, να προσθέσουμε, ολοκληρώθηκε σε δύο χρόνια με την οικονομική υποστήριξη των : Centre National de la Recherche Scientifique και Ecole Normale Supérieure de Lyon.

Ας δούμε, όμως, μαζί το πρώτο βίντεο της σειράς με ελληνικούς υπότιτλους:

Τα υπόλοιπα βίντεο μπορεί να δει κανείς  εδώ: www.chaos-math.org/fr/les-chapitres

Η λατρεία των γυναικών, τελετουργία και πραγματικότητα στην κλασική Αθήνα. Worshipping Women: Ritual and Reality in Classical Athens

Το εξώφυλλο του καταλόγου της έκθεσης, όπως αυτός κυκλοφόρησε στη Νέα Υόρκη.

Στην αρχαία Αθήνα, οι γυναίκες δεν ήταν Αθηναίοι πολίτες και δεν έπαιζαν κανέναν ρόλο στην πολιτική ζωή. Δεν μπορούσαν να μιλήσουν ή να ψηφίσουν στη Βουλή ή να είναι ένορκοι στα δικαστήρια. Η ιδιωτική ζωή τους ήταν, επίσης, σχετικά περιχαρακωμένη. Δεν επέλεγαν τον σύζυγό τους ή τον χρόνο που θα παντρεύονταν, ο οποίος για τις κοπέλες της Αθήνας ήταν γενικά αμέσως μόλις μπορούσαν να τεκνοποιήσουν, στην ηλικία των δεκατεσσάρων με δεκαπέντε ετών.

A nuptial lebes with lid, 410 B.C., from Eretria. Photo: National Archaeological Museum, Athens, Greece

Αυτή η κατάσταση, που παραδίδεται σε μας από τις αρχαίες πηγές, οδήγησε πολλούς σύγχρονους ερευνητές να υποθέσουν ότι οι γυναίκες της Αθήνας ζούσαν σε σχεδόν «ανατολίτικου» τύπου απομόνωση, κυρίως περιορισμένες στον οίκο τους, χωρίς να τις βλέπουν άλλοι άνδρες, εκτός από αυτούς του άμεσου οικογενειακού τους περιβάλλοντος και υπό τον απόλυτο έλεγχο ενός αρσενικού φύλακα, του πατέρα ή του συζύγου.

«Ανδροκεντρική»

Άγαλμα της Αρτέμιδος από παριανό μάρμαρο. Περί το 100 π.Χ. Βρέθηκε στη Δήλο στην οικία που αποκαλείται του Διαδουμένου. Statue of the Goddess Artemis, Ca. 100 B.C., Parian marble. Athens, National Archaeological Museum

Όμως, όπως σημειώνει ο διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Νίκος Καλτσάς, «αυτή η ακραία άποψη βασίστηκε κυρίως στις φιλολογικές πηγές, όπως σε λόγους που εκφωνήθηκαν στα δικαστήρια κατά τον 4ο αι. π.Χ., οι οποίοι αντανακλούν περισσότερο μια «ανδροκεντρική» ιδεολογία για τον ρόλο των δύο φύλων, παρά τη ζώσα πραγματικότητα των αθηναϊκών οικογενειών. Ιδιαίτερα, η εστίαση στον αποκλεισμό των γυναικών από την πολιτική ζωή σκίασε τους σημαντικούς ρόλους που αυτές έπαιξαν στη θρησκευτική ζωή της πόλης, συχνά με πολύ δημόσιους και ορατούς τρόπους».

A three-handled skyphos, or wine cup, circa early fourth century B.C. The main one is the notion that women had a universally mute and passive role in Athenian society. It is true that they lived with restrictions that modern Westerners would find intolerable. Yet, the show argues, the assumption that women lived in a state of purdah, completely removed from public life, is contradicted by the depictions of them in art. Photo: National Archaeological Museum, Athens, Greece

Ακριβώς σε αυτή την πτυχή εστιάζει η έκθεση που επιμελήθηκε ο δρ Καλτσάς και εγκαινιάζεται στις 20 Ιουλίου στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Τίτλος της «Η λατρεία των γυναικών, τελετουργία και πραγματικότητα στην κλασική Αθήνα». Η έκθεση είχε φιλοξενηθεί επί αρκετούς μήνες στο Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο της Νέας Υόρκης και τώρα έρχεται στη χώρα μας εμπλουτισμένη με νέα εκθέματα.

A container, circa 400-425 B.C. The management of weddings was female turf, as was childbirth and the rearing of children. And so were the rituals surrounding death. Men were in charge of war and killing; women were in charge of washing and dressing bodies for the all-important last rites, without which souls were left to wander the earth. Birth and death — the only real democratic experiences, existentially speaking — were in women's hands. Photo: National Archaeological Museum, Athens, Greece

Στην εκτενή εισαγωγή του στον κατάλογο της έκθεσης, την οποία συνυπογράφει με τον Αλαν Σαπίρο, ο Νίκος Καλτσάς επισημαίνει πως αντίθετα από ό,τι στις μοντέρνες δυτικές κοινωνίες, η θρησκεία διείσδυε σε κάθε πτυχή της ζωής στην αρχαία ελληνική πόλη και ήταν αδιαχώριστη από τις «κοσμικές» υποθέσεις, το οποίο σημαίνει ότι η δραστηριοποίηση των γυναικών στη λατρεία, στις τελετές και στις γιορτές σηματοδοτεί μια μείζονα συνεισφορά στη δημόσια ζωή της Αθήνας.

A neck amphora, circa 460 B.C. Much of that art is religious, which is no surprise considering the commanding female deities in the Greek pantheon. The goddesses are moody, contradictory personalities, above-it-all in knowledge but quick to play personal politics and intervene in human fate. Photo: Bibliotheque Nationale de France

Η έκθεση ερευνά, λοιπόν, διαμέσου των αρχαιολογικών καταλοίπων, τους πολλαπλούς τρόπους με τους οποίους η θρησκευτική δραστηριότητα των γυναικών συνεισέφερε όχι μόνο στην προσωπική τους ολοκλήρωση, αλλά, επίσης, στη δημόσια ταυτότητα της άρχουσας πόλης του κλασικού ελληνικού κόσμου.

Άγαλμα της Αθηνάς, πρώτο μισό του δεύτερου αιώνα π.Χ., από το Αρχαιολογικό Μουσείο του Άργους.

Το πρώτο μέρος παρουσιάζει τις κύριες γυναικείες θεότητες της Αθήνας, στη λατρεία και στις γιορτές των οποίων ήταν ενεργά αναμεμειγμένες οι γυναίκες. Η εξέχουσα θέση δίνεται στην Αθηνά, την προστάτιδα θεά της πόλης (Πολιάς), στην οποία έδωσε το όνομά της. Λατρευόταν, επίσης, ως Πρόμαχος (αρχηγός στη μάχη), Νίκη (για τη νίκη που φέρνει, είτε σε πόλεμο είτε σε ειρηνικούς διαγωνισμούς), Εργάνη (προστάτιδα των τεχνών, όπως της αγγειοπλαστικής που έφερε ευημερία στην Αθήνα). Ο Ν. Καλτσάς υπενθυμίζει: «Το κύριο ιερό της, ήδη από τα μυκηναϊκά χρόνια, ήταν στον βράχο της Ακρόπολης και τα αμέτρητα αφιερώματα που προσφέρθηκαν στη θεά εκεί στη διάρκεια των αιώνων, πολλά από τα οποία φέρουν επιγραφές από μεγάλα μαρμάρινα αγάλματα έως μικρά και φθηνά πήλινα, μας δίνουν μια εύγλωττη εικόνα για το πώς οι αρχαίοι Αθηναίοι σε όλες τις στιγμές της ζωής τους προσέφεραν στη θεά τους πρώτους καρπούς των κόπων τους (απαρχή) ή τη δεκάτη από το εισόδημά τους, ή αφιερώματα απροσδιόριστης αξίας».

Η θεά Αθηνά σε αγγείο του 470-460 π.Χ., αττικού εργαστηρίου. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

«Από χρονών εφτά κρατούσα (μια χαρά) μέσ’ στις γιορτές της Αθηνάς τα βάζα τα ιερά στα δέκα χρόνια μ’ έβαζαν και άλεθα [με χάριν] το ιερό κριθάρι και την αρκούδα έκανα με φούστα κροκωτή στης Βραυρωνίας τη γιορτή»

Οι στίχοι από τη «Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη περιγράφουν εύγλωττα τα καθήκοντα κάθε παιδίσκης. Στην αρχή μετείχε στις γιορτές της Αθηνάς και λίγο μεγαλύτερη στις γιορτές της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, ντυμένη σαν «άρκτος» (αρκουδίτσα).

Artemis was a wild-game hunter, but no sooner have we pegged her as the outdoorsy type than she changes. On a gold-hued vase from the State Hermitage Museum in Moscow she appears as Princess Diana, to use her Roman name, crowned and bejeweled in a pleated floor-length gown. Photo: The State Hermitage Museum, St. Petersburg, Russia

Ο χαρακτηριστικός τύπος αγγείου που αφιερωνόταν από τα κορίτσια στην Άρτεμη, γνωστός ως κρατηρίσκος, έχει βρεθεί σε πολλές θέσεις όπου υπήρχε λατρεία της, και η εικονογραφία αυτών των αγγείων κάνει νύξεις για τη φύση της τελετουργίας. Μερικά θα δούμε και στην έκθεση.

Άγαλμα της Αφροδίτης, πρώτος αιώνας π.Χ., από το ιερό του Απόλλωνα Μαλεάτα στην Επίδαυρο. A marble statuette of Aphrodite from the sanctuary of Apollo Maleatas at Epidauros, first-century A.D. Although you might not expect Aphrodite, paragon of physical beauty, to have a dark side, she does. As the goddess of love she was unreliable, sometimes perverse. Yes, she brings people amorously together, but when things go wrong, watch out. Photo: National Archaeological Museum, Athens, Greece

Η Αφροδίτη «θεωρούνταν ότι είχε ιδιαίτερη σχέση με τις γυναίκες, ως προστάτιδα θεά της γυναικείας ομορφιάς και της ερωτικής έλξης.

Στην πραγματικότητα, στην Αθήνα, υπήρχε και μια άλλη υπόσταση της θεάς, ως δημόσια θεά, η οποία ενσαρκωνόταν στον λατρευτικό τίτλο της Πανδήμου (για όλους τους ανθρώπους) και λατρευόταν στην καρδιά της πόλης, στην Ακρόπολη και στην Αγορά».

Παράσταση αγγείου με τη θεά Δήμητρα.

Η θεά Δήμητρα και η κόρη της Περσεφόνη (ή Κόρη) «ήταν, φυσικά, ιδιαίτερα κοντά στις γυναίκες και στα κορίτσια ως αρχέτυπο πρότυπο της σχέσης μητέρας - κόρης».

Το πιο διάσημο ιερό της Δήμητρας, στην Ελευσίνα, δεν είχε περιορισμούς για την είσοδο των γυναικών.

Ειδώλιο Νίκης, περί το 510 π.Χ., αττικού εργαστηρίου.

Τέλος, ο κύκλος των θηλυκών θεοτήτων κλείνει με τη Νύμφη, που λατρευόταν στις υπώρειες της Ακρόπολης.

Παράσταση αγγείου από τη συμμετοχή των γυναικών στη λατρεία του Διονύσου.

Άλλες πτυχές της έκθεσης είναι η λατρεία των ηρωίδων, ανάμεσα στις οποίες και οι Κόρες του Κέκροπα, ιστορικές ιέρειες της κλασικής περιόδου, αλλά και διάφορα είδη λατρευτικών πράξεων, μερικά από τα οποία ισχύουν σε όλες τις λατρείες παγκοσμίως και άλλα που ήταν ειδικά για τη λατρεία μιας ιδιαίτερης θεότητας (χορός, σπονδή, θυσία, συμμετοχή στις πομπές για την Αθηνά και στη δημιουργία του πέπλου της, συμμετοχή στις λατρείες του Διονύσου ή στα Αδώνια, για τον θάνατο του νεαρού και ωραίου Αδώνιδος).

Επιτύμβια στήλη της Πολυξένης, περί το 400 π.Χ., από τη Βοιωτία. Πουλήθηκε στο Παρίσι στις αρχές του προηγούμενου αιώνα και τώρα βρίσκεται σε Μουσείο του Βερολίνου.

Στην αρχαία Ελλάδα, οποιαδήποτε μετάβαση στη ζωή από τη γέννηση έως τον θάνατο σηματοδοτούνταν από κάποιου είδους θρησκευτική τελετουργία.

«Η τελευταία ενότητα ανιχνεύει τον κύκλο της ζωής των γυναικών της Αθήνας, υπογραμμίζοντας συγκεκριμένες καίριες στιγμές μετάβασης και τον ρόλο της τελετουργίας σε καθεμία από αυτές», καταλήγει ο Ν. Καλτσάς.

An inscribed grave stele of "Nikomache," circa 350-360 B.C. There is no more moving image in the show than that of two women, one seated and one standing, facing each other. Both may be priests, or worshipers, in an earth-goddess cult; neither looks young. An inscription identifies the woman commemorated by the stele as Nikomache. The exhibition catalog suggests that she is the seated figure, the one who has settled in and will keep her place when the other walks away. The parting is evidently in progress as the women clasp hands and meet each other's gaze. Photo: Piraeus Archaeological Museum

Τελετές μύησης των κοριτσιών, γαμήλιες τελετές, γεννητούρια και θάνατοι παρουσιάζονται μέσα από σκηνές αγγείων, αγάλματα και επιτύμβιες στήλες.

178 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ

Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 30 Νοεμβρίου. Ο κ. Καλτσάς αναφέρει πως έχουν προστεθεί 23 αντικείμενα. Από τα 155 που είχαν πάει στη Νέα Υόρκη, εδώ θα εκτεθούν 178, καθώς προστίθενται αμετακίνητα.

Ανάμεσά τους, το γνωστό άγαλμα της Αθηνάς της Βαρβακείου, «το οποίο δεν μετακινείται λόγω της σπουδαιότητάς του αλλά και της κατάστασής του».

A krater, or vase, circa 380-400 B.C. The show uses art to survey where, within a system of institutionalized restriction, areas of freedom for women lay. By doing so it makes a valuable, if by now no longer entirely novel, contribution to Classical studies. Photo: Ministero per i Beni e le Attivit Culturali della Republica Italiana

Συνοψίζοντας, λέει ότι στόχος αυτής της έκθεσης δεν είναι να υποστηρίξει πως οι γυναίκες της κλασικής Αθήνας ήταν στην πραγματικότητα απελευθερωμένες με τη σύγχρονη έννοια. «Παραμένει αληθές ότι η ζωή των γυναικών της Αθήνας ήταν ιδιαίτερα περιορισμένη ως προς την κινητικότητα στη δημόσια σφαίρα, στη συμμετοχή στις πολιτικές διαδικασίες και στον έλεγχο του ίδιου του σώματός τους.

Αλλά η ανάμειξη των γυναικών σε λατρείες και γιορτές, μαζί ή χωριστά από τους άνδρες, ήταν σημαντική για την επιτυχή λειτουργία της πόλης, όπως και για κάθε μέλος της κοινωνίας. Εάν στόχος της ελληνικής θρησκείας ήταν να δημιουργηθεί και να διατηρηθεί ένα καθεστώς αρμονίας μεταξύ θνητών και θεών, τότε ο ρόλος των Αθηναίων γυναικών ήταν τόσο ζωτικός στη διαδικασία αυτή όσο αυτός των πολλών πανίσχυρων θεαινών που λατρεύονταν εκεί, ξεκινώντας με την πολιούχο της πόλης Αθηνά».

ΠΗΓΗ: ΕΘΝΟΣ

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, «Καισαρίων». C.P. Cavafy, “Kaisarion”

Κολοσσιαίο πορτραίτο του Καισαρίωνα, γιου της Κλεοπάτρας και του Ιούλιου Καίσαρα, 1ος π. Χ. αιώνας, Αλεξάνδρεια.  Ανήκε σ’ ένα άγαλμα 5 μέτρων και βρέθηκε στο αρχαίο λιμάνι της Αλεξάνδρειας απέναντι από το νησί Αντίροδος. Caesarion, from the "Unravel the Mystery" Cleopatra exhibit.

Εν μέρει για να εξακριβώσω μια εποχή,

εν μέρει και την ώρα να περάσω,

την νύχτα χθες πήρα μια συλλογή

επιγραφών των Πτολεμαίων να διαβάσω.

Οι άφθονοι έπαινοι κ’ η κολακείες

εις όλους μοιάζουν. Όλοι είναι λαμπροί,

ένδοξοι, κραταιοί, αγαθοεργοί·

κάθ’ επιχείρησίς των σοφοτάτη.

Aν πεις για τες γυναίκες της γενιάς, κι αυτές,

όλες η Βερενίκες κ’ η Κλεοπάτρες θαυμαστές.

Cleopatra VII with baby Ptolemy XV Caesarion son of Julius Caesar on coin of Cyprus 47BC displayed in the British Museum.

Όταν κατόρθωσα την εποχή να εξακριβώσω

θάφινα το βιβλίο αν μια μνεία μικρή,

κι ασήμαντη, του βασιλέως Καισαρίωνος

δεν είλκυε την προσοχή μου αμέσως.....

Ανάγλυφο που αναπαριστά την Κλεοπάτρα και το γιο της Πτολεμαίο Καίσαρα, Ναός της Άθωρ στα Δένδερα. A relief of Cleopatra VII and Caesarion at the temple of Dendera, Egypt.

A, να, ήρθες συ με την αόριστη

γοητεία σου. Στην ιστορία λίγες

γραμμές μονάχα βρίσκονται για σένα,

κ’ έτσι πιο ελεύθερα σ’ έπλασα μες στον νου μου.

Σ’ έπλασα ωραίο κ’ αισθηματικό.

Η τέχνη μου στο πρόσωπό σου δίνει

μιαν ονειρώδη συμπαθητική εμορφιά.

Και τόσο πλήρως σε φαντάσθηκα,

που χθες την νύχτα αργά, σαν έσβυνεν

η λάμπα μου —άφισα επίτηδες να σβύνει—

εθάρρεψα που μπήκες μες στην κάμαρά μου,

με φάνηκε που εμπρός μου στάθηκες· ως θα ήσουν

μες στην κατακτημένην Aλεξάνδρεια,

χλωμός και κουρασμένος, ιδεώδης εν τη λύπη σου,

ελπίζοντας ακόμη να σε σπλαχνισθούν

οι φαύλοι —που ψιθύριζαν το «Πολυκαισαρίη».

(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης

Kaisarion

David Hockney, Kaisarion with all his beauty

Partly to throw light on a certain period,

partly to kill an hour or two,

last night I picked up and read

a volume of inscriptions about the Ptolemies.

The lavish praise and flattery are much the same

for each of them. All are brilliant,

glorious, mighty, benevolent;

everything they undertake is full of wisdom.

As for the women of their line, the Berenices and Cleopatras,

they too, all of them, are marvelous.

2,500 years old: A statuette of a boy pharaoh dating from the 5th century BC lies among other artefacts brought to the surface from an underwater excavation of a palace and temples of Cleopatra.

When I’d verified the facts I wanted

I would have put the book away had not a brief

insignificant mention of King Kaisarion

suddenly caught my eye...

Ptolemy II Philadephus, his sister-wife Arsinoe II, and his sister Philotera. From Alexandria, Vatican Museum, Rome.

And there you were with your indefinable charm.

Because we know

so little about you from history,

I could fashion you more freely in my mind.

I made you good-looking and sensitive.

My art gives your face

a dreamy, an appealing beauty.

And so completely did I imagine you

that late last night,

as my lamp went out—I let it go out on purpose—

it seemed you came into my room,

it seemed you stood there in front of me, looking just as you would have

in conquered Alexandria,

pale and weary, ideal in your grief,

still hoping they might take pity on you,

those scum who whispered: “Too many Caesars.”

Translated by Edmund Keeley/Philip Sherrard

C.P. Cavafy

Ο μυστηριώδης Αδάμ των άστρων, The Methuselah Star: Oldest Known Star Revealed

This Digitized Sky Survey image shows the oldest star with a well-determined age in our galaxy. Called the Methuselah star, HD 140283 is 190.1 light-years away. Astronomers refined the star's age to about 14.5 billion years (which is older than the universe), plus or minus 800 million years. Image released March 7, 2013. Credit: Digitized Sky Survey (DSS), STScI/AURA, Palomar/Caltech, and UKSTU/AAO

Το HD 140283 είναι ένα άστρο που βρίσκεται σε απόσταση περίπου 190 ετών φωτός από τη Γη. Εντοπίστηκε πριν από έναν αιώνα και έκτοτε αποτελεί μόνιμο στόχο των επιστημόνων αφού κρύβει γύρω του πολλά μυστήρια που αναζητούν απαντήσεις.

Καλλιτεχνική απεικόνιση του HD 140283, του αρχαιότερου άστρου στο Σύμπαν. This is an illustration of the oldest star ever found in our solar neighborhood. The aging star, cataloged as HD 140283, lies 190.1 light-years from Earth. Astronomers refined the star's age to about 14.5 billion years (which is older than the universe), plus or minus 800 million years. Credit: NASA, ESA, and A. Feild and F. Summers (STScI)

Έχει διαπιστωθεί ότι το HD 140283 είναι το αρχαιότερο άστρο που έχουμε εντοπίσει μέχρι σήμερα. Αυτό που το κάνει πραγματικά ξεχωριστό είναι ότι οι υπολογισμοί για την ηλικία του δείχνουν πως μπορεί να είναι αρχαιότερο και από το ίδιο το Σύμπαν!

Οι μετρήσεις και το μυστήριο

This artist's view shows the oldest known star HD 140283, which is about 190.1 light-years from Earth. Astronomers say the star looks like it is up to 14.5 billion years old, which would be older than the universe, if true. Because the aging star is relatively nearby, familiar stars and constellations as seen from Earth are in the sky, but in different locations, as seen in this annotated view.  At upper left is the constellation Orion, which looks distorted from our new perspective in space. Just to the upper left of the foreground star is the Pleiades cluster. To the lower left of the cluster, our Sun has dimmed to an apparent magnitude of +7, placing it below naked-eye visibility. Credit: NASA, ESA, and A. Feild and F. Summers (STScI)

Παλαιότερες μετρήσεις και υπολογισμοί συνέκλιναν στο ότι το HD 140283 έχει ηλικία περίπου 16 δισεκατομμυρίων ετών, είναι δηλαδή δύο δισεκατομμύρια έτη μεγαλύτερο από το Σύμπαν η ηλικία του οποίου έχει υπολογιστεί στα 13,8 δισ. έτη. Όπως είναι ευνόητο, αυτές οι μετρήσεις έχουν «τρελάνει» του επιστήμονες που ψάχνουν να βρουν τι συμβαίνει με το άστρο.

Astronomers used the Hubble Space Telescope orbiting Earth to observe the Methuselah Star HD 140283 - the oldest known star in the sun's solar neighborhood. Credit: NASA

Ερευνητές του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια με επικεφαλής τον Χάουαρντ Μποντ χρησιμοποίησαν το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble για να μελετήσουν εκ νέου το άστρο. Υποστηρίζουν ότι κατάφεραν να επανεκτιμήσουν την ηλικία του η οποία είναι σαφώς μικρότερη από εκείνη που αναφερόταν μέχρι σήμερα αλλά και πάλι όχι τόσο μικρή ώστε να λυθεί το μυστήριο. Σύμφωνα με τον νέο υπολογισμό που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Astrophysical Journal Letters», το HD 140283 έχει ηλικία 14,5 δισ. έτη με απόκλιση ± 800 έτη.

This is a backyard view of the sky surrounding the ancient star, cataloged as HD 140283, which lies 190.1 light-years from Earth. The star is the oldest known to astronomers to date. Image released March 7, 2013. Credit: A. Fujii and Z. Levay (STScI)

Η κρατούσα θεωρία αναφέρει ότι η Μεγάλη Έκρηξη από την οποία προέκυψε το Σύμπαν συνέβη πριν από 13,8 δισ. έτη και στη συνέχεια μεσολάβησε ένα διάστημα μερικών εκατοντάδων εκατομμυρίων ετών ώστε να υπάρξουν οι προϋποθέσεις και οι διεργασίες που οδήγησαν στη δημιουργία των πρώτων άστρων. Έτσι ακόμη και αν δεχτούμε την μίνιμουμ ηλικία του άστρου, δηλαδή τα 13,7 δισ. έτη, το HD 140283 ακόμη και με τη νέα μέτρηση παραμένει όχι μόνο το αρχαιότερο αλλά και το πιο μυστηριώδες άστρο.

Ορισμένοι ειδικοί πάντως υποστηρίζουν ότι κάποιο λάθος γίνεται στις μεθόδους μέτρησης της ηλικίας του άστρου και ότι κάποια στιγμή θα βρεθεί η πραγματική του ηλικία που θα είναι κοσμικά συμβατή.