Σύστημα τεχνητής νοημοσύνης προβλέπει χημικές αντιδράσεις. Using Neural Networks to Predict Outcomes of Organic Chemistry

The web-based tool is simple, and the model is trained end-to-end, fully data-driven and without the aid of querying a database or any additional external information. Credit: IBM

Ομάδα ερευνητών της ΙΒΜ, μεταξύ των οποίων ένας Έλληνας μηχανικός υπολογιστών, ανέπτυξαν ένα καινοτόμο σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που μπορεί να προβλέψει πώς θα εξελιχθούν νέες οργανικές χημικές αντιδράσεις.

Η πρόβλεψη του τι θα συμβεί όταν οι χημικές ουσίες αναμιγνύονται ή υφίστανται επεξεργασία, είναι δύσκολη, επειδή υπεισέρχονται πολλοί διαφορετικοί παράγοντες. Οι επιστήμονες αναζητούν νέους τρόπους για να κάνουν πιο προβλέψιμη την όλη διαδικασία και έτσι να επιταχύνουν την ανάπτυξη νέων χρήσιμων υλικών και φαρμάκων.

There is an intuitive analogy of an organic chemist’s understanding of a compound and a language speaker’s understanding of a word. Consequently, it is possible to introduce the basic concepts and analyze potential impacts of linguistic analysis to the world of organic chemistry. In this work, we cast the reaction prediction task as a translation problem by introducing a template-free sequence-to-sequence model, trained end-to-end and fully data-driven. We propose a novel way of tokenization, which is arbitrarily extensible with reaction information. With this approach, we demonstrate results superior to the state-of-the-art solution by a significant margin on the top-1 accuracy. Specifically, our approach achieves an accuracy of 80.3% without relying on auxiliary knowledge such as reaction templates. Also, 65.4% accuracy is reached on a larger and noisier dataset. Credit: IBM

Οι ερευνητές της ΙΒΜ, μεταξύ των οποίων ο Κώστας Μπέκας του ερευνητικού κέντρου της αμερικανικής εταιρείας στη Ζυρίχη, εφάρμοσαν την τεχνητή νοημοσύνη, αναπτύσσοντας ένα τεχνητό νευρωνικό δίκτυο, το οποίο τροφοδότησαν με μια μεγάλη βάση δεδομένων από σχεδόν 400.000 ήδη γνωστές χημικές αντιδράσεις.

Using SMILES, this molecule is translated into BrCCOC1OCCCC1. Credit: IBM

Έχοντας μάθει όλες αυτές τις χημικές γνώσεις, το σύστημα ήταν στη συνέχεια σε θέση να κάνει προβλέψεις για μελλοντικές χημικές αντιδράσεις σε διαφορετικές συνθήκες. Το σύστημα προτείνει τις πέντε πιθανότερες εκβάσεις για κάθε χημική αντίδραση.

Οι επιστήμονες, που έκαναν μετά δοκιμές επαλήθευσης, διαπίστωσαν ότι η Νο1 πρόβλεψη είναι ορθή στο 80% των περιπτώσεων. Μέχρι στιγμής η εκπαίδευση του συστήματος έχει γίνει με μόρια έως 150 ατόμων.

Οι ερευνητές, που έκαναν σχετική ανακοίνωση σε διεθνές συνέδριο για τα νευρωνικά δίκτυα, θα συνεχίσουν τη βελτίωση του συστήματος, προκειμένου να αυξήσουν στο 90% την ορθότητα των προβλέψεών του. Επίσης θα το εμπλουτίσουν περαιτέρω, ώστε να παίρνει υπόψη του μια πληθώρα παραγόντων (θερμότητα, διαλύτες, pH κ.α.). Απώτερος στόχος τους είναι να δημιουργήσουν ένα σύστημα που μελλοντικά θα μπορούσε να ανταγωνισθεί τους χημικούς σε ένα διαγωνισμού ανθρώπου εναντίον μηχανής.

Επιθυμία τους όμως, όπως είπαν, δεν είναι να αντικαταστήσουν τους χημικούς, αλλά να τους δώσουν πρόσθετα «έξυπνα» εργαλεία για την ταχύτερη και φθηνότερη ανάπτυξη νέων προϊόντων. Προτίθενται μάλιστα να «ανεβάσουν» το σύστημα τεχνητής νοημοσύνης στο υπολογιστικό «νέφος», έτσι ώστε ο οποιοσδήποτε ενδιαφερόμενος να μπορεί να το δοκιμάσει.

Κώστας Μπέκας, Διευθυντής του Foundations of Cognitive Computing της IBM Research Ζυρίχης. Costas Bekas is managing the Foundations of Cognitive Computing group at IBM Research-Zurich.

Ο Κώστας Μπέκας αποφοίτησε από το Τμήμα Μηχανικών Η/Υ και Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Πατρών το 1998, από όπου πήρε και το διδακτορικό του το 2003. Αφού έκανε μεταδιδακτορική έρευνα στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα των ΗΠΑ, από το 2005 εργάζεται στην ΙΒΜ Zurich, όπου πλέον φέρει τον τίτλο του «διακεκριμένου ερευνητή» και είναι επικεφαλής της ομάδας των «Θεμελίων της Γνωσιακής Υπολογιστικής».

Πηγές: news.in.gr – www.ibm.com

Η παράλληλη φιλοσοφική σκέψη στην αρχαία Ελλάδα και Κίνα. Greece-China: Meeting of two Civilizations in Philosophy and Sciences

Ο Κομφούκιος συγκρίνεται στη θεώρησή του με τον Σωκράτη. Και όχι μόνο στη θεώρηση, είχαν και εξίσου αλλόκοτη εμφάνιση. Ο Ξουνζί συγκρίνεται με τον Αριστοτέλη και o Μένσιος με τον Πλάτωνα. Και ο Σίμα Τσιέν είναι ο λεγόμενος Ηρόδοτος της Κίνας. Η συνάντηση των αρχαίων πολιτισμών Ελλάδας και Κίνας, με έμφαση στα πεδία της Φιλοσοφίας και των Θετικών Επιστημών, αποτέλεσε το αντικείμενο εκδήλωσης που διοργάνωσαν οι Κοσμητείες της Σχολής Θετικών Επιστημών και της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, με αφορμή το «Έτος Ελλάδα-Κίνα 2017, Έτος Πολιτιστικών Ανταλλαγών και Συνεργασίας».

Τις χρονικά παράλληλες πορείες δέκα επιφανών στοχαστών της Αρχαίας Ελλάδας και της Αρχαίας Κίνας, που είναι και το θέμα του νέου βιβλίου του, παρουσίασε ο δρ Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Χρήστος Καφτεράνης, συγγραφέας του βιβλίου «Li Ki», που αποτελεί την ελληνική μετάφραση του τελετουργικού και της εθιμοτυπίας στην οργάνωση της κοινωνίας και του κράτους της Αρχαίας Κίνας.

«Μέχρι τον 5ο αιώνα και στα μέσα του 6ου αιώνα, όλοι αυτοί οι λόγιοι που καταγράφουν τι γίνεται και αναπτύσσουν τη σκέψη τους είναι υπάλληλοι των διαφόρων ηγεμονιών. Κάθε ηγεμόνας έχει τον δικό του συγγραφέα, που καταγράφει κάθε μέρα, μήνα, εβδομάδα, τι συνέβη στο κάθε μέρος, με λεπτομέρεια εντομολόγου. Δεν έχουμε, όμως, αυτό που συνέβαινε στην αρχαία Ελλάδα, δηλαδή επώνυμες προσωπικότητες, στοχαστές, όπως τον Όμηρο, που να εμφανίζονται στην αρχαία Κίνα. Αυτό ξεκινάει στα μέσα του 6ου αιώνα με τον Κομφούκιο», ανέφερε ο κ. Καφτεράνης.

Τα Ανάλεκτα του Κομφούκιου.The Analects of Confucius.

«Ο Κομφούκιος», όπως εξήγησε, «θεωρείται ο πρώτος σοφός και είναι ο πρώτος επώνυμος δάσκαλος στοχαστής της αρχαίας Κίνας, αν και ο ίδιος δεν έγραψε κάτι, τα Ανάλεκτά του τα συντόνισαν οι μαθητές του, αλλά ο ίδιος με τη βοήθεια των μαθητών του μάζεψε όλη την αρχαία κλασική γραμματεία, όλα τα κείμενα, και λέγεται ότι στο σπίτι του Κομφούκιου όταν γκρεμίστηκε βρήκαν ένα μεγάλο μέρος από το Li Κi».

Την εμφάνιση του Κομφούκιου ακολούθησε μία σειρά στοχαστών, οι οποίοι είναι πλέον επώνυμοι και υπογράφουν τα έργα τους. Τους μαθητές της Κομφουκιανής Σχολής ακολούθησαν άλλοι της ταοϊστικής και της νομοκρατικής σχολής. «Την περίοδο από τον 6ο αιώνα και μετά αναπτύσσεται ένας τεράστιος όγκος πολιτικής σκέψης. Έχουμε πάνω από 100 σχολές οι οποίες αναπτύσσουν τον δικό τους λόγο στα φιλοσοφικά και πολιτικά πράγματα. Το πρώτο κομμάτι, η πρώτη σχολή, είναι η λεγόμενη κομφουκιανή σχολή, που βασίζεται σε αυτά που καταγράφονται στο Li Ki και είναι μία αναφορά στην ηθική, την αρετή, τη δικαιοσύνη, όπως αυτή είχε καλλιεργηθεί, είναι μία λογική ότι πρέπει να τηρούμε τα παλιά ήθη», ανέφερε κ. Καφτεράνης.

Από την πλευρά των Θετικών Επιστημών μίλησε ο Καθηγητής Εμβιομηχανικής του Πανεπιστημίου Πατρών Γιάννης Μισιρλής, ο οποίος διατηρεί μακροχρόνια συνεργασία με τον Καθηγητή Jiang Chang της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών στη Σανγκάη. Ο κ. Μισιρλής αναφέρθηκε στην ύπαρξη και τη σημασία της Βιοϊατρικής Τεχνολογίας και των Ιατρικών Πρακτικών στην Αρχαία Ελλάδα και την Αρχαία Κίνα, οι οποίες αναπτύχθηκαν περίπου την ίδια περίοδο στις δύο χώρες.

«Πολλές διαφορές υπάρχουν ανάμεσα στους δύο αρχαίους πολιτισμούς, κυριότερες από τις οποίες είναι οι πολιτικές και κοινωνικές δομές και οι συμπεριφορές των ανθρώπων», ανέφερε ο Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, καθ. Δημήτρης Μαυροσκούφης, εξηγώντας ότι «ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός πέρασε, πριν ακόμη από την Κλασική περίοδο, από το εθιμικό δίκαιο στο γραπτό με τα «θέσμια» και τους «νόμους», ενώ η ελευθερία της σκέψης και της έκφρασης, που έφτανε μέχρι και τη διακωμώδηση των θεών, είναι αποκλειστικό γνώρισμα της ελληνικής αρχαιότητας».

Παρατήρησε, ωστόσο πως οι δύο χώρες έχουν και αρκετά κοινά χαρακτηριστικά. «Η Ελλάδα και η Κίνα έχουν έναν εξίσου ιστορικό πολιτισμό, π.χ. η κινεζική και η ελληνική γραφή χρονολογούνται περίπου στην ίδια εποχή, όπως και η φιλοσοφία των δύο πολιτισμών. Και οι δύο πολιτισμοί διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του ανθρώπινου γένους: η επιστημονική εξέλιξη του κινεζικού πολιτισμού επηρέασε όλη την ήπειρο της Ασίας, ενώ οι Έλληνες καθόρισαν αυτόν που σήμερα ονομάζουμε Δυτικό Πολιτισμό. Και οι δύο πολιτισμοί έχουν να παρουσιάσουν τα ίδια ενδιαφέροντα και ανάλογα επιτεύγματα στη θάλασσα και την τεχνολογία. Επιπλέον, αν και οι δύο πολιτισμοί ως επί το πλείστον κινήθηκαν ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλον, ήρθαν σε επαφή κατά την Ελληνιστική εποχή», σημείωσε.

Πηγές: ΑΠΕ-ΜΠΕ (Σ.Α.). - http://www.ltfn.gr/index.php/news-media/news-events/444-greece-china-meeting-of-two-civilizations-in-philosophy-and-sciences

Στη Δίνη του Μεγάλου Πολέμου: Η Θεσσαλονίκη της Στρατιάς της Ανατολής. Into the Vortex of the Great War: Thessaloniki of the Armée d’ Orient

Από την αφίσα της έκθεσης. New temporary exhibition, titled “Into the Vortex of the Great War: Thessaloniki of the Armée d’ Orient (1915-1918)” in the hall of temporary exhibitions “Eftychia Kourkoutidou-Nikolaidou”. The exhibition is a production of the Museum and it is part of the Central Program of the 6 th Thessaloniki Biennale of Contemporary Art, which is organized by the State Museum of Modern Art and is co-funded by Greece and the European Union (European Regional Development Fund). Exhibition duration: 14 December 2017 – 30 September 2018.

Το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού διοργανώνει την περιοδική έκθεση με τον τίτλο «Στη Δίνη του Μεγάλου Πολέμου: Η Θεσσαλονίκη της Στρατιάς της Ανατολής», στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων «Ευτυχία Κουρκουτίδου Νικολαΐδου». Η έκθεση που θα  διαρκέσει από τις 14 Δεκεμβρίου 2017 έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2018 είναι μια παραγωγή του Μουσείου και εντάσσεται στο Κεντρικό Πρόγραμμα της 6ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης που διοργανώνεται από το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης).

Αφορμή για τη διοργάνωση της παρούσας έκθεσης αποτέλεσε η συντήρηση και φύλαξη που το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού ανέλαβε για το πρωτότυπο σχέδιο του Ερνέστ Εμπράρ της συλλογής του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας – Παραρτήματος Κεντρικής Μακεδονίας. Το έργο αποτυπώνει το τμήμα της πλατείας Αριστοτέλους πάνω από την Εγνατία, όπου σύμφωνα με τον σχεδιασμό που προτάθηκε μετά την πυρκαγιά προβλεπόταν να στεγαστεί το Δημαρχείο και η Διοίκηση της Πόλης.

Πέρα από τη συνήθη πρακτική που αντιμετωπίζει το σχέδιο Εμπράρ μεμονωμένα ως κορυφαία στιγμή της πολεοδομίας της Θεσσαλονίκης, η παρούσα έκθεση επιχειρεί να εντάξει το έργο στο ιστορικό πλαίσιο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της παρουσίας της Στρατιάς της Ανατολής στην πόλη, όπως αυτή μαρτυρείται μέσα από τις αναπαραστάσεις των ξένων στρατιωτών ή μη.

Η Θεσσαλονίκη βρέθηκε στο επίκεντρο των εξελίξεων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου το φθινόπωρο του 1915 όταν δημιουργήθηκε το Μακεδονικό Μέτωπο που προέκυψε ως συνέπεια της βουλγαρικής επίθεσης στη Σερβία και οδήγησε στην έλευση της Στρατιάς της Ανατολής στην πόλη.  Η πόλη από το 1915 έως το 1918 μετατράπηκε σε ένα απέραντο «περιχαρακωμένο στρατόπεδο», υποδέχτηκε περίπου 900 χιλιάδες στρατιώτες και μεγάλα κύματα προσφύγων, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν προσωρινά σε εκκλησίες, δημόσια κτήρια και καταυλισμούς, περιέθαλψε στα νοσοκομεία της πολλούς τραυματίες, αποτέλεσε «φωλιά των κατασκόπων». Η Θεσσαλονίκη αναδείχτηκε σε κεντρική σκηνή του Εθνικού Διχασμού, καθώς εδώ εκδηλώθηκε το κίνημα της Εθνικής Άμυνας. Η αναστάτωση που γνώρισε η πόλη κορυφώθηκε με την καταστροφική πυρκαγιά τον Αύγουστο του 1917.

Ωστόσο, όλο αυτό το ανθρώπινο πλήθος που συνέρρευσε στην πόλη βρισκόταν στα μετόπισθεν του Μακεδονικού Μετώπου και η Θεσσαλονίκη παρέμενε κέντρο ανεφοδιασμού σε έμψυχο και άψυχο υλικό για τις πολεμικές επιχειρήσεις της Αντάντ στην περιοχή. Οι μεγαλύτερες απώλειές του προήλθαν από τις ασθένειες  και όχι τις πολεμικές συγκρούσεις και οι μεγαλύτερες υλικές φθορές προέκυψαν λόγω της πυρκαγιάς του 1917.

Πρωτότυπα φωτογραφικά άλμπουμ με λήψεις της επίσημης Φωτογραφικής Υπηρεσίας της Στρατιάς της Ανατολής (Séction Photographique de l’Armée d’Orient, SPAO), αλλά και άλλες ερασιτεχνικής παραγωγής, γυάλινες διαφάνειες προβολής, ζωγραφικά έργα, επιστολικά δελτάρια, σχέδια και εκδόσεις της εποχής επιχειρούν να ανασυνθέσουν ιστορικά τον τόπο και τον χρόνο.

Αναπαραστάσεις που μεταφέρουν την εικόνα ότι στη δίνη του  Μεγάλου Πολέμου (1914-1918) η Θεσσαλονίκη βρέθηκε κυριολεκτικά στο «μάτι του κυκλώνα». Μια φαινομενική νηνεμία που διαφαίνεται σε στερεότυπα που δημιουργήθηκαν ή διατηρήθηκαν την περίοδο αυτή: οι «Κηπουροί της Θεσσαλονίκης» για τους στρατιώτες της πολεμικής απραξίας των μετόπισθεν, «η πολυπόθητη πόλη» και «το μαργαριτάρι του Αιγαίου» για τη γραφική και εξωτική Θεσσαλονίκη.

Στην έκθεση συμπεριλαμβάνονται αυθεντικά αντικείμενα της εποχής από τη δωρεά του Γεώργιου Κιουρτζιάν προς το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού.

Οι φορείς οι οποίοι συνέβαλλαν με υλικοτεχνική υποδομή και δανεισμό εκθεμάτων στην πραγματοποίηση της έκθεσης είναι οι εξής: Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας-Παράρτημα Κεντρικής Μακεδονίας, Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης ΑΠΘ, Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας, Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης, Ιστορικό Συλλεκτικό Αρχείο Θεσσαλονίκης Μάνου Μαλαμίδη και Yiakoumis / Pierre de Gigord, Kallimages, Paris.

Επιπλέον, συνεργάστηκαν με το Μουσείο δανείζοντας εκθέματα οι συλλέκτες: Αρσέν και Ρουπέν Καλφαγιάν, Γιώργος Κωνσταντινίδης, Βύρωνας Μήτος, Βασίλης Νικόλτσιος, Άλκης Ξανθάκης, Διονύσης Στεργιούλας.

Πηγές: www.elculture.gr/blog/στη-δίνη-του-μεγάλου-πολέμου-μουσείο-β - http://www.mbp.gr/en/exhibitions/%C2%AB-vortex-great-war-thessaloniki-arm%C3%A9e-d%E2%80%99-orient-1915-1918%C2%BB

Εξερευνώντας κόσμους πέρα από τη Γη. Exploring worlds beyond Earth

Μικροί πλανήτες όπως η Γη είναι πολύ συνηθισμένοι στον Γαλαξία μας. Exoplanets, plasma physics and the X-ray Universe are the topics chosen by ESA to be considered for the fourth medium-class mission slot, for launch in 2025. Credit: ATG medialab

Έχουν περάσει είκοσι πέντε χρόνια από τότε που εντοπίστηκε ο πρώτος πλανήτης έξω ​​από το Ηλιακό μας Σύστημα. Μέχρι σήμερα, έχουμε ανακαλύψει περισσότερους από 4.000 εξωπλανήτες, που κυμαίνονται από μικρούς βραχώδεις πλανήτες όπως η Γη έως και αέριους γίγαντες όπως ο Δίας. Η καθηγήτρια Giovanna Tinetti, ερευνήτρια στον τομέα των εξωπλανητών που εργάζεται στο UCL (University College London), τόνισε ότι «τώρα γνωρίζουμε πως στατιστικά, θα πρέπει να περιμένουμε τουλάχιστον έναν πλανήτη γύρω από κάθε αστέρα στο Γαλαξία μας. Μιλάμε κυριολεκτικά για δισεκατομμύρια εξωπλανήτες. Με αυτές τις πληροφορίες, οι ερωτήσεις που επικεντρώνουμε σήμερα την προσοχή μας είναι: Πώς μοιάζουν αυτοί οι πλανήτες; Πώς διαμορφώνονται και πώς εξελίσσονται; Αυτό είναι, νομίζω, το είδος των ερωτήσεων που θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε μέσα στην επόμενη δεκαετία.»

Μικροί πλανήτες όπως η Γη είναι πολύ συνηθισμένοι στον Γαλαξία μας

The basic chemistry for life has been detected in a second hot gas planet, HD 209458b, depicted in this artist's concept. Two of NASA's Great Observatories - the Hubble Space Telescope and Spitzer Space Telescope, yielded spectral observations that revealed molecules of carbon dioxide, methane and water vapor in the planet's atmosphere. HD 209458b, bigger than Jupiter, occupies a tight, 3.5-day orbit around a sun-like star about 150 light years away in the constellation Pegasus. Planets like this one, which circle stars beyond our sun, are called exoplanets. Credit: NASA/JPL-Caltech/T. Pyle (SSC)

Είναι πέρα ​​από κάθε αμφιβολία ότι η αποστολή Kepler ήταν μια πρωτοποριακή διαστημική συσκευή που μας έφερε πιο κοντά σε απαντήσεις στα θεμελιώδη ερωτήματα. Κατάφερε να εντοπίσει περισσότερους από 4000 εξωπλανήτες μέχρι το 2013 που έφτασε στο τέλος της. Ο κ. Dimitar Sasselov, καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Harvard και μέλος της αποστολής Kepler, επεσήμανε ότι «το Kepler προσπάθησε να βρει τα στατιστικά στοιχεία - πόσο συνηθισμένοι είναι οι πλανήτες όπως η Γη. Γνωρίζουμε ότι μικροί πλανήτες όπως η Γη, είναι πολλές φορές πιο συνηθισμένοι στον Γαλαξία μας από ότι είχαμε φανταστεί πιο πριν. Οι πλανήτες λοιπόν που ανήκουν στην κατοικήσιμη ζώνη είναι πολύ περισσότεροι.» Παρόλα αυτά, το γεγονός ότι ένας πλανήτης ανήκει στην κατοικήσιμη ζώνη, δεν σημαίνει ότι είναι κατοικήσιμος ή ότι έχει ζωή. Ο καθηγητής πρόσθεσε ότι «αν δεν κατανοήσουμε τη βασική γεωχημεία αυτών των πλανητών δεν μπορούμε να κατανοήσουμε ούτε την αναζήτηση στοιχείων για ζωή». Σίγουρα, υπάρχουν πολλά ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν και πολλά μυστήρια που πρέπει να λυθούν τα επόμενα χρόνια.

Είναι σημαντικό να μελετήσουμε τις ατμόσφαιρες των εξωπλανητών

In this artist’s concept, X-ray and extreme ultraviolet light from a young red dwarf star cause ions to escape from an exoplanet’s atmosphere. Scientists have developed a model that estimates the oxygen ion escape rate on planets around red dwarfs, which plays an important role in determining an exoplanet’s habitability. Credits: NASA Goddard/Conceptual Image Lab, Michael Lentz, animator/Genna Duberstein, producer

Γνωρίζοντας ότι υπάρχει πληθώρα εξωπλανητών εκεί έξω, ειδικά σχεδιασμένες αποστολές θα αφιερώσουν το χρόνο τους για μια πιο λεπτομερή μελέτη αυτών. Επί του παρόντος, δε διαθέτουμε πολλές πληροφορίες σχετικά με τις συνθέσεις τους, την ατμόσφαιρά τους και άλλες λεπτομέρειες που θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν να απαντήσουμε στα κύρια ερωτήματά μας. Πλέον, με την τεχνολογία που έχουμε αναπτύξει, είναι εφικτή η έρευνα ενός μεγάλου αριθμού πλανητών και είναι η πρώτη φορά που μπορούμε να αναπτύξουμε μια ταξινόμηση των πλανητών - μια οργανωμένη λίστα των κατηγοριών πλανητών και να δώσουμε περαιτέρω απαντήσεις.

Μια τέτοια αποστολή θα είναι η διαστημική συσκευή ARIEL (Atmospheric Remote - sensing Exoplanet Large - survey), η οποία αποτελεί μία από τις υποψήφιες αποστολές της ESA (Ευρωπαϊκή Εταιρία Διαστήματος). Ο κύριος στόχος της είναι να μελετήσει τις ατμόσφαιρες εκατοντάδων πλανητών και να καταλάβει πώς σχηματίζονται και εξελίσσονται. Η κύρια διαφορά σε σχέση με άλλες αποστολές είναι ότι το ARIEL δε θα ανιχνεύσει νέους πλανήτες, αλλά θα επικεντρωθεί στην ατμοσφαιρική σύνθεση των ήδη γνωστών εξωπλανητών. Σύμφωνα με την κεντρική ερευνήτρια της αποστολής και καθηγήτρια του UCL, κ. Tinetti: «Το ARIEL θα αναλύσει τις ατμόσφαιρες των εξωπλανητών με τη μέθοδο της φασματοσκοπίας. Επιπλέον, πρόκειται να μελετήσει τις ατμόσφαιρες αρκετών εκατοντάδων εξωπλανητών. Αυτά είναι δύο χαρακτηριστικά του ARIEL που καθιστούν την αποστολή διαφορετική από άλλες διαστημικές αποστολές που έχουν προγραμματιστεί από την ESA ή τη NASA.»

Η ατμόσφαιρα αποτελεί τη μόνη περιοχή ενός εξωπλανήτη που είναι άμεσα παρατηρήσιμη και από την οποία οι επιστήμονες μπορούν να αντλήσουν πληροφορίες σχετικά με το μέγεθος, τη μάζα του πλανήτη και την απόστασή του από τον κεντρικό αστέρα. Η καθηγήτρια Tinetti πρόσθεσε ότι «Η ατμόσφαιρα είναι φτιαγμένη από αέρια, τα μόρια των οποίων είναι διαφανή ή αδιαφανή σε διαφορετικές περιοχές του φάσματος. Με αυτό τον τρόπο, μπορούμε να καταλάβουμε από μακρινή απόσταση τι συμβαίνει στον εξωπλανήτη, επειδή παρατηρούμε τα αποτυπώματα των μορίων στην ατμόσφαιρα.»

Είναι σημαντική η ανίχνευση εξωπλανητών στη γειτονιά μας, έτσι ώστε να τους μελετήσουμε καλύτερα με το ARIEL!

NASA's Transiting Exoplanet Survey Satellite (TESS), shown here in a conceptual illustration, will identify exoplanets orbiting the brightest stars just outside our solar system. Credit: NASA's Goddard Space Flight Center

Παρά το γεγονός ότι έχουμε εντοπίσει ένα σημαντικό αριθμό εξωπλανητών, παραμένει πολύ μικρός δεδομένης της μεγάλης κλίμακας του Γαλαξία μας και του Σύμπαντος. Είναι λοιπόν σημαντικό να ανιχνεύσουμε περισσότερους πλανήτες και το TESS (Transit Exoplanet Survey Satellite), αποστολή της NASA που πρόκειται να εκτοξευθεί μέσα στον επόμενο χρόνο, θα έχει ως κύριο στόχο την ανίχνευση μικρών εξωπλανητών στη γειτονιά του Ηλιακού μας Συστήματος. Αυτοί οι πλανήτες θα είναι πολύ καλοί στόχοι για να μπορούμε να μελετήσουμε λεπτομερώς τις ατμόσφαιρές τους. Ο καθηγητής Dimitar Sessalov, τόνισε ότι «το TESS θα προσπαθήσει να ανακαλύψει τους πλησιέστερους πλανήτες που μπορούμε να μελετήσουμε με τα τηλεσκόπια που έχουμε. Το TESS είναι απλώς μια μηχανή που θα παρέχει στόχους για τα μεγαλύτερα τηλεσκόπια και για την αποστολή ARIEL. Το TESS βρίσκει τους πλανήτες, το ARIEL τους μελετά. Δουλεύουν παράλληλα, αλλά οι ρόλοι τους είναι εντελώς διαφορετικοί.»

Η αναζήτηση της ζωής πέρα ​​από τη Γη δεν είναι εύκολη υπόθεση

TESS spacecraft awaits installation of cameras and other instruments. Credit: Orbital ATK

Η συνειδητοποίηση ότι οι πλανήτες που μοιάζουν με τη Γη είναι πολύ συνηθισμένοι στο Γαλαξία μας, οδήγησε στη δημιουργία του TESS, της διαστημικής συσκευής που θα ερευνήσει ολόκληρο τον ουρανό για να βρει τους πλησιέστερους εξωπλανήτες. Ωστόσο, δεν είναι δόκιμο να θεωρούμε τους πλανήτες που μοιάζουν με τη Γη ως κατοικήσιμους κόσμους ή ως τους μόνους υποψήφιους πλανήτες για την υποστήριξη ζωής. Η κα. Tinetti, διευκρίνισε ότι «αυτό που παρατηρούμε εκεί έξω είναι μια τεράστια ποικιλία πλανητών γι’ αυτό και η σκέψη ότι οι κατοικήσιμοι κόσμοι πρέπει να μοιάζουν με τη Γη είναι, κατά τη γνώμη μου, αρκετά γεωκεντρική και ίσως λανθασμένη». Το ARIEL είναι μια αποστολή που θα προσφέρει στους επιστήμονες μια μεγάλη βάση δεδομένων από εκατοντάδες εξωπλανήτες και επιπλέον, θα δώσει πληροφορίες και για το ζήτημα της ανάπτυξης ζωής σε άλλους κόσμους. Η κα. Tinetti τόνισε ότι «πριν επικεντρωθούμε στις ερωτήσεις σχετικά με το πώς μοιάζουν οι κατοικήσιμοι πλανήτες, πρέπει να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει με αυτούς τους πλανήτες. Για να το κάνουμε αυτό, πρέπει να έχουμε ένα μεγάλο δείγμα εξωπλανητών, όχι απλώς δεκάδες. Στο τέλος της ημέρας ακόμα δε γνωρίζουμε ποια είναι η κανονικότητα των πλανητών στον Γαλαξία μας. Δεν μπορούμε να πούμε: "Αυτός είναι ένας πραγματικά περίεργος εξωπλανήτης". Είναι παράξενος ίσως σε σύγκριση με τη Γη, αλλά αν δεν γνωρίζουμε πώς μοιάζουν γενικά οι πλανήτες, είναι πολύ δύσκολο να κρίνουμε.»

To find another planet like Earth, astronomers are focusing on the 'habitable zone' around stars--where it's not too hot and not too cold for liquid water to exist on the surface. Credit: NASA

Επιπρόσθετα, ο κ. Sasselov έδωσε έμφαση σε μια άλλη πτυχή που αφορά την ανάπτυξη ζωής σε εξωπλανήτες: το βαθμό δυσκολίας/ευκολίας να αναπτυχθεί η ζωή σε έναν πλανήτη, ακόμα κι αν υπάρχουν οι συνθήκες. «Μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι εάν οι συνθήκες και το κλίμα υπάρχουν, όπως συμβαίνει σε μερικούς πλανήτες που μοιάζουν με τη Γη, η ζωή μπορεί να αναπτυχθεί. Από την άλλη πλευρά, μπορεί να αποδειχθεί ότι η Γη είναι ένας πολύτιμος μικρός πλανήτης με ζωή σ 'αυτήν και υπάρχουν μόνο μερικές χιλιάδες όπως αυτόν στον Γαλαξία. Δεν γνωρίζουμε την απάντηση και σε αυτό προσπαθεί να απαντήσει ο κλάδος που μελετά την προέλευσης της ζωής.»

Το νερό είναι πολύ συνηθισμένο στο Σύμπαν - δεν μπορείς να το αποφύγεις!

This artist's concept depicts Kepler-186f, the first validated Earth-size planet to orbit a distant star in the habitable zone -- a range of distance from a star where liquid water might pool on the planet's surface. The discovery of Kepler-186f confirms that Earth-size planets exist in the habitable zones of other stars and signals a significant step closer to finding a world similar to Earth. Credit: NASA

Μέχρι σήμερα, η έρευνα στο Γαλαξία μας έχει δείξει ότι το νερό είναι πολύ συνηθισμένο στο Σύμπαν. Συνήθως, το νερό θεωρείται απαραίτητο στοιχείο για την ανάπτυξη ζωής. Είναι όμως όντως έτσι;

Ο κ. Sasselov τόνισε ότι: «Η ζωή στη Γη λειτουργεί με το νερό ως διαλύτη. Τα μόρια απαιτούν νερό ως διαλύτη. Αλλά αυτό μπορεί να μην είναι το μοναδικό μονοπάτι. Μέχρι να γνωρίζουμε αν αυτό είναι το μοναδικό ή απλά μια από τις πολλές επιλογές, δεν μπορούμε να πούμε τίποτα με σιγουριά». Ουσιαστικά, ανιχνεύουμε νερό στο Γαλαξία μας τόσο συχνά, επειδή υπάρχει σε πολύ μεγάλες ποσότητες. Για παράδειγμα, νερό έχει εντοπιστεί σε καυτούς Δίες (hot Jupiters), γιγαντιαίους πλανήτες που βρίσκονται σε πολύ κοντινή τροχιά γύρω από τον αστέρα τους. Ωστόσο, αυτοί οι πλανήτες δεν μπορούν να κατοικηθούν επειδή η θερμοκρασία τους είναι εξαιρετικά υψηλή. Η κα. Tinetti πρόσθεσε ότι: «Η ζωή όπως τη γνωρίζουμε, απαιτεί υγρό νερό στην επιφάνεια. Εάν πρόκειται για μια πραγματική προϋπόθεση ή υπάρχουν άλλες μορφές ζωής που δεν συνδέονται απαραίτητα με το υγρό νερό, είναι μια ερώτηση που εξακολουθεί να μας απασχολεί και χρήζει έρευνας».

Με αποστολές όπως το TESS και το ARIEL, ευελπιστούμε ότι θα έρθουμε πιο κοντά σε απαντήσεις που αφορούν τα θεμελιώδη ερωτήματα της επιστήμης και της κοινωνίας: Πώς σχηματίζονται οι πλανήτες; Υπάρχουν άλλοι πλανήτες όπως η Γη; Θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν ζωή; Υπάρχει άλλος τύπος ζωής;

Οι απαντήσεις θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα όχι μόνο τη Γη και τη θέση μας στο Γαλαξία, αλλά και το Σύμπαν στο σύνολό του.

Πηγές: https://exoplanets.nasa.gov/ - https://phys.org/news/2017-08-nasa-transiting-exoplanet-survey-satellite.html - https://ariel-spacemission.eu/ - http://www.tovima.gr/science/article/?aid=925353

Δημήτρης Λιαντίνης, Η εντολή του Ρουσσώ και η παρακοή των δασκάλων

Ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ το 1753 (σε ηλικία 41 ετών) σε παστέλ του Maurice Quentin de La Tour.

1. ΠΡOΛOΓΙΚO

 Έκδοση της Πολιτείας του Πλάτωνα, 1713.

Θέλετε να λάβετε ιδέα για τη δημόσια εκπαίδευση; Τότε διαβάστε την Πολιτεία του Πλάτωνα⁽¹⁾, λέει ο Ρουσσώ. Oλοτελώς ανάλογα ένας άλλος μπορεί να ειπεί: Θέλετε να λάβετε ιδέα για το μεγαλύτερο παιδαγωγό της νεότερης εποχής; Τότε διαβάστε το Ρουσσώ.

Ο Καρλ Φρίντριχ Γκέοργκ Σπίττελερ (Carl Friedrich Georg Spitteler, 24 Απριλίου 1845 - 29 Δεκεμβρίου 1924) ήταν Ελβετός ποιητής οραματιστικής φαντασίας και συγγραφέας απαισιόδοξων αλλά ηρωϊκών στίχων. Το 1919 βραβεύτηκε με Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ο Καρλ Σπίττελερ το 1905.

Ωστόσο οι παιδαγωγικές σχολές, τα πανεπιστήμια, οι μαθητές μας, οι δάσκαλοι δεν παρακολουθούν αυτή την κρίση. Τα ονόματα των παιδαγωγών που βρίσκεις στην πρώτη γραμμή είναι ονόματα όπως Πεσταλότσι, Έρβαρτος, Ντιούι, Μοντεσσόρι, Πιαζέ, Κλαπαρέντ, Ντεκρολύ, Μακαρένκο. Και άλλα παρόμοιας επιφάνειας. O Ρουσσώ μπροστά και αγνάντια σ' αυτές τις διασημότητες ακούγεται και φαίνεται παραριγμένος, και κομμάτι περιθωριακός. Λάθος. Η ιδέα μου είναι ότι όλοι αυτοί μπροστά στο Ρουσσώ κρατούν όσο κρατούσαν οι Τελχίνες και οι Κορύβαντες, οι Κουρήτες και οι Κάβειροι, και όλοι οι άλλοι μικροσώματοι μεταλλοτέχνες απέναντι στο θεό Ήφαιστο. Σχετικά με την ανεκτίμητη ακόμη αξία του Ρουσσώ και την άδικη δημοτικότητα όλων των άλλων βρίσκω την ίδια αναλογία που υπάρχει ανάμεσα στο Σπίττελερ και το Νίτσε. Είναι δύο διανοούμενοι που ζήσανε στην Ελβετία, υπήρξανε σύγχρονοι, βρεθήκανε για λίγο αντίπαλοι, και ύστερα χωρίσανε τραβώντας ο καθένας το δρόμο του. O Σπίττελερ δοξάστηκε, διαβάστηκε, θαυμάστηκε και στα 1918 τιμήθηκε με το Νόμπελ λογοτεχνίας.

 Ο Φρειδερίκος Νίτσε το 1882.

O άλλος εγνώρισε μια θηριώδη αγνόηση, έζησε σαν τα πουλιά και τις αρκούδες, τραγούδησε πάνω στα βουνά και τα χιόνια του ευγενικού λευκού (Edelweiss), έκλαψε μαζί με τον Αχιλλέα των ταρσανάδων περπατώντας στους αιγιαλούς της Κυανής Ακτής, και τρελάθηκε στον ανθό της ζωής του. Σαν ήρθε η ώρα του να πεθάνει ήτανε τόσο γνωστός, όσο κι ένας άγνωστος χωρικός σε κάποιο μακρυνό χωριό της Σαχαλίνης. Σήμερα όμως ποια είναι η μεταχείριση των δύο σχετικά με την ανάγνωση και τη γνώση του έργου και του στοχασμού τους; Το Νίτσε τον μελετά και τον ακούει ο ένας στους δύο. Το Σπίττελερ τον αναδιφεί και τον ξεθάβει ο ένας στους διακόσιους. Απόδειξη πως έτσι έχουν τα πράγματα, είναι ότι κι εσύ, αναγνώστη μου, το Νίτσε τον έχεις ακούσει (με πιθανότητα ένα στα δύο). Ενώ το όνομα Σπίττελερ το διαβάζεις πρώτη φορά (με πιθανότητα ένα στα διακόσια).

2. OΡOI

Λούκας Κράναχ ο Πρεσβύτερος, Αδάμ και Εύα, 1531, Δρέσδη, Πινακοθήκη των Παλαιών Δασκάλων.

Τη λέξη εντολή στον τίτλο του κειμένου μου την παίρνω με το νόημα του ορισμού που έδωκε ο θεός στον άνθρωπο, όταν τον εγκατάστησε στον παράδεισο της φύσης, για να τον εργάζεται και για να τον φυλάγει⁽²⁾. Να μη δοκιμάσεις, του είπε, από τον καρπό της γνώσης. Τη λέξη παρακοή την παίρνω με το νόημα της πράξης των Πρωτοπλάστων. Ετόλμησαν να γευτούν τον καρπό της γνώσης. Σήμερα, με την εντατική χρήση εκείνης της αρχικής γνώσης, δε στέκεται αρκετό στους ανθρώπους να εργάζουνται και να φυλάγουν τον παράδεισο της φύσης, αλλά την υβρίζουν και τη μολύνουν. Η υπερβασία τους μάλιστα και η ύβρη θυμίζει την ύβρη της αρχαίας τραγωδίας.

Παρόμοια τις λέξεις εντολή και παρακοή τις λαβαίνω με το νόημα του μύθου των ελλήνων. Να αρκεσθεί ο άνθρωπος στα γήινα δώρα. Και να μην κλέψει από τον Όλυμπο τη φωτιά και τη σοφία⁽³⁾.

Heinrich Füger, Ο Προμηθέας φέρνει τη φωτιά στην ανθρωπότητα, 1817.

Τη λέξη δάσκαλος, ανάμεσα στις τάξεις των άλλων επαγγελμάτων, τη λαβαίνω ωσάν το όργανο, χάρη στο οποίο ο άνθρωπος ξεπέρασε τη φύση και ανοίχτηκε στην ιστορία. O πολιούχος των δασκάλων και των μαθητών είναι ο ήρωας Αδάμ και ο ήρωας Προμηθέας. Oι εφευρέτες και οι πρωτουργοί της γνώσης. Oι δάσκαλοι δουλεύοντας τη νόηση και την επιστήμη⁽⁴⁾ ξετύλιξαν την περιπέτεια του πνεύματος, και εδημιούργησαν τον πολιτισμό. Ιστορία, πνεύμα, πολιτισμός είναι τα τρία οντολογικά ορθώματα του ανθρώπου, που τον ξεχώρισαν από τα υπόλοιπα όντα στη γη, στη φύση, και στο σύμπαν⁽⁵⁾. Όλοι γνωρίζουμε ότι χωρίς τη διδασκαλία, είτε την αυτοσχέδια είτε την κατά σχέδιο, ο άνθρωπος δε θά 'ταν άνθρωπος. Γιατί θα μεγάλωνε για να τραπεί σταθερά στο σχήμα ενός πλάσματος καμπουροειδούς, τρεκλού, ρεκαστικού, και έντρομου⁽⁶⁾. Αναγκαία λοιπόν η δουλειά του δάσκαλου, το να μαθαίνει δηλαδή τους νέους τα γράμματα και τις άλλες μαθήσεις, έχει φύση και φυή φυτουργική. Γιατί η διδασκαλία είναι το μόνο όργανο, η μόνη δύναμη, που σώζει τον άνθρωπο από τότε που εξαιτίας της γνώσης που απόχτησε διακρίθηκε από τα άλλα πλάσματα. Από τότε δηλαδή, που σύμφωνα με το πνεύμα των δύο εκείνων φιλοσοφικών μύθων⁽⁷⁾ εξορίστηκε από τον Παράδεισο της φύσης, ή κρεμάστηκε στην πέτρα του Καυκάσου. Χωρίς το δάσκαλο ο άνθρωπος θά 'ταν βροχή χωρίς νερό. Δώστε του όλα τα μέταλλα και τα πλούτη του Μίδα. Δώστε του κάστρα, και χώρες, και αχανή βουστάσια. Δώστε του ακόμη και το μαγικό δαχτυλίδι του Γύγη⁽⁸⁾. Και πάρτε του την παιδεία. Θα έχετε μπροστά στα μάτια σας μια μάζα μηδενική. Ένα τέλμα, ένα έρμα, κι ένα έρμαιο.

3. ΠΙΣΩ ΣΤΗ ΦΥΣΗ

Άντριου Γουάιεθ, Ο Κόσμος της Χριστίνας, 1948.

Η εντολή που έδωκε ο Ρουσσώ στους δασκάλους, και μέσω των δασκάλων στο ανθρώπινο γένος, είναι ότι το φυτό της παιδείας πρέπει να φυτεύεται στη φύση. O νομοθέτης που θα συντάξει το σύνταγμα της αγωγής των νέων δεν είναι ο νους του ανθρώπου αλλά η σοφία της φύσης. Oι οδηγίες και οι κανόνες της αγωγής είναι τα πιστά αντικρύσματα των αρχών και των νόμων της φύσης. Τα αρχέτυπα και τα παραδείγματα η παιδεία οφείλει να τα λαβαίνει ακολουθώντας την αχάλαστη τάξη των πραγμάτων και των δράσεων. Η υγιής παιδεία  για τον άνθρωπο δεν ημπορεί παρά να είναι το ζωντανό αντίγραφο του έμψυχου ζώου που είναι ο κόσμος⁽⁹⁾. Τι ορίζει λοιπόν η φύση;

Επιτύμβια στήλη πολεμιστή, τέλος 5ου αι. π.Χ. Εικονίζεται ο νεκρός Αλκίας Φωκεύς ως νικητής οπλίτης που πατά νεκρό αντίπαλο. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Photo © ΥΠΠΟΑ, φωτογράφος Ειρήνη Μίαρη.

Η φύση ορίζει ότι τα σώματα στο κενό πέφτουν. Oρίζει ότι ο σκορπιός είναι ένα ιοβόλο δραστικό. Ότι στους εκατό βαθμούς το νερό βράζει, ή στους 27,6 βαθμούς το ανθρώπινο σώμα πεθαίνει⁽¹⁰⁾. Αντίστοιχα, η παιδεία που ακολουθεί τη φύση θα διδάξει πως δεν ημπορείς να ζεστάνεις την οχιά στην αγκαλιά σου. Πως ο παγοποιός για να φτιάξει τον πάγο δεν θα πάρει τη συνταγή από τους μωρούς και τους ρουφιάνους. Πως η κατσίκα που ψόφησε το χειμώνα δε θα ξαναβοσκήσει τον Απρίλη στο λειβάδι. Και πως ο άνθρωπος που πέθανε και ταφιάστηκε, δεν πρόκειται να ξαναζήσει στον αιώνα. Θα ζήσει μονάχα στη μνήμη εκείνων που τον γνώρισαν, τον σπουδάζουν και τον μολογούν. O Καραϊσκάκης σήμερα, για παράδειγμα, δεν ψήνεται στην κόλαση ούτε σεργιανίζει στον παράδεισο. Παρά είναι ένα εικόνισμα κρεμασμένο στη μνήμη μας. Και στην ευγνωμοσύνη μας.

Ο σπουδαίος ζωγράφος του 17ου αι. Καραβάτζο, ανανεωτής της θρησκευτικής ζωγραφικής, έζησε μια οριακή υποκοσμιακή ζωή ως πληρωμένος δολοφόνος. Αυτό δεν τον εμπόδισε να κληροδοτήσει στην ανθρωπότητα ορισμένους από τους πιο συνταρακτικούς πίνακες με θέματα εμπνεόμενα από τη θρησκεία. Ένα βασικό στοιχείο της συγκεκριμένη του παραγωγής ήταν η έντονη χρήση του λαϊκού στοιχείου, των φτωχών ανθρώπων του λαού που αξιοποιεί ως μοντέλα στη ζωγραφική των ιερών προσώπων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι Η Κοίμηση της Θεοτόκου (1605-06). Το έργο είναι έντονα ρεαλιστικό αφού αποδίδει το ουσιαστικό περιεχόμενο της σκηνής με ρωμαλέο τρόπο. Η καθημερινότητα καταφρονεμένων ανθρώπων είναι έκδηλη στις φιγούρες που περιστοιχίζουν την Παναγία. Το σκανδαλώδες, για τη ρωμαϊκή εκκλησία που δεν το έκανε δεκτό, ήταν η εικόνα της νεκρής. Η επίσημη θρησκευτική εξουσία αρνήθηκε, ακριβώς, τον ρεαλισμό του Καραβάτζο ωσάν εκδήλωση του βέβηλου και του ανίερου. Η Παναγία παρουσιάζεται με γυμνές πρησμένες κνήμες, σαν απλή λαϊκή γυναίκα. Λέγεται ότι ο ζωγράφος είχε χρησιμοποιήσει ως μοντέλο το πνιγμένο πτώμα μιας πόρνης.

Oλόκληρη αυτή τη συλλογιστική βάσης, που θεμελιώνει τη θεμέλια πέτρα της φυσικής αγωγής, ο Ρουσσώ την κλείνει σε μία πρόταση: Κανένα άλλο βιβλίο εκτός από τον κόσμο. καμία άλλη διδασκαλία εκτός από τα γεγονότα⁽¹¹⁾. Που, όπου κόσμος και όπου γεγονότα, οφείλουμε να διαβάζουμε: η οδηγία της φύσης, η διδασκαλία της πράξης. Σε άλλο επίπεδο, διατύπωση αρνητική της ίδιας θέσης μας δίνει η σκληρή κριτική που ασκεί ο Ρουσσώ στη μεταφυσική, καθώς την αντιπαραθέτει προς τη φυσική. Η φυσική είναι των πραγμάτων και της φύσης, και έχει αντικείμενο τον κόσμο. Η μεταφυσική είναι των ανθρώπων και του εξωφυσικού, και τη γέννησε η μετέωρη φαντασία. Το ένα είναι πράγμα υλικό. Το άλλο είναι η σκιά του στη συννεφιά. Γράφει: «Ποτέ η γλώσσα της μεταφυσικής δε βοήθησε για την ανακάλυψη έστω και μιας αλήθειας. Απεναντίας εγιόμισε τη φιλοσοφία με παραλογισμούς που μας κάνουν να ντρεπόμαστε, μόλις τους γυμνώσουμε από τα μεγάλα τους λόγια»^(12). Πόσο μελάνι δε θά 'χε χυθεί άσκοπο, και πόσες ανθρωποώρες εργασίας θα είχαν οικονομηθεί για ωφελιμότερη απασχόληση, αν είχαμε ακούσει αυτή την αλήθεια του Ρουσσώ! Και από πόσο πνευματικό κηφηναριό θά 'χαν γλυτώσει οι κοινωνίες μας! Από πόσους καλόγερους, δερβίσηδες, ραββίνους, γκουρού, μπάμπα, ιμάμηδες, και όλα τα αμάν.

Η αντιπαράθεση φυσικής και μεταφυσικής θα βρει την οργίλη της αποθέωση στο στοχασμό του Ρουσσώ, όταν θα μεταφερθεί στην αντιπαράθεση ανθρώπινης παράστασης και φυσικής πραγματικότητας. Εδώ ο Ρουσσώ κρίνοντας την επιστήμη της εποχής του, που καθώς έρχεται από το μεσαίωνα τη θρησκεία και τις δεισιδαιμονίες του ανθρώπινου μυαλού δεν είναι φυσική, μιλάει μια γλώσσα που λυγίζει τους αιώνες, όπως λυγίζει τα ερυθρωμένα μέταλλα το σφυρί του χαλκέα. Ακούστε: «Oι επιστημονικές εταιρείες της Ευρώπης δεν είναι παρά δημοτικά σχολεία ψευδολογιών. Και στην Ακαδημία των Επιστημών ευρίσκει κανείς περισσότερες πλάνες, απ' όσες ημπορεί να βρει σε ολόκληρο συνοικισμό Κάφρων»₍₁₃₎. Θυμίζω πως οι Κάφροι είναι μια λορδωτή δολιχοκέφαλη υποφυλή πολεμοχαρών και ανθρωποφάγων.

4. ΧΕΡΙ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΗ

Τσαρλς Ντέμουθ, Η Αίγυπτος μου, 1927.

Η ένταση και η οργή του στοχασμού του Ρουσσώ για την παιδεία και την επιστήμη της εποχής του δεν είναι εύκολο να κατανοηθεί με τα τρέχοντα μέτρα της ανάλυσης και της έρευνας. Τον κοσμογονικό και τον κοσμοφόρο λόγο που κρύβουν οι προτάσεις του αρχίζεις να τον εννοείς, μόνο όταν βουτήξεις στα γερανίζοντα βάθη. Και ο πυθμένας εδώ είναι μια ορογένεση ιστορίας. Είναι μια πραγματικότητα που τέμνει την εξέλιξη του ανθρώπου σε δύο μέρη. O Ρουσσώ είναι το χρηστηριασμένο πνεύμα που προορίστηκε να εξηγήσει αυτή την τομή. Στέκεται στην κόψη της, και αντικρύζει το παλαιό σαν αποτιμητής και τιμητής. Στρέφεται μπροστά και βλέπει το καινούργιο σαν οραματιστής και νομοθέτης. Ποια είναι αυτή η τομή;

Είναι το ρηγματικό όριο που χώρισε τον κόσμο του χεριού από τον κόσμο της μηχανής. Oρίζει το σημείο της μετάβασης από τη λειτουργική συμπεριφορά του βιοτέχνη στην τυπική μίμηση του βιομήχανου. Η μεταπήδηση από το χέρι και την τέχνη του, τη χειροτεχνία, στη μηχανή και στη μάζα, στην ένταση της παραγωγής, στέρησε την ανθρώπινη δράση από το άρωμα και την ψυχή. Η λατινική λέξη industria, απ’ όπου έχουμε τη λέξη industrie που σημαίνει στις σύγχρονες γλώσσες τη βιομηχανία, εδήλωνε την εντατική παραγωγή. Μία φιλοπονία που φτάνει ως τη βαναυσότητα. O χειροτεχνικός άνθρωπος εδούλεψε τη γης και χάραξε πάνω της το πρόσωπό του σε μια χρονική πορεία που ξεπερνάει τις οχτώ χιλιετίες⁽¹⁴⁾. O βιομηχανικός άνθρωπος άρχισε να αναδύεται πριν από δυόμισυ εκατονταετίες. Από τα μέσα δηλαδή του 18ου αι. Και σήμερα κοντεύει να εξαντληθεί. Νομίζει κανείς ότι αγγίζει κιόλας το βιολογικό και το ιστορικό του τέλος. Αυτή η ανισομέρεια των δύο εποχών λέει πολλά από την άποψη της φυσικότητας, της έντασης, της φθοράς, της ποιότητας που τις χαρακτηρίζει.

Η πρώτη σελίδα της πρώτης έκδοσης του έργου Αιμίλιος, ή Περί Αγωγής στα Γαλλικά.

Η διαφορά ποιότητας ανάμεσα στο χέρι και στη μηχανή δίνει το μέτρο της απόστασης ανάμεσα στην αγωγή του Ρουσσώ που στηρίζεται στη φύση, και στην αγωγή της τρέχουσας αντίληψης που πηγάζει από τη μονοσήμαντη εμπιστοσύνη των ανθρώπων στο μυαλό τους. Θυμηθείτε πως αρχίζει ο Αιμίλιος: «Όλα είναι καλά όταν βγαίνουν από τα χέρια του Πλάστη των πραγμάτων· όλα εκφυλίζουνται στα χέρια του ανθρώπου⁽¹⁵⁾. Πλάστης των πραγμάτων εδώ είναι το άγιο θέλημα της Φύσης». Το χέρι μας, λοιπόν, είναι ο φορέας του σώματος και της ψυχής μας. Συγκλίνει μέσα του την πλούσια χώρα της γνωστικής μας συνείδησης. Μία ολότητα πνεύματος, δηλαδή, που συνταιριάζει και αρμονίζει ολάκερο το ζωϊκό μας ανάβρυσμα. Τις επιθυμίες, τη βούληση, το φως του λόγου, την κόλαση των παθών και τον ήλιο της κυριαρχίας στα πάθη μας. Στο χέρι μας διαχύνουνται και φλεβίζουν τα βιώματα και οι εμπειρίες, η κληρονομική παρακαταθήκη των γνώσεων, οι πόθοι και οι φόβοι μας, η βουή της φαντασίας που μέσα σε μέτρα κατέχει να γίνεται περιβόλι των πουλιών, και ημέρα Λαμπρής. Το χέρι μας είναι το μεταλλείο ενός αχώρητου παρελθόντος. Είναι η βασιλική κληρονομία της ζωής μας. Oι δοκιμές και οι δοκιμασίες, οι γνωρισμοί και τα γνωρίσματα, οι λύπες, οι αγώνες μας που χαράζουν μια ατελεύτητη γραμμή θριάμβων και πτώσεων.

Από πού αρχίζει και πού τελειώνει αυτή η τροχιά ουρανού στη γη, που μεταμόρφωσε τη φύση σε ιστορία; Αρχίζει από τις πιθηκοφόρες αναδύσεις του είδους, και από το homo habilis. Και φτάνει ως τα παιδιά μας. Μετρά κανείς εποχές και καιρούς, τη συσσώρεψη και τις αποθέσεις για δύο εκατομμύρια ενιακόσιες χιλιάδες χρόνια. Oλάκερη ετούτη η αριστοκρατική αλυσίδα κληρονομίας και γένους κλείνεται μέσα στο χέρι μας με την έννοια ότι τα προϊόντα που μας δίνει περιέχουν τη ζεστασιά της ψυχής και την ευγένεια του νου, όπως τα μοίρανε τα καλόπλασε και τα ευλογεί η φύση.

Φερνάν Λεζέ, Οι κατασκευαστές, 1950.

Απέναντι στο χέρι έλαβε θέση η μηχανή. Τη μηχανή δεν την έπλασε η φύση, αλλά ο άνθρωπος που είναι πλάσμα της φύσης. Έτσι, καθώς έρχεται από δεύτερο χέρι, είναι ένα ειδωλοποιημένο είδωλο⁽¹⁶⁾ όπως θά 'λεγε ο Πλάτων. Η μηχανή είναι εύρημα άψυχο, ετεροκίνητο, κρυαδερό. Αλλά και τέλειο. Η μόνη της ατέλεια είναι η τελειότητά της. Όπως το μόνο τρωτό στον άτρωτο Αχιλλέα ήταν η φτέρνα. Η μηχανή μας κοιτά ατενώς. Έχει ορθάνοιχτο το μάτι της ωσάν του πεθαμένου. Όταν γελά φυλάγει τα χείλη της κλειστά, ενώ τα ζυγωματικά της μένουν ασάλευτα. Και δουλεύει τυφλά, άκριτα, αδιαφόρετα, επιταγμένα. Τα πόδια της είναι ραιβόσχημα, και τα χέρια κομμένα στον καρπό. Το νευρικό της σύστημα δείχνει ένα κουβάρι καλώδια κόκκινα, κίτρινα και μαύρα. Έχει για στόμα μια χοάνη δίχως γλώσσα. Τρώει χωρίς ποτέ να πεινά. Και η φύση δύσκολα ανακυκλώνει τα περιτώματά της. O εγκέφαλος της μηχανής δε μετριέται σε όγκο, αλλά σε εμβαδό. Και μέσα στην κάψα του κρανίου της ο χειρουργός χειρουργεί δείχτες ψηφία αριθμούς, τετράγωνα κύκλους κλίμακες, και μετρητές κάθε λογής. Κάποιες φορές, όταν τρέχει στους δρόμους μοιάζει τον τίγρη που σπαράζει ζαρκάδι ή γεροβόνασους. Κι όταν κλαίει, το δάκρυ της κυλάει μαύρος υδράργυρος. Oι μηχανές γεννιούνται ενήλικες και ενήλικες γερνούν. Μοιάζουν τις πόρνες, τους ποδοσφαιριστές, και τους παλαιούς κλαντιάτορες. O ύπνος τους δε ξέρει από όνειρα. Και σαν έρθει η ώρα για να πεθάνουν δε γνέφουν και δε μιλούν. Πώς λυπάται, όταν πεθαίνει εκείνος που δεν εγεννήθηκε; O γιος ενός άτεκνου, για παράδειγμα. Έτσι λυπούνται οι μηχανές, όταν εννοήσουν το θάνατο. Και στο κοιμητήρι τους δε βρίσκεις καντήλι, φανάρι, ή μάρμαρο. Oύτε επιγραφές και Μυροφόρες. Βρίσκεις μονάχα τσακισμένα σωρό τα κόκκαλα, και χαρακίρι σε όλα τα χρώματα τσυ ουράνιου τόξου. Και άφθονη σκουριά. Που η σκουριά είναι για τα πράγματα το ισοδύναμο της λήθης για τους ανθρώπους.

5. Η ΘΕΣΗ ΚΑΙ Η ΑΡΣΗ ΤΗΣ

 Φράνσις Μπέικον, Εικόνα σε ένα τοπίο, 1945.

Μου χρειάστηκε να δώσω μια πολεμική εικόνα της αντιπαλότητας ανάμεσα στο χέρι και στη μηχανή. Γιατί η εναντίωση αυτή υπάρχει ανάμεσα στη φυσική αγωγή του Ρουσσώ, και στην τρέχουσα αγωγή του κατεστημένου, όπως την κατασκεύασε η παρακοή των δασκάλων στην εντολή του Ρουσσώ. Θα δείξω αυτή την άσπονδη έχθρα σε τρεις προτάσεις του Ρουσσώ. Η κάθε μια ημπορεί να διαλυθεί σε χίλιες λεπτομέρειες, και να συνθέσει ύστερα το τοπίο ακέραιο. Από το ένα μέρος η ύπαιθρος γη της αγωγής του Ρουσσώ. Είναι η θέση. Από το άλλο μέρος η άρρωστη πόλη της αγωγής των δασκάλων. Είναι η άρση.

Η πρώτη πρόταση λέει: Να μειώνεις τις ανάγκες σου σημαίνει ότι αυξαίνεις τη δύναμή σου⁽¹⁷⁾. 

Κάποιος παλαιός φιλόσοφος το ίδιο νόημα τό 'χε διατυπώσει σ' ένα τρόπο ανάλογα λιτό, ανάλογα αγροίκο, και ανάλογα γενναίο. Δώσε μου, έλεγε, νά 'χω το ψωμί και το νερό, κι εγώ σου παραβγαίνω στην ευτυχία με το Δία. Στη φύση δε θα βρεις πουθενά το βοηθητικό και το πρόσθετο. Στη φύση όλα είναι αναγκαία. Και κάθε αναγκαίο φτάνει να αναπληρώσει χιλιάδες δευτερεύοντα και περιττά. Oι χαμάδες ελιές που τσιμπολογούν τα κοτσύφια ή το γρασίδι που τρώει στην πρασιά το ερίφιο είναι γεύμα περιφανώς πλουσιότερο από το τραπέζι του Τριμαλχίωνα που περιγράφει στο Σατυρικό του ο Πετρώνιος. Μείωνε, λοιπόν, τις ανάγκες σου για νά 'σαι κυρίαρχος, λέει ο Ρουσσώ.

Μπέρυλ Κούκ, Oyster Bar in Central Station, 1994.

Όμως η σύγχρονη αγωγή τι λέει; Όλος ο πονοκέφαλος, και όλη η εξυπνάδα της σύγχρονης αγωγής εξοδεύεται στο πώς να δημιουργεί καινούργιες ανάγκες στους ανθρώπους. Η χολέρα του μοντέρνου σχολείου και του πνεύματος της εποχής είναι η χρήση, η αφθονία, η κατανάλωση, ο ευδαιμονισμός. Για την τρέχουσα αγωγή ευτυχία του ανθρώπου σημαίνει να σπαταλά συνεχώς, για να καλύπτει ανάγκες, που οι πλείστες είναι τεχνητές. Γιατί τις δημιουργεί αναπότρεπτα πλέον η ενοχή που υπάρχει μέσα στον ίδιο το μηχανισμό της χρήσης του περιττού. Κι εδώ εντοπίζεται το λογικό παράλογο που γίνεται τραγικό στοιχείο στη ζωή μας. Είναι η εμπλοκή μας στο φαύλο κύκλο: ικανοποίηση των απαιτήσεων ίσον αύξηση των αναγκών. Η ικανοποίηση του περιττού θα αυξαίνει αναγκαία τη βουλιμία του ανθρώπου. Είναι γνωστή η ιστορία για τον πρίγκιπα της εποχής μας που στα δώδεκα χρόνια του είχε μπουχτίσει τα πάντα. Κι απέ, το μόνο που τού 'δινε χαρά ήταν να δένει τις γάτες και να τους βγάζει τα μάτια. Αυτή η προϊούσα αύξηση της τάσης να χρησιμοποιούμε τα αγαθά, που παλιά την είχε ιστορήσει ο μύθος με το άπατο πιθάρι των Δαναΐδων, σήμερα περιγράφεται με την καταφυγή σης δρόγες και τα άλλα παραισθησιογόνα. Τελικά, τα ναρκωτικά δίνουν τη λύση με το θάνατο του χρήστη. Όχι τυχαίο, αλλά λογικά ακόλουθο είναι πως τούτη η πληγή ήρθε στην Ευρώπη από την Αμερική. Γιατί; Γιατί η Αμερική ελάνσαρε στον κόσμο το συρμό της κατανάλωσης, και το ιδεώδες του ευδαιμονισμού. (Κι ένα στρώμα ακόμη πιο βαθιά: μη λησμονούμε πως η Αμερική είναι η κοιτίδα της μηχανής). Στο ίδιο πλέγμα συμπεριφοράς ανιχνεύουμε και το Aids. Το Aids το γέννησε η τάξη της φύσης να τιμωρήσει την ύβρη του ανθρώπου. Την υπερκατανάλωση, δηλαδή, τον εκχυδαϊσμό, την ευτέλιση, και την ατίμωση του ερωτικού αγαθού.

Μετά τον Κάιν το φονιά, ο μεγαλύτερος Κάιν και καγιάς της ανθρωπότητας είναι ο Αυνάν που ανακάλυψε τον αυνανισμό. Την κάρπωση δηλαδή της άγονης ηδονής. Oσάκις συνέρχοταν προς τη γυναίκα του, λέει η Γραφή⁽¹⁸⁾, ο Αυνάν «εξέχεεν επί την γην του μη δούναι σπέρμα». Το Aids είναι η τιμωρία της φύσης για την ακραία συνέπεια του αυνανισμού.

Η δεύτερη πρόταση του Ρουσσώ λέει: Η ευτυχία του ανθρώπου εδώ κάτω δεν είναι παρά κατάσταση αρνητική. Πρέπει να την μετράμε με την ελάχιστη ποσότητα των πόνων που δοκιμάζουμε⁽¹⁹⁾.

Χρυσό ενεπίγραφο φύλλο μυρτιάς ή δάφνης, τέλος 4ου αι. π.Χ. Από το ανατολικό νεκροταφείο της Πέλλας. Φέρει στικτή επιγραφή σε τρεις στίχους: ΦΕΡΣΕΦΟΝΗΙ ΠΟΣΕΙΔΙΠΠΟΣ ΜΥΣΤΗΣ ΕΥΣΕΒΗΣ. Εφορεία Αρχαιοτήτων Πέλλας. Photo © ΥΠΠΟΑ.

Αυτό σημαίνει: Για να σου πω πόσο αξίζεις, μη μου λες τι απόχτησες και τι κατέχεις. Πες μου σωστότερα πόσα πλήρωσες ως τώρα, και τι ακόμη δε χρεωστάς. Εδώ πρόκειται μια στάση ζωής που γεννά τα ανήμερα ερωτήματα. Σε ποιον χρεωστά τάχατες ο νέος άνθρωπος; Δεν έρχεται στον κόσμο ελεύθερος, καθαρός, αχρέωτος; Όχι! αποκρίνεται η αγωγή της φύσης. Γιατί ο κάθε άνθρωπος που γεννιέται έχει ταυτόχρονα χρεωθεί με το δεδομένο ότι του χαρίζεται η ζωή. Και η ζωή για τον καθένα μας είναι δώρο πολυτιμότερο από το χρυσοφόρο Παγγαίο, ή από το Δέλτα του Νείλου. Ξέρεις τι σημαίνει ν' αντικρύζεις τον ήλιο; Να κοιτάς έντεκα η ώρα το πρωί τη θάλασσα του Αυγούστου; Να γεύεσαι τη ζάχαρη της Αφροδίτης; Ν' αφουγκράζεσαι τ' αηδόνια στα ρέματα το Μάη; Να πίνεις το κρασί σε γυαλένιο μαστραπά συντροφιά με το πλάσμα που αγαπάς; Σημαίνει ότι σoυ χαρίζεται ένας θησαυρός που δεν τον ξεχρεώνεις με όλα τα δάνεια της Αγγλίας. O μεγάλος μας ποιητής και ο πρώτος την αυταξία της ζωής την περιγράφει σ' ένα λαμπρό στίχο του.⁽²⁰⁾ 

Δεν τό 'λπιζα νάν' η ζωή μέγα καλό και πρώτο.

Ερυθρόμορφος κρατήρας με παράσταση Νέκυιας (Κάτω Κόσμου). 450-440 π.Χ. Αττικό εργαστήριο, Αποδίδεται στον Ζωγράφο της Νέκυιας (επώνυμο αγγείο). New York, The Metropolitan Museum of Art. Photo © The Metropolitan Museum of Art. Image source: Art Resource, NY.

Ιδού γιατί από τη στιγμή που γεννιέται ο άνθρωπος αρχίζει την απόσβεση του χρέους της ζωής του. Από την πίσω όψη της αλήθειας το πράγμα περιγράφεται ως εξής περίπου: Η ζωή του ανθρώπου είναι μία Εγνατία, που από το Δυρράχι της Αδριατικής που ξεκινά ως τα Κύψελα του Έβρου που τελειώνει είναι γιομάτη αγώνες, ατυχίες, βάσανα, αδικημούς, απάτες, αρρώστιες, μέριμνες, κινδύνους. O άνθρωπος την τραβά από την αρχή ως το τέλος ωσάν να περπατά στρωμένο ναρκοπέδιο. Κι όσο φτάνει προς το τέλος, τόσο πλησιάζει στα πιο φοβερά από τα φοβερά. Στα άθλια γερατειά δηλαδή και στον ανεξίλαστο θάνατο. Και το τέλος; O άνθρωπος πεθαίνει αναίτια, άχρηστα, ανώφελα. Πεθαίνει άδικα, κριματισμένα, παράλογα, μουγγά. Σαν το σκυλί που λέει ο Κάφκα⁽²¹⁾.  Καθώς πέφτει, η αυλαία σβήνει το φως, όπως η νύχτα σβήνει την αστραπή.

Πολύ κοντά στο ακρότατο άκρο έρχεται η τρίτη πρόταση του Ρουσσώ, να συμπληρώσει την προηγούμενη: O άνθρωπος φυσιολογικά μαθαίνει να υποφέρει συνεχώς, και πεθαίνει ειρηνικά⁽²²⁾.

Η πάλη του Διγενή και του Χάρου. Έργο του Δ. Σκουρτέλη. (Λεπτομέρεια)

Έχω την ιδέα ότι αυτή η πρόταση είναι ο πιο μεστός παιδαγωγικός λόγος που ξεστόμισε η ανθρώπινη σοφία. Όποιος ημπορεί να τον εφαρμόσει στη ζωή του, αυτός νικάει τη μοίρα. Το κομμάτι, δηλαδή, που του μοιράζει η φύση. Γίνεται το πλάσμα που, δεν υπερβαίνει βέβαια, αλλά οπωσδήποτε υψώνεται, στην περιωπή του πλάστη του. Τον άνθρωπο τούτο δεν ημπορεί να τον βλάψει ούτε η τύχη, ούτε ο καιρός, ούτε ο θεός. Πώς να τον πούμε; που λέει ο Πίνδαρος. Άνθρωπο να τον πούμε, ή να τον πούμε ήρωα;⁽²³⁾ Για να καταλάβεις το λάμπος και το «γάρμπος» ετούτης της πρότασης, θα την ζωγραφίσω στο παράδειγμα: Πες πως ο θάνατος, που περιμένει τον καθένα μας στη στροφή, είναι ένα άγριο λιοντάρι. Όταν ζήσει κανείς βολεμένα και μαλακά, εγκλωβισμένος στα αγαθά της κοιλιάς και αποζητώντας την άνεση μόνο, και την εύκολη διολίσθηση, σαν έρθει η ώρα του, θα τον συντύχει ο θάνατος και θα τον σπαράξει, όπως το λιοντάρι σπαράζει τον ανήμπορο. Εκείνος όμως που ζει μέσα στην τραχύτητα και την απειλή, που ανεβαίνει το κακό κι από το κακό πατάει το χειρότερο, θα επιπέσει απάνου στο θάνατο, όπως ο Ηρακλής στο λιοντάρι της Νεμέας. Ετούτος είναι ο Διγενής, που τον φθονάει ο Χάρος. Και τον παλεύει με το δόλο μόνο. Και με τη χωσιά.

Πήλινο μικρογραφικό τραπέζι παιχνιδιού με θρηνωδούς, 580-570 π.Χ. Από τον Κεραμεικό. Αρχαιολογικό Μουσείο Κεραμεικού. Photo © ΥΠΠΟΑ.

Λέγοντας ο Ρουσσώ πως εκείνος που μαθαίνει να υποφέρει πεθαίνει ειρηνικά, εννοεί ακριβώς ένα είδος εγκαρτέρησης μπροστά στο θάνατο που είναι ικανή να μας χαρίσει μόνο η συνειδητή θητεία μας στη δυσχέρεια της ζωής. Η συνεχής επανατροφοδότηση με λύπη μας κάνει ισοσθενείς με τη λύπη του θανάτου. Ωστόσο οι δάσκαλοι και η τρέχουσα αγωγή ό,τι μαθαίνουν στους νέους είναι ακριβώς το αντίθετο. Γιατί τους μαθαίνουν ότι η ζωή είναι λεωφόρος αύξουσας ευκολίας. Ότι όλα τα υψίσημα και τα τριγωνομετρικά σημεία της είναι η επιτυχία, οι χαρές, η απόλαυση, τα γέλια, οι διασκεδάσεις, οι «συμφωνίες και οι χοροί». Και το μόνο πράγμα για το οποίο δε μιλάμε στους νέους είναι ο θάνατος και η ανάγκη για τη μελέτη του. Oι νήπιοι!⁽²⁴⁾  που λέει ο αρχαίος ποιητής. Από φόβο κι από άγνοια τους κρύβουμε προσεχτικά πως κάτω από το πλατύσκαλο στην πόρτα του σπιτιού τους κρύβεται η φοβερή οχιά. Και περιμένει τη βέβαιη ώρα της. Νομίζουμε πως, αν μιλήσουμε στα παιδιά για το θάνατο, θα τους καλλιεργήσουμε το μηδενισμό και την απελπισία. Θα τα σπρώξουμε να πισωστρίψουν στη ζωή. Και δεν υποψιαζόμαστε πόση λάμψη και ρώμη, πόσος οίστρος ζωής και τιμιότητα, πόση μέθη αλήθειας θα ξεπηδήσει από αυτή τη ρεαλιστική τους αναμέτρηση με το φαινόμενο του θανάτου.

Μαρκ Σαγκάλ, Το μήνυμα του Οδυσσέα, 1968.

Εκείνοι που έκαμαν τις μεγάλες πράξεις, και έζησαν τα ωκεάνεια συναισθήματα, επέτυχαν τον άθλο τους ακριβώς γιατί άγγιξαν το σώμα της πραγματικότητας και της αλήθειας. Εκτός από το Δον Κιχώτη με τους ανεμόμυλους, ξέρεις άλλον ήρωα που να στήριξε τις πράξεις του στην πλάνη; O Όμηρος την πρόταση του Ρουσσώ πως ο άνθρωπος φυσιολογικά μαθαίνει να υποφέρει σε όλη τη ζωή του, μας την εδίδαξε απλά. Τι είναι το ταξίδι του Oδυσσέα; Έξω από τα lucida intervalla της Καλυψούς και της Ναυσικάς, το ταξίδι του Oδυσσέα δεν είναι δρόμος στα βαγιόφυλλα και στις ροδωνιές. Αλλά είναι μια ανερχόμενη εμπειρία ρίσκου, τραχύτητας, απειλής. Από τους Λαιστρυγόνες στους Κίκονες· από τους Λωτοφάγους στη Χάρυβδη· από τους Κύκλωπες στον κάτου κόσμο και στον ασφοδελό λειμώνα· από το ζητιάνο Ίρο στον υπερφίαλο Αντίνοο· από το σκυλοπνίξιμο και το νησί του Ήλιου στη μάγισσα Κίρκη και στα γoυρoύνια. Έχει λάθος ο Καβάφης που λέει πως όλα τούτα τα τέρατα δε θα τα συναντήσουμε στο δρόμο μας, αν δεν τα κουβαλάμε στην ψυχή μας. Θαρώ πως μας τα εξηγεί πολύ ιδεαλιστικά. O λύκος, ο lupus που έλεγε ο Χομπς, δεν είναι μονάχα μέσα στον άνθρωπo. Κυρίως βρίσκεται απέξω τoυ. Τα θηρία της Oδύσσειας είναι και οι πλεχταριές τα φίδια, είναι και οι αγέλες από ύαινες, είναι και η αραδαριά τα όρνια που κυριαρχούν στην ενδοχώρα του φυσικού και του κοινωνικού μας περίγυρου. O Oδυσσέας ενάντια σε τούτο το κακό χρειάζεται να αντιπαλεύει συνέχεια. Όφειλε να κυριεύει τη ζωή του κάθε φορά από την αρχή. Όπως ο καταχτητής την επόμενη εχθρική πόλη. Δεν πετυχαίνει λίγο κάλμα στον παραδαρμό. O γόρδιος κόμπος της ζωής μας είναι πως δεν προφταίνουμε να πρoφτάσoυμε⁽²⁵⁾.Μόνο ένα τέτοιο ταξίδι στην ανερχόμενη δυσχέρεια χορήγησε τα νόμιμα στον Oδυσσέα να αράξει στην Ιθάκη. Να πεθάνει δηλαδή ήσυχα, καθώς λέει ο Ρoυσσώ. Τι θα πει πεθαίνω ήσυχα;

Ζακ-Λουί Νταβίντ, Ο Θάνατος του Σωκράτη, 1787.

Πεθαίνω ήσυχα θα ειπεί ότι τελειώνω με μια πράξη που δεν είναι περισσότερο οδυνηρή από τις προηγούμενες πράξεις μου. Σβήνω την πυρκαγιά του θανάτου ανάβοντας μπροστά της και κατευθύνοντας ενάντια της την πυρκαγιά της ζωής. Σε τρόπο ώστε, όταν φτάνει να μ' αγγίξει ο θάνατος, δε βρίσκει παρά τα αποκαΐδια. Αυτό δεν είναι και το νόημα της τελευταίας επιθυμίας του Σωκράτη;: «Εσύ Κρίτων και οι άλλοι» παρακάλεσε, «μη λησμονήσετε να προσφέρετε την οφειλόμενη θυσία στον Ασκληπιό, το θεό⁽²⁶⁾ της ιατρικής» Σα να λέει: το κώνειο του θανάτου με γιάτρεψε από το φαρμάκι της ζωής!

O Σωκράτης πέθανε ήσυχα. Γιατί φυσιολογικά έμαθε να υποφέρει σε όλη του τη ζωή.

6. ΗΘΙΚΗ ΕΝΤΡOΠIΑ

 Ρενέ Μαγκρίτ, Το μέλλον των αγαλμάτων, 1937.

Μπαίνοντας ο 19ος και βγαίνοντας ο 20ός αιωνας βλέπουμε ότι η αγωγή ετράβηξε και πορεύεται εντελώς αντίθετους δρόμους από κείνους που υπόδειξε ο Ρουσσώ. Γιατί; Μία είναι η απόκριση. Και δικάζει έτσι: η κατασκευή και η διάπλαση του ανθρώπου τον σπρώχνει συνέχεια στην κατωφέρεια της ευκολίας. Ενώ η φύση και η πραγματικότητα του ζητούν ακατάπαυστα τη δυσκολία και το τραχύ.

Η ζωή είναι κίνηση, αδιάκοπη μεταβολή, συνεχής ανανέωση, αναπροσαρμογή, πορεία μετεξέλιξης, επανάσταση. Και όλα αυτά όχι για να προχωρεί κανένας μπροστά. Αλλά για να μένει ακίνητος, χωρίς ωστόσο να σαπίζει μέσα στην ακινησία του. Αγωνίζομαι συνέχεια όχι για να πετύχω το καλύτερο, αλλά για να μην πέσω στο χειρότερο. Χρειάζομαι να προχωρώ όχι για να φτάσω, αλλά για να μην υπολειφθώ. Σε τούτο το παράλογο θέατρο η φυσική επιστήμη δίνει λογική εξήγηση: Η κίνηση του ανθρώπου που περιγράφει την πορεία της ζωής του δεν γίνεται σε αναφορά προς τον τόπο, αλλά σε αναφορά προς το χρόνο. Ό,τι κινείται δίπλα μου και παράλληλα με μένα δεν είναι ο τόπος αλλά ο χρόνος. Σωστότερα είναι ο χωροχρόνος, γιατί σε κάποιο επίπεδο χώρος και χρόνος γίνουνται ένα. Καθώς λοιπόν κινούμαι συντονισμένα και παράλληλα με το χρόνο; ενώ τρέχω μπροστά, στην πραγματικότητα μένω ακίνητος. Φαντάσου έναν ίππο που τρέχει με την ίδια γρηγοράδα δίπλα σ' ένα τραίνο. (Είναι ένα αρμονικό ξεδίπλωμα ισορροπίας που το σιδερένιο άλογο δε νικάει το ζωντανό πουλάρι, σύμφωνα με την πικρή εικόνα του Σεργκέι Γιεσένιν). Εδώ η ουσία και το νόημα δεν είναι ξεκινώντας από την Αθήνα να φτάσω στο Κακοσάλεσι ή στο Λιανοκλάδι, όπου θα φτάσει και το τραίνο. Η ουσία και το νόημα είναι να τρέχω, για να βρίσκομαι πάντα δίπλα στo τραίνο, ανεξάρτητα από το για πού τραβάει το τραίνο. Έτσι παρότι τρέχω μπροστά, σε σχέση με το χρόνο μένω ακίνητος. Αλλά αυτή είναι η ακινησία η δημιουργική και η πλάστρα. Γιατί την καταπληρεί και την ερεθίζει η δύναμη και η οργανικότητα της φύσης. Σε αντίθεση με τη στατική ακινησία που δεν ξεκινά ποτέ από το σταθμό. Τη στατική ακινησία την απειλεί και τελικά την αλώνει η διάλυση και η σήψη. Λαχανιάζω και κάνω το παν, προκειμένου να πετύχω να τρέχω πάντα δίπλα στο βέλος του χρόνου. Τώρα η ακινησία μου είναι θυελλώδης, και ενεργητική η αδράνειά μου. Όμοια όπως η γη, που ενώ φαίνεται ακίνητη, εντούτοις καλπάζει στο χάος με μια ταχύτητα που ξεπερνά τα τέσσερα χιλιόμετρα στο δευτερόλεπτο, 4 km/sec. Αυτό είναι το μεγάλο και το μυστήριο της ζωής και της φύσης. Είναι εκείνο ακριβώς, που ο Ηράκλειτος το συνέλαβε, σε μια από τις πρώτες τιτανικές καταλαμπές του ανθρώπινου πνεύματος, και το ονόμασε ανάπαυση μέσα στη μεταβολή⁽²⁷⁾.

Στο επίπεδο της πολιτικής πράξης, ο Λένιν τούτο το μεγάλο και το μυστήριο το συνόψισε στην εικόνα του επαγγελματία επαναστάτη. Σε αντίθεση με τον επαγγελματία γραφειοκράτη του σταλινικού φαινόμενου αργότερα, που οδήγησε την Oχτωβριανή Επανάσταση στην ακινησία της σήψης. Επαγγελματίας επαναστάτης είναι το νερό στο ποτάμι. Επαγγελματίας γραφειοκράτης είναι το νερό στη λίμνη. Εκεί η ποικιλία, το θέαμα, ο κίνδυνος, η εναλλαγή, η εμορφιά, τα χρώματα, η βουή του καταρράχτη, η άσωτη σπατάλη του πικραμένου και του αμίλητου. Εδώ η λάσπη, τα βατράχια, οι κώνωπες. Το πρώτο είναι να θερίζεις, να αλέθεις και να ζυμώνεις το όνειρο· να φορτίζεις τη μοναξιά σου με γιορτή· να ζωγραφίζεις τον άνεμο. Το άλλο είναι κάκτοι στην πέτρα, οι ακροατές συναυλίας με αυτιά γαϊδάρου, η αποστειρωμένη δροσιά την αυγή, το μεγάλο Mικρό.

Χαΐμ Σουτίν, Μικρό κορίτσι με κούκλα, 1919.

Στο επίπεδο της παιδείας τούτο το μεγάλο και το μυστήριο της φύσης και της ζωής ο Ρουσσώ το περιγράφει με την αρνητική παιδαγωγική του. Στην πραγματικότητα η παιδαγωγική του Ρουσσώ, που κομίζει σαν ακραίο το μήνυμα και το αίτημα της αρνητικής ευτυχίας, του αρκεσμού στο ελάχιστο, και της οικείωσης με τα βάσανα, είναι η μεταφορά και η εφαρμογή ενός βασικού νόμου της Φυσικής στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Πρόκειται για το δεύτερο νόμο της θερμoδυναμικής. Είναι ο νόμος που διαφoρετικά λέγεται νόμος της εντροπίας.

O νόμος της εντροπίας είναι το ελατήριο που ξετυλίγεται αργά. Oρίζει: ένα κλειστό σύστημα τείνει στην αταξία, διολισθαίνει δηλαδή συνεχώς και αδυσώπητα προς τη διάλυση και τον αφανισμό του, εάν δε δέχεται έξω από τον εαυτό του την ενέργεια που χρειάζεται για να το συντηρεί. Αυτή η ενέργεια είναι η συνεχής τροφοδότηση που θα το διατηρεί στην κατάσταση της αρχικής τάξης. Εάν λόγου χάρη κλειδώσεις ένα σπίτι (κλειστό σύστημα) και το εγκαταλείψεις, κάποτε θα γκρεμιστεί από μόνο του. Εάν εγκαταλείψεις ένα καινούργιο αυτοκίνητο (κλειστό σύστημα) και δεν το ξαναγγίξεις, με τον καιρό θα οξειδωθεί και θα λειώσει. Και αντίστροφα: ένα σπίτι που το κατοικείς και συνέχεια το λατρεύεις (η ενέργεια απ' έξω), δε θα γίνει ποτέ ερείπιo.

Η Κίρκη μεταμορφώνει σύντροφο του Οδυσσέα. Right-side of an arula (small altar): hand-made drawing showing the shiftshaping of Odysseus' man by Circe. From Sicily (Gela?), made in Metaponte (?), third quarter of the 6th century BC.

O αρνητικός χαρακτήρας της παιδαγωγικής του Ρουσσώ έρχεται να πολεμήσει τούτο τον ανήλεο νόμο της εντροπίας -που οι φυσικοί λένε ότι μια μέρα θα γίνει η αιτία να πεθάνει το σύμπαν- καθώς η δράση του μεταφέρεται από τη φύση στην ιστορία, και από τη σχέση των πραγμάτων στην ηθική του ανθρώπου. Μάθε το νέο να υποφέρει, και δε θα είναι ποτέ δυστυχής. Μάθε τον να τρέχει όπως το βέλος του χρόνου, και παρότι θα φαίνεται ακίνητος θά 'ναι πάντα σφριγηλός. Όπως το λουλούδι την άνοιξη· ο καρπός το καλοκαίρι· το χιόνι το χειμώνα. Μάθε το νέο να μάχεται με κόπο αλησμόνητο τις αδυναμίες και τη ροπή  του προς το εύκoλo. Μάθε τον να αντιστέκεται στην εγγενή ηθική εντροπία του, που είναι αόρατη και ύπουλη όσο η νοτιά και η σκόνη. Η εντροπία στον άνθρωπο είναι η δύναμη που συνεχώς τον σπρώχνει στη νωθρότητα, στην αβελτερία, στον εφησυχασμό, στη μισητή φιλαυτία, στη χειμέρια νάρκη του μυαλού και της σάρκας. Εντροπία είναι η ηθική βαρύτητα που ακατάπαυστα μας σπρώχνει προς τα κάτω, προς το κακό, προς τον εκφυλισμό. Εντροπία λόγου χάρη ήταν η αβουλησία και η λησμοσύνη⁽²⁸⁾ μπροστά στην άνεση και στις ηδονές που βρήκανε σαν έφτασαν στο νησί της Κίρκης, και που έκαμε τους συντρόφους του Oδυσσέα από βλοσυρούς ταξιδευτές στις θάλασσες γρυλλίζοντες χοίρους στα παλάτια της μάγισσας.

Εκατό χρόνους μετά το Ρουσσώ, την αρνητική παιδαγωγική του για την καταπολέμηση της ηθικής εντροπίας ο Νίτσε την επαναδιατύπωσε μ' ένα σύνθημα-βρυχηθμό: Wille zur Macht. Βούληση για δύναμη. Πολεμήστε, είπε ο Νίτσε, το σκουλήκι της αδυναμίας μέσα σας, το φτηνό εγωισμό σας, την αδιαφορία σας για το συνάνθρωπο, τις προλήψεις της ηθικής σας. Και ξεδιπλώστε στα φτερά του αγέρα τον αητό! Τότε θα αποβασκάνετε το παρόν. Και θα ιδρύσετε το μέλλον του ανθρώπου.

Η θεά Περσεφόνη επιτηρεί τον Σίσυφο. Persephone supervising Sisyphus pushing his rock in the Underworld. Side A of an Attic black-figure amphora, ca. 530 BC. From Vulci.

Και διακόσιους χρόνους μετά το Ρουσσώ, ένας άλλος πατριώτης του ξανακύρωσε την αρνητική παιδαγωγική μέσα από δρόμους φιλοσοφικούς. Αυτός μάλιστα χρησιμοποίησε σαν πηγή τους έλληνες. Ως γνωστό οι έλληνες τά 'χουν πει όλα. Πρέπει να φανταστούμε, ισχυρίζεται ο Καμύ, ότι ο Σίσυφος, που είχε για δουλειά του το μαρτύριο να ανεβάσει την πέτρα στην κορυφή του βουνού που θα ξαναγκρεμιστεί στη βάση για να την ξανασηκώσει και έτσι επ' άπειρον, ήταν ευτυχισμένος⁽²⁹⁾. Δε μας έρχεται εύκολο να φανταστούμε ευτυχισμένο το Σίσυφο! Στον καιρό μας, μέσα στην παρακοή των δασκάλων, στο πήξιμο των σχολείων, και στη γενική ακηδία των μαζών, φωνές όπως εκείνες του Καμύ και του Νίτσε, μέσα στη δύναμη και τη φεγγοβολή τους, είναι μεμονωμένες και έρημες:

Oλίγo φως και μακρινό σε μέγα σκότος κι' έρμο⁽³⁰⁾

που τραγούδηοε ο Σολωμός για τους τραγικούς, ακριβώς επειδή ήσαν αληθινοί, Μεσολογγίτες.

Αντί για την εντολή του Ρουσσώ, οι δάσκαλοι, οι γονείς, οι δήμαρχοι, και οι όνοι προτίμησαν τη λύση του εφήμερου. Την ευκολία, το μυωπικό, τη χαλάρωση, τη συνεχή χρέωση, το «έχει ο Θεός». Κακά τα ψέματα. Σα δεν έχει ο άνθρωπος, δεν έχει ούτε ο Θεός.

7. ΑΝΘΡΩΠOΣ ΚΑΙ ΓΗ ΣΕ ΔΙΩΓΜO

Τζον Μάρτιν, Η καταστροφή της Πομπηίας και του Ηράκλειου, 1822.

Σήμερα, ύστερα από εφτά γενεές, καθώς αφεθήκαμε να ξεμακρύνoυμε από την αυστηρή γραμμή του Ρουοσώ, η απόκλιση της παγκόσμιας παιδείας από το φυσικό της ρείθρο και η αντιπαιδαγωγική φρενίτιδα του καιρού μας λαβαίνουν τιμές που τείνουν να αγγίξουν το nec plus ultra. Το αξεπέραστο όριο.

Η παρά φύση αγωγή σήμερα, το βλέπουμε με γυμνό οφθαλμό, οδηγεί την ανθρωπότητα και τον πλανήτη μας σε καταιγισμούς κοσμικούς, και σε εσχατολογικά τεκταινόμενα. Ζούμε τις εφτά έσχατες πληγές που έζησε ο Iωάννης στο νησί της Πάτμου. Ακούμε τα εφτά σαλπίσματα των αγγέλων με τις εφτά σφραγίδες του βιβλίου της φύσης που καθώς ξεσφραγίζουνται θα γεννήσουν το μεγάλο σεισμό, θα κάμουν τον ήλιο τρίχινο σάκκο, και θα φέρουν στις πόλεις το χλωρό ίππο του θανάτου. Βλέπουμε τις εφτά φιάλες των στοιχείων της φύσης που θα ξεχυθούν στο μεγάλο καύμα, στο σκοτάδι και τα έλκη, στις σιδερένιες ακρίδες της ερήμου με τα πύρινα ρύγχη, και τον ποταμό Ευφράτη να ξεραίνεται⁽³¹⁾. Εδώ και τώρα ζούμε το μικρό Ανάλογο του απερίγραπτου αύριο. (Εννοώ τον πόλεμο στον Κόλπο). Εν τούτοις οι εφτά σφραγίδες, οι εφτά φιάλες, οι εφτά σάλπιγγες, οι εφτά έσχατες πληγές είναι τα εφτά αδιέξοδα, όπου μας έφερε αντικρύ τους η αφύσικη αγωγή και η αγνόηση της εντολής-προειδοποίησης του Ρουσσώ. Είναι το δημογραφικό, το οικολογικό, το ιμπεριαλιστικό, το πυρηνικό, το θρησκευτικό, το πλασματικό, το ολοκληρωτικό αδιέξοδο του σύγχρονου κόσμου.

Έντβαρτ Μουνκ, Κάτω από τα αστέρια, 1905.

Το δημογραφικό είναι πως αυξήθηκε ο πληθυσμός της γης ανυπόφορα. Δέκα χιλιάδες άνθρωποι στη γης το 20.000 π.χ. Σαράντα εκατομμύρια το 2500 π.χ. Τριακόσια πενήντα εκατομμύρια στην απογραφή του Oκταβιανού Αυγούστου. Ένα δις το 1801 μ.Χ. Δύο δις το 1930, τρία δις το 1960, τέσσερα δις το 1975, πέντε δις το 1987 ⁽³²⁾. Θα φάμε ο ένας τον άλλο στις πόλεις-μυρμηγκοφωλιές. Η ανθρώπινη ανάσα είναι θανατηφόρα για τον άνθρωπο⁽³³⁾, λέει ο Ρουσσώ. Και δυστυχώς δεν ημπορούμε να αραιώσουμε με νέους αποικισμούς και νέες μεταναστεύσεις. Για να φτάσει ένα διαστημόπλοιο σήμερα στον α του Κενταύρου, τον πλησιέστερο τόπο πιθανής αποίκησης σε απόσταση 4,2 έτη φωτός, με τα δεδομένα της σύγχρονης τεχνολογίας χρειάζεται να ταξιδέψει χωρίς στάση σαράντα εννέα χιλιάδες χρόνια.

Το οικολογικό είναι πως μολύνθηκε ο αέρας, μολύνθηκαν το νερό και οι θάλασσες, μολύνθηκε η γης που μας τρέφει, μολύνθηκε ακόμη και το πυρ, το τέταρτο από τα στοιχεία, και το πιο αγνό. Γιατί έγινε βόμβα νετρονίου, και ημπορεί να ξολοθρεύει τον άνθρωπο άτιμα και ύπουλα.

Το ιμπεριαλιστικό είναι πως δημιουργήθηκε ένα κλειστό κλαμπ εξουσίας, ένα στυγνό ιμπέριουμ από τους ολίγους αλήτες της παγκόσμιας μακροπολιτικής. Αυτοί δυναστεύουν τους πολλούς. Τους λαούς τους μικρούς και τους αδύνατους. Η στατιστική λέει πως αν ζούσαν όλοι οι άνθρωποι της γης, όπως ζουν οι κάτοικοι στις Ενωμένες Πολιτείες, στη Δυτική Ευρώπη και την Ιαπωνία, τότε ο πληθυσμός της γης σήμερα δεν έπρεπε να ξεπερνά το ένα δις. Που σημαίνει: τα υπόλοιπα 4,5 δις του πληθυσμού της γης ζουν υποζύγια, ανέστιοι, άποροι, είλωτες και θήτες στους λίγους.

Το πυρηνικό είναι πως τα όπλα μαζικής καταστροφής που έχουν σωρευτεί στις φοβερές οπές της γης, ημπορούν σήμερα να εξαφανίσουν οχτώ φορές τον άνθρωπο του πλανήτη.

Φράνσις Μπέικον, Θραύσμα σταύρωσης, 1950.

Το θρησκευτικό είναι πως, εκεί που η φυσική αγωγή θα μας ανέβαζε στην ηθική της γνώσης, η αφύσικη αγωγή μας βουλιάζει στη δεισιδαιμονία των θρησκειών. Εάν κάποια μέρα ο άνθρωπος χαθεί, ο ηθικός αυτουργός αυτής της άπειρης καταστροφής θα είναι οι θρησκείες. (Δείγμα μικρό αυτής της μεγάλης αλήθειας έχουμε σήμερα κιόλας: O πόλεμος στον Κόλπο κηρύχνεται σαν πόλεμος των αράβων «μαρτύρων» ενάντια στους «άπιστους»).

Το πλασματικό είναι πως η αφύσικη αγωγή όλα του ανθρώπου του τά 'καμε ψεύτικα: Πλαστικές οι τροφές, πλαστικό το παιγνίδι των παιδιών, πλαστικοί οι κόσμοι φυγής και φαντασίας με τον καπνό, το ουίσκι, τα πορνοβίντεο τις δρόγες, πλαστικές οι διασκεδάσεις, πλαστικές... οι εγχειρήσεις.

Το ολοκληρωτικό είναι το στυγνό και το ανήλεο σύστημα της ολοκληρωτικής διακυβέρνησης των λαών, κάτω από την μεταμφίεση και την καρναβαλιά της δημοκρατίας. Ω μεγάλε Σόλωνα, που είσαι για να ιδείς τη δημοκρατία σου! Η αφύσικη παιδεία οδηγεί τον άνθρωπο σ' έναν παγκόσμιο ολοκληρωτισμό δέκα φορές στυγνότερο από το κρούσμα Χίτλερ και το σταλινικό φαινόμενο. Εκεί που ο Μαρξ είχε μιλήσει για την αυτόνομη μονάδα του ανθρώπου μέσα σ' ένα πανανθρώπινο κοινό (commune) άτομο, σήμερα η αφύσικη αγωγή οδηγεί τις κοινωνίες σ' ένα συμπαγές παγκόσμιο άτομο αριθμών χωρίς όνομα και χωρίς διάκριση. Είναι κάτι περίπου όμοιο με τα «ποζιτρονικά άτομα», που λένε οι κοσμολόγοι. Ξέρεις τι είναι τα ποζιτρονικά άτομα; Τα ποζιτρονικά άτομα είναι τα πιο αλλόκoτα προϊόντα των μαθηματικών υπολογισμών και των εξισώσεων. Αναφέρουνται στις δομές που θα λάβει η ύλη, όταν το σύμπαν θα αγγίξει το τέλος του. Ύστερα από 1071 έτη. Θα έχουν μέγεθος μερικές χιλιάδες δισεκατομμύρια έτη φωτός. Θα κινούνται σε τροχιές το ένα γύρω από το άλλο τόσο αργά, ώστε θα χρειάζουνται εκατομμύρια χρόνια για να μετακινηθούν κατά ένα εκατοστό του μέτρου. Ωσότου, μετά από 10116 έτη να καταρεύσουν, και τα σωματίδιά τους να εξαϋλωθούν⁽³⁴⁾.

Ζαν Μαρτίν, Οι τυφλοί, 1937.

Ποια στιγμή και ποια πράξη, ω κόρη μου!

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ - ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ (κατ' αντιστοιχίαν του κειμένου)

1. Βλ. Rousseau J.J., Émile ou de l’ éducation, Gamier-Flammarion, Paris 1966, σ. 40: Voulez-vous prendre une idée de Ι' éducation publique, lisez la République de Platon.

2. Γένεσις Β, 15.

3. Πλάτων, Πρωταγόρας 321 d-e.

4. Μη λησμονούμε ότι οι περισσότεροι από τους πρωτοπόρους και τους μεγάλους ερευνητές της επιστήμης ήσαν δάσκαλοι, δίδαξαν από την έδρα, και είχαν ακροατήρια και μαθητές. Ενδεικτικά αναφέρω ονόματα όπως: ο Πλάτων, ο Νεύτων, η Μαρία Κιουρί, ο Καντ, ο Λαμάρκ, ο Φλέμινγκ, ο Πλανκ, ο Νίτσε, ο Ρέδερφορντ, ο Χάϊζενμπεργκ, ο Αριστοτέλης.

5. Όσο γνωρίζουμε μέχρι σήμερα έλλογο ον, ζώο δηλαδή με γνωστική συνείδηση, δεν υπάρχει άλλο στο σύμπαν εκτός από τον άνθρωπο της Γης. Ωστόσο οι αστροφυσικοί και οι κοσμολόγοι διατείνουνται ότι όχι το να υπάρχουν αλλά το να μην υπάρχουν άλλα σκεπτόμενα όντα σε μακρυνούς αστέρες και γαλαξίες θά 'ταν το απίθανο και το παράλογο. Η μεγαλύτερη μάλιστα προσεχής ανακάλυψη της επιστήμης κρίνεται ότι θα είναι η στιγμή που ο άνθρωπος θα λάβει επαφή δια σημάτων με τέτοια έλλογα όντα, τα οποία κατανάγκη θα έχουν κατακτήσει υψηλό τεχνολογικό πολιτισμό.

6. Το πώς θά ταν ο άνθρωπος που θα μεγάλωνε μακρυά από την επίδραση της αγωγής τό 'δειξε το λαμπρό παράδειγμα των δύο παιδιών-ζώων που βρέθηκαν στο γαλλικό δάσος.

7. Η βιβλική διήγηση της πτώσης των πρωτοπλάστων και ο μύθος του Πρωταγόρα.

8. Πλάτων, Πολιτεία 359 d:360 b.

9. Πλάτων, Τίμαιος 92 c: όδε ο κόσμος ούτω, ζώον ορατόν τα ορατά περιέχον.

10. Αυτή την τιμή έδειξαν τα απάνθρωπα πειράματα που έκανε ένας ναζιστής γιατρός σε κρατούμενους στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου. Εξέθετε τους κρατούμενους γυμνούς στην παγωνιά με τις ώρες, και όταν η θερμοκρασία του σώματος έπεφτε στους 27,6 βαθμούς ο άνθρωπος πέθαινε.

11. Rοusseau, ό.π.π. σ. 215: pοint d'autre livre que le mοnde, pοint d'autre instructiοn que les faits.

12. Rοusseau, ό.π.π. σ. 356: jamais le jaτgοn de la métaphysique n'a fait décοuvrir une seule νérité, et il a rempli la philοsοphie d' absurditees dοnt οn a hοnte, sit ot qu'on les dépοuille de leurs grands mοts.

13. Rousseau, ό.π.π. σ. 266: iI est de la demiére évidence que les compagnies savantes de l’ Europe ne sont que des écoles publiques de mensonges; et trés surement iI y a plus d'erreurs dans l’Académie des sciences que dans tout un peuple de Hurons. Oι Oύρωνες για την ακρίβεια δεν είvαι Κάφροι αλλά ινδιάνoι της Βόρειας Αμερικής. Aπoτελoύν σήμανση στο μέσο Αλγώγκιο, τη γεωλογική περίοδο του Προκάμβριου από τα 1700 ως τα 1000 εκατομμύρια χρόνια στην ηλικία της Γης. (Η εξέλιξη από τα ευκαρυωτικά κύτταρα ως την ανάπτυξη της αναπαραγωγής).

14. Αφήνουμε ης παλαιότερες ανθρωπολογικές εποχές τις αχανείς, και ερχόμαστε στο χθες. Ξεκινάμε, δηλαδή, από το 8000 π.Χ. οπότε έχουμε την επανάσταση της πρώτης πόλης, και τη μετάβαση από το τροφοσυλλεκτικό στο τροφοπαραγωγικό στάδιο του ανθρώπου.

15. Rοusseau, ό.π.π. σ. 35: Τοut est bien sοrtant des mains de l'Αuteur des chοses, tοut dégénére entre les mains de l'hοmme.

16. Πλάτων, Πολιτεία 605 c: είδωλα ειδωλοποιούντα, του δε αληθούς πόρρω πάνυ αφεστώτα.

17. Rousseau, ό.π.π. σ. 211: Diminuez donc Ies désirs, c'est comme si vous augmen tiez Ies forces.

18. Γένεσις ΛΗ, 9.

19. Rousseau, ό.π.π. σ. 93: La féIicité de l'homme ici-bas n'est donc qu' un état négatif; οn doit la mesurer par la moindre quantité de maux qu'il souffre.

20. Σολωμού Δ., Άπαντα, Επιμέλεια Λ. Πολίτη, Αθήνα 1948, τ. Α, σ. 253.

21. Sο wie ein Hund. Έτσι τελειώνει Η Δίκη (Der Prozess) του Κάφκα.

22. Rousseau, ό.π.π. σ. 60: Naturellement l'homme sait sοuffrir constamment et meurt en paix.

23. Πινδάρου, Oλυμπ., 2, 2: τίνα θεόν, τίν' ήρωα, τίνα δ' άνδρα κελαδήσομεν;

24. Πρβλ. Oμήρου, Oδύσ. α.8: νήπιοι, οι κατά βους Yπερίονος Hελίοιο ήσθιον.

25. Στη πιο κρίσιμη στιγμή της μάχης του Μαρέγκο (1800) σκοτώθηκε ο στρατηγός Νταισαίξ, πρωταγωνιστής και κύριος συντελεστής της νίκης. Όταν το ανάγγειλαν στο Ναπολέοντα, σκυθρώπιασε και ψιθύρισε: δεν έχω τον καιρό να χύσω τα δάκρυα που του πρέπουν.

26. Πλάτων, Φαίδων 118: ο δη τελευταίον εφθέγξατο Ω Kρίτων, έφη, τω Aσκληπιώ οφείλομεν αλεκτρυόνα· αλλ’ απόδοτε και μη αμελήσητε.

27. Είναι το περίφημο 840 Απόσπασμα του Ηράκλειτου: μεταβάλλον αναπαύεται. Κάτι να πούμε σαν την εξίσωση του Αϊνστάιν (e=m.c2), την εξίσωση του Χάμπλ (ν=d.Η), ή την εξίσωση του Χάιζενμπεργκ (Δp.Δq => h).

28. Σαν, φτάνοντας στο παλάτι της Kίρκης, έπεσαν με τα μούτρα οι ναύτες στον έρωτα  στην ανάπαυση στο φαγοπότι και στο κρασί, τα λησμόvησαν όλα: θάλασσα πατρίδα ταξίδι νησί βασιλιά σπίτι οικείους και νόστο. Έγιναν χοίροι.

29. Πρέπει να φανταστούμε ευτυχισμένο το Σίσυφο. Έτσι τελειώvει το δοκίμιο του Καμύ «O μύθος του Σισύφου».

30. Σολωμού Δ., ό.π.π., τ. Α., σ. 238.

31. Ιωάννη, Αποκάλυψη 16, 12.

32. Βλ. W. Schneider, Wir Neandertaler, Hamburg 1988, σ. 257-8.

33. Rousseau, ό.n.n. σ. 66: I'haleine de I'homme est morteΙΙe a ses semblables.

34. Βλ Davies Ρ., Θεός και μοντέρνα Φυσική, Εκδ. Kάτοπτρο, Αθήνα 1983, σ. 331.

Άρθρο του Δημήτρη Λιαντίνη από αφιέρωμα στον καθηγητή Γ.Μελανίτη, Χάρις, Αθήνα, Δέσποινα Μαυρομμάτη, 1991, σσ 267-284. Επαναδημοσίευση στο περ. «Εμβόλιμον», τ.20, 1993-1994.

Πηγή: Liantinis.org