Μιχάλης Γκανάς, «Χριστουγεννιάτικη ιστορία»

Ingrid Kerma, The Fugitives, 1983

Κάθεται μόνος

και καθαρίζει τ’ όπλο του δίπλα στο τζάκι.

Κανείς δε θά ’ρθει και το ξέρει,

κλείσαν οι δρόμοι από το χιόνι, σαν πέρυσι,

σαν πρόπερσι, Χριστούγεννα και πάλι

και τα ποτά κρυώνουν στο ντουλάπι.

Το τσίπουρο στυφό, το ούζο γάλα

και το κρασί ραγίζει τα μπουκάλια.

Εκείνη τρία χρόνια πεθαμένη.

Κάθεται μόνος του δίπλα στο τζάκι,

δεν πίνει, δεν καπνίζει, δε μιλάει.

Στην τηλεόραση χιονίζει,

το στρώνει αργά στο πάτωμα και στο τραπέζι

και στις παλιές φωτογραφίες,

γνώριμα μάτια των νεκρών,

που τον κοιτάζουν απ’ το μέλλον.

Εκείνη τρία χρόνια πεθαμένη

και μόνο το δικό της βλέμμα

έρχεται από τα περασμένα.

Κοντεύουνε μεσάνυχτα

και καθαρίζει τ’ όπλο του απ’ το πρωί.

Πώς να του πω «Καλά Χριστούγεννα»,

ευχές δε φθάνουν ως εδώ,

δρόμοι κλεισμένοι, τηλέφωνα κομμένα,

η σκέψη αρπάζεται απ’ το κλαδί της μνήμης,

μα να τρυπώσει δεν μπορεί στη μοναξιά του.

Μια μοναξιά που χτίστηκε σιγά σιγά

μ’ όλα τα υλικά και δίχως λόγια.

Κοντεύουνε ξημερώματα κι ακόμη

γυαλίζει τ’ όπλο του δίπλα στο τζάκι

με αργές κινήσεις σα να το χαϊδεύει.

Μένει στα δάχτυλα το λάδι

αλλά το χάδι χάνεται.

Θυμάται κυνηγετικές σκηνές

με αγριογούρουνα και χιόνια ματωμένα,

πριν γίνει θήραμα κι ο ίδιος

στην μπούκα ενός κρυμμένου κυνηγού,

που τον παραμονεύει αθέατος

αφήνοντας να τον προδίδουν κάθε τόσο

πότε μια λάμψη κάνης,

πότε μια κίνηση στις κουμαριές

κι η μυρωδιά απ’ το βαρύ καπνό του.

Ξέρει καλά ότι κρατάει

μακρύκανο παλιό μπροστογεμές

γεμάτο σκάγια και μπαρούτι μαύρο.

Όταν αποφασίσει να του ρίξει

δε θα προλάβει πάλι να τον δει

πίσω απ’ το σύννεφο της ντουφεκιάς του.

Αν σκέφτεται στ’ αλήθεια κάτι τέτοια,

και δεν τον τιμωρώ εγώ μ’ αυτές τις σκέψεις,

πώς να πλαγιάσει και να κοιμηθεί.

Λέω να γίνω πατέρας του πατέρα μου,

ένας πατέρας που του έτυχε

σιωπηλό και δύστροπο παιδί,

και να του πω μια ιστορία

για να τον πάρει ο ύπνος.

Ύπνε που παίρνεις τα παιδιά πάρε και τον πατέρα...

Ύπνε που παίρνεις τα παιδιά

πάρε και τον πατέρα· απ’ τις μασχάλες πιάσ’ τονε

σα νά ’ταν λαβωμένος. Όπου πηγαίνεις τα παιδιά

εκεί περπάτησέ τον, με το βαρύ αμπέχωνο

                         στις πλάτες του ν’ αχνίζει.

Δώσ’ του κι ένα καλό σκυλί

και τους παλιούς του φίλους, και ρίξε χιόνι ύστερα

άσπρο σαν κάθε χρόνο. Να βγαίνει η μάνα να κοιτά

από το παραθύρι, την έγνοια της να βλέπουμε

στα γαλανά της μάτια, κι όλοι να της το κρύβουμε

                          πως είναι πεθαμένη.

Ύπνε που παίρνεις τα παιδιά

πάρε κι εμάς μαζί σου, με τους ανήλικους γονείς,

παιδάκια των παιδιών μας. Σε στρωματσάδα ρίξε μας

μια νύχτα του χειμώνα, πίσω απ’ τα ματοτσίνορα

ν’ ακούμε τους μεγάλους, να βήχουν, να σωπαίνουνε,

να βλαστημούν το χιόνι. Κι εμείς να τους λυπόμαστε

που γίνανε μεγάλοι και να βιαζόμαστε πολύ

να μοιάσουμε σ’ εκείνους, να δούν πως μεγαλώσαμε

                          να παρηγορηθούνε.

Grant Wood, Arnold Comes of Age, 1930

(από το Γυάλινα Γιάννενα, Καστανιώτης 1989) 

Η επίμονη ζωή! For the first time scientists have directly observed living bacteria in polar ice and snow

Εντοπίστηκαν βακτήρια που παραμένουν ενεργά μέσα στους πολικούς πάγους. For the first time scientists have directly observed living bacteria in polar ice and snow -- an environment once considered sterile. The new evidence has the potential to alter perceptions about which planets in the universe could sustain life and may mean that humans are having an even greater impact on levels of CO2 in Earth's atmosphere than accepted evidence from climate history studies of ice cores suggests. The research team positioned themselves away from polar wildlife to limit contamination, but one persistently curious character meant a testing site had to be abandoned. Credit: James Chong

Αν και η κρατούσα θεωρία αναφέρει ότι σε περιβάλλοντα όπως αυτά των πολικών περιοχών η ζωή δεν μπορεί να επιβιώσει ερευνητές του Πανεπιστημίου του Γιορκ στην Βρετανία θέλησαν να διαπιστώσουν οι ίδιοι αυτή την παραδοχή. Οι ερευνητές τελικά εντόπισαν μέσα σε πάγους των πιο ακραίων σε συνθήκες περιοχών της Αρκτικής αλλά και της Ανταρκτικής βακτήρια τα οποία μάλιστα δεν κατάφερναν απλά να επιβιώσουν αλλά είχαν ενεργή δραστηριότητα φαινόμενο που εντοπίζονται για πρώτη φορά. Η ανακάλυψη αυτή εκτός των άλλων αλλάζει τα δεδομένα και στην διαστημική εξερεύνηση αφού όπως φαίνεται οι επιστήμονες θα πρέπει να μην αποκλείουν την ύπαρξη ζωής σε παγωμένους κόσμους του ηλιακού μας συστήματος και του Σύμπαντος γενικότερα αφού όπως φαίνεται είναι πιθανό να υπάρχουν κάποιες μορφές ζωής έστω και σε μικροβιακό επίπεδο στις πιο ακραίες συνθήκες.

Scientists have observed evidence of living bacteria in one of the harshest environments on Earth, where it’s long been thought nothing could survive. The researchers found levels of methyl iodide, a gas known to be produced by marine bacteria, in Arctic and Antarctic.

«Το γεγονός ότι εντοπίσαμε βακτήρια με ενεργή μεταβολική δραστηριότητα μέσα σε τέτοιου είδους πάγους δείχνει ότι η ζωή μπορεί όχι μόνο να υπάρχει αλλά και να ακμάζει δείχνει ότι μπορεί να βρούμε ζωή σε σημεία που κανείς δεν θα περίμενε να υπάρχει. Θα πρέπει να διευρύνουμε τους ορίζοντες μας για το ποιοί πλανήτες μπορεί να διαθέτουν ζωή. Γνωρίζουμε ότι κάποια βακτήρια μπορούν να ζουν και να είναι ενεργά και μάλιστα για χιλιάδες χρόνια σε χαμηλές θερμοκρασίες. Επόμενο βήμα είναι τώρα να αναζητήσουμε ενεργά βακτήρια σε ακόμη μεγαλύτερα βάθη μέσα στους πάγους» αναφέρει ο Κέλερ Ρεντάκερ, καθηγητής του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου του Γιορκ που είναι επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας. Δεν είναι όμως η πρώτη φορά που εντοπίζονται μικροοργανισμοί ανθεκτικοί σε ακραίες συνθήκες. Αυτοί οι οργανισμοί έχουν ονομαστεί ακραιόφιλα και εξτρεμόφιλα. Ας δούμε τους πιο ενδιαφέροντες...

Βακτήρια που αντέχουν την ακτινοβολία

Μικροοργανισμοί μπορούν να επιβιώνουν μέσα στα βάθη των πάγων στην Γη. Γιατί να μην συμβαίνει το ίδιο και σε άλλους πλανήτες; The team says the findings suggest astrobiologists could consider planets known to have water-ice in their search for habitable worlds. Saturn's moon Enceladus is pictured.

Πριν από λίγα χρόνια ανακαλύφθηκε μια ομάδα άγνωστων μέχρι εκείνη την στιγμή βακτηρίων  που ονομάστηκαν Deinococcus. Τα βακτήρια αυτά ζουν σε βάθος 15 μέτρων κάτω από το μόνιμο στρώμα πάγου και όπως αποδείχτηκε από τις αναλύσεις μπορούν να εκτεθούν και να επιβιώσουν σε επίπεδα ακτινοβολίας γάμμα πέντε χιλιάδες φορές υψηλότερα από αυτά που έχει καταφέρει να αντέξει οποιοσδήποτε άλλος οργανισμός στον πλανήτη!  Επειδή όμως τέτοια επίπεδα ακτινοβολίας δεν έχει βιώσει ποτέ η Γη το πως ανέπτυξαν τέτοια αντίσταση και ανθεκτικότητα αυτά τα βακτήρια αποτελεί προς το παρόν μυστήριο για τους επιστήμονες. Μια ιδέα που έχει πέσει στο τραπέζι είναι ότι πρόκειται για βακτήρια που προέρχονται από το διάστημα.

Οι αρκούδες του νερού

Είναι αυτό ένας εξωγήινος; Μάλλον όχι, αλλά από όλα τα ζώα της Γης, το βραδύπορο θα μπορούσε να είναι ο καλύτερος υποψήφιος. Και αυτό γιατί τα βραδύπορα (Tardigrades) είναι γνωστό ότι είναι σε θέση να πάνε για δεκαετίες χωρίς τροφή ή νερό, να επιβιώσουν σε θερμοκρασίες από κοντά στο απόλυτο μηδέν έως αρκετά πάνω από το σημείο βρασμού του νερού, να επιβιώσουν πιέσεις από κοντά στο μηδέν μέχρι τις πιέσεις στον πάτο των ωκεανών, και να επιβιώσουν από άμεση έκθεση σε επικίνδυνες ακτινοβολίες. Η εκτεταμένη επιβιωσιμότητα αυτών των ακρόφιλων ελέγχθηκε το 2011 έξω σε τροχιά από ένα διαστημικό λεωφορείο. Τα βραδύπορα είναι τόσο ανθεκτικά εν μέρει επειδή μπορούν να επισκευάσουν το δικό τους DNA και να μειώσουν το σωματικό τους περιεχόμενο τους σε νερό σε ένα μικρό ποσοστό. Μερικές από αυτές τις μικροσκοπικές νερο-αρκούδες έγιναν σχεδόν εξωγήινοι, όταν εκτοξεύτηκαν προς το φεγγάρι του Άρη, Φόβο με τη ρωσική αποστολή Fobos-Grunt, αλλά έμειναν σε τροχιά γύρω από τη Γη όταν ο πύραυλος απέτυχε. Τα βραδύπορα είναι πιο κοινά από ό,τι οι άνθρωποι στο μεγαλύτερο μέρος της Γης. Στη παραπάνω ψευδό-χρωματισμένη φωτογραφία από ηλεκτρονικό μικροσκόπιο είναι ένα βραδύπορο μήκους ενός χιλιοστού που σέρνεται σε βρύα.

Τα ακραιόφιλα οκτάποδα βραδύπορα, γνωστά και ως «αρκούδες του νερού», ζουν οπουδήποτε υπάρχει νερό, από τη λιμνούλα του κήπου μιας κατοικίας μέχρι τα βάθη της Ανταρκτικής, ενώ δεν έχουν πρόβλημα με το κενό του διαστήματος, ούτε με τις θανατηφόρες ακτινοβολίες που υπάρχουν εκεί. Το 2007 είχαν σταλεί στο διάστημα από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος και, όπως απέδειξαν, όχι μόνο επιβίωσαν, αλλά αναπαράχθηκαν κανονικότατα, όταν γύρισαν στη Γη. Υπάρχουν πάνω από 800 καταγεγραμμένα είδη βραδύπορων στον πλανήτη μας και εικάζεται ότι υπάρχει άγνωστος αριθμός άγνωστων ακόμη ειδών.

Πηγές: Microbial metabolism directly affects trace gases in (Sub) Polar snowpacks. Journal of the Royal Society Interface http://rsif.royalsocietypublishing.org/content/14/137/20170729 - http://www.tovima.gr/science/medicine-biology/article/?aid=927615

Πετρώματα «σφουγγάρια» στράγγιξαν τον Άρη. Martian water stored underground

Το νερό που υπήρχε κάποτε στην επιφάνεια του Άρη ίσως να μεταφέρθηκε μέσα από πετρώματα στο εσωτερικό του πλανήτη. Why did Mars lose so much of its surface water, whereas Earth retained its? Models of the evolution of minerals on the two planets suggest one explanation: the Martian water was drawn into the planetary interior. Image credit: James Moore and Jon Wade

Έχει διαπιστωθεί ότι ο Άρης στην πρώτη φάση της ύπαρξης του διέθετε είτε ένα μεγάλο ωκεανό είτε κάποιες μεγάλες θάλασσες, λίμνες στην επιφάνεια του. Η κρατούσα θεωρία αναφέρει ότι κάποια στιγμή ο Άρης απώλεσε το μαγνητικό του πεδίο με μια από τις αρνητικές επιπτώσεις να είναι η εξαφάνιση του νερού. Θεωρείται δεδομένο ότι κάποιες ποσότητες του νερού με διαφόρους τρόπους… εγκατέλειψαν τον πλανήτη και έφυγαν στο Διάστημα. Όμως τα πλανητικά μοντέλα δείχνουν ότι δεν ήταν δυνατόν να «αποδράσει» όλο το νερό του Άρη και πολλοί επιστήμονες αναζητούν απαντήσεις για το τι συνέβη με το νερό που είχε παραμείνει στην επιφάνεια του πλανήτη.

Τα πετρώματα

The water content of basalt on Earth and Mars. Wade et al. report modelling of the surface evolution of Earth and Mars, which allowed them to estimate the amount of water that can be sequestered by basalt rock in the planets’ interiors. They find that the Martian basalts can store more water (shown as percentage by weight), and at greater depths, than their terrestrial counterparts. This suggests that much of the water thought to have existed on the surface of ancient Mars was sequestered underground. 

Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης με δημοσίευση τους στην επιθεώρηση Nature υποστηρίζουν ότι ανακάλυψαν τι συνέβη. Όπως αναφέρουν πριν από περίπου 3.5 δισ. έτη υπήρξε έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα η οποία είχε ως αποτέλεσμα να υπάρξουν τεράστιες ποσότητες βασαλτικής λάβας.

Η ταχεία ψύξης αυτής της λάβας σχηματίζει βασαλτικά πετρώματα. Σύμφωνα με τους ερευνητές στον Άρη την επίμαχη περίοδο σχηματίστηκαν τεράστιες ποσότητες βασαλτικών πετρωμάτων σε συνθήκες υψηλής οξείδωσης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα αυτά τα πετρώματα να έχουν διαφορετικές ιδιότητες από εκείνες της Γης. Μια από αυτές τις ιδιότητες ήταν σύμφωνα με την νέα θεωρία ότι τα πετρώματα αυτά λειτούργησαν ως… σφουγγάρια.

Έτσι όταν τα βασαλτικά πετρώματα ήρθαν σε επαφή με το νερό που είχε παραμείνει στην επιφάνεια του Άρη το ρούφηξαν και το μετέφεραν στο εσωτερικό του πλανήτη. Οι ερευνητές θεωρούν ότι η παρουσία του ωκεανού ή των θαλασσών είχε οδηγήσει στην εμφάνιση κάποιων μικροβιακών ή και λίγο πιο σύνθετων μορφών ζωής όμως η εξαφάνιση του νερού όπως είναι επόμενο δεν επέτρεψε στις μορφές αυτές να εξελιχθούν.

Βέβαια πολλοί επιστήμονες εικάζουν ή καλύτερα ευελπιστούν ότι στο υπέδαφος του Άρη βρίσκονται κάποιες μορφές ζωής οι οποίες εκεί ζουν προστατευμένες από το αφιλόξενο περιβάλλον στην επιφάνεια του Κόκκινου Πλανήτη. Ίσως κάποιες από αυτές τις μορφές ζωής να είναι από αυτές που μετανάστευσαν μαζί με το νερό από την επιφάνεια στο εσωτερικό του πλανήτη και οι αποστολές εξερεύνησης του υπεδάφους του Άρη που θα γίνουν τα επόμενα χρόνια να τις εντοπίσουν.

Πηγές: https://www.nature.com/articles/d41586-017-08670-y - DOI: 10.1038/nature25031 - https://www.earth.ox.ac.uk/2017/12/divergent-fates-of-water-on-earth-and-mars/ - http://www.tovima.gr/science/physics-space/article/?aid=927139

Χειμερινό Ηλιοστάσιο: Η Μεγάλη Νύχτα του 2017. Winter Solstice: The Great Night of 2017

Προϊστορικά μνημεία, όπως το Στόουνχετζ στη Βρετανία, πιστεύεται ότι σχετίζονταν με την καταγραφή των κινήσεων του Ήλιου στον ουρανό. Winter solstice is on December 21 each year. IMAGE: ALAMY

Η νύχτα της Πέμπτης, 21 Δεκεμβρίου, ήταν η μεγαλύτερη του έτους, με διάρκεια 14 ωρών και 29 λεπτών. Ο Ήλιος έφτασε στο σημείο της ετήσιας τροχιάς του, που ονομάζεται «Χειμερινό Ηλιοστάσιο», οπότε αρχίζει και επίσημα η εποχή του Χειμώνα.

Day and night sides of Earth at the instant of the December 2017 solstice (2017 December 21 at 16:28 UTC). Note that the north polar region of Earth has 24 hours of night, while the south polar region basks in 24 hours of daylight. Image via US Naval Observatory.

Ημερολογιακά το Χειμερινό Ηλιοστάσιο κυμαίνεται σήμερα μεταξύ της 20ής και 23ης Δεκεμβρίου, αν και η τελευταία φορά που είχαμε το Χειμερινό Ηλιοστάσιο στις 23 Δεκεμβρίου ήταν το 1903 και η επόμενη θα είναι το 2303. Ακόμη πιο σπάνια είναι η 20ή Δεκεμβρίου με την επόμενη να συμβαίνει το 2080. 

Οι διαφοροποιήσεις αυτές οφείλονται στο Γρηγοριανό Ημερολόγιο, του οποίου το κάθε έτος έχει 365 ημέρες, εκτός από τα δίσεκτα έτη με τις 366 ημέρες τους. Τα πράγματα, όμως, δεν ήσαν πάντα έτσι. Ας τα πάρουμε, λοιπόν, από την αρχή.

Earth has seasons because our world is tilted on its axis with respect to our orbit around the sun. Image via NASA

Από την αρχαιότητα ακόμη, ο υπολογισμός του έτους γινόταν με την παρατήρηση της επίδρασης που έχει πάνω στη Γη η περιφορά της γύρω από τον Ήλιο, η επίδραση δηλαδή του κύκλου των εποχών, της επαναλαμβανόμενης παρέλασης της Άνοιξης, του Καλοκαιριού, του Φθινοπώρου και του Χειμώνα! Οι εποχιακές αυτές αλλαγές είχαν για τους αρχαίους τεράστια σημασία, ιδιαίτερα μάλιστα μετά την εμφάνιση της γεωργίας, πριν από 10.000 περίπου χρόνια. Γι' αυτό, κι επειδή η σπορά, η συγκομιδή και οι άλλες γεωργικές ασχολίες εξαρτώνταν από τις αλλαγές των εποχών, η διάρκεια ενός ηλιακού έτους έπρεπε να μετρηθεί επακριβώς.

Sunlight on Earth, on the day of the winter solstice. The north polar region of Earth is in 24-hour darkness, while the south polar region is in 24-hour daylight. Gif via Wikimedia Commons

Η Γη συμπληρώνει μία πλήρη περιφορά γύρω από τον Ήλιο σε περίπου 365,25 ημέρες. Κάθε μέρα η Γη βρίσκεται σε διαφορετική θέση από αυτήν που βρισκόταν την προηγουμένη. Από κάθε νέα θέση αντικρίζουμε τον Ήλιο από διαφορετική γωνία κι έτσι μας φαίνεται ότι ο Ήλιος βρίσκεται μπροστά από διαφορετικά άστρα (καθώς κινείται από τη Δύση προς την Ανατολή), λόγω ακριβώς της κίνησης της Γης πάνω στην τροχιά της. Κάθε φορά που η Γη συμπληρώνει μία πλήρη περιφορά γύρω από τον Ήλιο, μας φαίνεται ότι ήταν ο Ήλιος αυτός που συμπλήρωσε έναν κύκλο γύρω από τη Γη, πάνω στην εκλειπτική. Η εκλειπτική, δηλαδή, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η απεικόνιση, ή η προέκταση πάνω στην ουράνια σφαίρα, της γήινης τροχιάς γύρω από τον Ήλιο.

Αν παρατηρήσουμε την εκλειπτική και τη συγκρίνουμε με τον ουράνιο ισημερινό (την προέκταση του γήινου ισημερινού πάνω στην ουράνια σφαίρα), θα δούμε ότι οι δύο αυτοί κύκλοι δεν συμπίπτουν, αλλά αντίθετα τέμνονται, σχηματίζοντας γωνία ίση με 23,5 περίπου μοίρες, λόγω της κλίσης που έχει ο άξονας της Γης σε σχέση με το επίπεδο που σχηματίζει η εκλειπτική. Η γωνία αυτή ονομάζεται «λόξωση της εκλειπτικής», και τα δύο σημεία στα οποία τέμνονται οι δύο κύκλοι ονομάζονται «ισημερινά σημεία». Στο πρώτο σημείο ο ουράνιος ισημερινός τέμνει την εκλειπτική εκεί όπου ο Ήλιος βρίσκεται στις 20-21 Μαρτίου. Το σημείο αυτό ονομάζεται «εαρινό ισημερινό σημείο», κι από την ημέρα αυτή αρχίζει η Άνοιξη. Εκ διαμέτρου αντίθετα η τομή γίνεται όταν ο Ήλιος βρίσκεται στις 22-23 Σεπτεμβρίου. Το σημείο αυτό ονομάζεται «φθινοπωρινό ισημερινό σημείο», και από την ημέρα αυτή αρχίζει το Φθινόπωρο.

Ian Hennes in Medicine Hat, Alberta, Canada, created this solargraphy between a June solstice and a December solstice. It shows the path of the sun during that time period.

Από το εαρινό ισημερινό σημείο και μετά, ο Ήλιος φαίνεται να σκαρφαλώνει όλο και πιο πάνω στο βόρειο ημισφαίριο του ουρανού. Οι μέρες μεγαλώνουν, οι νύχτες μικραίνουν και ο καιρός γίνεται όλο και πιο θερμός. Περίπου τρεις μήνες αργότερα, στις 20-21 Ιουνίου, ο Ήλιος φτάνει στο βορειότερο σημείο της εκλειπτικής, από το οποίο θα αρχίσει πλέον να κατέρχεται, «τρεπόμενος» και πάλι προς τον ισημερινό. Το σημείο αυτό, στις 20-21 Ιουνίου, ονομάζεται θερινό τροπικό σημείο ή απλά θερινή τροπή, επειδή ο Ήλιος τρέπεται και πάλι προς τον ισημερινό, και από την ημέρα αυτή αρχίζει το καλοκαίρι. Επειδή μάλιστα για μερικές ημέρες πριν και μετά τη θερινή τροπή ο Ήλιος φαίνεται να αργοστέκεται πάνω στην εκλειπτική σαν να είναι έτοιμος να σταματήσει, το θερινό τροπικό σημείο ονομάζεται επίσης και θερινό ηλιοστάσιο.

Μετά τη θερινή τροπή, ο Ήλιος συνεχίζει να κατεβαίνει προς τον Νότο, και στις 22-23 Σεπτεμβρίου φτάνει στο φθινοπωρινό ισημερινό σημείο, οπότε, όπως και στο εαρινό ισημερινό σημείο, έχουμε ίση μέρα και νύχτα: ισημερία. Αλλά η κάθοδος του Ήλιου συνεχίζεται, μέχρις ότου, στις 21-22 Δεκεμβρίου, φτάνει στο νοτιότερο σημείο της τροχιάς του, που ονομάζεται χειμερινό τροπικό σημείο, ή απλά χειμερινή τροπή ή χειμερινό ηλιοστάσιο. Από την ημέρα αυτή αρχίζει ο Χειμώνας. Αλλά από κει κι έπειτα ο Ήλιος σταματάει να κατέρχεται και ξαναρχίζει και πάλι να σκαρφαλώνει, κάθε μέρα όλο και πιο ψηλά.

Στη διάρκεια του Χειμώνα, οι ακτίνες του Ήλιου πέφτουν πάνω στο βόρειο ημισφαίριο της Γης με πλάγιο τρόπο, ενώ συμβαίνει το αντίθετο στο νότιο ημισφαίριο οπότε εκεί έχουν Καλοκαίρι. Στη διάρκεια της Άνοιξης ο Ήλιος βρίσκεται ακριβώς πάνω από τον ισημερινό της Γης, οπότε και τα δύο ημισφαίρια παίρνουν με τον ίδιο τρόπο της ζωογόνες ακτίνες του. Στη διάρκεια του Καλοκαιριού, ο Ήλιος ευνοεί το βόρειο ημισφαίριο, οι ακτίνες του πέφτουν πάνω μας περισσότερο κάθετα, και ενώ εμείς έχουμε Καλοκαίρι, στο νότιο ημισφαίριο έχουν Χειμώνα. Τέλος, το Φθινόπωρο, ο Ήλιος βρίσκεται και πάλι πάνω από τον γήινο ισημερινό, με ισομερή κατανομή της θερμότητας και στα δύο ημισφαίρια.

Ο Ακενατόν και η οικογένειά του λατρεύουν τον ηλιακό δίσκο. Pharaoh Akhenaten and his family adoring the Aten. Second from the left is Meritaten, who was the daughter of Akhenaten.

Δεν είναι λοιπόν καθόλου παράξενο που ο Ήλιος λατρεύτηκε από τους αρχαίους σαν θεός, μια που γι' αυτούς ο Ήλιος ήταν ο δημιουργός των εποχών του έτους και του κύκλου των φαινομένων και των εναλλαγών που σχετίζονται με αυτές, από τη σπορά ως τη βλάστηση και από την ανθοφορία ως τη συγκομιδή. Οι Αιγύπτιοι τον ονόμασαν Ρα, Ατόν, ή και Όσιρη ακόμη. Οι Βαβυλώνιοι τον αποκαλούσαν Σαμάχ, Βαάλ, Μαρδούκ και Νεργκάλ. Οι Ινδοί Βράχμα και Βισνού. Και οι Πέρσες Μίθρα. Για τους αρχαίους Έλληνες, κατά περιστάσεις, ήταν ο Δίας ή ο Πλούτων, ο Βάκχος, ο Διόνυσος, ή και ο Φοίβος Απόλλων. Ανεξάρτητα όμως από την ονομασία που του δόθηκε, όλοι ανεξαιρέτως οι λαοί καθιέρωσαν προς τιμή του Ήλιου, περίφημες και πολλές γιορτές, ιδιαίτερα στις περιόδους των εναλλαγών από τη μια εποχή στην άλλη.

Οι μεγαλύτερες από τις γιορτές αυτές γίνονταν σε όλες τις χώρες και τις φυλές στην εποχή του χειμερινού ηλιοστασίου, στις 25 Δεκεμβρίου. Ήταν η γιορτή της γέννησης του Ήλιου, και όχι αδικαιολόγητα. Γιατί όσο ο χειμώνας πλησίαζε και ο Ήλιος του μεσημεριού φαινόταν όλο και πιο χαμηλά στον ορίζοντα, τόσο και οι μέρες μίκραιναν και το κρύο αυξανόταν. Ήταν η σκληρή εποχή για τον άνθρωπο με τις πολύ μικρές ημέρες και τις ατέλειωτες νύχτες. Οι φροντίδες πολλαπλασιάζονταν, οι ανησυχίες μεγάλωναν και ένα αόριστο συναίσθημα φόβου καταλάμβανε τον αρχαίο άνθρωπο με τα ανύπαρκτα σχεδόν αμυντικά του μέσα και τις περιορισμένες πηγές διατροφής.

Roman Imperial repoussé silver disc of Sol Invictus (3rd century), found at Pessinus (British Museum).

Γι' αυτό αναπέμπονταν προσευχές και ιερές παρακλήσεις, ανάβονταν φωτιές και προσφέρονταν θυσίες προς τον θεό Ήλιο, για να μη χαθεί οριστικά από τον ορίζοντα. Και πράγματι: μετά από μικρό δισταγμό, ο θεός ενέδιδε. Στο κατώτατο σημείο του, στον αστερισμό του Αιγόκερου, στις πύλες του Ήλιου όπως τον ονόμαζαν οι Χαλδαίοι, «άλλαζε» απόφαση, άρχιζε να σκαρφαλώνει και πάλι προς τα πάνω, και οι μέρες μεγάλωναν. Μια νέα τάξη πραγμάτων θα έμπαινε και πάλι, ωραία όπως και στα προηγούμενα χρόνια, οπότε η Γη θα ανθοφορούσε ξανά χάρη στις ζωογόνες ακτίνες του Ήλιου. Δεν είναι λοιπόν καθόλου παράξενο το γεγονός ότι οι αρχαίοι λαοί γιόρταζαν ιδιαίτερα τις μέρες αυτές του χειμερινού ηλιοστασίου. Και αυτή την παράδοση των αρχαίων λαών συνέχισαν οι Έλληνες με τα Κρόνια, και ιδιαίτερα οι Ρωμαίοι με τα Σατουρνάλια και τα Βρουμάλια και την κεντρική γιορτή της 25ης Δεκεμβρίου "Dies Natalis Invicti Solis", δηλαδή την «Ημέρα της Γέννησης του Αήττητου Ήλιου».

'Saturnalia' (1783) by Antoine Callet. Τα Σατουρνάλια ήταν γιορτή των Ρωμαίων αφιερωμένη στο θεό Σατούρνους, ο οποίος αντιστοιχεί στον ελληνικό θεό Κρόνο. Πραγματοποιούταν κατά τους χειμερινούς μήνες κατά την περίοδο του χειμερινού ηλιοστασίου, συνήθως στις 17 Δεκεμβρίου, αλλά αργότερα η γιορτή κρατούσε έως και μια βδομάδα, μέχρι τις 23 Δεκεμβρίου. Τα Σατουρνάλια ήταν μεγάλη και σημαντική γιορτή για τους Ρωμαίους, οι οποίοι τα ταύτιζαν με τα αρχαία Κρόνια. Εκτός από τις τυπικές θυσίες, η γιορτή περιλάμβανε δημόσια αργία, καθώς και διάφορα έθιμα, όπως την ανταλλαγή μικρών δώρων ή υπαίθριες αγορές. Επιτρέπονταν τα τυχερά παιχνίδια ακόμα και για τους δούλους. Επίσημα ενδύματα δε φοριούνταν, ενώ οι δούλοι δεν μπορούσαν να τιμωρηθούν κι αντιμετώπιζαν με χλευασμό τους κυρίους τους. Γενικότερα οι ρόλοι αντιστρέφονταν ανάμεσα σε δούλους κι ιδιοκτήτες, κάτι που οδηγούσε σε ξέφρενο γλέντι, άφθονη οινοποσία και ακολασίες: γι' αυτό το λόγο, με την έλευση του Χριστιανισμού, η λέξη "σατουρνάλια" ήταν ταυτόσημη με τα "όργια".

Τα Σατουρνάλια ήταν η αρχαιότερη γιορτή των Ρωμαίων και την απέδιδαν στον Ρωμύλο ή στους Πελασγούς. Ξεχώρισε όμως από τις άλλες αγροτικές γιορτές τους το 217 π.Χ. Οι γιορτές αυτές έπαιρναν πανηγυρικό χαρακτήρα και είχαν κατακτήσει ολόκληρο τον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Άρχιζαν με τα Βρουμάλια από τις 24 Νοεμβρίου έως τις 17 Δεκεμβρίου και ακολουθούσαν τα Σατουρνάλια από τις 18 έως τις 24 Δεκεμβρίου. Κατά την κεντρική ημέρα της γιορτής του «αήττητου ηλίου» στις 25 Δεκεμβρίου, εορταζόταν το γεγονός της τροπής του Ηλίου, που άρχιζε και πάλι να ανεβαίνει στον ουρανό, να μεγαλώνουν οι ημέρες, και μαζί τους οι ζωογόνες ακτίνες του Ηλίου ξανάκαναν τη Γη να καρποφορήσει. Την 1η Ιανουαρίου γιορτάζονταν οι Καλένδες, στις 3 τα Βότα, στις 4 τα Λορεντάλια και στις 7 Ιανουαρίου τελείωνε η περίοδος αυτή των εορτών.

The halo of Jesus, seen in many paintings, has similarities to a parhelion. Basilica of Sant'Apollinare Nuovo in Ravenna, Italy: "Christ surrounded by angels and saints". Mosaic of a Ravennate italian-byzantine workshop, completed within 526 AD by the so-called "Master of Sant'Apollinare".

Επειδή λοιπόν οι πρώτοι χριστιανοί ήσαν εκτός νόμου στη Ρώμη, και δεν τους επιτρεπόταν να συναντιούνται ή να εκκλησιάζονται μαζί, οι συναντήσεις τους γίνονταν κρυφά και σε μικρές ομάδες στις κατακόμβες τους, όπου και τελούσαν τις θρησκευτικές τους εορτές. Για να αποφύγουν, λοιπόν, τους διωγμούς, αποφάσισαν να γιορτάζουν τα Χριστούγεννα στις 25 Δεκεμβρίου, όταν οι Ρωμαίοι ήσαν απασχολημένοι με τις δικές τους γιορτές των Σατουρναλίων. Μ’ αυτόν τον τρόπο ήλπιζαν να μην ανακαλυφθούν από τους εορτάζοντες Ρωμαίους.

Ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρ. The Tusculum portrait, perhaps the only surviving sculpture of Caesar made during his lifetime. Archaeological Museum, Turin, Italy.

Θα αναρωτιέστε, όμως, γιατί το χειμερινό ηλιοστάσιο δεν συμβαίνει σήμερα στις 25 Δεκεμβρίου, όπως στην εποχή του Χριστού, αλλά στις 21 Δεκεμβρίου; Το πρόβλημα αρχίζει με το Ιουλιανό Ημερολόγιο που εισήγαγε ο Ιούλιος Καίσαρ το 44 π.Χ., το οποίο είχε όμως τις δικές του ατέλειες, γιατί έχανε μία ημέρα κάθε 128 χρόνια. Το Ιουλιανό, λοιπόν, ημερολόγιο είχε θεσπίσει το χειμερινό ηλιοστάσιο στις 25 Δεκεμβρίου, αλλά με την πάροδο των ετών το προστιθέμενο μικρό λάθος είχε μεταθέσει την πραγματική ημερομηνία της χειμερινής τροπής. Έτσι λοιπόν το 325 μ.Χ., το έτος που έγινε η Σύνοδος της Νίκαιας, το χειμερινό ηλιοστάσιο είχε μετατεθεί και συνέβαινε στις 22 Δεκεμβρίου. Η μετάθεση όμως του χειμερινού ηλιοστασίου συνεχίστηκε χωρίς να διορθωθεί μέχρι και το έτος 1582, οπότε η χειμερινή τροπή συνέβαινε στις 12 Δεκεμβρίου.

Ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄. Pope Gregory XIII, portrait by Lavinia Fontana.

Τότε, ο Πάπας Γρηγόριος 13ος εισήγαγε μία νέα μεταρρύθμιση, γι’ αυτό και το νέο ημερολόγιο, αυτό που χρησιμοποιούμε σήμερα, ονομάζεται Γρηγοριανό, και χάνει μία μόνον ημέρα στα 4.000 χρόνια. Για να γίνει μια καινούργια αρχή, η Γρηγοριανή μεταρρύθμιση έτρεψε τη θέση του ημερολογίου προς τα εμπρός με βάση το έτος της Συνόδου της Νικαίας κι όχι το έτος εισαγωγής του Ιουλιανού ημερολογίου, το 44 π.Χ.. Γι’ αυτό και το χειμερινό ηλιοστάσιο συμβαίνει σήμερα στις 21 Δεκεμβρίου, και ο πρωταρχικός λόγος για τον εορτασμό των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου έχει πια χαθεί.

Διονύσης Π. Σιμόπουλος, επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.

Πηγές: http://www.tovima.gr/science/article/?aid=926996 - http://earthsky.org/astronomy-essentials/everything-you-need-to-know-december-solstice

Αποστολή της NASA με στόχο τον Άλφα του Κενταύρου. Nasa planning mission to Alpha Centauri – will it find aliens in the nearest star system to Planet Earth?

Αποστολές εξερεύνησης για το εγγύτερο αστρικό σύστημα στον Ήλιο, απέχοντας περίπου 4 έτη φωτός από εμάς. Nasa is preparing to launch a mission which could answer the question of whether humanity is alone in the universe. A planet orbiting Alpha Centauri would have two or even three suns, because the star system is made up of a trio of stars. Illustration by Michael S. Helfenbein

Ο Άλφα Κενταύρου είναι ο λαμπρότερος αστέρας στον αστερισμό του Κενταύρου, στο νότιο ημισφαίριο και είναι δυαδικό σύστημα, αποτελείται δηλαδή από δύο άστρα. Πρόκειται για το εγγύτερο αστρικό σύστημα στον Ήλιο, απέχοντας περίπου 4 έτη φωτός από εμάς.

Alpha Centauri AB and its distant and faint companion Proxima Centauri. The newly discovered planet for Proxima hasn’t been seen directly yet. A direct image is part of what ESO and Breakthrough Initiatives hope to accomplish via their new agreement. Image via ESO.

Οι δύο κύριοι αστέρες του αστρικού συστήματος εμφανίζονται ως ενιαίο άστρο με γυμνό μάτι, διακρίνονται όμως ως δύο ξεχωριστά αστρικά σώματα μόνο με παρατήρηση μέσω τηλεσκοπίου. Οι αστέρες αυτοί, με τις ονομασίες «Άλφα Κενταύρου Α» και «Άλφα Κενταύρου Β», βρίσκονται σε στενή τροχιά μεταξύ τους.

Εκτός από τους αστέρες αυτούς, εμφανίζεται σε σχετικά απομακρυσμένη απόσταση και ένας τρίτος, ο λεγόμενος «Eγγύτατος του Κενταύρου» ο όποιος λόγω του μικρού μεγέθους του δεν είναι εμφανής με γυμνό μάτι. Το άστρο ονομάστηκε έτσι επειδή, από τα τρία άστρα, αυτό βρίσκεται οριακά πιο κοντά στην Γη.

Οι συνολικά τρεις αστέρες αποτελούν το αστρικό σύστημα του Άλφα Κενταύρου, αν και δεν έχει αποδειχτεί με βεβαιότητα ότι υφίσταται κάποιο είδος ελλειπτικής τροχιάς μεταξύ του Εγγύτατου Κενταύρου με τους άλλους δύο κύριους αστέρες.

Το 2012 ανακοινώθηκε ο εντοπισμός ενός πλανήτη να κινείται γύρω από τον Εγγύτατο του Κενταύρου αλλά τελικά διαπιστώθηκε ότι είχε γίνει λάθος εκτίμηση κάποιων παρατηρήσεων και ο συγκεκριμένος πλανήτης κατά πάσα πιθανότητα δεν υπάρχει. Όμως, τελικά το 2016 εντοπίστηκε τελικά στον Εγγύτατο του Κενταύρου ένας πλανήτης ο οποίος, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ερευνητών, έχει μέγεθος συγκρίσιμο με της Γης. Ο πλανήτης αυτός είναι πιθανότατα βραχώδης, και επιπλέον βρίσκεται στη λεγόμενη κατοικήσιμη ζώνη, στην κατάλληλη απόσταση από το μητρικό του άστρο ώστε να διαθέτει στην επιφάνειά του υγρό νερό που είναι ο κρισιμότερος παράγοντας για την παρουσία της ζωής.

Οι προσομοιώσεις και διάφορες μελέτες που έχουν γίνει μέχρι στιγμής για το σύστημα τα δύο άστρα του δυαδικού συστήματος δείχνουν ότι είναι πολύ πιθανό να υπάρχουν εκεί μεγάλοι σαν τον Δία. Η παρουσία πολλών τέτοιων πλανητών, σύμφωνα με τα πλανητικά μοντέλα, δεν ευνοούν συνήθως την ύπαρξη πλανητών φιλικών στην ζωή. 

This artist's impression shows the planet orbiting the star Alpha Centauri B, a member of the triple star system that is the closest to Earth. (Image: Reuters)

Πριν από λίγα 24ωρα, ομάδα ερευνητών του Πανεπιστημίου του Γέιλ παρουσίασαν μια μελέτη στην οποία αναφέρεται ότι στον Άλφα του Κενταύρου πιθανότατα δεν υπάρχουν μεγάλοι πλανήτες και, όπως αναφέρεται στην μελέτη, «είναι σχεδόν βέβαιο ότι στον Άλφα του Κενταύρου υπάρχουν βραχώδεις πλανήτες με μέγεθος παρόμοιο με αυτό της Γης».

Αν κάποιος από αυτούς τους πλανήτες βρίσκεται στην σωστή απόσταση από το μητρικό του άστρο, θα είναι και δυνητικά φιλόξενος στην ζωή. «Γνωρίζουμε ότι οι μικρού μεγέθους πλανήτες αποτελούν την πλειοψηφία των πλανητών στο Σύμπαν. Η μελέτη μας δείχνει ότι στα άστρα του δυαδικού συστήματος είναι πολύ πιθανό να υπάρχουν μικροί πλανήτες, οι οποίοι έχουν περάσει απαρατήρητοι από τις μέχρι τώρα παρατηρήσεις που γίνονται εκεί» αναφέρει η Ντέμπρα Φίσερ, ειδικός στην αναζήτηση εξωπλανητών και επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας.

Οι αποστολές

The launch is decades away, and the journey will take even longer. Credit: ESO/Digitized Sky Survey 2

Έχει εκπονηθεί ένα ιδιαίτερα φιλόδοξο σχέδιο εξερεύνησης του Άλφα του Κενταύρου, το οποίο μάλιστα κέρδισε τη στήριξη του διάσημου θεωρητικού φυσικού και κοσμολόγου Στίβεν Χόκινγκ.

An artist’s illustration of a ‘light sail’ spaceship. (Picture: Breakthrough Initiatives)

Το σχέδιο που χρηματοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από τον εκκεντρικό ρώσο μεγιστάνα Γιούρι Μέλνερ προβλέπει την εκτόξευση ενός σμήνους από μικρά σκάφη που θα χρησιμοποιούν τα λεγόμενα «ηλιακά ιστία». Αυτά τα σκάφη θα επιταχύνονται με δέσμες λέιζερ στο 20% της ταχύτητας του φωτός.

Αυτό θεωρητικώς τουλάχιστον θα επιτρέψει στα σκάφη να φτάσουν στον Άλφα του Κενταύρου σε λίγα χρόνια, αντί σε 30 χιλιετίες που θα απαιτούνταν με τις σημερινές τεχνολογίες. Αν λοιπόν φτάσουν αυτά τα σκάφη στον προορισμό τους, θα μάθουμε αν υπάρχει στην διαστημική μας γειτονιά κάποιος φιλόξενος για εμάς πλανήτης. 

Πριν από λίγα 24ωρα, έγινε γνωστό ότι η NASA αποφάσισε να οργανώσει μια αποστολή εξερεύνησης στον Άλφα του Κενταύρου, η οποία όμως, σύμφωνα με τις πρώτες πληροφορίες, προορίζεται να πραγματοποιηθεί μετά το 2050.

Πηγές: http://news.in.gr/science-technology/article/?aid=1500184592 - https://www.nasa.gov/feature/goddard/2017/spanning-disciplines-in-the-search-for-life-beyond-earth - http://metro.co.uk/2017/12/20/nasa-planning-mission-alpha-centauri-will-find-aliens-nearest-star-system-planet-earth-7173102/ - http://iopscience.iop.org/article/10.3847/1538-3881/aa9bea - https://news.yale.edu/2017/12/18/new-approach-detecting-planets-alpha-centauri-system

Έπιασε κρύο; Κάποιο άστρο έχει εκραγεί! Exploding stars are influencing our weather, scientists find

Ίσως η πτώση της θερμοκρασίας που θα βιώσουμε στην Ελλάδα από εδώ και πέρα να οφείλεται σε κάποιο... σουπερνόβα. Cosmic rays produced in a giant supernova. CREDIT: NASA

Μια πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη δημοσιεύουν στην επιθεώρηση Nature Communications επιστήμονες του Τεχνικού Πανεπιστημίου της Δανίας. Γνωρίζουμε ότι κοσμικά φαινόμενα κάνουν την εμφάνιση τους στον ουρανό της Γης. Οι εκρήξεις στον Ήλιο στέλνουν στην Γη φορτισμένα σωματίδια προκαλώντας το εντυπωσιακό σέλας. Όμως δεν θα μπορούσε κάποιος να φανταστεί ότι ένα φαινόμενο που συμβαίνει σε απόσταση χιλιάδων ετών φωτός από τον πλανήτη μας μπορεί να έχει κάποια επίδραση σε αυτόν. Αν πρόκειται όμως για το πιο ισχυρό, το πιο βίαιο κοσμικό φαινόμενο ίσως τα.. απόνερα του να φτάνουν και σε εμάς.

Σύμφωνα με τους ερευνητές τα ιόντα που απελευθερώνονται από τις εκρήξεις υπερκαινοφανών αστέρων, τα γνωστά σουπερνόβα, φτάνουν σε κάποιες περιπτώσεις μέχρι την Γη, εισέρχονται στην ατμόσφαιρα τους. Η παρουσία των ιόντων προκαλεί μια αλυσιδωτή ατμοσφαιρική και χημική αντίδραση που έχει ως τελικό αποτέλεσμα τον σχηματισμό πολύ μεγαλύτερου αριθμού νεφών από ότι θα παράγονταν αν δεν υπήρχαν. Αυτό με την σειρά του έχει ως αποτέλεσμα να πέφτει η θερμοκρασία του πλανήτη.

Οι κοσμικές ακτίνες

Ανατρεπτική μελέτη για την συμβολή των κοσμικών φαινομένων στις καιρικές συνθήκες στην Γη. Cosmic rays interacting with the Earth's atmosphere producing ions that helps turn small aerosols into cloud condensation nuclei -- seeds on which liquid water droplets form to make clouds. A proton with energy of 100 GeV interact at the top of the atmosphere and produces a cascade of secondary particles who ionize molecules when traveling through the air. One 100 GeV proton hits every m2 at the top of the atmosphere every second. Credit: H. Svensmark/DTU

Οι ερευνητές υποστηρίζουν επίσης ότι η μαγνητική δραστηριότητα του Ήλιου επηρεάζει την άφιξη στην Γη των κοσμικών ακτινών. Όταν η δραστηριότητα του Ήλιου βρίσκεται σε έξαρση εμποδίζεται η έλευση των κοσμικών ακτινών στην Γη και επικρατούν υψηλότερες θερμοκρασίες. Όταν υπάρχει ύφεση στην ηλιακή δραστηριότητα και πυκνώνει η παρουσία κοσμικών ακτινών το αποτέλεσμα είναι να πέφτει ο πλανήτης να ψυχραίνει.

 

A frost fair held on the Thames in 1897. CREDIT: GETTY IMAGES

Μάλιστα οι ερευνητές εκτιμούν ότι η απότομη αύξηση της θερμοκρασίας στην Γη γύρω στο 1.000 μ.Χ που έχει ονομαστεί Μεσαιωνική Θερμή Περίοδος αλλά και η Μικρή Εποχή Παγετώνων που βίωσε η Γη ανάμεσα στον 13ο και τον 19ο αιώνα οφειλόταν στην μαγνητική δραστηριότητα στον Ήλιο. «Έχουμε επιτέλους το τελευταίο κομμάτι του παζλ που εξηγεί το πώς τα σωματίδια από το Διάστημα επηρεάζουν το κλίμα στην Γη. Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα τις κλιματικές αλλαγές που προκαλούν η ηλιακή δραστηριότητα αλλά και τα σουπερνόβα» δηλώνει ο καθηγητής Χένρικ Σβένσμαρκ, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας.

Πηγές: H. Svensmark et al, Increased ionization supports growth of aerosols into cloud condensation nuclei, Nature Communications (2017). DOI: 10.1038/s41467-017-02082-2 - http://www.tovima.gr/science/physics-space/article/?aid=926753