Ένα σύγχρονο Ψηφιακό Αρχείο για τον Ιωάννη Καποδίστρια. Ioannis Kapodistrias Digital Archive

Η πολυσχιδής προσωπικότητα του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια παρουσιάζεται μέσα από ένα σύγχρονο ψηφιακό αρχείο, ανοιχτό στο ευρύ κοινό.

Τη Δευτέρα 21 Μαρτίου, πραγματοποιήθηκε ημερίδα στο Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών, με τίτλο «Πέραν του έθνους: Εξετάζοντας τον Καποδίστρια εντός διεθνικών και αυτοκρατορικών πλαισίων. Ημερίδα με αφορμή το Ψηφιακό Αρχείο Καποδίστρια». Στόχος ήταν να παρουσιαστεί η πολυσχιδής δράση του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας, του Ιωάννη Καποδίστρια, παρουσιασμένη σε ευρύτερα γεωγραφικά, πολιτισμικά και νοηματικά πλαίσια που υπερβαίνουν τα παραδοσιακά δίπολα όπως ελληνικό-δυτικοευρωπαϊκό, ελληνικό-οθωμανικό, έθνος-αυτοκρατορία, οικουμενισμός-εθνικισμός, θρησκεία-εκκοσμίκευση, κ.ά.. Επιπλέον μέσα από αυτήν την προσέγγιση, η Ελληνική Επανάσταση του 1821 εξετάζεται στην ευρωπαϊκή της διάσταση.

Προσωπογραφία του Ιωάννη Καποδίστρια, άγνωστου καλλιτέχνη, μέσα 19ου αιώνα.

Η διοργάνωση ήταν μέρος  της διάχυσης των αποτελεσμάτων της έρευνας που εκπονήθηκε  κατά τα έτη 2013 και 2014 με τίτλο «Ψηφιακό Αρχείο Ιωάννη Καποδίστρια» και  χρηματοδοτήθηκε αποκλειστικά από το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση. Στόχος του έργου ήταν η δημιουργία ενός ψηφιακού αρχείου/κόμβου σχετικά με τη ζωή, το έργο και την προσωπικότητα του Ιωάννη Καποδίστρια (1776-1831), μέσα από την καταγραφή, συγκέντρωση και ψηφιακή παρουσίαση αρχειακών συλλογών και τεκμηρίων που βρίσκονται διάσπαρτα στις διαφορετικές πόλεις και χώρες στις οποίες έζησε και έδρασε. Για τον λόγο αυτόν η επιστημονική ομάδα, πέρα από τη διαδικτυακή έρευνα, επισκέφθηκε βιβλιοθήκες και αρχεία σε Κέρκυρα, Αθήνα, Γενεύη, Ζυρίχη, Φλωρεντία, Μπολόνια, Πάβια, Αγία Πετρούπολη και Μόσχα. Η επιστημονική επιτροπή του προγράμματος απαρτιζόταν από διακεκριμένους ιστορικούς και ειδικευμένους στο πεδίο της ψηφιακής παρουσίασης της ιστορίας.

Το ψηφιακό αρχείο, αξιοποιώντας τις δυνατότητες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες στο αναδυόμενο πεδίο των Digital Humanities (Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Επιστήμες), επιχειρεί να υπερβεί τις δυσκολίες που παρουσιάζει μέχρι τώρα η συγκέντρωση των τεκμηρίων που αφορούν στο έργο του Ιωάννη Καποδίστρια. Ξεφεύγοντας από τους περιορισμούς ενός παραδοσιακού αρχείου, ο ψηφιακός κόμβος που δημιουργήθηκε προσφέρει μια ολοκληρωμένη εικόνα για την πολλαπλότητα και διαφορετικότητα των τεκμηρίων που αφορούν στον Ι. Καποδίστρια, τη γεωγραφική διασπορά τους καθώς και τη γλωσσική τους ποικιλία, αποτελώντας, ταυτόχρονα ερευνητικό και εκπαιδευτικό εργαλείο για τη μελέτη της εποχής, της ζωής και του έργου του. Στο πλαίσιο του έργου, μεταξύ άλλων, ψηφιοποιήθηκαν 13.000 τεκμήρια της αρχειακής συλλογής του Ιωάννη Καποδίστρια που φιλοξενείται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους στην Κέρκυρα, αναρτήθηκαν 276 τεκμήρια όπως προσωπογραφίες, πίνακες ζωγραφικής, φωτογραφίες προσωπικών αντικειμένων, ντοκιμαντέρ, τηλεοπτικές εκπομπές κ.ά., παρουσιάστηκε η πλούσια βιβλιοθήκη που είχε ο Καποδίστριας και συγκεντρώθηκαν 714 τίτλοι επιστημονικών μελετών που έχουν συγγραφεί περί τον Καποδίστρια από το 1831 έως το 1996. Επιπλέον διοργανώθηκε ημερίδα στην Αίγινα για εκπαιδευτικούς σε σχέση με τις δυνατότητες αξιοποίησης του Αρχείου μέσα στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Μπορείτε να επισκεφτείτε τον κόμβο του προγράμματος στην παρακάτω διεύθυνση: http://kapodistrias.digitalarchive.gr/index.php.

Που είναι όλοι οι εξωγήινοι; Where are all the aliens?

Ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα της σύγχρονης επιστήμης είναι εάν είμαστε μόνοι ή όχι στο σύμπαν.

Η υπηρεσία SETI (Search for Extraterrestrial Intelligence) προσπερνάει τους επιστημονικούς κλάδους και φτάνει στην καρδιά αυτών των φιλοσοφικών ερωτημάτων, όπως γιατί είμαστε εδώ και τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.

If aliens exist, the galaxy should be crawling with them. We've been looking and so far, no dice. Why?

Το 1960, το Πρόγραμμα Ozma ξεκίνησε μία σοβαρή έρευνα για σήματα από άλλους πολιτισμούς. Ο ερευνητής Frank Drake επινόησε λίγο αργότερα την εξίσωση Drake προκειμένου να προσδιορίζει ποσοτικά πόσοι προηγμένοι -τεχνολογικά- πολιτισμοί ενδεχομένως να υπάρχουν στο γαλαξία μας. Όσο προχωράει η έρευνα για εξωγήινη ζωή, παραμένει ένα βασανιστικό ερώτημα: που είναι όλοι αυτοί;

Italian physicist Enrico Fermi posed a troubling question in 1950. He asked, if life was so abundant, why has no one made contact with us? No-one has been able to solve the Fermi Paradox to date. In a new video (still image shown), experts took at look at what the answer might be.

Το 1950, ο φυσικός Enrico Fermi διατύπωσε το λεγόμενο παράδοξο Fermi. Ουσιαστικά, αυτό που είπε ήταν, εάν η ζωή είναι θεωρητικά τόσο κοινή στον γαλαξία μας, τότε γιατί δεν έχουμε βρει ακόμα αποδεικτικά στοιχεία;

The universe is unbelievably big – trillions of stars and even more planets. Soo… there just has to be life out there, right? But where is it? Why don’t we see any aliens? Where are they? And more importantly, what does this tell us about our own fate in this gigantic and scary universe?

Where are all the aliens? The universe is too big and too old, why have we not met aliens yet? Do they live in computers? Were they wiped out by an ancient super intelligence? Or are we just to primitive to understand their motives? Whatever the answer is, it is incredibly important for our own future.

Παρακάτω παρατίθενται οι 12 λόγοι για τους οποίους ενδεχομένως να μην έχουμε βρει ακόμα εξωγήινη ζωή.

Humanity has advanced in the last one hundred years, a blink of an eye in the 14.6 billion-year-old universe, so it’s not inconceivable to think that we might start visiting other stars in the future (artist's impression shown). But it seems unlikely that we would be the first civilisation to reach this stage, so where is everyone?

12. Οι εξωγήινοι βρίσκονται στη Γη, απαρατήρητοι

Αυτή είναι η αγαπημένη λύση σε κάθε συνωμοσιολογική θεωρεία γύρω από τα ΑΤΙΑ: οι εξωγήινοι βρίσκονται ανάμεσά μας, αλλά είτε περνούν απαρατήρητοι είτε συγκαλύπτονται από κυβερνητικούς αξιωματούχους. Εκτός από την ανικανότητα των κυβερνήσεων να αποσιωπήσουν ακόμα και τα πιο ανούσια μυστικά, δεν υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία που να αποδεικνύουν αυτή τη θεωρεία. Ενδεχομένως, να μπορεί κάποιος να υποθέσει πως κάποια στιγμή στο παρελθόν είχαν επισκεφτεί τη Γη οι εξωγήινοι, αλλά και πάλι, δεν υπάρχουν στοιχεία που να το αποδεικνύει.

11. Φοβούνται την τεχνολογική μας ανωριμότητα

Ίσως οι νέοι πολιτισμοί, όπως ο δικός μας, να θεωρούνται ιδιαίτερα επικίνδυνοι για οποιαδήποτε επαφή. Είμαστε ένα άκρως αρπακτικό είδος και χρησιμοποιούμε αυτή την ικανότητά μας για να εκμεταλλευτούμε τον πλανήτη μας και τα αποθέματά του. Ενδεχομένως, αυτό να προκαλεί σε οποιοδήποτε ώριμο είδος απροθυμία ώστε να μας εντάξει στη γαλαξιακή κοινότητα μέχρι να αποδείξουμε πως μπορούμε να φτάσουμε σε ένα επίπεδο αειφόρου ανάπτυξης. Φυσικά, αυτό προϋποθέτει ότι γνωρίζουν για την εμφάνισή μας.

We have been searching in earnest for planets outside the solar system for decades using telescopes like Kepler (illustrated) but, so far, no sign of life has been found. In addition, we have been sending our own signals out for more than a century but, again, no one seems to have taken notice.

10. Η επικοινωνία τους είναι πολύ εξωγήινη για να την κατανοήσουμε

Στη Γη υπάρχουν ευφυή όντα, όπως τα δελφίνια και οι φάλαινες, και το γεγονός ότι δεν έχουμε καταφέρει να ανοίξουμε σημαντικό διάλογο μαζί τους, ίσως να σημαίνει πως η επικοινωνία με μία πραγματικά εξωγήινη μορφή ζωής είναι μάταιη. Θα έχουμε, όμως, κοινή τη γλώσσα της επιστήμης. Οι νόμοι της φυσικής έχουν εφαρμογή σε όλο το σύμπαν που μπορούμε να παρατηρήσουμε και έτσι έχουμε τη δυνατότητα μίας κοινής γλώσσας.

The Rare Earth hypothesis argues that planets with complex life, like Earth, are exceptionally rare. "The Blue Marble" is a famous photograph of the Earth taken on December 7, 1972, by the crew of the Apollo 17 spacecraft en route to the Moon at a distance of about 29,000 kilometres (18,000 mi). It shows Africa, Antarctica, and the Arabian Peninsula.

9. Η νοήμων ζωή είναι σπάνια στον Κόσμο

Το 2000, οι Peter Ward και Donald Brownlee δημοσίευσαν ένα βιβλίο με τίτλο The Rare Earth Hypothesis, το οποίο θεωρούσε πως, αν και η εμφάνιση της απλής ζωής είναι κοινή, εντούτοις η ανάπτυξη της νοημοσύνης ήταν ίσως ένα μεμονωμένο γεγονός.

Στη Γη, η ζωή ήταν αποτέλεσμα μίας ευνοϊκής συγκυρίας γεγονότων – η ύπαρξη της Σελήνης μας, οι τεκτονικές πλάκες, ακόμα και ο πλανήτης Δίας θεωρούνται ως κάποιοι από λόγους για τους οποίους βρισκόμαστε σε αυτή τη σταθερή θέση ενός επικίνδυνου σύμπαντος.

Η ανθρωπότητα σχεδόν εξαφανίστηκε στο τέλος της τελευταίας Εποχής των Παγετώνων και όλα τα στοιχεία δείχνουν πως οι ελάχιστοι Homo sapiens που επέζησαν αυτής της γενετικής δυσχέρειας διέθεταν τα απαραίτητα εκείνα στοιχεία για να δημιουργήσουν τον πολιτισμό των τελευταίων μερικών χιλιάδων χρόνων. Το πόσο, όμως, συχνά, παίζεται αυτού του είδους το δράμα εκεί έξω στον Κόσμο είναι πολύ δύσκολο για κάποιον να το πει με ένα μόνο δείγμα.

8. Είμαστε το πρώτο ευφυές είδος που εμφανίστηκε

Κάποιος πρέπει να είναι πρώτος, τουλάχιστον σε αυτή τη γειτονιά του Κόσμου. Γνωρίζουμε πως το Σύμπαν δημιουργήθηκε πριν από 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια και η Γη σχηματίστηκε πριν από 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια, ενώ χρειάστηκαν περίπου 1 δισεκατομμύριο χρόνια για να δημιουργηθεί ζωή. Ο Ήλιος μας είναι ένας αστέρας 3ης γενιάς, πράγμα που σημαίνει πως το πρωτο-ηλιακό νεφέλωμα από το οποίο συμπυκνώθηκε το ηλιακό μας σύστημα έφερε αρκετά βαρέα στοιχεία ώστε να ξεκινήσει η ζωή. Η διαδρομή από τα άτομα υδρογόνου στα ραδιοτηλεσκόπια ήταν μακριά και ίσως να είμαστε το πρώτο ευφυές είδος που εμφανίστηκε, αν και αυτή η ξεχωριστή «μοίρα» μάλλον είναι απίθανη.

7. Δεν ενδιαφέρονται για τη Γη

Στα τέλη του 19ου αιώνα, υπήρξε μία πρόταση να μεταβιβαστούν σήματα σε έναν πολιτισμό που υποτίθεται ότι υπήρχε στον Άρη, ανάβοντας μεγάλες πυρκαγιές σε δάση. Αυτή η πρόταση, που σήμερα προκαλεί μόνο γέλιο, δείχνει πως ίσως ακόμα και η σημερινή τεχνολογία να είναι άχρηστη όταν τελικά θα είναι να επικοινωνήσουμε με έναν πολιτισμό ενδεχομένως εκατομμύρια χρόνια πιο μπροστά από τον δικό μας. Επιπλέον, οι εξωγήινοι μπορεί να μην ενδιαφέρονται για εμάς, τουλάχιστον όχι πριν να φτάσουμε σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο ανάπτυξης. Ίσως να επικοινωνούν με λέιζερ υψηλής συχνότητας ή κάποια μέθοδο που εμείς οι άνθρωποι δεν έχουμε ανακαλύψει ακόμα. Ίσως να υπάρχει ένα αντίστοιχο «πλαφόν» για την ένταξή μας στην γαλαξιακή κοινότητα, όπως για παράδειγμα να μπορούμε να στέλνουμε βαρυτικά κύματα μέσω συντονιστικών πάλσαρ ή με άλλες εξωτικές μεθόδους.

One theory for an advanced alien race is that they might harness the power of an entire star, known as a Dyson Sphere (illustrated). However, if such a structure existed, it is theorised that we would be able to detect its infrared signature - but a recent study found no such evidence.

6. Δεν θέλουν να παρέμβουν

Αυτή η εκδοχή είναι οικεία σε πολλούς χάρη στο Star Trek και την Πρώτη Οδηγία, όπου υπήρχε ένα είδος ηθικού κανόνα στον Κόσμο, που απαγόρευε σε οποιοδήποτε μακρινό διαστημικό πολιτισμό να παρέμβει σε έναν άλλο πρωτόγονο. Όπως, όμως, και πολλές άλλες εκδοχές, έτσι και αυτή δεν μπορεί να υποστηριχθεί με σοβαρά επιχειρήματα.

5. Τα ευφυή είδη δεν επιβιώνουν της τεχνολογικής εφηβείας

Αυτή η εκδοχή θα μπορούσε κάλλιστα να στέκει κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, όταν κάποιοι φοβόντουσαν πως η ανθρώπινη φυλή θα εξαφανιστεί σύντομα με την απόκτηση τεχνολογίας (π.χ. πυρηνικές βόμβες) ικανής για την καταστροφή της ανθρωπότητας. Και ακόμα δεν έχουμε ξεφύγει τον κίνδυνο, καθώς έχουμε μπροστά μας την κλιματική αλλαγή, τις ασθένειες και ίσως κάποια άγνωστη απειλή που θα κληθούμε σύντομα να αντιμετωπίσουμε. Ενδεχομένως να αναπτύσσονται συνέχεια ευφυείς πολιτισμοί και να εξαφανίζονται μόνοι τους κάποιους αιώνες μετά, λόγω ασυγκράτητης κατανάλωσης.

A look at the SETI Institute's Allen Telescope Array at Hat Creek Observatory about 290 miles northeast of San Francisco, Calif. Credit: SETI Institute

4. Δεν έχουμε ψάξει αρκετά

Το αρχικό πρόγραμμα Ozma ερευνούσε σε δύο κοντινά αστρικά συστήματα με μία μόνο συχνότητα. Οι σύγχρονες έρευνες του Allen Telescope Array μπορούν να ερευνήσουν μία μεγάλη ζώνη του ουρανού μέσα από εκατομμύρια κανάλια, αλλά θα έπρεπε να ερευνήσουμε κάθε αστέρι του γαλαξία μας σε όλες τις δυνατές συχνότητες τα τελευταία 50 χρόνια, και το μόνο που έχουμε κάνει είναι να μεταδώσουμε υψηλής ισχύος σήματα ραντάρ από την αρχή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ένας πολιτισμός, που βρίσκεται σε απόσταση 70 ετών φωτός, με δυσκολία θα μπορούσε να γνωρίζει την ύπαρξή μας.

3. Δεν ενδιαφέρονται για διαστρικά ταξίδια ή επικοινωνία

Όπως είπαμε και πριν, οι φάλαινες είναι ευφυή όντα αλλά δεν μπορούν να φτιάξουν ραδιοτηλεσκόπια. Ίσως αυτό που πυροδοτεί το ενδιαφέρον μας για την εξερεύνηση του διαστήματος να είναι μία μίξη της επιδεξιότητάς μας, της περιέργειας και της επιθυμίας μας να λύσουμε το μυστήριο. Αυτός ο συνδυασμός χαρακτηριστικών μπορεί να μην προκύπτει συχνά με τη νοημοσύνη. Ή, ίσως, όταν ένας πολιτισμός φτιάξει μία εικονική πραγματικότητα πιο ευχάριστη από την πραγματική, χάνει το ενδιαφέρον του για την εξερεύνηση του διαστήματος.

We have now found planets beyond the solar system that could possibly support life, such as Kepler-186f (illustrated), but the chances of visiting one of these planets at the moment with our current forms of propulsion is out of the question - and perhaps true interstellar travel is simply not possible.

2. Ο Γαλαξίας έχει συγκεκριμένες ζώνες που είναι κατοικήσιμες

Καθώς εξερευνούμε τη θέση μας στο ηλιακό σύστημα, συνειδητοποιούμε πως η Γη βρίσκεται σε μία ζώνη όπου η θερμοκρασία είναι στα κατάλληλα επίπεδα και το νερό μπορεί να υπάρχει σε υγρή μορφή. Αρχίζουμε, όμως, να συνειδητοποιούμε και κάτι ακόμα. Πως ο Γαλαξίας μπορεί να έχει παρόμοιες βιώσιμες ζώνες. Ζώνες όπου η ακτινοβολία δεν είναι τόσο έντονη και υπάρχει η σωστή μίξη στοιχείων, απαραίτητων για την ύπαρξη ζωής. Αυτή η προνομιακή ζώνη που περιστοιχίζει το γαλαξία μας μπορεί να μειώνει τον αριθμό των πολιτισμών που βρίσκονται εκεί έξω και περιμένουν να εντοπιστούν.

1. Ο κοντινότερος πολιτισμός στο διάστημα και το χρόνο είναι υπερβολικά μακριά

Ο τελευταίος παράγοντας της εξίσωσης Drake ίσως να είναι και ο πιο σημαντικός, ενώ πολλές πιθανές εξηγήσεις συναγωνίζονται για το βασικό δίλημμα του πόσο διαρκούν οι ευφυείς πολιτισμοί. Εάν η σωστή απάντηση είναι εκατομμύρια χρόνια, τότε μπορεί να έχουμε γείτονες. Αν, όμως, η απάντηση είναι ένα με δύο αιώνες, τότε ενδεχομένως να μην υπάρχει κανείς να μιλήσουμε σε απόσταση 1.000 ετών φωτός. Βεβαίως, είχαμε τη δυνατότητα, χάρη σε πρόσφατες ανακαλύψεις, να επιβεβαιώσουμε κάποιους παράγοντες της εξίσωσης του Drake, όπως η ύπαρξη εξωπλανητών ή απλές μορφές ζωής σε άλλα μέρη του ηλιακού μας συστήματος. Κανένα όμως από τα δύο δεν αποδεικνύει την ύπαρξη εξωγήινων. Ίσως, κάποια στιγμή της ζωής μας, να μπορούμε να δείξουμε ένα αστέρι στον ουρανό και να πούμε ότι υπάρχει ζωή και εκεί.

Η ζωή στο Διάστημα εξασθενεί το ανοσοποιητικό σύστημα. Stressed in space

Είναι μια μοναδική εμπειρία αλλά έχει το δικό της τίμημα για το σώμα του ανθρώπου. Όπως φαίνεται το διαστημικό περιβάλλον εκτός των άλλων επηρεάζει αρνητικά και το ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου. NASA astronaut Robert Curbeam during the first of four spacewalks for the Space Shuttle Discovery STS-116 mission, 12 December 2006. Credit: NASA

Όσο κι αν η ζωή στο Διάστημα είναι μια μοναδική εμπειρία, έχει το δικό της τίμημα για το σώμα του ανθρώπου. Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA), οι μισοί αστροναύτες επιστρέφουν από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS) με ασθενέστερο ανοσοποιητικό σύστημα. Όπως χαρακτηριστικά δήλωσε ο αστροναύτης της ESA και γιατρός Αντρέ Κάιπερς, που έμεινε έξι μήνες στο διάστημα, «πίσω στη Γη ένιωθα 100 ετών για μερικούς μήνες».

Τα πειράματα

Living in space is a wonderful experience but it can take its toll on an astronaut's body – half of astronauts return with weaker immune systems from the International Space Station. ESA astronaut and medical doctor André Kuipers remembers his six-month mission: "Back on Earth, I felt a hundred years old for a few months." ESA astronaut André Kuipers shortly after returning to Earth on Sunday, 1 July 2012. Credit: ESA–S. Corvaja, 2012

Μια σειρά από επιστημονικά πειράματα της ESA μελετούν γιατί συμβαίνει αυτό, με πιο πρόσφατο το Immuno, που έφερε στο φως εντυπωσιακές αλλαγές στα ανοσοποιητικά συστήματα των αστροναυτών. Ως βασική αιτία θεωρείται το αυξημένο στρες που υφίσταται ο οργανισμός στο διάστημα. Το στρες είναι μια αντίδραση του σώματος σε ένα εχθρικό περιβάλλον. Στρες π.χ. προκαλεί μια ομιλία σε ακροατήριο, ένα τραύμα ή η ζωή σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας σε ένα διαστημικό σκάφος μακριά από τη Γη. Το στρες στο κεντρικό νευρικό σύστημα επηρεάζει το ανοσοποιητικό σύστημα, ενώ ισχύει και το αντίστροφο: οι άνθρωποι με αγχωτικές εργασίες είναι πιθανότερο να αρρωστήσουν.

Strapped to a robotic arm holding 385 kg in space at night. Credit: ESA/NASA

Στο πλαίσιο του πειράματος Immuno, με επικεφαλής τον καθηγητή Αλεξάντερ Τσούκερ το οποίο χρειάστηκε πέντε χρόνια για να ολοκληρωθεί, οι αστροναύτες απάντησαν σε ερωτηματολόγιο για τα δικά τους επίπεδα στρες. Παράλληλα, οι ορμόνες που σχετίζονται με το στρες, μετρήθηκαν μέσω δειγμάτων σάλιου και ούρων. Λήφθηκαν επίσης δείγματα αίματος για την ανάλυση της αντίδρασης των ανοσολογικών κυττάρων στο διαστημικό στρες. Οι αστροναύτες αποδείχθηκαν πολύ καλοί στην εκτίμηση των δικών τους επιπέδων άγχους, καθώς τα ερωτηματολόγια τους συμφωνούσαν με τα επίπεδα των ορμονών του στρες που βρέθηκαν στα δείγματά τους.

ESA astronaut Samantha Cristoforetti using one of ESA’s space freezers on the International Space Station during her Futura mission in 2015. Credit: ESA/NASA

«Αυτό που ήταν εντυπωσιακό και απρόσμενο» δήλωσε ο καθηγητής Chouker, «ήταν η διφορούμενη ανοσολογική απόκριση που είδαμε στο αίμα των αστροναυτών. Είδαμε μια υπερβολική αντίδραση, σε συνδυασμό με μια σοβαρή ανοσοκαταστολή σε ορισμένες περιοχές». «Αυτό που θα δημιουργούσε μια ήπια ανοσολογική απόκριση στο αίμα ενός υγιούς ατόμου στη Γη, φαίνεται να προκαλεί τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος των αστροναυτών να φερθούν χαοτικά, υπερβάλλοντας απέναντι σε μερικές από τις ξένες απειλές» πρόσθεσε. Ο λόγος γι' αυτή την υπερ-αντίδραση του οργανισμού είναι άγνωστος.

Αυτό το κβάζαρ έχει θερμοκρασία 10 τρισ. βαθμούς Κελσίου! To the center of the brightest quasar

Είναι ο πιο φωτεινός ενεργειακός πυρήνας στο Σύμπαν. This image from Hubble’s Wide Field and Planetary Camera 2 (WFPC2) is likely the best of ancient and brilliant quasar 3C 273, which resides in a giant elliptical galaxy in the constellation of Virgo (The Virgin). Its light has taken some 2.5 billion years to reach us. Despite this great distance, it is still one of the closest quasars to our home. It was the first quasar ever to be identified, and was discovered in the early 1960s by astronomer Allan Sandage. The term quasar is an abbreviation of the phrase “quasi-stellar radio source”, as they appear to be star-like on the sky. In fact, quasars are the intensely powerful centres of distant, active galaxies, powered by a huge disc of particles surrounding a supermassive black hole. As material from this disc falls inwards, some quasars — including 3C 273 — have been observed to fire off super-fast jets into the surrounding space. In this picture, one of these jets appears as a cloudy streak, measuring some 200000 light-years in length. Quasars are capable of emitting hundreds or even thousands of times the entire energy output of our galaxy, making them some of the most luminous and energetic objects in the entire Universe. Of these very bright objects, 3C 273 is the brightest in our skies. If it was located 30 light-years from our own planet — roughly seven times the distance between Earth and Proxima Centauri, the nearest star to us after the Sun — it would still appear as bright as the Sun in the sky. WFPC2 was installed on Hubble during shuttle mission STS-125. It is the size of a small piano and was capable of seeing images in the visible, near-ultraviolet, and near-infrared parts of the spectrum. Credit: ESA/Hubble

Διεθνής ομάδα αστρονόμων κατάφερε να μελετήσει την «καρδιά» του φωτεινότερου ενεργού γαλαξιακού πυρήνα (κβάζαρ) στο Σύμπαν κάτι που συμβαίνει για πρώτη φορά. Οι ερευνητές υπολόγισαν ότι η θερμοκρασία της ξεπερνά τα δέκα τρισεκατομμύρια βαθμούς Κελσίου! Πρόκειται φυσικά για μια πραγματικά αδιανόητη θερμοκρασία πολύ μεγαλύτερη από ό,τι θεωρείτο έως τώρα δυνατό.

Η μελέτη

Kαλλιτεχνική άποψη του ραδιοτηλεσκοπίου 10 μέτρων στον Ρωσικό δορυφόρο Spektr-R. Combining an orbiting radio telescope with telescopes on Earth made a system capable of the highest resolution of any observation ever made in astronomy. The super sharp radio 'vision' produced a pair of surprises. Artistic view of the 10-meter space radio telescope on the Russian satellite Spektr-R comprising the space-borne component of the RadioAstron mission. Credit: © Astro Space Center of Lebedev Physical Institute

Ερευνητές του διεθνούς προγράμματος ραδιοαστρονομίας RadioAstron, με επικεφαλής τον Γιούρι Κοβάλεφ του Φυσικού Ινστιτούτου Λεμπέντεφ της Μόσχας, τον Αντρέι Λομπάνοφ του Ινστιτούτου Ραδιοαστρονομίας Μαξ Πλανκ στη Γερμανία και τον Μάικλ Τζόνσον του Κέντρου Αστροφυσικής Χάρβαρντ-Σμιθσόνιαν των ΗΠΑ, έκαναν δύο δημοσιεύσεις στο περιοδικό αστροφυσικής «The Astrophysical Journal Letters», ανέλυσαν την ακτινοβολία του κβάζαρ 3C 273.

Quasar 3C 273, with its jet. Image by Chandra X-ray Observatory.

Το εν λόγω κβάζαρ, σε απόσταση περίπου 2,4 δισεκατομμυρίων ετών από τη Γη, βρίσκεται στην κατεύθυνση του αστερισμού της Παρθένου και είναι το πιο φωτεινό στον ουρανό από όσα έχουν ανακαλυφθεί μέχρι στιγμής.

Το RadioAstron χρησιμοποιεί τον ρωσικό δορυφόρο Spektr-R με κεραία δέκα μέτρων, που βρίσκεται σε ελλειπτική τροχιά γύρω από τον πλανήτη μας. Οι παρατηρήσεις του συνδυάζονται με αυτές μεγάλων επίγειων ραδιοτηλεσκοπίων, όπως του γερμανικού ραδιοτηλεσκοπίου διαμέτρου 100 μέτρων στο Έφελσμπεργκ, του διαμέτρου 110 μέτρων τηλεσκοπίου Green Bank και του τηλεσκοπίου διαμέτρου 300 μέτρων στο Αρεσίμπο. Έτσι το RadioAstron σχηματίζει ένα συμβολόμετρο (ένα εικονικό ραδιοτηλεσκόπιο) μεταξύ Γης και διαστήματος.

Οι πυρήνες

Artistic view of a quasar; a super-massive black hole in the center is being fed by a disk of gas and dust, producing collimated jets of ejected material moving at nearly the speed of light. © Wolfgang Steffen, Institute for Astronomy, UNAM, Mexico

Τα κβάζαρ είναι τεράστιες μαύρες τρύπες με μάζα εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από τον Ήλιο μας. Βρίσκονται στο κέντρο μεγάλων γαλαξιών και εκπέμπουν πανίσχυρη ακτινοβολία, συχνά «σβήνοντας» με τη λάμψη τους όλα τα άστρα του γαλαξία τους.

Οι επιστήμονες πίστευαν ότι η θερμοκρασία στο εσωτερικό αυτών των ενεργών γαλαξιακών πυρήνων δεν ξεπερνά τα 100 δισεκατομμύρια βαθμούς Κελσίου, αλλά οι νέοι υπολογισμοί δείχνουν μια ασύλληπτα μεγαλύτερη θερμοκρασία. Οι επιστήμονες προς το παρόν δεν κατανοούν θεωρητικά πώς αυτό μπορεί να συμβεί.

Πηγή: Y. Y. Kovalev, N. S. Kardashev, K. I. Kellermann, A. P. Lobanov, M. D. Johnson, L. I. Gurvits, P. A. Voitsik, J. A. Zensus, J. M. Anderson, U. Bach, D. L. Jauncey, F. Ghigo, T. Ghosh, A. Kraus, Yu. A. Kovalev, M. M. Lisakov, L. Yu. Petrov, J. D. Romney, C. J. Salter, K. V. Sokolovsky. RADIOASTRONOBSERVATIONS OF THE QUASAR 3C273: A CHALLENGE TO THE BRIGHTNESS TEMPERATURE LIMIT. The Astrophysical Journal, 2016; 820 (1): L9 DOI: 10.3847/2041-8205/820/1/L9

Ένας εξωπλανήτης που «παριστάνει» τον κομήτη. Investigating the Mystery of Migrating 'Hot Jupiters'

Καλλιτεχνική απεικόνιση του HD 80606 b που ακολουθεί την πιο παράξενη τροχιά πλανήτη που γνωρίζουμε. Συνήθως κινείται μακριά από το μητρικό του άστρο αλλά ξαφνικά κάνει μια... βουτιά και τον πλησιάζει σε απόσταση αναπνοής και λίγο μετά κυριολεκτικά εκτοξεύεται μακριά από αυτόν. HD 80606 b (rendered here) stands out amid the hundreds of exoplanets discovered recently because of its highly eccentric orbit. Researchers have studied how the planet’s temperature changes as it approaches, sweeps by, and moves away from its star. Credit: Courtesy of the researchers and JPL

Πριν από επτά χρόνια οι αστρονόμοι εντόπισαν σε απόσταση 190 ετών φωτός από τη Γη στον αστερισμό της Μεγάλης Αρκτου ένα  εξωπλανήτη. Ο πλανήτης αυτός ονομάστηκε HD 80606 b και αμερικανοί επιστήμονες κατάφεραν να τον μελετήσουν διαπιστώνοντας ότι πρόκειται για τον πιο παράξενο από τους περίπου δύο χιλιάδες εξωπλανήτες που έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα. Ο HD 80606 b ακολουθεί μια… ιδιόρρυθμη τροχιά η οποία είναι πρωτοφανής για πλανήτη και θυμίζει εκείνη των κομητών.

Τεράστιος και καυτός

The exoplanet HD80606 b spends most of its time far from its star, but every 111 days it swings in feverishly close. NASA's Spitzer Space Telescope measured the planet's extreme temperature swings using infrared light. This allowed astronomers to simulate its atmosphere. Visuals credit: NASA/JPL-Caltech

Τον εξωπλανήτη μελέτησε με τη βοήθεια του διαστημικού τηλεσκοπίου Spitzer ομάδα ερευνητών από το ΜΙΤ, το Ινστιτούτο Space Telescope Science Institute και το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια-Σάντα Κρουζ. Πρόκειται για ένα πλανήτη που ανήκει σε μια κατηγορία πλανητών που ονομάζονται «καυτοί Δίες». Είναι πλανήτες με μέγεθος παρόμοιο ή μεγαλύτερο από αυτό του Δία και συνήθως βρίσκονται κοντά στο μητρικό τους άστρο και η θερμοκρασία τους είναι ιδιαίτερα υψηλή. Ο HD 80606 b υπολογίζεται ότι είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερος από τον Δία και όταν βρίσκεται πολύ κοντά στο άστρο η θερμοκρασία του ξεπερνάει τους χίλιους βαθμούς Κελσίου.

Η τροχιά

Astronomers watched an exoplanet called HD 80606b heat up and cool off during its sizzling-hot orbit around its star. Image credit: NASA/JPL-Caltech/MIT

Όπως διαπίστωσαν οι ερευνητές ο HD 80606 b ολοκληρώνει μια περιστροφή γύρω από το μητρικό του άστρο σε 111 μέρες. Όμως αυτή η τροχιά του HD 80606 b είναι εκκεντρική και προσομοιάζει αυτή των κομητών. Πιο συγκεκριμένα ο πλανήτης για 100 μέρες ακολουθεί μια πορεία μακριά από το μητρικό του άστρο και ξαφνικά κάνει μια στροφή και πλησιάζει κοντά σε αυτό, μια συμπεριφορά που έχουν οι κομήτες.

Κάποια στιγμή μάλιστα ο HD 80606 b πλησιάζει σε απόσταση αναπνοής το άστρο και πραγματοποιεί μια περιστροφή γύρω από αυτό σε διάστημα μόλις 20 ωρών! «Αν η Γη επρόκειτο να πλησιάσει τόσο κοντά στον Ήλιο, πολύ σύντομα θα έχανε την ατμόσφαιρά της και η επιφάνειά της θα μετατρεπόταν σε λιωμένο μάγμα» αναφέρουν οι ερευνητές στο άρθρο τους στην επιθεώρηση «Astrophysical Journal Letters». Μόλις ολοκληρώσει αυτή την καυτή του βόλτα γύρω από το άστρο ο HD 80606 b κάνει ένα.. άλμα και επιστρέφει στην απομακρυσμένη από το άστρο περιοχή που κινείται τον περισσότερο χρόνο. Επίσης οι ερευνητές  υπολόγισαν την ταχύτητα περιστροφής γύρω από το άξονα του, δηλαδή τη διάρκεια της μέρας του, και βρήκαν ότι είναι περίπου 90 ώρες.

Thomas Hope – Σχέδια της Οθωμανικής Κωνσταντινούπολης. Thomas Hope: Drawings of Ottoman Istanbul

Thomas Hope, «Ελληνικές παραθαλάσσιες επαύλεις ή γιαλιά στο Βόσπορο». Υδατογραφία σε χαρτί. Αρ. Ευρ. 27338, τ. V. Μουσείο Μπενάκη. Thomas Hope, Greek waterfront villas or yalıs on the Bosporus and view of the Sultaniye valley on the Asian side. Watercolours on paper Inv. no. 27338, 27339 v. V Benaki Museum.

Γόνος οικογένειας μεγιστάνων τραπεζιτών, ο Thomas Hope (1769-1831) πραγματοποίησε, κατά το τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα, το Grand Tour· την καθιερωμένη για τους νέους της τάξης του περιοδεία στην Ελλάδα και την Μέση Ανατολή. Πολυμαθής, φιλότεχνος, με μοναδικές συλλογές αρχαιοτήτων, γλυπτικής και ευρωπαϊκής ζωγραφικής, γενναιόδωρος χορηγός και ειδήμων σε θέματα αρχιτεκτονικής και διακόσμησης ανέτρεψε τα καλλιτεχνικά δεδομένα της εποχής του, αφήνοντας το στίγμα του στην καλλιτεχνική περίοδο Regency (αρχές 19ου αιώνα).

Thomas Hope, «Διάφορες ενδυμασίες της Κωνσταντινούπολης». Σχέδιο με μελάνι σε χαρτί. Αρ. Ευρ. 27112 τ. I. Μουσείο Μπενάκη. Thomas Hope, Various Costumes of Istanbul. Pen drawing on paper Inv. No. 27112 v. I Benaki Museum.

Δημιούργησε το «στυλ Hope», το οποίο εμπνέεται από αρχαίους πολιτισμούς της Μεσογείου, και το διέδωσε, εκδίδοντας μια σειρά εικονογραφημένων εγχειριδίων με ενδυματολογικό ρεπερτόριο, καθώς και προτάσεις για χρηστικά και διακοσμητικά αντικείμενα.

Thomas Hope, «Τα διαμερίσματα της μητέρας του σουλτάνου στο θερινό ανάκτορο». Υδατογραφία σε χαρτί. Αρ. Ευρ. 27368 τ. V. Μουσείο Μπενάκη. Thomas Hope, The Apartments of the Queen Mother in the Summer Palace. Watercolour on paper Inv. no. 27368 v. V Benaki Museum.

Ο ίδιος υπήρξε ένας εξαιρετικά ταλαντούχος σχεδιαστής και σχεδίασε επιμελώς ποικίλα θέματα από τις περιοχές που επισκέφθηκε στη διάρκεια του Grand Tour. Τα έργα αυτά (σύνολο 350), ταξινομημένα από τον ίδιο, φυλάσσονταν στην προσωπική του βιβλιοθήκη δεμένα σε πέντε τόμους, οι οποίοι μετά το θάνατό του εξαφανίστηκαν. Ενώ η διεθνής επιστημονική κοινότητα τους θεωρούσε χαμένους, στην πραγματικότητα είχαν αγοραστεί το 1930 από τον Αντώνη Μπενάκη και φυλάσσονταν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου Μπενάκη. Η ανακάλυψή τους το 1984 αποτέλεσε ένα γεγονός με διεθνή επιστημονική απήχηση, δεδομένου ότι τα έργα συγκροτούν ένα θησαυρό οπτικών μαρτυριών για αρχαιολογικές τοποθεσίες και μνημεία που έχουν εκ τότε αλλοιωθεί, από την Ελλάδα, την Αίγυπτο και την Τουρκία, όπου πρωταγωνιστεί θεματικά η Κωνσταντινούπολη.

Thomas Hope, «Άποψη των Γλυκών Νερών της Ευρώπης ή Καγίτχανε». Υδατογραφία σε χαρτί. Αρ. Ευρ. 27362 τ. V. Μουσείο Μπενάκη. Thomas Hope, View of the Sweet Waters of Europe or Kağithane. Watercolour on paper Inv. no. 27362 v. V Benaki Museum.

Περισσότερα από 30 χρόνια μετά την ανακάλυψη αυτή, το Μουσείο Μπενάκη παρουσιάζει έκθεση με τίτλο «Thomas Hope: Σχέδια της Οθωμανικής Κωνσταντινούπολης» στους χώρους του Μουσείου Ισλαμικής Τέχνης.

Thomas Hope, «Άποψη ενός περιπτέρου στον κήπο του Τοπκαπί». Σχέδιο με μελάνι σε χαρτί. Αρ. Ευρ. 27093 τ. I. Μουσείο Μπενάκη. Thomas Hope, View of a Kiosk in the Garden of the Topkapı. Ink drawing on paper Inv. no. 27093 v. I Benaki Museum.

Στην έκθεση παρουσιάζονται 60 έργα με θέμα την Κωνσταντινούπολη. Η θεματική ποικιλία και η λεπτομέρεια των σχεδίων είναι αξιοθαύμαστη και αποκαλύπτουν τη γοητεία που άσκησε στον Thomes Hope η πρωτεύουσα της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Τα θέματα απεικονίζουν: τοπογραφικά σχεδιαγράμματα και διπλωτά πανοράματα της Κωνσταντινούπολης και των περιχώρων, οθωμανικά παλάτια, αίθουσες του σεραγιού, πύλες, τζαμιά, ταφικά μνημεία,  υπαίθριες κρήνες, τα γιαλιά πάνω στο Βόσπορο, τις λέμβους διασκεδάσεων του σουλτάνου, επίσης απόψεις από γειτονιές και προάστια, σκηνές στα μαγαζιά και στα καφενεία της αγοράς, παραστάσεις με ενδυμασίες.

Thomas Hope, «Ταξιδιώτες αναπαύονται στη Ρωμυλία». Σχέδιο με μελάνι σε χαρτί. Αρ. Ευρ. 27056 τ. I. Μουσείο Μπενάκη. Thomas Hope, Travellers Resting on the Road in Roumeli. Pen drawing on paper Inv. no. 27056 v. I Benaki Museum.

Όλα αυτά με μια εξαιρετική σχεδιαστική ποιότητα, καθώς η απαράμιλλη δεξιοτεχνία του Thomas Hope στη γραμμική διατύπωση αγγίζει την ικανότητα μικρογράφου, ενώ η ευαίσθητη χρωματική του κλίμακα, του επιτρέπει να αναδείξει λεπτομέρειες των κτηρίων και των ενδυμασιών που καταπλήσσουν το θεατή και διεγείρουν τη φαντασία του.

Thomas Hope, «Άποψη της πλατείας του Τοπχανέ». Υδατογραφία σε χαρτί. Αρ. Ευρ. 27327 τ. V. Μουσείο Μπενάκη. Thomas Hope, View of the Tophane Square. Watercolour on paper Inv. no. 27327 v. V Benaki Museum.

Ωστόσο, η σημασία της συλλογής Thomas Hope δεν εξαντλείται στην αισθητική χαρά που προσφέρει στους φιλότεχνους. Για τους μελετητές του οθωμανικού πολιτισμού τα έργα αποτελούν έναν μοναδικό θησαυρό, κυρίως γιατί η χρονολογία σχεδίασής τους, δηλαδή ο 18ος αιώνας, τα καθιστά ένα σπάνιο εικαστικό εύρημα, δεδομένου ότι η συγκεκριμένη χρονική περίοδος είναι σχετικά φτωχή σε οπτικές μαρτυρίες για την Τουρκία.

Thomas Hope, «Ταφικό μνημείο στο Σκουτάρι». Υδατογραφία σε χαρτί. Αρ. Ευρ. 27372 τ. V. Μουσείο Μπενάκη. Thomas Hope, Tomb at Üsküdar. Watercolour on paper Inv. no. 27372 v. V Benaki Museum.

Ένα δεύτερο και εξίσου σημαντικό στοιχείο, το οποίο διαφοροποιεί τα έργα του Thomas Hope από άλλα εικονογραφικά σύνολα παρόμοιας θεματικής, είναι η αυθεντικότητα των παραστάσεων. Όπως γνωρίζουν οι μελετητές, πολλοί ζωγράφοι-περιηγητές -μολονότι σχεδίαζαν επιτόπου- συχνά παραμόρφωναν τα τοπικά χαρακτηριστικά προκειμένου να εξωραΐσουν τις παραστάσεις. Αυτό είναι ένα φαινόμενο που υποβαθμίζει την τεκμηριωτική τους αξία. Αυτή δεν είναι καθόλου η περίπτωση του Thomas Hope, ο οποίος σχεδίαζε με ευσυνειδησία, καταγράφοντας τα θέματα με απόλυτη πιστότητα. Επιπλέον, η αξεπέραστη θεματική ποικιλία της συλλογής την καθιστά σημείο αναφοράς για μελετητές πολλαπλών ειδικοτήτων, όπως ιστορικούς, αρχιτέκτονες, λαογράφους, ενδυματολόγους κ.λ.π. Ειδικά, δε, για την Κωνσταντινούπολη το έργο του αποτελεί μία αστείρευτη δεξαμενή υλικού για όποιον επιθυμεί να ανασυστήσει ένα πανοραμικό πορτρέτο της πόλης κατά τον 18ο αιώνα, με αυθεντικά δείγματα του τοπίου, της αρχιτεκτονικής, των κατοίκων και της καθημερινότητας. Το σημαντικότερο είναι ότι πρόκειται για ένα αρχείο, αδημοσίευτο στο σύνολό του, η έκδοση του οποίου αναμένεται να εκτιμηθεί ιδιαίτερα από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα.

Η έκδοση κυκλοφόρησε με την ευκαιρία της ομότιτλης έκθεσης από το Αρχείο των προσωπικών Σχεδίων του Βρετανού καλλιτέχνη, που φιλοξενήθηκε στο Μουσείο Μπενάκη Ισλαμικής Τέχνης (Μάρτιος – Σεπτέμβριος 2016). Τα σχέδια του Thomas Hope, στο σύνολό τους, αποτελούν μία πολύτιμη συνεισφορά στη γνώση μας για την Κωνσταντινούπολη στα τέλη του 18ου αιώνα.

Την έκθεση συνοδεύει έκδοση δίγλωσση (ελληνικά/αγγλικά), η οποία περιλαμβάνει φωτογραφίες των έργων και συνοδευτικά κείμενα σχετικά με τον καλλιτέχνη και την εποχή του, από τις επιμελήτριες της έκθεσης δρα Φανή-Μαρία Τσιγκάκου, ιστορικό της τέχνης, και Μίνα Μωραΐτου, επιμελήτρια του Μουσείου Μπενάκη Ισλαμικής Τέχνης.

Sixty works of Dutch and British merchant banker, author, philosopher and art collector Thomas Hope (1769-1831), which present Istanbul during the era of the Ottoman Empire, are hosted in an exhibition titled “Thomas Hope: Drawings of Ottoman Istanbul” at the Benaki Museum of Islamic Art.

Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 25 Σεπτεμβρίου 2016 και πραγματοποιείται με την ευγενική υποστήριξη του Γραφείου Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκικής Πρεσβείας στην Αθήνα.

Πηγή: http://www.archaiologia.gr/