«Τιμή στον Τεριάντ». “Hommage à Tériade”

Ο Στρατής Ελευθεριάδης-Tériade μέσα από το φακό του Henri Quartier-Bresson (Ιδιωτική συλλογή). «Ο άνθρωπος που μιλά για την τέχνη της εποχής του, την τέχνη εν εξελίξει, χαράσσει με κόπο το ίχνος του, ίχνος σκοτεινό ή αυθεντικό, ανάμεσα στη θαυμαστή δύναμη της μαντικής και το εύθραυστο πνεύμα της επικαιρότητας». E. Tériade.

Ο κοσμοπολίτης ευπατρίδης Στρατής Ελευθεριάδης-Tériade (1897-1983), που έφυγε από τη Μυτιλήνη για το Παρίσι το 1915 για να σπουδάσει νομικά και έφτασε να τιμάται από τη Γαλλική Δημοκρατία για την προσφορά του στην ανάδειξη της σύγχρονης τέχνης εξήντα χρόνια αργότερα -αν και εξακολουθητικά αφανής στη γενέτειρα χώρα του-, ήταν μια πολυσχιδής προσωπικότητα που επέδειξε μια εντυπωσιακά πολύπλευρη δραστηριότητα στον χώρο της τέχνης.

Verve 8, Kαλοκαίρι 1940, εξώφυλλο Henri Matisse.

Ποιητής, ζωγράφος, τεχνοκριτικός, συλλέκτης και εκδότης, αγάπησε βαθιά την τέχνη και την αντιλήφθηκε ως τρόπο εμπλοκής, αλλά και τεκμήριο για τη βαθύτερη κατανόηση κάθε εποχής στην Ιστορία. Η εκδοτική του δραστηριότητα, κυρίως μέσα από το περιοδικό τέχνης Verve, αλλά και τις πολυτελείς εκδόσεις Grandes Livres d'Artistes (Μεγάλα Βιβλία των Καλλιτεχνών) που εξέδιδε και από τις οποίες παρέλασε σύσσωμη σχεδόν η καταξιωμένη αλλά και η φύουσα διανόηση της εποχής του, αποτυπώνει το όραμά του για τη δημιουργική διαλεκτική κειμένου και εικόνας και τη συνέχεια της τέχνης από την παράδοση στη σύγχρονη δημιουργία, αναγνωρίζοντας την αξία του παρελθόντος και αναδεικνύοντας παράλληλα ό,τι άξιο στον καιρό του.

Η έκθεση με τίτλο «Τιμή στον Τεριάντ» που παρουσιάζεται από τις 14 Νοέμβρη στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών θέτει ως στόχο την ευρύτερη διάδοση του ονόματος και της δράσης του Teriade στη χώρα του, αλλά και την ανάδειξη της πολύπλευρης προσωπικότητας και δραστηριότητάς του. Στο πλαίσιο της έκθεσης, επιχειρείται για πρώτη φορά στην Ελλάδα μια πολυδιάστατη προσέγγιση του έργου του Teriade, με υλικό που προέρχεται από την προσωπική συλλογή του ίδιου που φιλοξενείται στο Μουσείο-Βιβλιοθήκη Teriade της Μυτιλήνης, από ιδιωτικές συλλογές, αλλά και τη συλλογή του Τελλόγλειου, η οποία βασίζεται σε τρεις άξονες.

Verve 7. «Ιστορικά Μεσαιωνικά Χειρόγραφα». Συναξάρι του Δούκα του Berry. Το καλαντάρι. 1940, Παρίσι.

Οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να εισαχθούν στον κόσμο του Teriade μέσω της επαφής τους με τυπωμένες μικρογραφίες από γαλλικά μεσαιωνικά χειρόγραφα, αυτά που τον γοήτευσαν με την ενότητα κειμένου και εικόνας και την κομψότητά τους και τον ενέπνευσαν να οραματιστεί τη δημιουργία μεγάλων χειροποίητων βιβλίων-λευκωμάτων τέχνης στα οποία το ίδιο χέρι (εκείνο του καλλιτέχνη) ενορχηστρώνει τον δημιουργικό διάλογο ανάμεσα στις λέξεις και τις εικόνες.

Verve 37 - 38. «Αφιέρωμα σε καλλιτέχνη». Marc Chagall. 1960, Παρίσι.

Τον κύριο όγκο της έκθεσης καταλαμβάνουν αποσπάσματα από την εκδοτική δραστηριότητα του Teriade που αποτυπώνει τις σημαντικότερες καλλιτεχνικές τάσεις του 20ου αιώνα. Παρουσιάζονται τεύχη και σελίδες από το Verve (38 τεύχη από το 1937 ως το 1960), την πολυτελή έκδοση που έθεσε ως στόχο την αναγέννηση του εικονογραφημένου βιβλίου τέχνης, ανθολογώντας καλλιτεχνικές δημιουργίες από τον Μεσαίωνα και κατόπιν, άρθρα και κριτικές, με εξώφυλλα φιλοτεχνημένα από σπουδαίους καλλιτέχνες της εποχής όπως Matisse, Picasso, Braque, Bonnard κ.α. σε δισέλιδες έγχρωμες λιθογραφίες, και κατόρθωσε να μειώσει την απόσταση ανάμεσα στους «λίγους» και τους «πολλούς» και να διασώσει την κατά Benjamin απωλεσθείσα αύρα του αναπαραγόμενου έργου τέχνης, προσφέροντας υψηλής ποιότητας αναπαραγωγές που καθιστούν ουσιαστικά τις ίδιες τις εκδόσεις αυτοτελή έργα τέχνης. 

Το Ποίημα της Ορθής Γωνίας. Le Poème de l’ Angle Droit. Λε Κορμπυζιέ. 1955, Παρίσι.

Παράλληλα εκτίθενται αποσπάσματα από τα «Μεγάλα Βιβλία των Καλλιτεχνών» (27 από το 1943 ως το 1975), τους «καλλιτεχνικούς μικρόκοσμους» όπως ο ίδιος τα αποκαλούσε, στα οποία καταξιωμένοι καλλιτέχνες αναλαμβάνουν με παρότρυνση του φίλου τους Teriade και αφιλοκερδώς να εικονογραφήσουν κλασικά λογοτεχνικά κείμενα, πχ. «Δάφνις και Χλόη» του Λόγγου (Chagall), «Μάκβεθ» (Marcel Gromaire) ή να δημιουργήσουν οι ίδιοι τις λέξεις και τις εικόνες της έκδοσης, π.χ. «Το ποίημα της Ορθής Γωνίας» του Le Corbusier ή το εμβληματικό «Jazz» του Matisse, έχοντας σχεδόν πλήρη εποπτεία του συνόλου της παραγωγής.

Τέλος, η έκθεση υπογραμμίζει τη σημασία της παράδοσης στη θεώρηση του Teriade φωτίζοντας τον ρόλο του στην ανάδειξη και αναγνώριση στην Ελλάδα και την Ευρώπη του συντοπίτη του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου, που εκθειάστηκε ως παραγνωρισμένη μεγαλοφυία και κάποτε αποκηρύχθηκε ως υπερεκτιμημένη απάτη. Παρουσιάζονται έργα που ο ίδιος ο Θεόφιλος φιλοτέχνησε για τον Teriade, ανταποδίδοντας την καλλιτεχνική πατρωνία του δεύτερου προς το πρόσωπό του κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ενώ για πρώτη φορά παρουσιάζονται έξι φορητές θρησκευτικές εικόνες που ζωγράφισε ο Θεόφιλος κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Σμύρνη. Η αφιερωμένη στον Θεόφιλο ενότητα τεκμηριώνεται από υλικό για την ιστορία της αναγνώρισης του Θεόφιλου στην Ελλάδα από το αρχείο Σπητέρη που φιλοξενείται στο Τελλόγλειο.

 Τσίρκο. Cirque. Μαρκ Σαγκάλ (1889-1985). 1967, Παρίσι.

Η ετερόκλητη, και αρκετά ανομοιογενής στην απόπειρά της να πραγματευτεί ένα τόσο σύνθετο και ετερογενές υλικό, έκθεση, πλαισιώνεται παράλληλα από φωτογραφικό και οπτικοακουστικό υλικό και από έργα του ζωγράφου Κώστα Μανιατόπουλου, διευθυντή του Μουσείου-Βιβλιοθήκης Teriade, σε μια μάλλον άκαρπη απόπειρα να αναπαρασταθεί το περιβάλλον, φυσικό και διαπροσωπικό, μέσα στο οποίο έδρασε ο Teriade. Ο κόσμος όμως που στήνει, μας επιτρέπει να γίνουμε για λίγο κοινωνοί αυτών των θαυμαστών, αλλά στενών κύκλων της γαλλικής και ευρωπαϊκής καλλιτεχνικής δημιουργίας και διανόησης του 20ου αιώνα, αυτών στους οποίους εισέβαλε ο Teriade με το δαιμόνιο και την ευρύτητα του πνεύματός του, τους αναδιάταξε και τους διαμεσολάβησε σε ένα ευρύτερο κοινό.

Όσο για το κοινό της αγνώμονος γενέτειρας χώρας του, ίδρυσε στη Μυτιλήνη με προσωπικά του έξοδα ένα Μουσείο για τον Θεόφιλο και το Μουσείο-Βιβλιοθήκη που φέρει το όνομά του, δίνοντάς του τη δυνατότητα μιας μόνιμης σχέσης με τη σπουδαία τέχνη του παρελθόντος που σπάνια έχουμε την ευκαιρία να βλέπουμε στα μέρη μας, για να μπορέσει μόνο του κάποια στιγμή να καταφέρει να αναγνωρίζει τα ταπεινά και τα μεγάλα του καιρού του. «Η ιστορία ενός ανθρώπου είχε τελειώσει για μας κι άρχιζε για τους άλλους - και για τους αιώνες» γράφει ο Ελύτης, περιγράφοντας τη διαδικασία ανέγερσης του Μουσείου για τον Θεόφιλο, γνωρίζοντας ότι κατά βάθος μιλάει για τον ίδιο τον Teriade.

Διάλογοι. Dialogues. Ανρί Λωράνς (1885-1954). Λουκιανός από τα Σαμοσάτα (120-190 μ.Χ.). 1951, Παρίσι.

Γενική ευθύνη έκθεσης: Καθ. Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά. Ώρες λειτουργίας: Δε.-Τρ.-Πε.-Πα. 09:00-14:00, Τετ. 09:00-14:00 και 17:00-21:00, Σαβ.- Κυρ. 10.00-18:00. Διάρκεια έκθεσης: 14 Νοεμβρίου 2014 - 18 Μαρτίου 2015.

Μια «αεροπολιτεία» στην Αφροδίτη. NASA considers possibilities for manned mission to Venus

Καλλιτεχνική απεικόνιση του στόλου των αερόπλοιων που θα εξερευνούν την Αφροδίτη. NASA's Systems Analysis and Concepts Directorate has issued a report outlining a possible way for humans to visit Venus, rather than Mars—by hovering in the atmosphere instead of landing on the surface. The hovering vehicle, which they call a High Altitude Venus Operational Concept (HAVOC), would resemble a blimp with solar panels on top, and would allow people to do research just 50 kilometers above the surface of the planet. Credit: NASA Langley Research Center

Ένα νέο πρόγραμμα εξερεύνησης της Αφροδίτης βγαλμένο από ταινία επιστημονικής φαντασίας επεξεργάζεται η NASA.

Τα αερόπλοια

NASA Langley researchers want to get a better idea about conditions on our nearest planetary neighbor, Venus, so they have come up with HAVOC or a High Altitude Venus Operational Concept – a lighter-than-air rocket ship that would help send two astronauts on a 30-day mission to explore the planet’s atmosphere. Exploration of Venus is a challenge not only because its smog-like sulfuric acid-laced atmosphere, but also its extremely hot surface temperature and extremely high air pressure on the surface.

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι πιθανώς κάποτε η Αφροδίτη διέθετε συνθήκες αν όχι παρόμοιες με αυτές της Γης πάντως αρκετά φιλικές στην παρουσία της ζωής. Κάποια στιγμή όμως οι γεωατμοσφαιρικές συνθήκες μεταβλήθηκαν δραματικά μετατρέποντας τον πλανήτη σε ένα άκρως τοξικό για την ζωή περιβάλλον. Τίποτε δεν μπορεί να σταθεί στην επιφάνεια της Αφροδίτης, σύμφωνα με τους ειδικούς μέσα σε διάστημα λίγων ωρών ένα σκάφος θα διαλυόταν. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει νέες παρατηρήσεις και ερευνητικές αποστολές στην Αφροδίτη αλλά η NASA θέλει να την εξερευνήσει εκ του σύνεγγυς.

Artist’s conception of the High Altitude Venus Operational Concept (HAVOC) mission, a far-out concept being developed by NASA, approaching the planet. Credit: NASA Langley Research Center/YouTube (screenshot)

Για αυτό η αμερικανική υπηρεσία διαστήματος έχει ζητήσει από τους τεχνικούς και τους μηχανικούς της νέες ιδέες για την εξερεύνηση της Αφροδίτης. Στο πλαίσιο αυτό μηχανικοί του Κέντρου Ερευνών Langley της NASA σχεδίασαν το HAVOC (High Altitude Venus Operational Concept), ένα αερόπλοιο που θα μπορεί να εγκαθίσταται πάνω από τα τοξικά νέφη της Αφροδίτης. 

The proposed Venus exploration plan for HAVOC. Credit: Space Mission Analysis Branch, NASA Langley Research Center.

Οι σχεδιαστές υποστηρίζουν ότι θα μπορούν να σταλούν πολλά HAVOC στην Αφροδίτη τα οποία να σχηματίσουν όχι απλά μια εναέρια βάση αλλά μια μικρή «αερόπολη» όπως την χαρακτηρίζουν οι ίδιοι. Τα πληρώματα των αερόπλοιων θα μπορούν να συλλέγουν δεδομένα και να πραγματοποιούν σε ασφαλές περιβάλλον μελέτες και αναλύσεις της Αφροδίτης.

Πώς η άσκηση αλλάζει τη λειτουργία του DNA. How Exercise Changes Our DNA

Edgar Degas, Young Spartans Exercising, 1860. Oil on canvas, 109.5 cm × 155 cm, The National Gallery, London. Νέα μελέτη δείχνει ότι η άσκηση ανοιγοκλείνει τους διακόπτες χιλιάδων γονιδίων. Exercise, a new study finds, changes the shape and functioning of our genes, an important stop on the way to improved health and fitness.

Πώς ακριβώς μπορεί η γυμναστική να αλλάξει το σώμα μας; Η απάντηση είναι περίπλοκη και εν πολλοίς άγνωστη, ωστόσο μια πρώτη εικόνα έρχεται από μελέτη του διάσημου Ινστιτούτου Καρολίνσκα της Σουηδίας, η οποία δείχνει ότι η αερόβια άσκηση ανοιγοκλείνει τους διακόπτες χιλιάδων γονιδίων.

Οι παράγοντες

Η μελέτη αφορά τους λεγόμενους επιγενετικούς παράγοντες, διαδικασίες που ενεργοποιούν ή απενεργοποιούν γονίδια χωρίς να επηρεάζουν την ίδια την αλληλουχία του DNA. Αυτό γίνεται κυρίως μέσω της «μεθυλίωσης», κατά την οποία ομάδες ατόμων που ονομάζονται μεθυλομάδες συνδέονται σε συγκεκριμένες θέσεις του DNA και αυξάνουν ή περιορίζουν τη λειτουργία, ή έκφραση, συγκεκριμένων γονιδίων.

Το πρόβλημα είναι ότι τα μοτίβα μεθυλίωσης του DNA επηρεάζονται από μια πληθώρα περιβαλλοντικών παραγόντων, όπως για παράδειγμα η διατροφή και η έκθεση σε ρύπους. Ως εκ τούτου, είναι δύσκολο να απομονώσει κανείς την επίδραση μεμονωμένων παραγόντων όπως η σωματική άσκηση.

Το εμπόδιο

Επί τρεις μήνες, οι εθελοντές της μελέτης ασκούνταν στο στατικό ποδήλατο κάνοντας πεντάλ μόνο με το ένα πόδι. Who’s resolving to go to the gym more in 2015? If you need some more motivation, The New York Times reports that scientists have now discovered that physical exercise is changing your body right down to the level of DNA. By having volunteers pedal a bicycle with only one leg for 3 months, researchers were able to compare the exercised leg with its lazy counterpart. They found that, in the active leg, 5000 sites along the DNA were altered by a process known as methylation that regulates when and how genes are used. NOTTINGHAM TRENT UNIVERSITY/FLICKR (CC BY-NC-ND 2.0)

Οι ερευνητές του Καρολίνσκα ξεπέρασαν το εμπόδιο με έναν ευρηματικό τρόπο: ζήτησαν από τους εθελοντές του πειράματος να γυμνάζουν μόνο το ένα πόδι, ώστε να μπορούν να το συγκρίνουν άμεσα με το αγύμναστο άκρο. Κατά κάποιο τρόπο, οι εθελοντές έγιναν η ομάδα ελέγχου του εαυτού τους, σχολιάζει η εφημερίδα New York Times,

Συνολικά 23 υγιείς άνδρες και γυναίκες υποβλήθηκαν σε ένα μπαράζ ιατρικών εξετάσεων, συμπεριλαμβανομένης μιας βιοψίας στους μυς του ποδιού. Στη συνέχεια ακολούθησαν πρόγραμμα άσκησης στο οποίο έκαναν πεντάλ στο ποδήλατο μόνο με το ένα πόδι σε μέτριο ρυθμό για 45 λεπτά, τέσσερις φορές την εβδομάδα επί τρεις μήνες. Στο τέλος του προγράμματος, οι ιατρικές εξετάσεις και οι βιοψίες επαναλήφθηκαν.

Τα μοτίβα

So for a study published this month in Epigenetics, scientists at the Karolinska Institute in Stockholm recruited 23 young and healthy men and women, brought them to the lab for a series of physical performance and medical tests, including a muscle biopsy, and then asked them to exercise half of their lower bodies for three months. Getty Images

Χρησιμοποιώντας σύγχρονες γενετικές μεθόδους, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα μυϊκά κύτταρα του γυμνασμένου ποδιού παρουσίαζαν αλλαγές των μοτίβων μεθυλίωσης σε 5.000 θέσεις του γονιδιώματος. Σε άλλες θέσεις είχαν προστεθεί μεθυλομάδες και σε άλλες είχαν αφαιρεθεί, ωστόσο οι αλλαγές ήταν εκτεταμένες και στατιστικά σημαντικές.

Επιπλέον, σημαντικές αλλαγές καταγράφηκαν στα μοτίβα έκφρασης χιλιάδων γονιδίων, πολλά από τα οποία είναι γνωστό ότι παίζουν ρόλο στο μεταβολισμό, την απόκριση στην ινσουλίνη και τη φλεγμονή των μυών. Τέτοιες αλλαγές δεν παρατηρήθηκαν στο αγύμναστο πόδι, αναφέρει η ερευνητική ομάδα στην επιθεώρηση «Epigenetics».

Το συμπέρασμα της μελέτης είναι προφανές. Όπως το θέτει η Μαλίν Λίντχολμ, πρώτη συγγραφέας της δημοσίευσης, «μέσω της άσκησης αντοχής, μια αλλαγή του τρόπου ζωής που μπορούν να υιοθετήσουν χωρίς κόστος οι περισσότεροι άνθρωποι, μπορούμε να φέρουμε αλλαγές που επηρεάζουν το πώς χρησιμοποιούμε τα γονίδιά μας και, μέσω αυτού, να αποκτήσουμε πιο υγιείς και λειτουργικούς μύες που τελικά βελτιώνουν την ποιότητα ζωής μας». Η ομάδα της Λίντχολμ σχεδιάζει τώρα περαιτέρω μελέτες για να εξακριβώσει το εάν οι αλλαγές στα μοτίβα μεθυλίωσης είναι μόνιμες, ημιμόνιμες ή παροδικές.

Μια νέα Υπερ-Γαία ανακάλυψε το Kepler. Kepler Spacecraft Finds 1st Alien Planet of New Mission

Ο νέος πλανήτης HIP 116454b έχει διπλάσια διάμετρο από τη Γη και μάζα 12 φορές μεγαλύτερη. This artist's conception portrays the first planet discovered by the Kepler spacecraft during its K2 mission. A transit of the planet was teased out of K2's noisier data using computer algorithms developed by a CfA researcher. The newfound planet, HIP 116454b, has a diameter of 20,000 miles (2½ times the size of Earth) and weighs 12 times as much as Earth. It orbits its star once every 9.1 days. Credit: David A. Aguilar (CfA)

Για να παραφράσουμε τον Μαρκ Τουέιν, οι αναφορές για το θάνατο του Kepler ήταν άκρως υπερβολικές. Παρά τη σοβαρή βλάβη που απείλησε να τερματίσει την αποστολή, το διαστημικό τηλεσκόπιο που σχεδιάστηκε για τον εντοπισμό μακρινών πλανητών ζει και βασιλεύει. Απόδειξη η ανακάλυψη ενός ακόμα εξωπλανήτη σε απόσταση 180 ετών φωτός.

Το τηλεσκόπιο

Ο κυνηγός πλανητών αναδύεται από τις στάχτες του και συνεχίζει να εξερευνά τον Γαλαξία. An artist's illustration depcits NASA's planet-hunting Kepler spacecraft working in a new mission profile called K2. Astronomers have used publicly available data to confirm K2's first exoplanet discovery, proving Kepler can still locate planets. Credit: NASA Ames/JPL-Caltech/T Pyle

«Σαν το μυθικό πουλί του Φοίνικα που αναδύθηκε από τις στάχτες του, το Kepler ξαναγεννήθηκε και συνεχίζει να προσφέρει ανακαλύψεις» καμαρώνει ο  Άντριου Βάντερμπεργκ του Κέντρου Αστροφυσικής Harvard-Smithsonian, μέλος της ερευνητικής ομάδας.

Το διαστημικό τηλεσκόπιο, το οποίο εκτοξεύτηκε το 2009, είναι σχεδιασμένο να ανιχνεύει την απειροελάχιστη μείωση της φωτεινότητας ενός άστρου όταν τύχει να περάσει από μπροστά του κάποιος πλανήτης. Στα τέσσερα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του, το Kepler μπόρεσε να εντοπίσει πάνω από 3.500 πιθανούς εξωπλανήτες.

Η αποστολή

Η αποστολή κόντεψε όμως να τερματιστεί στα μέσα του 2013, όταν το Kepler έχασε δύο από τους τέσσερις «σφόνδυλους αντίδρασης», μηχανισμούς που βοηθούν το σκάφος να διατηρεί τη θέση και τον προσανατολισμό του. Αυτό σήμαινε ότι το σκάφος δεν μπορούσε πια να κρατά σταθερό το βλέμμα του στην περιοχή του ουρανού που ήταν σχεδιασμένο να κοιτάει.

Οι μηχανικοί της NASA έδωσαν τελικά τη λύση με ένα ευφυές τρικ: διατηρούν το σκάφος σταθερό αξιοποιώντας την πίεση του ηλιακού φωτός. Όσο κι αν ακούγεται παράξενο, το φως ασκεί πίεση. Κι αυτό σημαίνει ότι το Kepler μπορεί να διατηρείται σταθερό αν κρατά τους ηλιακούς συλλέκτες του ομοιόμορφα φωτισμένους.  Στη νέα φάση της αποστολής, η οποία βαφτίστηκε K2 από το όνομα της δεύτερης ψηλότερης κορυφής των Ιμαλαΐων, το Kepler αναγκαστικά εξετάζει διαφορετική περιοχή του ουρανού.

Η νέα ανακάλυψη

An international team of astronomers using NASA’s Kepler space telescope has discovered a new exoplanet, named HIP 116454b. This artistic impression shows a super-Earth exoplanet. Image credit: ESO / M. Kornmesser / Nick Risinger, skysurvey.org.

Αυτό όμως δεν στερεί τη δυνατότητα νέων ανακαλύψεων. Η τελευταία είναι ο εξωπλανήτης HIP 116454b, o οποίος περιφέρεται γύρω από έναν πορτοκαλί νάνο σε απόσταση 180 ετών φωτός, στην κατεύθυνση του αστερισμού των Ιχθύων. Έχει διάμετρο 32.000 χιλιόμετρα, περίπου διπλάσια από της Γης, και μάζα περίπου 12 φορές μεγαλύτερη.

Αυτό σημαίνει ότι ο πλανήτης είναι μια «υπερ-Γαία», μια κατηγορία πλανητών που δεν υπάρχουν στο Ηλιακό Σύστημα. Η μέση πυκνότητά του υποδηλώνει ότι ο HIP 116454b πρέπει να αποτελείται είτε από τρία τέταρτα νερό και ένα τέταρτο βράχων, είτε να αποτελείται από αέρια όπως ο Ποσειδώνας, με πολύ παχιά ατμόσφαιρα.

Η ανακάλυψη του νέου πλανήτη επιβεβαιώθηκε με επίγεια και διαστημικά τηλεσκόπια, οπότε οι ερευνητές είναι σίγουροι ότι το Kepler λειτουργεί. Απώτερος στόχος της αποστολής είναι η ανακάλυψη του πρώτου πλανήτη με τα χαρακτηριστικά της Γης ο οποίος βρίσκεται στην κατάλληλη απόσταση από το μητρικό άστρο του ώστε να διαθέτει υγρό νερό.

Αν το Kepler δεν καταφέρει να βρει ένα τέτοιο σώμα, οι αστρονόμοι θα πρέπει να περιμένουν μέχρι το 2017, οπότε προγραμματίζεται να εκτοξευτεί το TESS της NASA, ένας ακόμα καλύτερος κυνηγός εξωπλανητών. Η ανακάλυψη του HIP 116454b έχει γίνει δεκτή για δημοσίευση από το The Astrophysical Journal.

Οι πιο αποτελεσματικοί τρόποι μάθησης. Better Ways to Learn

Winslow Homer, The Country School, 1871. Θα μπορούσε η ψυχολογία ν’ αλλάξει τον τρόπο που μαθαίνουμε; Could psychology change the way we learn?

Ισχύει πάντα ότι ένας καλός βαθμός πηγαίνει στον μαθητή που έχει μάθει την ύλη και ένας κακός βαθμός στον μαθητή που απλά δεν διάβασε αρκετά;

Το νέο βιβλίο του Μπενεντίκτ Κάρεϊ «How we Learn: The surprising Truth About When, Where and Why It Happens», ενός δημοσιογράφου επιστήμης από τους The New York Times, αμφισβητεί την αντίληψη ότι ένας υψηλός βαθμός στις εξετάσεις σημαίνει και πραγματική μάθηση. Υποστηρίζει ότι παρότι ένας καλός βαθμός μπορεί να επιτευχθεί βραχυπρόθεσμα, όταν διαβάζεις εντατικά για ένα διαγώνισμα, το πιθανότερο είναι ότι η περισσότερη πληροφορία θα ξεχαστεί πολύ γρήγορα. Ο Κάρεϊ ισχυρίζεται ότι οι περισσότεροι μαθητές ίσως να μη χρειάζεται να διαβάσουν περισσότερο, αλλά απλά πιο έξυπνα.

Δ. Χαρισιάδης, παιδί με αλφαβητάρι, 1951. Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

Ο Κάρεϊ προσφέρει στους μαθητές, μικρούς και μεγάλους, ένα νέο πλάνο διαβάσματος βασισμένο σε δεκαετίες έρευνας πάνω στον εγκέφαλο, τη μνήμη και τη μάθηση. Ανατρέπει την αντίληψη ότι το να «πέσεις με τα μούτρα στο διάβασμα» είναι το μόνο απαραίτητο συστατικό ενός επιτυχημένου μαθητή, και αντ’ αυτού προσφέρει μία εις βάθος εξερεύνηση του εγκεφάλου, αποκαλύπτοντας ακριβώς το πώς μαθαίνουμε και πώς μπορούμε να μεγιστοποιήσουμε αυτή τη δυνατότητα.

Hard Times: schoolchildren are given a lesson in natural history, circa 1908. Photo: Alamy

«Οι περισσότεροι από εμάς διαβάζουμε και ελπίζουμε πως το κάνουμε σωστά», λέει ο Κάρεϊ. «Όμως τείνουμε να έχουμε μία στατική και στενή αντίληψη σχετικά με το πώς πραγματοποιείται η μάθηση». Για τους αρχάριους, τα μεγάλου μήκους και έντονης συγκέντρωσης διαστήματα διαβάσματος μπορεί να μοιάζουν παραγωγικά, αλλά πιθανότατα οι μαθητές ξοδεύουν την περισσότερη φαιά ουσία τους στην προσπάθεια διατήρησης της συγκέντρωσής τους για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτό δεν αφήνει αρκετή εγκεφαλική ενέργεια για μάθηση. «Είναι δύσκολο να κάτσεις σε ένα σημείο και να πιέσεις τον εαυτό σου να διαβάσει για ώρες», λέει ο Κάρεϊ. «Καταβάλλεις μεγάλη προσπάθεια μόνο και μόνο για να μείνεις εκεί, ενώ υπάρχουν άλλοι τρόποι για να κάνεις το διάβασμα πιο αποτελεσματικό, διασκεδαστικό και ενδιαφέρον».

Jan Steen, A school class with a sleeping schoolmaster, 1672.

Το πρώτο βήμα προς μία καλύτερη μάθηση είναι απλά να αλλάζεις το περιβάλλον μελέτης από καιρό σε καιρό. Αντί να κάθεσαι στο γραφείο σου ή στο τραπέζι της κουζίνας διαβάζοντας για ώρες, η εναλλαγή σκηνικού θα δημιουργήσει νέους συσχετισμούς στον εγκέφαλό σου και θα κάνει ευκολότερη τη συγκράτηση της πληροφορίας. «Ο εγκέφαλος χρειάζεται εναλλαγές», λέει ο Κάρεϊ. «Θέλει κίνηση και περιοδικά διαλείμματα».

Παιδιά που διαβάζουν σε παιδόπολη. Φωτογραφία της Β. Παπαϊωάννου. 1950. Αρχεία Φωτογραφίας του Μουσείου Μπενάκη.

Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο εγκέφαλος επεξεργάζεται, αποθηκεύει και ανασύρει πληροφορίες μπορεί επίσης να βελτιώσει τις συνήθειες μελέτης σας. Για κάποιους ανθρώπους, το εντατικό διάβασμα για ένα διαγώνισμα μπορεί να αποβεί επιτυχημένο βραχυπρόθεσμα, όταν όμως ο μαθητής συγκεντρωθεί και διαβάσει μόνο μία φορά, δεν στέλνει μήνυμα στον εγκέφαλο ότι η πληροφορία αυτή είναι σημαντική. Έτσι, παρότι το αρχικό διάβασμα των λέξεων του γαλλικού λεξιλογίου ξεκινά τη διαδικασία της μάθησης, το επόμενο επαναληπτικό διάβασμα, ύστερα από μερικές ημέρες, είναι αυτό που αναγκάζει τον εγκέφαλο να ανασύρει την πληροφορία, ουσιαστικά μαρκάροντάς την ως σημαντική και άξια ενθύμησης.

Ένας άλλος τρόπος να στείλεις μήνυμα στον εγκέφαλο ότι η πληροφορία είναι σημαντική είναι να μιλάς γι’ αυτήν. Ζήτησε από έναν νεαρό μαθητή να παίξει τον δάσκαλο βασισμένος στην πληροφορία που έχει διαβάσει. Η αυτοεξέταση και η καταγραφή της πληροφορίας σε κάρτες (flashcards) ενισχύει επίσης τη μάθηση.

Μία άλλη τεχνική για φιλόδοξους μαθητές ονομάζεται κατανεμημένο διάβασμα και σχετίζεται άμεσα με την επιστήμη του εγκεφάλου. Ο Κάρεϊ την συγκρίνει με το πότισμα του γρασιδιού. Μπορείς να ποτίσεις το γρασίδι μία φορά την εβδομάδα για 90 λεπτά ή τρεις φορές την εβδομάδα από 30 λεπτά. Η κατανομή του ποτίσματος κατά τη διάρκεια της εβδομάδας θα κρατήσει το γρασίδι πιο πράσινο για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Edward Lamson Henry, A Country School, 1890.

Έρευνες έχουν δείξει ότι για να μάθει και να συγκρατήσει ένας μαθητής πληροφορίες, όπως ιστορικά γεγονότα, λεξιλόγιο ή επιστημονικούς ορισμούς, είναι προτιμότερο να κάνει επανάληψη μία με δύο μέρες μετά το πρώτο διάβασμα. Μία θεωρία προτείνει ότι το μυαλό δίνει λιγότερη προσοχή κατά τη διάρκεια σύντομων μεταξύ τους επαναλήψεων. Έτσι επαναλαμβάνοντας την πληροφορία έπειτα από μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, για παράδειγμα ύστερα από μερικές ημέρες ή μία εβδομάδα, στέλνει πιο δυνατό σήμα στον εγκέφαλο ότι χρειάζεται να συγκρατήσει αυτή την πληροφορία.

H κατανεμημένη μελέτη προσθέτει επίσης συμφραζόμενα. Στο σπίτι, όταν ένας μαθητής προσπαθεί να απομνημονεύσει τους προέδρους των ΗΠΑ, ίσως ακούσει τον σκύλο να γαβγίζει ή το τηλέφωνο να χτυπά. Δύο ημέρες αργότερα, όταν μετακινήσει τον χώρο μελέτης του σε ένα καφέ ακούει τον υπάλληλο να φτιάχνει αφρόγαλα. Τώρα η λίστα των προέδρων ενσωματώνεται στη μνήμη του μαθητή κάτω από δύο πλαίσια, και αυτό ισχυροποιεί τη μνήμη.

Το 2008, ερευνητές στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Ντιέγκο εξέτασαν 1.300 συμμετέχοντες πάνω σε κάποια ασήμαντα γεγονότα, όπως για παράδειγμα ποιο είναι το όνομα του σκύλου ενός χαρακτήρα που εμφανίζεται στη συσκευασία γνωστών αμερικανικών σνακ. Οι συμμετέχοντες μελέτησαν την ύλη δύο φορές, σε διαφορετικά διαστήματα: κάποιοι σε απόσταση λίγων λεπτών, άλλοι μιας μέρας και άλλοι μιας εβδομάδας.

Από τα στοιχεία που συγκέντρωσαν, οι επιστήμονες προσδιόρισαν το βέλτιστο διάστημα για να μαθαίνεις μία πληροφορία. Αν το διαγώνισμά σου είναι σε μία εβδομάδα, θα πρέπει να προγραμματίσεις δύο περιόδους μελέτης, σε απόσταση τουλάχιστον ενός ή δύο ημερών. Για παράδειγμα, για ένα διαγώνισμα την Παρασκευή, διάβασε τη Δευτέρα και κάνε επανάληψη την Πέμπτη. Αν το διαγώνισμά σου είναι σε ένα μήνα, κάνε επαναλήψεις μία φορά την εβδομάδα.

Credit: Stuart Bradford

Ο ύπνος επίσης, όπως είναι γνωστό, είναι σημαντικό μέρος του καλού διαβάσματος. Το πρώτο μισό του κύκλου του ύπνου βοηθά στη συγκράτηση πληροφοριών, ενώ το δεύτερο μισό παίζει σημαντικό ρόλο στις μαθηματικές δεξιότητες. Ένας μαθητής λοιπόν που έχει διαγώνισμα σε μία ξένη γλώσσα είναι καλύτερα να κοιμηθεί νωρίς για να αφήσει τον ύπνο να τον βοηθήσει στην απομνημόνευση, και να κάνει επανάληψη το πρωί. Για κάποιον που έχει διαγώνισμα στα μαθηματικά, είναι προτιμότερο να κάνει επανάληψη πριν πάει για ύπνο και μετά να αφήσει τον εγκέφαλο να επεξεργαστεί την πληροφορία.

«O ύπνος είναι ο τελευταίος σκόρερ στη μάθηση», λέει ο Κάρεϊ. «Ο εγκέφαλος είναι έτοιμος να επεξεργαστεί, να κατηγοριοποιήσει και να παγιώσει αυτά που έχεις μελετήσει. Μόλις κουραστείς, ο εγκέφαλός σου, σου λέει ότι δεν αντέχει άλλο».

Πηγή:  THE NEW YORK TIMES

Νίκος Καζαντζάκης, Αναφορά στον Γκρέκο: Η επιστροφή του Ασώτου

Ρέμπραντ, Η επιστροφή του ασώτου, π. 1668-9. Ελαιογραφία σε καμβά, 262× 205 εκατοστά, Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη.

«ΕΝΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΟΤΑΝ, ΥΣΤΕΡΑ ΑΠΟ ΠΟΛΛΑ ΧΡΟΝΙΑ αγώνα και περιπλάνηση στην ξενιτιά, γυρίσει στην πατρίδα κι ακουμπήσει στις πατρικές πέτρες και σβαρνίσει γύρα του με τη ματιά, τα γνώριμα πυκνοκατοικημένα από ντόπια πνέματα και παιδικές θύμησες και νεανικές λαχτάρες τοπία, τον κόβει ξαφνικά κρύος ιδρώτας.

Παμπέο Τζιρόλαμο Μπατόνι, Επιστροφή του Ασώτου Υιού, 1773. Ελαιογραφία σε καμβά, 138x100,5 εκατοστά, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης, Βιέννη.

Η επιστροφή στο πατρικό χώμα ταράζει την καρδιά μας· σαν να γυρίζουμε από ανομολόγητες περιπέτειες σε ξένους απαγορεμένους τόπους, και ξάφνου πέρα στην ξενιτιά νιώθουμε βάρος στην καρδιά, τι γυρεύουμε εδώ με τους χοίρους και τρώμε βελάνια, κοιτάζουμε πίσω απ' όπου φύγαμε κι αναστενάζουμε, θυμούμαστε τη ζεστασιά, την καλοπέραση, τη γαλήνη, κι επιστρέφουμε, σαν τον άσωτο υιό, στο μητρικό κόρφο. Σε μένα πάντα η επιστροφή αυτή μου 'δινε μια κρυφή ανατριχίλα, πρόγεψη σαν να 'ταν θανάτου, θαρρείς και γύριζα ύστερα από τα κονταροχτυπήματα και τις ασωτείες της ζωής στο μακροπόθητο πατρικό χώμα. Θαρρείς κι υπόγειες σκοτεινές δυνάμες, που δεν μπορείς να τους ξεφύγεις, σου μπιστεύτηκαν να εκτελέσεις ορισμένη παραγγελιά και τώρα που γυρίζεις, αυστηρή φωνή ανεβαίνει από το μεγάλο σπλάχνο της γης σου και σε ρωτάει: «Έκαμες αυτό που σου μπιστεύτηκα; Δώσε λογαριασμό!»

Άσφαλτα κατέχει η χωματένια αυτή μήτρα την αξία του κάθε παιδιού της· κι όσο ανώτερη η ψυχή που έπλασε, τόσο και δυσκολότερη της αναθέτει εντολή: να σώσει τον εαυτό του ή τη ράτσα του ή τον κόσμο· από την πρώτη, τη δεύτερη, την τρίτη εντολή που σου αναθέτει διαβαθμίζεται η ψυχή σου.

Τζιοβάννι Φρανσέσκο Μπαρμπιέρι, Επιστροφή του Ασώτου Υιού, 1619. Ελαιογραφία σε καμβά, 107 x 143.5 εκατοστά, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης, Βιέννη.

Είναι φυσικό τον ανήφορο τούτο, που έχει χρέος να πάρει η ψυχή, να τον ξεκρίνει. Κάθε άνθρωπος χαραγμένο βαθύτερα. Απάνω στα χώματα όπου γεννήθηκε. Τα χώματα αυτά που σ' έπλασαν βρίσκουνται σε μυστική επαφή και συνεννόηση με την ψυχή σου· όπως οι ρίζες ξαποστέλνουν στο δέντρο την κρυφή προσταγή ν' ανθίσει και να καρπίσει, για να δικαιωθούν οι ρίζες και να φτάσουν στο τέρμα της πορείας τους, όμοια τα πατρικά χώματα αναθέτουν δύσκολες εντολές στις ψυχές που γέννησαν θαρρείς χώματα και ψυχή πως είναι από την ίδια, ουσία κι επιχειρούν την ίδια έφοδο· κι η ψυχή είναι μονάχα η ακρότατη νίκη.

Να μην αρνιέσαι τη νιότη σου ως τα βαθιά γεράματα, να μάχεσαι σε όλη σου τη ζωή να μετουσιώσεις σε κατάκαρπο δέντρο την εφηβική σου άνθηση, αυτός, θαρρώ, είναι ο δρόμος του ολοκληρωμένου ανθρώπου.

Η ψυχή ξέρει πολύ καλά, κι ας κάνει πολλές φορές πως το ξεχνάει, πως έχει να δώσει λόγο στα πατρικά χώματα, δε λέω πατρίδα, λέω πατρικά χώματα· τα πατρικά χώματα είναι κάτι βαθύτερο, πιο σεμνό και λιγομίλητο, καμωμένο από τριμμένα παμπάλαια κόκαλα.

«Η Δευτέρα Παρουσία», έργο του 17ου αιώνα, από τη Μονή Αγίου Παντελεήμονος του Νομού Ηρακλείου. (Μουσείο Ιερών Εικόνων και Κειμηλίων Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης).

Τούτη είναι η Δευτέρα Παρουσία, η επίγεια, η μόνη, όπου κρίνεται, μέσα στα ζωντανά σου ακόμα σπλάχνα, η ζωή σου· ακούς την αυστηρή δικαιοκρίτρα φωνή ν' ανεβαίνει, από τα προγονικά χώματα κι ανατριχιάζεις. Τι ν' αποκριθείς; Δαγκάνεις τα χείλια και συλλογιέσαι:

«Αχ, να 'ταν να ξανάκανα τη ζωή μου!» μα είναι πια αργά, μια φορά για πάντα στην αιωνιότητα μας δίνεται η ευκαιρία, ποτέ πια!

Κι οι παιδικές ακόμα θύμησες που ξεπετιούνται ολούθε πληθαίνουν τον πόνο· μια κρούστα χοντρή έχει περιτυλίξει την ανεβάλλουσα ψυχή μας και την έχει ακινητήσει σε καμπούρες και ζάρες και συνήθειες εξευτελιστικές. Αυτή που λαχτάριζε, στην πολυσάλευτη φλόγα της νιότης, να κυριέψει τον κόσμο και δε χωρούσε στο λαμπρό εφηβικό κορμί της, τώρα, σε μια γωνιά του ζαρωμένου, ταγαριασμένου κορμιού, τουρτουρίζει. Του κάκου της καλαναρχούν οι παλιές και νέες σοφίες να υποταχτεί με κατανόηση κι υπομονή στο νόμο της ανάγκης· όμοια, της λεν, άναντρα παρηγορώντας τη, όμοια ορμούν, νικούν. Νικούνται και ξεπέφτουν και τα φυτά και τα ζώα κι οι θεοί. Μα μια δύσκολη ψυχή δεν καταδέχεται τέτοιες παρηγοριές· πως να καταδεχτεί; Ίσια ίσια στο νόμο αυτό της ανάγκης γεννήθηκε να κηρύξει τον πόλεμο.

Ρέμπραντ, Ρέμπραντ και Σάσκια σε σκηνή ασώτου σε ταβέρνα, περ. 1637.

Κρίσιμη η επιστροφή στην πατρική γης. Σκάζει η βολικιά μπαμπέσικη κρούστα, ανοίγει η καταπαχτή, βουρκολακνάζουν και πηδούν στη συνείδηση όλη οι κάποτε πιθανοί εαυτοί μας που τους σκοτώσαμε, όλα τα καλύτερα εγώ που μπορούσαμε να γίνουμε και δε γίναμε, από τεμπελιά, κακομοιριά κι αναντρία.

Και το μαρτύριο αυτό γίνεται ακόμα πιο αβάσταχτο, όταν η πατρική σου γης είναι ζόρικη κι αβόλευτη. Όταν τα βουνά της κι οι θάλασσες και οι ψυχές, που πλάστηκαν από τέτοιους βράχους και τέτοια αρμύρα, δε σου επιτρέπουν ούτε στιγμή να βολευτείς, να γλυκαθείς, να πεις: «Φτάνει!» Τούτη η Κρήτη έχει κάτι το απάνθρωπο· δεν ξέρω αν αγαπάει και γι' αυτό τυραννάει τα παιδιά της, ένα μονάχα ξέρω: τα μαστιγώνει ίσαμε το αίμα.

ΣΦΑΚΙΑΝΟΙ.  NELLY'S  1939.

Μια μέρα ρώτησαν το σεΐχη Γκλαϊλάν, το γιο του Χαρασά: «Τί πρέπει να κάμουν οι Άραβες, για να μην ξεπέσουν;» Κι αυτός αποκρίθηκε: «Όλα θα πηγαίνουν καλά όσο θα κρατούν στα χέρια τους το σπαθί και θα 'χουν στο κεφάλι τους το σαρίκι και θα τρέχουν καβαλάρηδες!» Αναπνέω τον αέρα της Κρήτης, κοιτάζω τους Κρητικούς, και δεν ξέρω κανέναν άλλο λαό στη γης που ν' ακολούθησε πιο πιστά την περήφανη ετούτη αραβίτικη εντολή.

Στην πιο κρίσιμη στιγμή της ζωής, όταν ο νέος, αναμερίζοντας τις πλήθιες του δυνατότητες, διαλέγει μια και μόνη, ταυτίζει μαζί της τη μοίρα του και μπαίνει στην αντρική ηλικία, τη στιγμή εκείνη τρία κρητικά περιστατικά έσωσαν, όχι έσωσαν, προσπάθησαν να σώσουν την ψυχή μου. Μπορούν ίσως να σώσουν ψυχές άλλες, και γι' αυτό συμπαθάτε με να τ' αναφέρω. Είναι πολύ απλά, με χοντρή χωριάτικη φλούδα· μα όποιος μπορέσει να σπάσει τη φλούδα, αυτή, θα γευτεί τρεις μπουκιές λιονταρίσιο μυαλό.

ΣΦΑΚΙΑ. NELLY'S  1939.

α) Ένας βοσκός από τ' Ανώγια, άγριο πετροχώρι στην πλαγιά του Ψηλορείτη, άκουγε τους χωριανούς του να του δηγούνται σημεία και τέρατα για το Μεγάλο Κάστρο (σ.σ. Ηράκλειο). Στην πολιτεία αυτή, λέει, βρίσκεις όλα τ' αγαθά του κόσμου: κουκιά με τη σέσουλα, παστό μπακαλιάρο τσουβάλια, βαρέλια τις σαρδέλες και τις καπνιστές ρέγγες· κι ακόμα μαγαζιά τίγκα στιβάνια, κι άλλα που πουλούν τουφέκια όσα θες, σουγιάδες, μαχαίρια και μπαρούτη· κι άλλα που κάθε πρωί ξεφουρνίζουν, φουρνιές φουρνιές, άσπρο ψωμί, φραντζόλα. Κι έχει, λέει, ακόμα, σαν βραδιάσει, γυναίκες που δε σε σκοτώνουν, σαν τις Κρητικοπούλες, αν τις αγγίξεις, κι είναι το κρέας τους άσπρο και νόστιμο σαν τη φραντζόλα.

Όλα ετούτα τα θάματα τ' άκουγε ο βοσκός, τα σάλια του έτρεχαν, και το Μεγάλο Κάστρο έλαμπε στη φαντασιά του σαν κρητικός παράδεισος, γεμάτος μπακαλιάρο, τουφέκια και γυναίκες. Άκουγε, άκουγε, κι ένα μεσημέρι πια δε βάσταξε, έζωσε σφιχτά το φαρδύ ζωνάρι του, ανακρέμασε στην πλάτη του την πιο καλή, την ξομπλιαστή του βούργια, φούχτωσε το βοσκοράβδι του και ροβόλησε από τον Ψηλορείτη. Σε λίγες ώρες αντίκρισε το Μεγάλο Κάστρο· ήταν ακόμα μέρα κι η καστρόπορτα ήταν ανοιχτή. Ο βοσκός στάθηκε στο κατώφλι· μια δρασκελιά, και θα 'μπαινε στον παράδεισο. Μα ξαφνικά η ψυχή του τινάχτηκε· σαν να 'νιωσε η ψυχή αυτή πως η πεθυμιά την είχε καβαλήσει, πως δεν έκανε πια ότι ήθελε, δεν ήταν λεύτερη· ντράπηκε. Ζάρωσε ο Κρητικός τα φρύδια, τον πήρε το φιλότιμο.

— Θέλω μπαίνω, θέλω δεν μπαίνω, είπε· δεν μπαίνω!

Γύρισε τη ράχη του στο Κάστρο και πήρε δρόμο πίσω κατά το βουνό.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ  ΚΡΗΤΗ. NELLY'S  1939.

β) Σ' ένα άλλο χωριό της Κρήτης, στα Λευκά Όρη, Ένας όμορφος λεβέντης πέθανε, κι οι τέσσερις καλύτεροί του φίλοι σηκώθηκαν.

- Πάμε να τον ξενυχτίσουμε, είπαν, ν' αλαφρώσουμε τις γυναίκες από το μοιρολόι;

- Πάμε, έκαμαν όλοι με πνιμένη φωνή. Ήταν το καλύτερο πολικάρι του χωριού, είκοσι χρονών, κι ο θάνατός του ήταν μαχαιριά στην καρδιά τους.

- Ίντα λέτε, μωρέ κοπέλια; είπε ένας· μου 'φεραν σήμερα μια ρακή. Μουρνόρακη, που και νεκρούς ανασταίνει να γεμίσω μια μπουκάλα να την κρατώ;

- Και μένα σήμερα η κερά μου ξεφούρνισε· να πάρω δυο τρεις κριθαροκουλούρες μαζί μου;

- Κι εγώ έχω ακόμα λουκάνικα χοιρινά· να κρατώ καμιά οργιά;

- Εγώ θα φέρω τα ποτήρια, είπε ο τέταρτος· και δυο τρία αγγούρια δροσιστικά.

Πήρε καθένας την κουμάνια του, την έχωσε κάτω από το κοντό τσόχινο καπότο του και βράδυ πια μπήκαν κι οι τέσσερις στο σπίτι του πεθαμένου.

Ο νεκρός, στολισμένος με βασιλικούς και μαντζουράνες, ήταν ξαπλωμένος στην κάσα του, απάνω σε στρίποδα, στη μέση του σπιτιού, με τα πόδια κατά την πόρτα· γύρα του οι γυναίκες μοιρολογιούνταν.

- Αντέστε να κοιμηθείτε, γυναίκες, είπαν οι φίλοι καλησπερίζοντας· εμείς θα τον ξενυχτίσουμε.

Μπήκαν οι γυναίκες μέσα, μαντάλωσαν τις πόρτες. Οι φίλοι ζύγωσαν τα σκαμνιά, απίθωσαν τη ρακή και τους μεζέδες στα πόδια τους και κοίταζαν με βουρκωμένα μάτια το νεκρό. Δε μιλούσαν. Πέρασε μισή ώρα, πέρασε μια ώρα. Τέλος ένας σήκωσε τα μάτια από το νεκρό.

- Ίντα λέτε, μωρέ κοπέλια, πίνουμε μια;

- Αμ' τί; πεθαμένοι είμαστε; πίνουμε! αποκρίθηκαν όλοι.

Έσκυψαν, σήκωσαν τους μεζέδες, ένας άναψε ένα χαρτί. Έψησε τα λουκάνικα.

Μοσκομύρισε η νεκροκάμαρα. Γέμισαν τα ποτήρια, τ' αγκάλιασαν μέσα στις φούχτες, για να μην ακούγουνται, και σκούντρηξαν.

- Ο Θεός να τον εσυχωρέσει· και στα δικά μας!

- Και στα δικά μας· ο Θεός να τον εσυχωρέσει!

Ήπιαν μια, δυο, τρεις, έτρωγαν μεζέδες, πήγαν στον πάτο την μπουκάλα, ήρθαν στο κέφι.

Κοίταζαν πάλι το νεκρό· κι άξαφνα ένας τινάχτηκε απάνω:

- Ίντα λέτε, μωρέ κοπέλια, κι έδειξε με την κόχη του ματιού του το νεκρό· πηδούμεν τον;

- Πηδούμεν τον!

Ανασκούμπωσαν τις φουφούλες, έμπηξαν την άκρα στο ζωνάρι, για να μην τους αμποδάει στο τρέξιμο, μετατόπισαν το νεκρό στο κατώφλι, άνοιξαν την πόρτα της αυλής.

- Χοπ! χοπ! έφτυσαν στις απαλάμες τους, πήραν φόρα κι άρχισαν να πηδούν το νεκρό.

ΖΑΡΟΣ - μονή Βροντησίου. NELLY'S  1939.

γ) Κι ακόμα ετούτο, το στερνό:

Κοντεύει να ξημερώσει, η μέρα της Λαμπρής. Ο παπα-Καφάτος, μέσα στα βουνά της Κρήτης, τρέχει από χωριό σε χωριό κι ανασταίνει το Χριστό, γρήγορα γρήγορα, γιατί 'ναι πολλά τα χωριά και δεν έχουν παρά αυτό μονάχα παπά και πρέπει να κάμει ανάσταση σε όλα πριν ξημερώσει. Ανασκουμπωμένος, φορτωμένος τ' άμφιά του και το βαρύ ασημένιο Βαγγέλιο, σκαρφαλώνει μέσα στην άγια νύχτα στα κατσάβραχα, τρέχει αγκομαχώντας, φτάνει σ' ένα χωριό, ανασταίνει και χιμάει ξεγλωσσισμένος σ' άλλο χωριό.

Στο τελευταίο χωριουδάκι, σφηνωμένο μέσα στους βράχους, οι χωριανοί μαζεμένοι στην εκκλησούλα άναψαν τα καντήλια, κουβάλησαν από τη ρεματιά δάφνες και μυρτιές και στόλισαν τα κονίσματα και την πόρτα· κρατούν σβητά τα κεριά τους και περιμένουν να 'ρθει, ο Μέγας Λόγος ν' ανάψουν.

Και να, μέσα στη σιγαλιά ακούστηκε χαλικισμός, σαν άλογο βιαστικό να σκαρφάλωνε την πλαγιά του βουνού και κυλούσαν οι πέτρες.

- Έρχεται! Έρχεται!

Όλοι, πετάχτηκαν έξω· ρόδιζε πια η ανατολή, ο ουρανός γελούσε. Βαριά ανάσα ακούστηκε, τα τσοπανόσκυλα γάβγισαν χαρούμενα κι όλομεμιας, πίσω από ένα σγουρό πουρνάρι, ξεστηθωμένος, μουσκεμένος από τον ιδρώτα, ξαναμμένος από την τρεχάλα, συνεπαρμένος από τους πολλούς Χριστούς που 'χε αναστήσει, πετάχτηκε μαύρος, απόκοντος, με ξέπλεκα μαλλιά, ο γερο-παπα-Καφάτος.

Τη στιγμή εκείνη πρόβαινε από το φρύδι του βουνού ο ήλιος· έδωκε ένα σάλτο ο παπάς, βρέθηκε ομπρός στους χωριανούς, άνοιξε τις αγκάλες:

— Χριστός ανέστακας, μωρέ παιδιά! φώναξε.

Η γνώριμη πολυτριμμένη λέξη: ανέστη του φάνηκε ξαφνικά μικρή, φτενή, μίζερη· δεν μπορούσε να χωρέσει τη Μεγάλη Αγγελία· πλάτυνε η λέξη, θέριεψε στα χείλια του παπά.

Λύγισαν οι γλωσσικοί νόμοι, έσπασαν ακολουθώντας τη φόρα της ψυχής, δημιουργήθηκαν νόμοι καινούριοι· και να, πρώτη φορά το πρωί εκείνο, ο γερο-Κρητικός, δημιουργώντας την καινούρια, λέξη, ένιωθε πως αληθινά ανάσταινε, σε όλο του το μέγα μπόι, το Χριστό.

ΜΟΥΡΝΙΕΣ - σπίτι  ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ. FRED  BOISSONNAS  1911.

Έρωτας ελευτερίας, να μην καταδέχεσαι, μήτε για τον παράδεισο ακόμα, να σκλαβώνεις την ψυχή σου· παιχνίδι παλικαρίσιο απάνω από την αγάπη και τον πόνο, απάνω από το θάνατο· να συντρίβεις τα παλιά καλούπια, και τα πιο ιερά, όταν πια δε σε χωρούν — να οι τρεις μεγάλες φωνές της Κρήτης.

Ότι στα τρία αυτά περιστατικά γεμίζει άδολη χαρά την ψυχή είναι τούτο: δε μιλούν φιλόσοφοι κι ηθικολόγοι εδώ, που με το χουζούρι τους, ακίντυνα, κατασκευάζουν και διαλαλούν υψηλές δύσκολες θεωρίες· απλοί άνθρωποι, Κρητικοί χωριάτες, ακολουθώντας την ορμή του σπλάχνου τους, ανηφορίζουν, χωρίς να λαχανιάζουν, τις πιο αψηλές κορφές που μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος — την ελευτερία, την καταφρόνια του θανάτου, τη δημιουργία καινούριου νόμου. Εδώ σου ξεσκεπάζεται η τρισεύγενη καταγωγή του ανθρώπου. Γιατί βλέπεις πως το δίποδο κτήνος, ακολουθώντας άλλους δρόμους από τους διανοητικούς, κατόρθωσε να γίνει άνθρωπος. Κι έτσι η πορεία σου στο μοιραίο διανοητικό Γολγοθά γίνεται πιο υπεύθυνη· γιατί ξέρεις τώρα, κοιτάζοντας τους Κρητικούς, πως αν δε γίνεις άνθρωπος, φταις εσύ, εσύ μονάχα· γιατί το αψηλό είδος αυτό, ο Άνθρωπος, υπάρχει, παρουσιάστηκε στη γης, και δεν έχει πια κανένα δικαιολογητικό ο ξεπεσμός σου κι η αναντρία.

Στην Κρήτη, μια ψυχή που δεν καταδέχεται να ξεγελάσει τον εαυτό της ή τους άλλους αντικρίζει πρόσωπο με πρόσωπο, όσο πουθενά αλλού, τη μονοβύζα θεά που δεν κάνει χατίρια, που δεν κάθεται στα γόνατα κανενούς, μήτε θεού, μήτε ανθρώπου, την Ευθύνη.

ΣΦΑΚΙΑ.  FRED  BOISSONNAS  1911.

Κάμποσες μέρες γύριζα στα παλιά αγαπημένα λημέρια, όπου πέρασε η νιότη μου· περίπατοι στην άκρα της θάλασσας, το ίδιο δροσερό αγεράκι φυσούσε κατά το βράδυ που φυσούσε στα μαλλιά μου όταν ήταν μαύρα, η ίδια μυρωδιά του γιασεμιού, του βασιλικού, της μαντζουράνας, όταν περνούσα το δειλινό τα στενά δρομάκια κι οι πόρτες ήταν ανοιχτές κι η κοπέλα του σπιτιού πότιζε τις γλάστρες της αυλής...

Αθάνατη η νιότη του αγέρα, της μυρωδιάς, της θάλασσας· μονάχα τα σπίτια γέρασαν κι οι φίλοι μου οι παλιοί· πολλούς δε γνώρισα, πολλοί δε με γνώρισαν, με κοίταξαν μια στιγμή, κάποιον τους θύμιζα, μα ποιόν; βαρέθηκαν να θυμηθούν, προσπέρασαν. Ένας μονάχα, ως με είδε, σήκωσε τα μπράτσα ξαφνιασμένος και σταμάτησε:

- Εσύ 'σαι, παλιέ μου φίλε, φώναξε, εσύ; πως έγινες έτσι;

Καλοθρεμμένος, με μια πίπα στο στόμα αδειανή για ν' ανασαίνει τη μυρωδιά, να ξεγελιέται και να κόψει το κάπνισμα, ο παλιός μου γκαρδιακός φίλος, ο τρίτος που 'χαμε ιδρύσει μαζί τη Φιλική Εταιρεία, με κοίταζε, μ' έψαχνε, με αγκάλιαζε με συγκατάβαση.

- Πως λίγνεψες, πως μαύρισες, τα μάγουλά σου βούλιαξαν, το μέτωπό σου γέμισε ανηφορίσματα και γούβες, τα φρύδια σου θέριεψαν σαν αγκάθια και τα μάτια σου πετούν φωτιά. Τι έπαθες; Ακόμα θα καίγεσαι; Ακόμα θα γυρίζεις τον κόσμο; Ως πότε;

- Όσο να 'μαι ζωντανός. Όταν πια δε θα μπορώ ν' αλλάζω και θα σταθώ μακάριος και πεθαμένος με μια πίπα σβημένη στο στόμα και θα περγελώ τους ζωντανούς.

- Εγώ γέρασα; εγώ πέθανα; έκαμε ο φίλος μου ξεσπώντας σε σουριχτό περιπαιχτικό γέλιο.

ΡΕΘΥΜΝΟ – ΦΟΡΤΕΤΣΑ. NELLY'S  1927.

Δε μίλησα· ξαφνικά, θλίψη με κυρίεψε κι αγανάχτηση για τον παλιό φίλο μου. Πως τον είχα αγαπήσει! Όταν με τη θεία και κωμική έπαρση της νιότης γυρίζαμε ως τα ξημερώματα τους δρόμους του Μεγάλου Κάστρου, με τι πεποίθηση κι ορμή γκρεμίζαμε και ξαναχτίζαμε τον κόσμο. Δε μας χωρούσαν τα τείχη της μικρής μας πολιτείας, μήτε οι ιδέες που μας είχαν μάθει οι δασκάλοι, μήτε μπορούσαμε να βολευτούμε μέσα στις συνηθισμένες χαρές και φιλοδοξίες των ανθρώπων όλο και λέγαμε: «Να σπάσουμε τα σύνορα.» Ποιά σύνορα; Δεν ξέραμε· ανοίγαμε μονάχα τα μπράτσα μας, σαν να πλαντούσαμε.

Και τώρα έκλεισε τα μπράτσα ο φίλος μου, αναπνέει άνετα, κι αν έχει ακόμα καμιά παράνομη επιθυμία, μάχεται να την πνίξει, καπνίζοντας μια πίπα χωρίς καπνό.

— Τί πήγες να κάμεις εκεί πέρα στη Ρουσία; με ρώτησε ο πατέρας μου το πρώτο βράδυ που έφτασα.

ΑΡΚΑΔΙ.  NELLY'S  1927.

Με ταυροκοίταξε, με βίας κρατούσε το θυμό του. Περίμενε, χρόνους τώρα, ν' ανοίξω γραφείο, ν' αρχίσω τις περιοδείες στα χωριά, να κάνω βάφτισες και κουμπαριές, να πληθύνουν οι φίλοι, κι ύστερα να βάλω κάλπη και να βγω βουλευτής· και τώρα μ' έβλεπε να γυρίζω τον κόσμο κι είχε ακουστά πως γράφω, λέει, βιβλία. «Τί βιβλία; με ρώτησε την τελευταία φορά που τον είδα· τι παραμύθια, ραβασάκια, αμανέδες; δεν ντρέπεσαι; Μόνο οι μουνούχοι κι οι καλόγεροι γράφουν· συμμαζέψου πια στον τόπο σου, άντρας είσαι, κάνε αντρίκεια δουλειά.»

Και τώρα μου 'ριξε μια λοξή ματιά και τα χείλια του σούριξαν:

— Για μπας και μου γίνηκες και του λόγου σου μπολσεβίκος;

Μήτε Θεός, μήτε πατρίδα, μήτε τιμή, έμπατε σκύλοι αλέστε;

Είπα, καλή η στιγμή να του ξηγήσω τι γίνεται στη Ρουσία και τι κόσμος χτίζεται εκεί πέρα καινούριος. Άρχισα λοιπόν με λόγια απλά να του στορώ πως εκεί πέρα πια δεν υπάρχουν μήτε πλούσιοι μήτε φτωχοί, όλοι δουλεύουν κι όλοι τρώνε, δεν υπάρχουν πια αφεντικά και δούλοι, όλοι αφέντες· καινούρια ανθρωπότητα, ανώτερη ηθική, πιο τίμια τιμή, καινούρια οικογένεια, η Ρουσία πάει μπροστά και δείχνει το δρόμο· κι όλος ο κόσμος θα την ακολουθήσει, να βασιλέψει επιτέλους δικαιοσύνη κι ευτυχία στη γης.

Είχα πάρει φόρα, κήρυχνα· κι ο πατέρας με άκουγε, δε μιλούσε, έστριβε ένα τσιγάρο, το χαλνούσε, το ξανάστριβε και δεν έπαιρνε απόφαση να το ανάψει. «Δόξα σοι ο Θεός, σολλογίστηκα, κατάλαβε.» Άξαφνα άπλωσε νευριασμένος το μπράτσο και σώπασα. Κούνησε το κεφάλι:

— Αυτά που λες, καλά κι άγια· μα αν γίνουν;

Πάει να πει: Λέγε, λέγε, σαν δε βαριέσαι λόγια είναι, αρλούμπες, ζημιά δεν κάνουν μα το νου σου, κακομοίρη, μην πας και τα κάμεις πράξη!

Μακάρι αλήθεια να μπορούσα να κάμω τα λόγια ετούτα πράξη· μα φοβόμουν δε θα μπορούσα· είχε ξεθυμάνει μέσα μου η άγρια δύναμη της γέννας μου, το κουρσάρικο καράβι του πρόπαππου είχε βουλιάξει, η πράξη κατάντησε λόγος, το αίμα μελάνι, κι αντί να κρατώ κοντάρι να πολεμώ, κρατούσα ένα μικρό κοντυλοφοράκι κι έγραφα. Η επαφή με τους ανθρώπους μ' ενοχλούσε, ελάττωνε τη δύναμή μου και την αγάπη· μονάχα όταν ήμουν μόνος και συλλογίζουμουν τη μοίρα του ανθρώπου, η καρδιά μου ξεχείλιζε συμπόνια κι ελπίδες.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ  ΚΡΗΤΗ. NELLY'S  1939.

Όμως τώρα, γυρίζοντας από το κοσμογονικό σοβιέτικο αργαστήρι, πήρα κουράγιο· δεν μπορεί ο άνθρωπος, έλεγα, να νικήσει τις κακομοιριές του και τις ατέλειες; μπορεί· ντροπή να δέχουμαι παθητικά ότι μου 'δωκε η φύση· θα σηκώσω κεφάλι! Κι ίσια ίσια, τη στιγμή που τον είχα ανάγκη, βρέθηκε ένας πλούσιος θείος, μου 'δωκε ένα ποσό να μη γυρίζω πια, λέει, ρέμπελος τον κόσμο, μα να στρωθώ στη δουλειά, ν' ανοίξω δικηγορικό γραφείο, να γίνω βουλευτής, μπορεί κι υπουργός μια μέρα και να δοξάσω τ' όνομα του σογιού μου. Ήμουν, μαθές, ο πρώτος γραμματισμένος της γέννας, ο πρώτος που άνοιξε βιβλίο και διάβασε· έχω λοιπόν χρέος.

Το γύριζα, το ξαναγύριζα στο νου μου· όχι, δεν μπορώ ακόμα, πλαντώ, να κλειστώ σε γραφείο· θα μπω στην πρακτική ζωή από άλλο δρόμο. Ποιόν; δεν κάτεχα. Στρατολογούσα με το νου μου εργάτες, να ζευτούμε, λέει, μαζί σ' ένα έργο, να τρώμε μαζί το ίδιο φαΐ, να φορούμε τα ίδια ρούχα, να μην υπάρχει αφεντικό κι εργάτες, να μην είναι εργάτες, να 'ναι συνεργάτες, με τα ίδια με μένα δικαιώματα.

Είχα δα γυρίσει από τη Ρουσία κι ήθελα κι εγώ να κάμω τη μικροσκοπική ετούτη απόπειρα να βγω από το φιλντισένιο πύργο μου και να δουλέψω με ανθρώπους.

Τότε, σαν να 'χε λες η Μοίρα κέφι να παίξει, γνώρισα ένα γερο-εργάτη μιναδόρο, το Ζορμπά.»

Ο Νίκος Καζαντζάκης στο σπίτι του Γιάννη Αγγελάκη στην Αίγινα, συγγράφοντας το Ελληνο-γαλλικό λεξικό στην καθαρεύουσα και στη δημοτική. Άνοιξη 1931.

«Η αναφορά μου στον Γκρέκο δεν είναι αυτοβιογραφία: η ζωή μου η προσωπική για μένα μονάχα έχει κάποια, πολύ σχετική αξία, για κανένα άλλον: η μόνη αξία που της αναγνωρίζω είναι ετούτη: ο αγώνας της να ανέβει από σκαλοπάτι σε σκαλοπάτι και να φθάσει όσο πιο αψηλά μπορούσαν να την πάνε η δύναμη της και το πείσμα - στην κορφή που αυθαίρετα ονομάτισα Κρητική ματιά. Θα βρεις λοιπόν φίλε αναγνώστη, στις σελίδες ετούτες την κόκκινη γραμμή, καμωμένη από στάλες αίμα μου, που σημαδεύει την πορεία μου ανάμεσα στους ανθρώπους, στα πάθη και στις ιδέες. Κάθε άνθρωπος άξιος να λέγεται γιος του ανθρώπου σηκώνει το σταυρό του κι ανεβαίνει το Γολγοθά του. Πολλοί, οι πιό πολλοί φθάνουν στο πρώτο, στο δεύτερο σκαλοπάτι, λαχανιάζουν, σωριάζουνται στη μέση της πορείας και δε φθάνουν στη κορφή του Γολγοθά θέλω να πω στην κορφή του Γολγοθά θέλω να πω στην κορφή του χρέους τους να σταυρωθούν, ν’ αναστηθούν και να σώσουν την ψυχή τους. Λιποψυχούν, φοβούνται να σταυρωθούν και δεν ξέρουν πως η σταύρωση είναι ο μόνος δρόμος της ανάστασης, άλλον δεν έχει. Τέσσερα στάθηκαν τα αποφασιστικά σκαλοπάτια στο ανηφόρισμα μου, και το καθένα φέρνει ένα ιερό όνομα: Χριστός, Βούδας, Λένιν, Οδυσσέας. Αυτή την αιματερή πορεία μου, από τη μια από τις μεγάλες αυτές ψυχές στην άλλη, τώρα που ο ήλιος βασιλεύει, μάχουμαι στο Οδοιπορικό μου ετούτο να σημαδέψω. Έναν άνθρωπο να ανεβαίνει με την ψυχή στο στόμα, το κακοτράχαλο βουνό της μοίρας του. Αλάκερη η ψυχή μου μια κραυγή κι όλο μου το Έργο, το σχόλιο στην κραυγή αυτή.»