Αρχαία Αιγυπτιακή Τέχνη. Ancient Egyptian Art

A painting from the tomb of Nebamun, now in the British Museum showing a tabby cat catching birds.

Τα ζωγραφικά και γλυπτικά έργα, που μας απασχολούν στο πλαίσιο της αιγυπτιακής τέχνης, δεν φιλοδοξούν να διακοσμήσουν, αλλά να κατοχυρώσουν την παρουσία και την υπόσταση των εικονιζόμενων προσώπων και θεμάτων. Στόχος δεν είναι η εξιδανίκευση, αλλά η κατά το δυνατό πληρέστερη περιγραφή των δεδομένων. Μέσο για την επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος είναι η συνάντηση της σχηματοποίησης με τη συστηματική παρατήρηση της φύσης και την εξαντλητική περιγραφή της. Σαφέστατα περιγράμματα οριοθετούν με ευκρίνεια την κάθε μορφή, χωρίς ωστόσο με τον τρόπο αυτό να ακυρώνεται η φυσικότητα του απεικονιζόμενου θέματος.

Princesse armanienne, Amarna, quartzite rouge, H. 19 cm, XVIIIè Dynastie.

Ο τρόπος προσέγγισης του θέματος, εφόσον στοχεύει στην, κατά το δυνατόν, πληρέστερη απόδοσή του, δεν στηρίζεται στην επιλογή συγκεκριμένης οπτικής γωνίας. Ο καλλιτέχνης είναι ελεύθερος να αλλάζει θέση και να κοιτάζει το θέμα του από διαφορετικά σημεία, προκειμένου να εντοπίσει το βέλτιστο σημείο θέασης για καθετί που απεικονίζει.

Ο κήπος του Νεμπαμούν, περ. 1400 π.Χ., Τοιχογραφία από έναν τάφο στις Θήβες, 0.64Χ0.742 μ. Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο. 

Εξαιρετικά χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της τοιχογραφίας από έναν τάφο στις Θήβες, όπου τα δέντρα, τα φυτά, τη λίμνη, τις πάπιες και τα ψάρια τα κοιτάζουμε κατά περίπτωση από πάνω (τη λίμνη), από το πλάι (τα δέντρα), από μεγαλύτερη (ψάρια) ή μικρότερη (ανθρώπινη μορφή) απόσταση, ελεύθερα και μόνο σε σχέση με το πώς θα μας δοθεί η σαφέστερη εντύπωση των πραγμάτων. Ασφαλώς, ό,τι ενσωματώνεται στην εικόνα είναι ό,τι θεωρείται σημαντικό και άρα, αξιομνημόνευτο.

La salle funéraire de la tombe de Sennedjem, XIXè Dynastie.

Εξάλλου, τις παραστάσεις συνοδεύουν επιγραφές προκειμένου να καθίσταται ευκρινέστερο το περιεχόμενο και να τονίζονται τα σημεία στα οποία είναι επιθυμητό να δοθεί έμφαση.

Anubis momifiant le Défunt, Tombe de Sennedjem, XIXè Dynastie.

Αν η μέθοδος μας θυμίζει τον τρόπο με τον οποίο ζωγραφίζουν τα παιδιά, δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει, ωστόσο, ότι οι Αιγύπτιοι εργάζονται πολύ συστηματικά και ότι τίποτα, στον τρόπο με τον οποίο οργανώνουν τις παραστάσεις τους, δεν είναι τυχαίο.

Iset et Néfertari, Thèbes-Ouest, XIXè Dynastie.

Επιπλέον, στις εικόνες δεν αποτυπώνεται μόνο η μορφή των πραγμάτων, αλλά και η σημασία τους, η ταυτότητά τους. Έτσι, τηρούνται ειδικοί κώδικες απόδοσης του βασιλιά, της ανδρικής και της γυναικείας φιγούρας, των θεών, μελών των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων κ.ο.κ.

Le mystérieux roi assis, Stéatite, H. 61 cm, XVIIIè Dynastie.

Ο αιγύπτιος καλλιτέχνης δεν καλείται να πρωτοτυπήσει. Αντιθέτως, μαθητεύει προκειμένου να μάθει να παράγει εικόνες με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο από τον οποίο δεν πρέπει (γιατί δεν χρειάζεται) καθόλου να αποκλίνει.

Επιτυχημένα δρα εκείνος που αναπαράγει τα έργα του παρελθόντος, τα οποία ήδη έχουν κερδίσει την καταξίωση και το θαυμασμό. Η πρωτοτυπία δεν είναι ζητούμενο. Κατά συνέπεια, η αιγυπτιακή τέχνη παραμένει πιστή στους ίδιους αισθητικούς κώδικες - γνώρισμα σταθερότητας και στο ιδεολογικό αλλά και στο επίπεδο της κοινωνικής οργάνωσης - για περισσότερα από χίλια χρόνια.

Tête d'un colosse d'Akhenaton , Karnak, grès  H. 141 cm,  XVIIIè Dynastie.

Παρένθεση θεωρείται η περίοδος της βασιλείας του Αμένωφι του Δ΄ και του Τουταγχαμών, καθώς τα χρόνια αυτά διακρίνονται στις καλλιτεχνικές διατυπώσεις νεωτερισμοί και μία ρήξη με τους παραδοσιακούς τρόπους απεικόνισης προσώπων, ρόλων και θεμάτων.

Οι καινοτομίες της περιόδου του Αμένωφι σχετίζονται πιο συγκεκριμένα, με τη διάθεσή του να ταυτιστεί με έναν μόνο θεό, τον Ατέν (ο οποίος συμβολίζεται με την ηλιακή σφαίρα και τις ακτίνες της), καταργώντας τη λατρεία των υπόλοιπων θεοτήτων.

Le trône d'Or de Toutankhamon, Vallée des Rois, bois, feuilles d'or, argent, pierres dures, H. 102 cm, XVIIIè Dynastie.

Στην προέκτασή της, η βασιλεία του Τουταγχαμών εγκρίνει απεικονίσεις που νομιμοποιούν την ισότιμη (σχεδόν) παρουσίαση του βασιλιά και της βασίλισσας, σε πόζες πολύ πιο χαλαρές από εκείνες στις οποίες οι Αιγύπτιοι είχαν συνηθίσει να εικονίζονται οι αξιωματούχοι τους.

Ο Τουταγχαμών, εξάλλου, ήταν εκείνος που επανέφερε τη λατρεία «των παλιών θεών» και κυρίως αποκατέστησε την πρωτοκαθεδρία των ιερέων του Άμον. Είναι ενδεικτικό ότι, ενώ το κανονικό του όνομα ήταν Τουταγχατέν, που σήμαινε «ζωντανή εικόνα του Ατέν», έμεινε στην ιστορία ως Τουταγχαμών, δηλαδή «ζωντανή εικόνα του Άμον».

Chambre funéraire de Toutankhamon. Statuette représentant Toutankhamon sur un léopard, dans l'au-delà.

Στοιχεία, όπως το πολύ νεαρό της ηλικίας του - ανέλαβε την εξουσία στα εννιά του χρόνια, εικασίες που αφορούν στα αίτια του θανάτου του λίγα μόλις χρόνια αργότερα, σε συνδυασμό με το γεγονός του πλούτου και της ποσότητας των ευρημάτων του τάφου του, συνέβαλαν στην ανάδειξή του στο δημοφιλέστερο Φαραώ των νεότερων χρόνων και σε ένα από τα σημαντικότερα «εξαγώγιμα» προϊόντα της Αιγύπτου. Είναι χαρακτηριστικό ότι αντιπροσωπευτικό σύνολο των προερχόμενων από τον τάφο του ευρημάτων περιοδεύει τακτικά εκτός Αιγύπτου, σε μεγάλα μουσεία του κόσμου.