Το πραγματικό σχήμα του «ψυχρότερου αντικειμένου στο Σύμπαν», ALMA Views the Coldest Place in the Universe: The Boomerang Nebula

Οι νέες παρατηρήσεις εμφανίζονται με κόκκινο χρώμα, ενώ οι παρατηρήσεις του Hubble στο ορατό φως εμφανίζονται μπλε. The Boomerang Nebula, called the “coldest place in the Universe,” reveals its true shape with ALMA. The background blue structure, as seen in visible light with the Hubble Space Telescope, shows a classic double-lobe shape with a very narrow central region. ALMA’s resolution and ability to see the cold molecular gas reveals the nebula’s more elongated shape, as seen in red. Credit: Bill Saxton; NRAO/AUI/NSF; NASA/Hubble; Raghvendra Sahai

Κανένα γνωστό αντικείμενο στο Σύμπαν δεν είναι ψυχρότερο από το Νεφέλωμα Μπούμερανγκ, ένα σύννεφο αερίου και σκόνης που περιβάλλει ένα ετοιμοθάνατο άστρο σε απόσταση 5.000 ετών φωτός, στην κατεύθυνση του αστερισμού του Κενταύρου. Το ισχυρότερο ραδιοτηλεσκόπιο του κόσμου αποκαλύπτει τώρα το πραγματικό σχήμα αυτού του παγωμένου αξιοπερίεργου, πριν αρχίσει τελικά να θερμαίνεται.

Προηγούμενες παρατηρήσεις είχαν αποκαλύψει ότι το νεφέλωμα έχει θερμοκρασία μόλις έναν βαθμό Κελσίου πάνω από το απόλυτο μηδέν, το οποίο έχει υπολογιστεί στους -273,15 βαθμοί Κελσίου, ή 0 βαθμούς Κέλβιν.

Το Μπούμεραγκ είναι μάλιστα ψυχρότερο και από το διαγαλαξιακό κενό, στο οποίο διακρίνεται ακόμα και σήμερα το απόφωτο της Μεγάλης Έκρηξης, γνωστό και ως κοσμική ακτινοβολία υποβάθρου. Το υπόβαθρο αυτό έχει μια πολύ ομοιόμορφη θερμοκρασία 2,8 βαθμών Κέλβιν, ή -270,35 βαθμούς Κελσίου.

The Boomerang Nebula in Polarized Light. Credit: Hubble Heritage Team, J. Biretta (STScI) et al., (STScI/AURA), ESA, NASA

Όπως όλα τα πλανητικά νεφελώματα, το Μπούμεραγκ σχηματίζεται από υλικά που εκτινάσσει ένα άστρο σαν τον Ήλιο καθώς ετοιμάζεται να πεθάνει και να μετατραπεί τελικά σε λευκό νάνο. Πίδακες υλικού που αναβλύζουν από τους πόλους του άστρου σχηματίζουν συχνά δύο αντιδιαμετρικές φούσκες, δίνοντας στο νεφέλωμα τη σιλουέτα μιας κλεψύδρας.

Η εκτίναξη του αστρικού υλικού με μεγάλες ταχύτητες είναι ο παράγοντας που καταψύχει το νέφος. Το υλικό είναι θερμό όταν εκτινάσσεται, στη συνέχεια όμως διογκώνεται απότομα και η θερμοκρασία του πέφτει. Όπως εξηγούν οι ερευνητές της νέας μελέτης, το φαινόμενο είναι παρόμοιο με τον τρόπο που τα ψυγεία ρίχνουν τη θερμοκρασία χρησιμοποιώντας αέρια που διογκώνονται απότομα.

Μέχρι σήμερα, τα καλύτερα πορτρέτα του Μπούμερανγκ προέρχονταν από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble, το οποίο βλέπει στο ορατό φως. «Όταν οι αστρονόμοι εξέτασαν αυτό το αντικείμενο το 2003 με το Hubble, είδαν το κλασικό σχήμα κλεψύδρας» αναφέρει ο Ραγκβέντρα Σάχαι του Εργαστηρίου Αεριώθησης (JPL) της NASA, πρώτος συγγραφέας της νέας δημοσίευσης.

Η ολοκαίνουργια συστοιχία ραδιοτηλεσκοπίων ALMA στη Χιλή συμπληρώνει την εικόνα, προσφέροντας παρατηρήσεις σε ακτινοβολία μήκους κύματος μερικών χιλιοστών, η οποία αντιστοιχεί σε πιο ψυχρά υλικά από αυτά που βλέπει το Hubble.

Οι νέες παρατηρήσεις δείχνουν ότι το ετοιμοθάνατο άστρο περιβάλλεται από ένα πυκνό πέπλο σκόνης με σωματίδια διαμέτρου μερικών χιλιοστών. Το πέπλο αυτό εμποδίζει ένα μέρος του ορατού φωτός και κάνει έτσι τη «μέση» της κλεψύδρας να φαίνεται πιο στενή.

Στην εικόνα του ALMA, το ψυχρό αέριο και η σκόνη που περιβάλλει το νεφέλωμα εμφανίζονται με κόκκινο χρώμα. Στο πάνω μέρος του σχηματισμού διακρίνεται μια τρύπα, η οποία αντιστοιχεί στο σημείο όπου ο πίδακας που εκτινάσσεται από τον ένα πόλο του άστρου συναντά το εξωτερικό στρώμα αερίου.

Οι νέες παρατηρήσεις, επίσης, προσφέρουν ενδείξεις ότι το Μπούμερανγκ θα χάσει κάποια στιγμή το ρεκόρ χαμηλότερης θερμοκρασίας. Τα εξωτερικά του στρώματα φαίνεται ότι έχουν αρχίσει να θερμαίνονται, αν και παραμένουν πιο κρύα από την κοσμική ακτινοβολία υποβάθρου.

Η θέρμανση, εκτιμούν οι ερευνητές, πιθανώς οφείλεται στο φωτοηλεκτρικό φαινόμενο -ένα φαινόμενο που πρότεινε πρώτος ο Άινσταϊν και αφορά την εκπομπή ηλεκτρονίων από στερεά υλικά όταν απορροφούν φωτόνια. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση The Astrophysical Journal.

Η Ελλάδα του Τάκη Τλούπα. Greece through the lens of Takis Tloupas

Στην αποξηραμένη λίμνη Κάρλα, 1962

Ο Τάκης Τλούπας θεωρείται ένας από τους «πατριάρχες» της ελληνικής φωτογραφίας του 20ού αι. Μαζί με τον Σπύρο Μελετζή, τον Κώστα Μπαλάφα και τον Δημήτρη Λέτσιο μας παρέδωσαν ένα πολύτιμο, αυθεντικό, ανθρωποκεντρικό πορτρέτο της ζωής της ελληνικής υπαίθρου μετά τον πόλεμο.

Ο Τλούπας όργωσε στην κυριολεξία με τη βέσπα του και αργότερα ένα θρυλικό Ντεσεβό τον θεσσαλικό κάμπο, τον Πηνειό, την κοιλάδα των Τεμπών, τη λίμνη Κάρλα.

Φωτογράφισε τους μεροκαματιάρηδες της γης, τον μόχθο του απλού ανθρώπου, διατηρώντας αμείωτο ενδιαφέρον για το τοπίο, τη ζωή, τα ήθη και τα έθιμα του τόπου. 

‘Oπως παρατηρούν οι μελετητές του ακολουθεί την ίδια θεματολογία με τους «συνοδοιπόρους» του, όμως οι εικόνες του είναι στο σύνολό τους πιο «αντικειμενικές», καταγράφοντας τις συνθήκες της καθημερινότητας με απλότητα, σε αντίθεση με την «ηρωικότητα» των ανθρώπων και των χώρων του Μελετζή και τη συναισθηματική εμπλοκή του Μπαλάφα.

Ο Οδυσσέας στη βροχή, Λάρισα, 1978

The Greece of Takis Tloupas is a treasure trove of photographs by a talented cameraman, all of them a testament to his love for the Greek landscape and people.

Almost 600 photographs document the land, customs, occupations and rituals. Inevitably, as traditional ways fade, much of his work preserves scenes that are on the verge of disappearing.

Humble, handmade lookouts and dovecotes on the plains of Thessaly, stone bridges describing elegant arcs over secluded streams, backbreaking work in idyllic surroundings, collective labour at traditional tasks, a fisherman gazing at a dried-out lake – this is Tloupas’s Greece.

Among this rich collection are images that have attained iconic status. His cherubic child in a hood against the snows of Metsovo counterpoints the hooded figure of an older man, whose weather beaten face radiates a tranquillity and optimism that were surely shared by the photographer who immortalised him and the land that sustained them both.

Πρωινό στην Κεντρική Πλατεία, Λάρισα, 1950

Βαδίζοντας με το γαϊδουράκι προς το φως, μέσα στο δάσος, Τύρναβος, 1967

Άποψη των Μετεώρων, 1953

Ηλιοβασίλεμα στον Πλαταμώνα, 1968

 Άνοιξη στο Πήλιο, 1948

Μυλοπόταμος Πηλίου, 1963

Με τους ψαράδες στη λίμνη Κάρλα, 1953

Αλώνισμα με αδοκάνη, Τερψιθέα Λάρισας, 1948

Ομίχλη στον Κίσσαβο, 1964

Αγωγιάτης στην ομίχλη, Όλυμπος, 1970

People, not only as forms, but also through the environment in which they live, Nature, cities and villages, churches and monasteries, were some of the topics he recorded for posterity with his camera. 

Tloupas treated photography as a creative Art, using his personal aesthetics of images and his deep belief in the importance of research.

Takis Tloupas, photographer from Larissa.