ΤΟ ΠΑΛΑΤΙ ΤΗΣ ΚΙΡΚΗΣ, CIRCE’S PALACE

Gustave Adolphe Mossa, Circe, 1904.

Γύρω απ’ το συντριβάνι της που τρέχει

με τη φωνή ανθρώπου που πονεί

είναι λουλούδια που κανείς δεν έχει

ξαναδεί. Με μυρωδιά σιχαμερή

και πέταλα που στάζουν φαρμάκι.

Φυτρώνουν απ’ τα μέλη των νεκρών.

Ποτέ να μην ξανάρθουμε εδώ.

Wright Barker, Circé entourée de bêtes sauvages, 1889.

Πάνθηρες λιάζονται στη βρύση.

Το δάσος σκοτεινιάζει πιο πέρα.

Στις σκάλες του κήπου στριφογυρίζει

ο πύθωνας. Παγώνια περπατούν

αργά κι επίσημα. Και μας κοιτούν

Με μάτια ανθρώπων που είχαμε γνωρίσει.

Μετάφραση: Νάσος Βαγενάς.

CIRCE’S PALACE

John William Waterhouse, Η Κίρκη προσφέρει στον Οδυσσέα το φλιτζάνι με το μαγικό φίλτρο, National Gallery of Art, Oldham, Αγγλία. Circe Offering the Cup to Odysseus, 1891.

Around her fountain which flows

With the voice of men in pain,

Are flowers that no man knows.

Their petals are fanged and red

With hideous streak and stain;

They sprang from the limbs of the dead.—

We shall not come here again.

This figure, part man and part pig, is one of Odysseus' companions, who were turned into swine by the sorceress Circe in the epic poem "The Odyssey." The shape of the plaques under the feet suggests that the creature was made to be attached to a curved surface, such as the cover of a small bronze vessel. 5th century BC (Archaic). Un des compagnons d'Ulysse changé en pourceau, bronze grec du ve siècle av. J.-C., Walters Art Museum.

Panthers rise from their lairs

In the forest which thickens below,

Along the garden stairs

The sluggish python lies;

The peacocks walk, stately and slow,

And they look at us with the eyes

Of men whom we knew long ago.

T.S. Eliot (1888 - 1965), winner of the 1948 Nobel Prize in Literature. Hulton Archive/Getty Images

PandaX: ένας ανιχνευτής σκοτεινής ύλης στην Κίνα, China's PandaX WIMP detector set to begin operations soon

The field cage for phase-1a. China's PandaX Dark Matter Experiment is in final preparations to begin operating sometime early this year, representatives for the project have told the press. Its mission is to capture evidence of a Weakly Interacting Massive Particle (WIMP) colliding with the nucleus of a xenon atom—evidence of dark matter.

Κινέζοι φυσικοί ελπίζουν πως η απάντηση σε ένα από τα μεγαλύτερα κοσμικά μυστήρια θα βρεθεί στην «καρδιά» ενός βουνού στην επαρχία Σετσουάν, σε βάθος 2.400 μέτρων από την κορυφή του.

The field cage integrated with the top PMT supporting plate.

Εκεί, στο βαθύτερο ερευνητικό εργαστήριο στον πλανήτη, θα ξεκινήσει σε λίγες ημέρες το PandaX, ένα πείραμα που θα ελέγξει την επικρατέστερη θεωρία για την εξήγηση της σκοτεινής ύλης, η οποία κατακλύζει το σύμπαν χωρίς οι επιστήμονες να έχουν διαπιστώσει τη φύση της. Η ύπαρξη της σκοτεινής ύλης χρονολογείται από τη δεκαετία του 1930, όταν οι επιστήμονες διαπίστωσαν πως η βαρυτική αλληλεπίδραση της συμβατικής ύλης δεν μπορεί να εξηγήσει την κίνηση των γαλαξιών.

Από τότε, μέσω αστρονομικών παρατηρήσεων, έχει υπολογιστεί πως η κανονική ύλη αναλογεί μόλις στο 16% της μάζας του σύμπαντος, με το υπόλοιπο 84% να αντιστοιχεί στη μυστηριώδη και «εξωτική» ύλη, η οποία ονομάζεται σκοτεινή επειδή δεν εκπέμπει ορατό φως ή άλλου είδους ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, με συνέπεια να μην είναι «ορατή» από κάποιο αστρονομικό όργανο.

Παρ’ όλο που έχουν διατυπωθεί διάφορες ιδέες για τη φύση της, η πιο αποδεκτή είναι πως αποτελείται από σωματίδια WIMP (Weakly Interacting Massive Particles, ασθενώς αλληλεπιδρώντα σωματίδια με μάζα), υποθετικά σωματίδια τα οποία αλληλεπιδρούν μέσω της ασθενούς πυρηνικής δύναμης και της βαρύτητας, όχι όμως και του ηλεκτρομαγνητισμού και της ισχυρής πυρηνικής δύναμης.

In astrophysics, weakly interacting massive particles or WIMPs, are hypothetical particles serving as one possible solution to the dark matter problem.

Οι ιδιότητες των WIMP θυμίζουν αρκετά τα νετρίνια, με τη διαφορά ότι έχουν μεγαλύτερη μάζα και κινούνται πιο αργά, ενώ η ύπαρξή τους προβλέπεται από την υπερσυμμετρία – μια προτεινόμενη ιδιότητα του σύμπαντος, σύμφωνα με την οποία σε κάθε γνωστό στοιχειώδες σωμάτιο του Καθιερωμένου Προτύπου αντιστοιχεί και ένας υπερσυμμετρικός «σύντροφος», με διαφορετικό σπιν.

Επειδή η θεωρία προβλέπει πως τα WIMP διαπερνούν την ύλη σχεδόν ανεπηρέαστα, η συντριπτική πλειονότητά τους θα φτάνει στο υπόγειο εργαστήριο χωρίς να αλληλεπιδρά με την υπερκείμενη μάζα του βουνού. Εκεί, οι επιστήμονες έχουν εγκαταστήσει μια δεξαμενή όγκου 1,2 κυβικών μέτρων, γεμάτη με το χημικό στοιχείο ξένο σε υγρή μορφή.

Έτσι, αν υπάρχουν τα σωμάτια, ορισμένα από αυτά θα συγκρούονται με άτομα ξένου, με συνέπεια να διεγείρονται τα άτομα και να εκπέμπουν ηλεκτρόνια και φωτόνια, τα οποία θα καταγράφουν ειδικοί ανιχνευτές.

Design of the PandaX stage-1a TPC integrated with the inner vessel.

Από αυτές τις δύο εκπομπές, οι επιστήμονες θα μπορούν να υπολογίσουν τα σημεία των συγκρούσεων και τις ταχύτητες που απέκτησαν τα άτομα, δύο δεδομένα με βάση τα οποία θα μπορούν να εξακριβώσουν αν η διέγερση του υλικού της δεξαμενής προήλθε όντως από την αλληλεπίδραση με σωμάτια WIMP ή με ραδιενέργεια του περιβάλλοντος και την κοσμική ακτινοβολία.

Δύο παράγοντες που έχουν προσπαθήσει να αποκλείσουν με την επιλογή του συγκεκριμένου σημείου για το πείραμα, καθώς το υπερκείμενο βουνό θα φιλτράρει την κοσμική ακτινοβολία, ενώ η περιεκτικότητά του σε ραδιενεργά ορυκτά είναι πολύ μικρή, αφού αποτελείται κυρίως από μάρμαρο.

Η ιδιαιτερότητα που έχει η εν λόγω τοποθεσία, μαζί με τη γεωμετρία του μηχανήματος και τα υλικά κατασκευής τους, είναι πλεονεκτήματα που κάνουν τους Κινέζους ερευνητές να ελπίζουν πως θα βρουν την άκρη του νήματος της «σκοτεινής ύλης».

Πίσω στην Αφρική, Researchers find signs of western Eurasian genes in southern African Khoisan tribes

Αποκαλύφθηκε κύμα μετανάστευσης που οδήγησε Ευρασιάτες μέχρι το νοτιότερο άκρο της Αφρικής πριν από 3.000 χρόνια. We hear a lot about the ‘Out of Africa’ theory that humans originated in Africa and then migrated to other countries around the world. But a fascinating new study published in the Proceedings of the National Academy of Sciences has revealed a back-to-Africa gene flow in which the genes from west Eurasia spread into southern African populations.

Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στην ιστορία της ανθρωπότητας ήταν η μεγάλη έξοδος του Homo sapiens από το λίκνο της Αφρικής πριν από μερικές δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Φαίνεται όμως ότι το ταξίδι ήταν μετ'επιστροφής: Γενετική μελέτη αποκαλύπτει ένα κύμα μεταγενέστερης μετανάστευσης που οδήγησε κατοίκους της Ευρασίας μέχρι το νοτιότερο άκρο της Αφρικής πριν από 3.000 χρόνια.

Σύμφωνα με την κρατούσα θεωρία της παλαιοανθρωπολογίας, ο σύγχρονος άνθρωπος Homo sapiens εμφανίστηκε στην Αφρική πριν από 150 με 200 χιλιάδες χρόνια και επεκτάθηκε στη Μέση Ανατολή και στον υπόλοιπο κόσμο πριν από 125 με 65 χιλιάδες χρόνια.

Ευρωπαϊκά γονίδια σε νοτιοαφρικανικές φυλές

 33-year-old San tribesman from Namibia. Image: Wikipedia.

Δεδομένου ότι οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι ήλθαν μόλις πρόσφατα σε επαφή με τη νότια Αφρική, κανείς δεν θα περίμενε να ανακαλύψει ευρωπαϊκά γονίδια σε νοτιοαφρικανικές φυλές.

Κι όμως, αυτό είναι το βασικό εύρημα της τελευταίας μελέτης στην αμερικανική επιθεώρηση PNAS. Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ πραγματοποίησαν γενετικές αναλύσεις σε 32 άτομα από τις φυλές Κόιζαν της Νοτίου Αφρικής, οι οποίες πιστευόταν ότι έζησαν απομονωμένες από την υπόλοιπη ανθρωπότητα για χιλιάδες χρόνια.

Οι αναλύσεις αποκάλυψαν περιοχές του DNA που ταίριαζαν περισσότερο με κατοίκους της σημερινής νότιας Ευρώπης, όπως της Ισπανίας και της Ιταλίας, παρά με άλλους αφρικανικούς λαούς. Το ποσοστό του ευρασιατικού DNA έφτανε σε ορισμένες περιπτώσεις το 50%.

Έφθασαν στην Αφρική πριν από 3.000 χρόνια

The Khoisan were traditionally hunter-gatherers, but have been forced to switch to herdsmen and farming as a result of government-mandated moderization programs as well as the increased risks of a hunter-gatherer lifestyle in the face of technological development. The name Khoisan comes from Khuá-San, which in general terms means ‘Men’ both in Khoikhoi and in San. But in the Khoikhoi language, the word has another connotation and actually means ‘Men of Men’.

Σε συνδυασμό με προηγούμενα αρχαιολογικά και γενετικά ευρήματα, τα νέα δεδομένα υποδεικνύουν ότι άνθρωποι ευρασιατικής καταγωγής έφτασαν στην Αφρική πριν από 3.000 χρόνια και διασταυρώθηκαν με τους προγόνους των Κόιζαν πριν από 1.800 με 900 χρόνια.

Το γεγονός πάντως ότι η μελέτη ανίχνευσε DNA που ταιριάζει με τους σημερινούς Ιταλούς και Ισπανούς δεν σημαίνει ότι η μετανάστευση πίσω στην Αφρική ξεκίνησε στη νότια Ευρώπη: Οι Νοτιοευρωπαίοι πιστεύεται ότι κατάγονται από τη Μέση Ανατολή, η οποία βρίσκεται σε μικρότερη απόσταση από την Αφρική και είναι ο πιθανότερος τόπος αναχώρησης για τους μετανάστες.

Γενετική συγγένεια με τους Νεάντερταλ

Africa 900 to 400 BC (Wikipedia).

Εκτός όμως από ευρασιατικό DNA, η μελέτη αναγνώρισε και γενετικές αλληλουχίες που προέρχονται από τον άνθρωπο του Νεάντερταλ, ο οποίος πιστεύεται ότι διασταυρώθηκε με το σύγχρονο άνθρωπο στην περιοχή της Ευρώπης, πριν από περίπου 45.000 χρόνια.

Όπως φαίνεται, το κύμα μετανάστευσης πίσω στο λίκνο της Αφρικής μετέφερε στην ήπειρο γονίδια των Homo sapiens της Ευρασίας και των Homo neanderthalensis της Ευρώπης.

«Αποτυπώνοντας το αρχαίο Κάλλος» στην Κωνσταντινούπολη. "Seeking the Ancient Kallos" at Sismanoglio Megaro in Istanbul

Αφροδίτη αμυνομένη, © J.Joshua Garrick. Sismanoglio Megaro of the Greek Consulate in Istanbul will be hosting the exhibition "Seeking the Ancient Kallos" by Joshua Garrick. The exhibition is unique and includes photographs by the artist for exhibits in the National Archaeological Museum of Athens.

Μετά την παρουσίασή της στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, η έκθεση φωτογραφίας «Αποτυπώνοντας το αρχαίο κάλλος» του διακεκριμένου αμερικανού καλλιτέχνη J. Joshua Garrick ταξιδεύει στην Κωνσταντινούπολη.

As Youli Eptakili has written in a recent article in the Greek newspaper "Kathimerini" "the artist growing up in a rural US province away from the big American cities – where residents have broad access to museums and cultural events – Joshua Garrick’s inexplicable passion for all things Greek seemed as far-fetched as a “Star Wars” adventure. Nevertheless, as soon as he graduated from New York City’s Columbia University with a postgraduate degree in fine arts, Garrick treated himself to a much-desired trip to Greece. The photographer’s travel choice is explained in his foreword to the catalog accompanying “Seeking the Ancient Kallos”. Without formality, Garrick’s introduction to the show displays true emotion and his own personal experiences. This is the account of a man with a deep love for Greece, the country’s clear blue skies and the accomplishments of its people.

Σε επιμέλεια της ιστορικού τέχνης Ίριδας Κρητικού και σχεδιασμό του εικαστικού Μάριου Βουτσινά, η έκθεση - που θα διαρκέσει έως τις 9 Μαρτίου, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό -, στη συνέχεια, θα παρουσιαστεί στον εκθεσιακό χώρο του Ελληνικού Προξενείου στη Νέα Υόρκη.

Με μια επιπλέον συμβολική διάσταση

“Seeking the Ancient Kallos“ features 95 black-and-white photographs of ancient Greek sculptures by Garrick, who is a professor at the School of Visual Arts in New York. The majority of the works photographed are part of the Athens museum’s permanent collection. Through the use of an innovative technique, the images are printed on aluminum and give the impression of being engraved and three-dimensional. Only three machines around the world feature this kind of state-of-the-art technology – one is located in the US and is used primarily in Hollywood film productions.

Ο καλλιτέχνης, που έχει πραγματοποιήσει πολλά ταξίδια στην Ελλάδα, μόνος ή συνοδεύοντας φοιτητές του, και έχει επιλέξει ως κύριο αντικείμενο της εικαστικής του ενασχόλησης με τη φωτογραφία τα δημιουργήματα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, καταθέτει μία ολοκληρωμένη εννοιολογικά και αισθητικά εκθεσιακή πρόταση με φωτογραφίες, που, στον μεγαλύτερο βαθμό, προέρχονται από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το πιο προσφιλές και νοούμενο από τον ίδιο ως βασικό σημείο αναφοράς του, μεταξύ των Μουσείων της Ελλάδας.

Ο J. Joshua Garrick.

Ως λάτρης της χώρας μας, δηλώνει ότι η πρόθεσή του, αν και πηγάζει από την πολυετή ενασχόλησή του με το συγκεκριμένο αντικείμενο, αποκτά κατά την περίοδο αυτή και μια επιπλέον συμβολική διάσταση: επιδιώκει «να τονίσει τον πρωταρχικό ρόλο του ελληνικού κλασικού πολιτισμού ως κοιτίδα  της δυτικής τέχνης και, αντίστοιχα, την αναπόσπαστη σχέση της σύγχρονης Ελλάδας με την Ευρώπη, την ανάγκη να επαναφέρουμε στη μνήμη τούς λόγους, για τους οποίους η Ελλάδα θα έχει πάντοτε τον πλούτο της ιστορίας της, για να τον μοιράζεται με τον υπόλοιπο κόσμο».

Στην  αθέατη «ενδοχώρα» του κάθε γλυπτού

The result is nothing short of impressive. Garrick’s images allow for extraordinary clarity when observing the ancient “models,” which in turn seem to come alive. This conversation between the present and the past shows passion and rhythm and is a tribute to the timelessness of the masterpieces, which not only appear to defy age and time, but continue to surprise those who observe them. “The exhibition has both an aesthetic and a symbolic value,” said exhibition curator Iris Kritikou. “In the last 40 years this man has been visiting the country and taking photographs of Greek antiquities. He loves Plato and Aristotle. He wants to urge visitors to take their time and focus on invisible details – a finger, a beautiful back – but above all, he wants to talk about love, old age, death and conceit – everything that has been written by the Greek philosophers he admires and studies.”

Ο τίτλος «Αποτυπώνοντας το Αρχαίο Κάλλος»/ «Seeking the Ancient Kallos» σηματοδοτεί την επιθυμία του J. Joshua Garrick να διεισδύσει στην πρώτη ύλη της κλασικής ωραιότητας, όπως αυτή αποτυπώνεται στα αρχαία γλυπτά, που, εδώ και δεκαετίες, φωτογραφίζει στα Μουσεία της Ελλάδας. Τα έργα του αποτελούν πρωτότυπες φωτογραφικές απεικονίσεις των εκθεμάτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, καθώς εστιάζουν σε συχνά αθέατες λεπτομέρειές τους, που με μαεστρία συλλαμβάνει ο ευαίσθητος φωτογραφικός του φακός, εξαίροντας έντεχνα τις αναζητήσεις των αρχαίων καλλιτεχνών.

For Garrick, the sculptures are the spitting images of people who once lived and walked on the streets of Kerameikos and Plaka in central Athens, the same streets where he has led guided tours for hundreds of visitors to Greece. Besides the show’s visual value, the most important factor of the exhibition is the American photographer’s passion for Greek art and philosophy and his efforts to share this passion with his students and, as of late, with art lovers".

Η ιδανική πρώτη ύλη, οι αναπάντεχες οπτικές γωνίες των εκθεμάτων του Μουσείου, αιχμαλωτίζονται από τον ευρηματικό του φακό, για να τυπωθούν στη συνέχεια σε ποικίλες διαστάσεις, με μια ειδική σύγχρονη τεχνική σε επεξεργασμένο αλουμίνιο DiBond που προσδίδει στο φωτογραφικό αποτέλεσμα ένα απτικό σχεδόν βάθος. Έτσι, οι καλλιτεχνικές του  φωτογραφίες, αποτελώντας μια εξαίσια γλυπτοθήκη απτής ομορφιάς, τέρπουν και καθηλώνουν το βλέμμα του επισκέπτη, προσφέροντάς του απλόχερα τη θέαση στη συχνά αθέατη «ενδοχώρα» του κάθε γλυπτού.

Στις απαλές εσοχές των μαρμάρων

Οι εξαιρετικά επιμελημένοι τίτλοι των έργων, που έχει δώσει ο καλλιτέχνης, μιλούν για τη ζωή και τον θάνατο, τη νεότητα και το γήρας, τη δύναμη και την ταπεινότητα, το κάλλος και το άλγος, τη χαρά και την απώλεια, τη νίκη και την ήττα, τον έρωτα και την αθανασία. 

Αποδόθηκαν στα ελληνικά με απόλυτη προσήλωση στο ίχνος και την ποιότητα του συναισθήματος, που, κάθε φορά, αφήνει πίσω του ο φωτογραφικός φακός, με την επιθυμία να συμβάλλουν στην απολαυστικά αποκαλυπτική ανάγνωση «ανάμεσα» στις απαλές εσοχές των μαρμάρων, όπως παρουσιάζονται στην έκθεση.

Πληροφορίες

Σισμανόγλειο Μέγαρο: Istiklal Caddesi No 60, 34433, Galatasaray - Beyoglu, Istanbul - Turkey, τηλ: +90 2122449335. Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα - Παρασκευή: 15:00 - 20:00, Σαββάτο και Κυριακή: 12:00 - 19:00. Κάθε Πέμπτη, στις 19.00, θα πραγματοποιούνται δωρεάν ξεναγήσεις για το κοινό από τούρκους αρχαιολόγους με ειδίκευση στην τέχνη της κλασικής αρχαιότητας.

Exhibition curator: Iris Kritikou

Photos from Sismanoglio Megaro / All Rights Reserved

Ο ουρανός βάφτηκε κόκκινος! Red skies discovered on extreme brown dwarf

Ο καφέ νάνος που λόγω ατμοσφαιρικών συνθηκών μετατράπηκε σε... κόκκινο νάνο. Artist’s impression of brown dwarf ULAS J222711-004547, which has a very thick cloud layer of mineral dust. The dust is making the brown dwarf appear redder than its counterparts. Credit: Neil J. Cook, Centre for Astrophysics Research, University of Hertfordshire

Μια εντυπωσιακή από κάθε άποψη ανακάλυψη έκαναν αστρονόμοι στη Βρετανία. Εντόπισαν ένα καφέ νάνο στον οποίο επικρατούν ασυνήθιστες για αυτού του είδους τα κοσμικά σώματα συνθήκες. Η πιο εμφανής αλλά και ενδιαφέρουσα είναι η ερυθρή απόχρωση του.

Η «εξωτική» ατμόσφαιρα

We report the discovery of a peculiar L dwarf from the UKIDSS LAS, ULAS J222711-004547. The very red infrared photometry (MKO J-K = 2.79$\pm$0.06, WISE W1-W2 = 0.65$\pm$0.05) of ULAS J222711-004547 makes it one of the reddest brown dwarfs discovered so far. We obtained a moderate resolution spectrum of this target, and classify it as L7pec, confirming its very red nature.

Καφέ νάνοι ονομάστηκαν τα σώματα που βρίσκονται σε μια ενδιάμεση κατάσταση ανάμεσα σε πλανήτες και άστρα με τους περισσότερους ειδικούς να κάνουν λόγο για… «αποτυχημένα άστρα». Ο ULAS J222711-004547 είναι ένας καφέ νάνος που προσέλκυσε την προσοχή ομάδας αστρονόμων του Κέντρου Αστροφυσικών Ερευνών του Πανεπιστημίου του Χερτφορντσάιρ.

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν το ισχυρό τηλεσκόπιο VLT στη Χιλή και διαπίστωσαν ότι στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιράς του υπάρχει ένα παχύ στρώμα νεφών. «Δεν είναι κάποιος τύπος νεφών από αυτά που υπάρχουν στη Γη. Τα νέφη σε αυτόν τον καφέ νάνο αποτελούνται κυρίως από μεταλλική σκόνη. Καταφέραμε όχι μόνο να παρατηρήσουμε την παρουσία της σκόνης αλλά και να υπολογίσουμε το μέγεθος των κόκκων της» αναφέρει ο Φρεντερίκο Μαρόκο, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας που εντόπισε επίσης την παρουσία υδρατμών και μεθανίου στην ατμόσφαιρα του καφέ νάνου ενώ πιθανώς να υπάρχει και αμμωνία.

Size comparison of stellar vs substellar objects. (Credit: NASA/JPL-Caltech/UCB).

Σύμφωνα με τους ερευνητές το μέγεθος των κόκκων της μεταλλικής σκόνης σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα συστατικά της ατμόσφαιρας, της προσδίδουν ένα μόνιμο, έντονα ερυθρό, χρώμα. Οι ερευνητές σημειώνουν ότι η ανακάλυψη και κατανόηση σπάνιων ή εξωτικών αν προτιμάτε, ατμοσφαιρών όπως αυτή του καφέ νάνου θα προσφέρει νέα στοιχεία για το πόσα είδη ατμοσφαιρών μπορεί αν υπάρχουν στο Σύμπαν. Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Monthly Notices of the Royal Astronomical Society».

Φρύνη η Eταίρα. Phryne the Hetaera

Franz von Stuck, Phryne, 1917-18

Ο Δημοσθένης έλεγε, ότι ο άνδρας για να έχει μια ευτυχισμένη ζωή, πρέπει να έχει τρείς γυναίκες: Μια σύζυγο (στην αρχαία γλώσσα λεγόταν δάμαρ, γενική δάμαρτος), για να αποκτά από αυτή νομίμους γιους, μια παλλακίδα (παλλακή) με σκοπό να απολαμβάνει το σώμα του ιδιαίτερες περιποιήσεις και μια εταίρα για την πνευματική, αλλά και σωματική απόλαυση (ηδονής ένεκα). Η Φρύνη ήταν μια απ’ τις διασημότερες εταίρες της αρχαίας Ελλάδας. Είχε συγκεντρώσει τόσα πλούτη, που προσφέρθηκε να χτίσει ξανά τα τείχη της Θήβας, που είχε καταστρέψει ο Μέγας Αλέξανδρος το 336 π.Χ.                                                      

James Abbott McNeill Whistler, Purple and Gold: Phryne the Superb! - Builder of Temples, 1898-1901. 

Το μόνο που ζήτησε σαν αντάλλαγμα, ήταν να προστεθεί μία επιγραφή στα τείχη, που θα έλεγε: «Καταστράφηκαν από τον Αλέξανδρο, επισκευάστηκαν από τη Φρύνη την εταίρα». Οι Θηβαίοι απέρριψαν την πρότασή της, από φόβο μήπως... προσβάλουν τον Αλέξανδρο.

Phryne - Palace Achilleion (Corfu)

Το πραγματικό όνομα της εταίρας ήταν Μνησαρέτη και είχε γεννηθεί στις Θεσπιές, γύρω στο 371 π.Χ. Ήταν κόρη του πάμφτωχου Επικλή και έβγαζε τα «προς το ζην», μαζεύοντας και πουλώντας κάπαρη.

Gustave Boulanger, Phryne, 1850

Όμως, οι φιλοδοξίες της νεαρής Μνησαρέτης την οδήγησαν στην Αθήνα, όπου έχτισε τη λαμπρή της καριέρα. Ξεκίνησε να εργάζεται ως αυλητρίδα και η ομορφιά και η γοητεία της πολύ γρήγορα την έκαναν να ξεχωρίσει.

Ferdinand Lepcke, Phryne

Όταν έγινε εταίρα, άλλαξε το όνομά της σε Φρύνη και έτσι έχει μείνει γνωστή μέχρι σήμερα. Το όνομα «Φρύνη» προερχόταν από τους μικρούς βατράχους, που είναι σχεδόν διάφανοι όταν γεννιούνται. Το δέρμα της εταίρας ήταν εξίσου λευκό και αψεγάδιαστο. Για τη Φρύνη, διαβάζoυμε στο λεξικό Σουίδα επί λέξει: Φρύνη εταίρα, λήκυθον έχουσα προς ταις γνάθοις, (δηλαδή η Φρύνη που είχε ή καλύτερα έκρυβε λήκυθο στις μασέλες της, -όπου λήκυθος είναι το αγγείον το μικρό-, που το κρατούσαν κρεμασμένο στη ζώνη, γεμάτο δηλητήριο. «Λήκυθον αγγείον εν τή ζώνη παρηρτημένον, εν ώ ήν φάρμακον θανάσιμον». Και εδώ προφανώς θα εννοεί θανάσιμη έλξη για τους άνδρες.

Phryne par Paul Berthon

Όπως πολλές άλλες εταίρες, φημιζόταν για τις «τσιμπημένες» τιμές της. Μία νύχτα μαζί της κόστιζε μία μνα, δηλαδή εκατό δραχμές. Το ποσό ήταν τεράστιο, αλλά κανείς δεν έμεινε παραπονεμένος.

Adolf Brütt, Phryne

Λέγεται ότι η Φρύνη άλλαζε τις τιμές, ανάλογα με τη συμπάθεια που έτρεφε για τον κάθε πελάτη της. Γι’ αυτό προσέφερε δωρεάν της υπηρεσίες της στον φιλόσοφο Διογένη, που τον εκτιμούσε πολύ. Ο Διογένης απόλαυσε δωρεάν και τα κάλλη μιας άλλης διάσημης εταίρας, της Λαΐδας. Φαίνεται πως είχε μεγάλη «πέραση» στις γυναίκες. Αντιθέτως, όταν αντιπαθούσε κάποιον, αρνούνταν να τον δεχτεί ως πελάτη, όσα χρήματα κι αν της έδινε.

Η δίκη της Φρύνης

"Η Φρύνη μπροστά στον Άρειο Πάγο", έργο του Jean-Léon Gérôme, Hamburg Kunsthalle. Phryne before the Areopagus by Jean-Léon Gérôme, c. 1861.

Κάποια στιγμή, την προσέγγισε ο ρήτορας Ευθίας. Η Φρύνη απέρριψε όλες του τις προτάσεις, γιατί τον θεωρούσε πολύ άσχημο και αγενή. Ο Ευθίας θίχτηκε και αποφάσισε να τιμωρήσει την αυθάδη εταίρα. Την κατηγόρησε ότι προσπαθούσε να εισάγει στην Αθήνα μία θρησκεία απ’ τη Θράκη, που θα έβλαπτε τα ήθη των νεαρών κοριτσιών.

Phryne by Élias Robert (1821-1874). Marble, 1855. North façade of the Cour Carrée, Louvre, Paris.

Αυτή ήταν ίσως η πιο συνηθισμένη κατηγορία στην αρχαία Αθήνα. Ο φιλόσοφος Σωκράτης είχε εκτελεστεί για τον ίδιο λόγο. Ο Ευθίας έσυρε τη Φρύνη στο δικαστήριο, όπου την εκπροσώπησε ο πρώην εραστής της, Υπερείδης. Παρά το ανυπόστατο της κατηγορίας του Ευθία, η δίκη δεν εξελισσόταν αισίως για την εταίρα. Οι δικαστές φαίνονταν να έχουν πειστεί απ’ το κατηγορητήριο και πίστευαν ότι ο Υπερείδης ήταν επηρεασμένος απ’ τη σχέση του με τη Φρύνη.

"περιρήξας τοὺς χιτωνίσκους γυμνά τε τὰ στέρνα ποιήσας..." Ἀθήναιος, Δειπνοσοφισταί (ιγ). Phryne by José Frappa. Phryne is depicted baring her breasts before the jury.

Λίγο πριν παρθεί η τελική απόφαση, ο Υπερείδης τράβηξε την εταίρα στο κέντρο του δικαστηρίου, για να μπορούν να την δουν όλοι. Χωρίς να πει κουβέντα, έσκισε τα ρούχα της και αποκάλυψε στον κόσμο, το εκθαμβωτικά όμορφο κορμί της. Οι δικαστές τα έχασαν. Νόμισαν ότι έβλεπαν μπροστά τους την ίδια τη Θεά Αφροδίτη. Οι φήμες για το απαράμιλλο κάλλος της εταίρας αποδείχθηκαν αληθινές.

Antonio D. Silva Da Parreiras, Phryne, 1909

Την εποχή εκείνη, ο κόσμος πίστευε ότι η σωματική ομορφιά είχε σχέση με το ήθος και την εύνοια των Θεών. Όταν οι δικαστές αντίκρισαν την τελειότητα της Φρύνης, πείστηκαν ότι αν καταδίκαζαν αυτή τη γυναίκα, καταδίκαζαν την αγαπημένη των Θεών. Η εταίρα αθωώθηκε και η φήμη ότι ήταν η επίγεια Θεά Αφροδίτη εξαπλώθηκε.

Η Φρύνη και ο γλύπτης Πραξιτέλης

Αντίγραφο του αγάλματος του Πραξιτέλη, «Αφροδίτη της Κνίδου». A copy of the Aphrodite of Knidos. Phryne is said to be the model of the original. Marble. Roman copy after a Greek original of the 4th century.

Ένας απ’ τους διασημότερους πελάτες της εταίρας, ήταν ο γλύπτης Πραξιτέλης. Την είδε για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια μιας γιορτής. Η Φρύνη φρόντιζε να μη δείχνει ποτέ το γυμνό κορμί της δημοσίως, για να διατηρεί την αίγλη της.

Phryne at the Poseidonia in Eleusis by Henryk Siemiradzki, c. 1889. Phryne is shown naked, preparing to step into the sea.

Όμως σε εκείνη τη γιορτή, χωρίς καμία ντροπή, έλυσε τα μαλλιά της, έβγαλε το χιτώνα της και βούτηξε αμέριμνη στη θάλασσα. Οι παρευρισκόμενοι  πίστεψαν πάλι, ότι έβλεπαν μπροστά τους τη Θεά Αφροδίτη. Πολύ γρήγορα, ο Πραξιτέλης έγινε ένας απ’ τους πιο αφοσιωμένους εραστές της Φρύνης. Λέγεται ότι ήταν ο μόνος που αγάπησε πραγματικά η εταίρα.

Tête d'Aphrodite « Kaufmann », variante de l'Aphrodite de Cnide dont Phryné aurait été le modèle, v. 150 av. J.-C., musée du Louvre.

Η Φρύνη έγινε η μούσα του γλύπτη και με πρότυπο εκείνη, έφτιαξε 3 αγάλματα. Το πρώτο το αγόρασαν οι Κνίδιοι και έγινε ξακουστό ως η Αφροδίτη της Κνίδου. Το δεύτερο ήταν από πεντελικό μάρμαρο και ο Πραξιτέλης το δώρισε στη γενέτειρα της Φρύνης, στις Θεσπιές. Το τρίτο ήταν ολόχρυσο και στήθηκε στους Δελφούς.

Artur Grottger, Phryne

Η Φρύνη, παρά τον έρωτά της, δεν έχανε ευκαιρία να αποκομίσει δώρα απ’ τον Πραξιτέλη. Κάποια στιγμή της είπε, ότι θα της έδινε ότι του ζητούσε. Εκείνη ήθελε το μεγαλύτερο αριστούργημά του. Τότε ο Πραξιτέλης της απάντησε, ότι δεν μπορούσε να ξεχωρίσει ανάμεσα στα έργα του, ίσως για να αποφύγει να της δώσει το αγαπημένο του.

Louis Chalon, Phryne aux fêtes de Vénus (détail), 1901

Η πανούργα Φρύνη δεν τον πίστεψε. Έβαλε έναν υπηρέτη του Πραξιτέλη να φωνάξει μες στη μέση της νύχτας, ότι είχε πάρει φωτιά το εργαστήριο του γλύπτη. Ο Πραξιτέλης έντρομος, ζήτησε να βγάλουν έξω το άγαλμα του Έρωτα. Η Φρύνη, που ήταν ξαπλωμένη δίπλα του, χαμογέλασε πονηρά και τον ενημέρωσε ότι το εργαστήριο δεν κινδύνευε. Εκείνη είχε στήσει όλο το σχέδιο, για να μάθει ποιο ήταν το αγαπημένο του έργο. «Τον Έρωτα θα μου δώσεις», του είπε και ο Πραξιτέλης δεν μπόρεσε να αρνηθεί.

«Στοιχημάτισα να νικήσω άνθρωπο, όχι άγαλμα»

Η αποπλάνηση του Ξενοκράτη. Angelica Kauffmann, Phryne seducing the Philosopher Zenokrates, 1794.

Η Φρύνη είχε βάλει στοίχημα, ότι κανείς άντρας δεν μπορούσε να αντισταθεί στα κάλλη της. Επέλεξε ως θύμα το φιλόσοφο Ξενοκράτη, μαθητή του Πλάτωνα και δάσκαλο του Δημοσθένη. Πήγε στο σπίτι του και του ζήτησε να διανυκτερεύσει εκεί, με τη δικαιολογία ότι την κυνηγούσαν ληστές. Ο Ξενοκράτης τη φιλοξένησε. Τη νύχτα, η Φρύνη μπήκε κρυφά στο δωμάτιο του Ξενοκράτη και ξάπλωσε δίπλα του.

James Pradier, Phryne Removing Her Veils (bronze, 1845)

Ο φιλόσοφος δεν ενέδωσε στον πειρασμό. Της ζήτησε να επιστρέψει στο δωμάτιό της και η Φρύνη υπάκουσε, απογοητευμένη. Την επόμενη μέρα, όταν γνωστοποιήθηκε η αποτυχία της, η Φρύνη προσπάθησε να δικαιολογηθεί λέγοντας: «Στοιχημάτισα να νικήσω άνθρωπο, όχι άγαλμα».

James Pradier, Phryne, 1844-45. Marble. Musée des Beaux-Arts, Grenoble. © Yves Siza, Geneva

Η εταίρα συνέχισε να ασκεί το επάγγελμά της ακόμα και σε μεγάλη ηλικία. Ο αισθησιασμός και η γοητεία της δεν εξασθένησαν με την πάροδο του χρόνου. Υπολογίζεται ότι πέθανε γύρω στα 310 π.Χ.

Πηγή: https://www.mixanitouxronou.gr/fryni-i-ierodouli-pou-latrepse-o-praksitelis-kai-prosferthike-na-xtisei-me-dika-tis-eksoda-ta-teixi-tis-thivas-athoothike-apo-to-dikastirio-otan-gymnothike-brosta-stous-dikastes/