Επιστροφή στα Αντικύθηρα. Return to Antikythera

Αμερικανοί δύτες θα εξερευνήσουν εκ νέου το διάσημο ναυάγιο για νέα ευρήματα. In the spring of 1900, two sponge fishing boats from the island of Simi came to anchor off the east coast of Antikythera. Waiting for calm seas before proceeding to their intended fishing grounds, the spoge divers decided to dive along the island’s coast. Diver Ilias Stadiatis happened upon the wreck at depths reported between 42  and 50 m, and he brought to the surface an arm from a bronze statue. In November that year, sponge boat captain Dimitrios Kontos alerted the authorities in Athens of the discovery. Reaction was swift: the Hellenic Royal Navy vessel Mykali was dispatched to the island to support recovery operations, followed soon by the civilian steam ship Syros and later the Navy torpedo boat Aigialeia. Over the course of the next several months, the divers braved winter storms and dives beyond 50 m. They shared a single diving suit and helmet, taking turns of ten minutes twice per day. Despite the divers’ great skill and personal bravery, two men were severely injured and another diver lost his life. By the end of the operation in September 1901, only five men were still fit to dive.

Το 80 π.Χ ένα ρωμαϊκό καράβι βυθίζεται ανοιχτά των Αντικυθήρων. Το 1900 Σύμιοι σφουγγαράδες εντοπίζουν το ναυάγιο σε βάθος 45-60 μέτρων. Ανάμεσα στα ευρήματα είναι και ένα παράξενο αντικείμενο το οποίο η μελέτη του οποίου απέδειξε ότι ήταν ένα πολύπλοκο όργανο και σύμφωνα με τους ειδικούς ο αρχαιότερος υπολογιστής που γνωρίζουμε. 

Ο μηχανισμός ο οποίος ανασύρθηκε από το βάθος της θάλασσας στα Αντικύθηρα, εδώ και περισσότερο από εκατό χρόνια, κίνησε αμέσως το ενδιαφέρον κάθε είδους ερευνητών της αρχαιότητας. Ήταν ένας αστρολάβος; Ήταν ένα πλανητάριο, ένα αστρονομικό ρολόι; Ή κάτι άλλο; Η επιστημονική έρευνα προχωρούσε πολλές φορές στα σκοτεινά, αφήνοντας περιθώριο στη φαντασία, που δεν ήθελε και πολύ να ξεπεράσει τα όρια της λογικής. Ότι πρόκειται για έναν μηχανισμό είναι σίγουρο, και μάλιστα για τον πιο σύνθετο μηχανισμό της αρχαιότητας (2ος-1ος αιώνας π.Χ.), που δεν έχει παρόμοιό του στα 1.300 χρόνια που ακολουθούν. Είναι επίσης βέβαιο ότι σχετίζεται με φαινόμενα του ουρανού και ότι αποτελεί ένα είδος πολύπλοκου μηχανικού υπολογιστή. Back in 1901, the most extraordinary finding of the sponge divers was the part of a Mechanism which is since then astonishing the whole international community of experts on the ancient world. For decades, scientific investigation failed to yield much light on the purpose of this Mechanism. However research over the last half century has begun to reveal its secrets. The machine dates from around the end of the 2nd century B.C. and is the most sophisticated mechanism known from the ancient world. Nothing as complex is known for the next thousand years. The Antikythera Mechanism is now understood to be dedicated to astronomical phenomena and operates as a complex mechanical “computer” which tracks the cycles of the Solar System. But more than half of it is still missing, probably still at the bottom of the sea near the island of Antikythera. Will the new expedition discover some of the missing fragments? Photo from the Albert Rehm Archives. Courtesy of Bavarian State Library

Ήταν το πρώτο ναυάγιο που ερευνήθηκε από αρχαιολόγους και έκρυβε το μεγαλύτερο σύνολο αρχαίων θησαυρών που είχε βρεθεί ποτέ. Ωστόσο η επιχείρηση διάσωσης –που πραγματοποιήθηκε κάτω από δύσκολες συνθήκες και με ανεπαρκή εξοπλισμό- δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Έτσι, αυτό το μήνα, εφοδιασμένοι με την πιο σύγχρονη τεχνολογία κατάδυσης, οι επιστήμονες επιστρέφουν στη θέση.

Μεταξύ 1900 και 1901, οι σφουγγαράδες ανέσυραν μια σειρά από συγκλονιστικές αρχαιότητες, μεταξύ των οποίων όπλα, κοσμήματα, έπιπλα και κάποια εξαιρετικά αγάλματα. Το πιο διάσημο εύρημά τους όμως ήταν ένα στραπατσαρισμένο άμορφο σώμα, που επί μήνες είχε ξεχαστεί στην αυλή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας, μέχρι που έσπασε και άνοιξε για να αποκαλύψει ένα σύνολο από γρανάζια, καντράν και επιγραφές.

Οι επιστήμονες χρειάστηκαν περισσότερα από εκατό χρόνια για να αποκωδικοποιήσουν τον τρόπο λειτουργίας αυτών των σκουριασμένων θραυσμάτων, με ακτίνες Χ και σάρωση από αξονικό τομογράφο, και να βρεθούν μπροστά σε έναν πολύπλοκο ωρολογιακό μηχανισμό που χρησιμοποιούνταν για να υπολογίζει τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων και των πλανητών στο στερέωμα.

Βαφτίστηκε Μηχανισμός των Αντικυθήρων και είχε δείκτες με τη βοήθεια των οποίων αναπαριστώνταν οι θέσεις του ήλιου, της σελήνης και των πλανητών στον ουρανό, καθώς και ένα αστρολογικό ημερολόγιο, επίσης προβλέπονταν οι εκλείψεις, αλλά και προσδιοριζόταν ο χρόνος τέλεσης αθλητικών αγώνων, όπως οι Ολυμπιακοί.

100 χρόνια χρειάστηκαν οι επιστήμονες για να αποκωδικοποιήσουν τον τρόπο λειτουργίας του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. It took more than 100 years to work out how the Antikythera mechanism worked.

Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό τεχνολογικό επίτευγμα που έφερε επανάσταση στην αντίληψή μας για τις ικανότητες των αρχαίων Ελλήνων. Τίποτε που να πλησιάζει έστω την πολυπλοκότητα αυτού του μηχανισμού δεν είναι γνωστό για τα επόμενα τουλάχιστον χίλια χρόνια και την εμφάνιση των μηχανικών ρολογιών στη μεσαιωνική Ευρώπη.

Υπάρχουν ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα, όπως το από πού προέρχεται και ποιος τον κατασκεύασε (ο Ποσειδώνιος, ένας φιλόσοφος που έζησε στη Ρόδο τον 1ο αιώνα π.Χ. είναι ένας υποψήφιος, ενώ και ο ιδιοφυής Αρχιμήδης του 3ου αι. π.Χ. μπορεί να εφηύρε αυτού του είδους τη συσκευή). Ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια όμως γύρω από τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων κρύβεται στο ναυάγιο όπου βρέθηκε. Τι άλλο υπάρχει θαμμένο εκεί κάτω;

Το ναυάγιο βρίσκεται σε βάθος 60 μέτρων, μέσα στα παγωμένα, διαρκώς ταραγμένα νερά και ανάμεσα σε βράχια – ένα δυσπρόσιτο μέρος. Οι σφουγγαράδες που ανέσυραν το φορτίο του φορούσαν ογκώδεις μεταλλικές στολές δυτών και είχαν μικρή επίγνωση των κινδύνων της κατάδυσης σε τέτοιο βάθος. Όταν εγκατέλειψαν το εγχείρημά τους, δύο από αυτούς ήταν παράλυτοι από τη νόσο των δυτών και ένας ήταν νεκρός. Άφησαν πίσω τους ιστορίες εγκαταλειμμένων θησαυρών, μεταξύ των οποίων εκείνη για μεγάλων διαστάσεων μαρμάρινα αγάλματα που κύλισαν στις απότομες υποθαλάσσιες πλαγιές και έφτασαν σε σημεία απρόσιτα.

Στις ΗΠΑ γίνονται αυτό το διάστημα δοκιμές σε μια προηγμένη στολή κατάδυσης με την οποία θαλάσσιοι αρχαιολόγοι σκοπεύουν τον προσεχή Σεπτέμβριο να βουτήξουν στο ναυάγιο με στόχο να εντοπίσουν ένα δεύτερο μηχανισμό που πιθανώς να υπήρχε στο καράβι.

Τα προβλήματα

Το πλοίο των Αντικυθήρων με το πολύτιμο φορτίο του είναι απίθανο να ταξίδευε μόνο του. Όταν βυθίστηκε, ίσως ναυάγησαν και άλλα πλοία του ίδιου στόλου. Θα μπορούσε άραγε ένα από αυτά να περιέχει έναν δεύτερο Μηχανισμό των Αντικυθήρων; Εδώ και εκατό χρόνια, η συσκευή αυτή που εμπνέει δέος, είναι το μοναδικό τεκμήριο και το μόνο κλειδί κατανόησης μιας τεχνολογίας που παρέμενε χαμένη επί χιλιετίες. Αυτό ίσως -απλά ίσως- αλλάξει τώρα. Marine archaeologist-technician Dr Brendan Foley from the Woods Hole Oceanographic Institution caused quite a stir while presenting the findings of the most recent underwater archaeological survey conducted at the Antikythera Shipwreck site in Greece, during the annual meeting of the Archaeological Institute of America in Seattle. Dr Foley suggested that despite common and current belief, the famous Antikythera Shipwreck could actually comprise of two ships instead of one. Moreover, the sea floor could hold more artifacts like the unique Antikythera Mechanism that is on display at the National Archaeological Museum of Athens and is shrouded with mystery about its workings and possible uses.

Οι υπάρχουσες στολές κατάδυσης δεν επιτρέπουν σε δύτες που εξερευνούν ναυάγια να παραμένουν για ικανό χρονικό διάστημα κάτω από το νερό. Για ναυάγια που βρίσκονται σε βάθη μεγαλύτερα από μερικές δεκάδες μέτρα από την επιφάνεια χρησιμοποιούνται ρομποτικά υποβρύχια που πραγματοποιούν τις έρευνες. Στις έρευνες που έγιναν στον ναυάγιο το 1900 οι δύτες είχαν στη διάθεση τους χρόνο μόλις 5 λεπτά για να κάνουν έρευνες πριν η πίεση του νερού γίνει απειλητική. Το 1976 έρευνες στο ναυάγιο των Αντικυθήρων πραγματοποίησε και ο Ζακ Υβ Κουστώ που μαζί με την ομάδα του χρησιμοποίησαν ένα ειδικό σύστημα που λειτουργούσε σαν ηλεκτρική σκούπα. Με το σύστημα αυτό ο Κουστώ και οι συνεργάτες του «ρούφηξαν» ότι υπήρχε σε ένα σημείο του ναυαγίου χωρίς τελικά να ανακαλύψουν κάτι. Ομως κατέστη σαφές ότι τέτοια συστήματα είναι πιθανό να καταστρέψουν εύθραυστα αντικείμενα.

Η στολή

Η στολή Exosuit θα χρησιμοποιηθεί για την εξερεύνηση του ναυαγίου των Αντικυθήρων. Exosuit is a one-of-a-kind diving system made by Nuytco. Owned by JF White Contracting (a project sponsor), the Exosuit looks like something from science fiction: Ironman for underwater science. With Exosuit, divers can safely descend to 1000 feet (300+ m) and stay for hours, without having to decompress on the way back to the surface.

Στο Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας Woods Hole στη Μασαχουσέτη δοκιμάζεται μια νέα στολή κατάδυσης. Η Exosuit, όπως ονομάζεται η στολή, είναι σύμφωνα με τους δημιουργούς της ένα «φορετό υποβρύχιο». Η στολή είναι δημιουργία της εταιρίας ρομποτικών συστημάτων Nuytco Research που ιδρύθηκε στον Καναδά και εν συνεχεία εξαγοράστηκε από την αμερικανική εταιρεία J.F.White. Είναι κατασκευασμένη από ένα κράμα αλουμινίου με αρθρωτές κλειδώσεις οι οποίες διευκολύνουν στο μέγιστο δυνατό βαθμό τις κινήσεις των χεριών και των ποδιών ενός δύτη. Η στολή διαθέτει προωθητήρες με τους οποίους ο δύτης στην ουσία… πιλοτάρει τη στολή.

Ένα καλώδιο (εν είδη ομφάλιου λώρου) που συνδέει τη στολή με το πλοίο τροφοδοτεί συνεχώς με ενέργεια τη στολή ώστε να βρίσκονται μόνιμα σε λειτουργία οι προωθητήρες, η παροχή οξυγόνου και γενικά όλα τα συστήματα συντήρησης και επικοινωνίας του δύτη. Το καλώδιο λειτουργεί επίσης ως μέσο μετάδοσης δεδομένων (ήχου, βίντεο, κλπ) από και προς τον δύτη.

The iron-man looking exosuit allows a diver to descend to 1000 feet for hours at a time without need for decompressing upon returning to the surface. Credit: American Museum of Natural History

Σε περίπτωση προβλήματος στο καλώδιο η στολή διαθέτει μπαταρίες οι οποίες διατηρούν σε λειτουργία όλα τα συστήματα της εκτός από τη χρήση των προωθητήρων. Η στολή διαθέτει και εξωτερικό σύστημα ελέγχου ώστε να μπορεί κάποιος από το πλοίο να αναλάβει τον έλεγχο της σε περίπτωση ανάγκης. Αν για παράδειγμα, πάθει κάτι ο δύτη να μπορεί κάποιος να τον επαναφέρει στο πλοίο.

Απαραίτητη

The team plans to run a test of the suit this summer off the coast of Rhodes island, at a site called the Canyons. If all goes well, the team will proceed with the exploration of the Antikythera shipwreck.

Η χρήση μιας τέτοιας προηγμένης στολής κρίθηκε απολύτως απαραίτητη για τη συγκεκριμένη αποστολή. Αυτό γιατί το ναυάγιο των Αντικυθήρων βρίσκεται πλέον σε βάθος 120 μέτρων ενώ επίσης είναι πιθανό να υπάρχουν εκεί εύθραυστα αντικείμενα για τα οποία πρέπει οι δύτες να έχουν όσο το δυνατόν καλύτερη αίσθηση της αφής για να μην τα καταστρέψουν.

Σύμφωνα με τον προγραμματισμό αν δεν υπάρξει κάποιο πρόβλημα στις δοκιμές η στολή θα χρησιμοποιηθεί τον Ιούλιο σε μια αποστολή ανεύρεσης οργανισμών με ιδιότητες βιοφωσφορισμού σε μια υποθαλάσσια περιοχή 160 χλμ. ανοικτά των βορειοανατολικών ακτών των ΗΠΑ η οποία ονομάζεται «Τα Φαράγγια».