Το σεξ «παυσίπονο» για τους πονοκεφάλους. Why sex is a 'better headache cure rather than painkillers'

Utamaro, Deux Amants, 1790, Estampe colorée sur bois, 20,3x30,4 cm, New York, Ronin Gallery. Το σεξ μπορεί να ανακουφίσει από τους πονοκεφάλους ή και να τους... εξαφανίσει σε κάποιους πάσχοντες, σύμφωνα με νέα μελέτη. Sex triggered the release of endorphins, the body’s natural painkillers, via the central nervous system, which reduced, or even eliminated, a headache.

Μια από τις κλασικές – τουλάχιστον σύμφωνα με τον… λαϊκό μύθο – δικαιολογίες για την αποφυγή του σεξ είναι το «έχω πονοκέφαλο». Και όμως, όπως δείχνει μια νέα μελέτη, όταν κάποιος από τους δύο συντρόφους έχει πονοκέφαλο το καλύτερο θα ήταν να καταφύγει στο σεξ, το οποίο αποδεικνύεται το καλύτερο… παυσίπονο!

Μερική ή ολική ανακούφιση της ημικρανίας στο… κρεβάτι

Thomas Rowlandson, Ebats libertins, Eau-forte, 16,6x10,4 cm.

Ομάδα νευρολόγων από το Πανεπιστήμιο του Μύνστερ στη Γερμανία ανακάλυψε ότι η σεξουαλική πράξη μπορεί να οδηγήσει σε «μερική ή και ολική» ανακούφιση από τους πόνους των ημικρανιών. Όπως αναφέρουν οι ερευνητές στο επιστημονικό περιοδικό «Cephalalgia» της Διεθνούς Εταιρείας για τους Πονοκεφάλους περισσότεροι από τους μισούς πάσχοντες από ημικρανίες που έκαναν σεξ κατά τη διάρκεια μιας κρίσης ημικρανίας εμφάνισαν βελτίωση των συμπτωμάτων τους.

Ένας στους πέντε πάσχοντες απαλλάχθηκε πλήρως από τον πόνο, ενώ κάποιοι άλλοι, και κυρίως οι άνδρες με ημικρανία, «χρησιμοποιούσαν το σεξ ως θεραπευτικό ‘εργαλείο’» σημειώνουν οι ερευνητές,

Οι επιστήμονες αναφέρουν πως το σεξ προκαλεί την έκλυση ενδορφινών, των φυσικών παυσίπονων του οργανισμού, γεγονός που μπορεί να μειώσει την ένταση του πονοκεφάλου ή και να τον εξαφανίσει. «Η πλειονότητα των πασχόντων από ημικρανίες ή αθροιστικές κεφαλαλγίες (σ.σ. πολύ επώδυνοι πονοκέφαλοι που παρουσιάζουν έξαρση σε ορισμένες χρονικές περιόδους – επειδή «αθροίζονται», δηλαδή συσσωρεύονται χρονικά, έχουν λάβει και αυτό το όνομα) δεν έχουν σεξουαλική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια κρίσεων πονοκεφάλου» γράφουν οι ερευνητές και συμπληρώνουν: «Τα στοιχεία μας μαρτυρούν ωστόσο πως η σεξουαλική δραστηριότητα μπορεί να οδηγήσει σε μερική ή και ολική ανακούφιση του πόνου σε ορισμένους πάσχοντες από ημικρανίες καθώς και σε λίγους πάσχοντες από αθροιστικές κεφαλαλγίες».

Τα αποτελέσματα

Tsunada Kunisada, L'amour oral, Bois gravé colorié, 1820-1825, 19x26 cm, Bloodmington, the Kinsey Institute.

Προκειμένου να καταλήξουν στα συμπεράσματά τους οι ερευνητές έστειλαν ερωτηματολόγια σε 800 πάσχοντες από ημικρανία καθώς και σε 200 πάσχοντες από αθροιστική κεφαλαλγία. Μεταξύ των ερωτήσεων περιλαμβάνονταν το αν οι πάσχοντες είχαν σεξουαλική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια κρίσης πονοκεφάλου καθώς και τι επίδραση είχε το σεξ στην ένταση του πονοκεφάλου.

Περισσότεροι από το ένα τρίτο των πασχόντων από ημικρανίες απάντησαν ότι είχαν σεξουαλική εμπειρία κατά τη διάρκεια κρίσης πονοκεφάλου – οι δύο στους τρεις εξ αυτών ανέφεραν πως εμφάνισαν βελτίωση των συμπτωμάτων τους. Σχεδόν τρεις στους τέσσερις δήλωσαν πως βίωσαν μέτρια ως και πλήρη ανακούφιση από τον πονοκέφαλο ενώ το ένα τρίτο ανέφερε επιδείνωση των συμπτωμάτων του.

Και στην αθροιστική κεφαλαλγία

Théodore Géricault, L'Union, 1817, Mine de plomb, plume, encre brune et gouache, 13,5x21,3 cm. Paris, musée du Louvre.

Από τους πάσχοντες από αθροιστική κεφαλαλγία σχεδόν το ένα τρίτο ανέφερε πως είχε σεξουαλική εμπειρία κατά τη διάρκεια κρίσης πονοκεφάλου – το 37% εκ των πασχόντων ανέφερε βελτίωση της κατάστασής του. Ποσοστό μεγαλύτερο του 90% δήλωσε πως ένιωσε ήπια ή και πλήρη ανακούφιση από τον πονοκέφαλο ενώ το 50% δήλωσε πως τα συμπτώματά του επιδεινώθηκαν.

H Aφροδίτη μέσα από τους δακτυλίους του Κρόνου. Cassini Spies Bright Venus From Saturn Orbit

Peering over the shoulder of giant Saturn, through its rings, and across interplanetary space, NASA's Cassini spacecraft spies the bright, cloudy terrestrial planet, Venus. Credit: NASA / JPL-Caltech / Space Science Institute

Το διαστημικό σκάφος Cassini που εξερευνά τον Κρόνο και τους δορυφόρους του, κατάφερε να φωτογραφίσει τον πλανήτη Αφροδίτη μέσα από τους δακτυλίους του Κρόνου. Η παραπάνω φωτογραφία ελήφθη τον περασμένο Νοέμβριο, καθώς το Cassini απείχε 802000 χιλιόμετρα από τον Κρόνο.

A distant world gleaming in sunlight, Earth's twin planet, Venus, shines like a bright beacon in images taken by NASA's Cassini spacecraft in orbit around Saturn.

                                     

One special image of Venus and Saturn (top of the page) was taken last November when Cassini was placed in the shadow of Saturn. This allowed Cassini to look in the direction of the sun and Venus, and take a backlit image of Saturn and its rings in a particular viewing geometry called "high solar phase." This observing position reveals details about the rings and Saturn's atmosphere that cannot be seen in lower solar phase.

Venus appears just off the edge of Saturn, in the upper part of the image, directly above the white streak of Saturn's G ring.

One of the Venus and Saturn images being released today is a combination of separate red, green and blue images covering the planet and main rings and processed to produce true color. Last December, a false-color version of the mosaic was released.

Venus appears just off the edge of Saturn, in the upper part of the image, directly above the white streak of Saturn's G ring. Credit: NASA/JPL-Caltech/Space Science Institute

Another image, taken in January, captures Venus just beyond the limb of Saturn and in close proximity to Saturn's G ring, a thin ring just beyond the main Saturnian rings. The diffuse E ring, which is outside the G ring and created by the spray of the moon Enceladus, also is visible.

Η επόμενη φωτογραφία λήφθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2013, όταν το Cassini απείχε από τον Κρόνο 597.000 χιλιόμετρα.

Αρχαία Κρηστωνία. Ancient Crestonia

Γενική Άποψη από τον αρχαιολογικό χώρο του Παλατιανού.

Το αρχαίο Ίωρον αποτελεί το βορειότερο οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο στη Μακεδονία, με συνεχή κατοίκηση από την εποχή Σιδήρου (10ος αι. π.Χ.) μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια (3ος αι. μ.Χ.). Στο χώρο του Παλατιανού τοποθετείται ένα από τα αστικά κέντρα της αρχαίας Κρηστωνίας, το αρχαίο Ίωρον. Η πόλη εξαιτίας της στρατηγικής της θέσης γνώρισε μεγάλη ακμή κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο, ενώ εκεί βρισκόταν και το φημισμένο στην Κρηστωνία Ιερό του θεού Διονύσου.

Η ιστορία της αρχαίας Κρηστωνίας είναι περισσότερο γνωστή από την περίοδο που αυτή εντάσσεται και ακολουθεί την εξελικτική πορεία του μακεδονικού κράτους (479 π.Χ.). Παρά τη μεγάλη της έκταση στο ανατολικότερο τμήμα της πεδιάδας του Αξιού, λίγα αστικά κέντρα αναπτύχθηκαν στην περιοχή αυτή. Πρόκειται για τις πόλεις των Κλιτών, της Μορρύλου, των Βραγυλών και του Ιώρου. Η πόλη του Ιώρου ήταν γνωστή για τη στρατηγική της θέση που εξασφάλιζε τον έλεγχο των διαβάσεων που οδηγούσαν από την Παρορβηλία προς την Κρηστωνία και τη Μυγδονία. Η ταύτιση της πόλης δεν έχει επιβεβαιωθεί επιγραφικά. Ισχυρά επιχειρήματα στηρίζουν, ωστόσο, μια τέτοια υπόθεση, η οποία έχει γίνει αποδεκτή.

Τα πρώτα ίχνη κατοίκησης της πόλης ανάγονται στον 8ο αι. π.Χ., ενώ τα αρχαιολογικά δεδομένα αποδεικνύουν, ότι ο γεωμετρικός οικισμός συνεχίζει τη ζωή του και στην αρχαϊκή εποχή. Η ιστορία του Ιώρου, όμως, αρχίζει από τον 4ο αι. π.Χ. Δύο διαπιστωμένες κύριες οικοδομικές φάσεις οριοθετούν τη ζωή της πόλης. Η πρώτη περίοδος ξεκινά τον 4ο αι. και φτάνει μέχρι τα μέσα του 1ου αι. π.Χ., όταν για κάποιο λόγο καταστρέφεται. Μετά το γεγονός αυτό, ανοικοδομείται πάνω στα ερείπια, αναπτύσσεται και γνωρίζει μεγάλη ακμή από τον 1ο αι. μ.Χ. μέχρι και τον 3ο αι. μ.Χ., όταν και πάλι καταστρέφεται για δεύτερη φορά.

Η γεωργία και η κτηνοτροφία ήταν η κύρια απασχόληση των κατοίκων του Ιώρου, αλλά ένα άλλο τμήμα του πληθυσμού ζούσε από το εμπόριο και τη βιοτεχνία. Στην πόλη υπήρχαν εργαστήρια μετάλλων και τα νομίσματα που βρέθηκαν από διάφορες μακεδονικές πόλεις αποδεικνύουν τις σχέσεις που είχε ανπτύξει το Ίωρον με άλλες περιοχές. Εκεί βρισκόταν και το φημισμένο ιερό της Κρηστωνίας, αφιερωμένο στο θεό Διόνυσο.

Οι ανασκαφές στην περιοχή άρχισαν το 1960 με την ανακάλυψη τεσσάρων μαρμάρινων αγαλμάτων και στη συνέχεια με την αποκάλυψη ταφικού ηρώου στην πόλη και τμημάτων κατοικιών και ενός διθάλαμου τάφου. Η πόλη με το νεκροταφείο της απλωνόταν σε δύο λόφους στη θέση Τορτσέλι, στις λοφοσειρές του ορεινού όγκου των Κρουσίων.

Η θέση επέτρεπε τον έλεγχο του περάσματος που οδηγούσε από την Κρηστωνία στην Παρορβηλία και Σιντική και σήμερα από το Κιλκίς στην Κερκίνη και στο νομό Σερρών.

Η γεωγραφική της θέση στην είσοδο ορεινής διόδου επεξηγεί και το όνομα της (Ιωρός σημαίνει φρουρός). Στην περιοχή λατρευόταν ο Θεός Διόνυσος και αυτό πιστοποιείται από τα αγάλματα του θεού που βρέθηκαν εκεί. Πρόκειται για ένα ολόσωμο άγαλμα του θεού με δορά πάνθηρα δίπλα σε έναν κορμό δέντρου στον οποίο ήταν τυλιγμένο ένα φίδι και κεφάλι ενός άλλου αγάλματος του θεού στεφανωμένου με κισσόφυλλα.

Αρχαία νομίσματα από το Βερτίσκο, βουνό στα βόρεια του νομού Θεσσαλονίκης. Πρόκειται πιθανότατα για νομίσματα των πόλεων της Κρηστωνίας, αρχαία επαρχία της Μακεδονίας. Νομίσματα από το αρχαίο βασίλειο της Βισαλτίας στη Μακεδονία. Médailles primitives frappées dans le mont Bertiscus. Médaillesde Trailium wille de la Bisaltique.

Θεοί και θνητοί ξεπροβάλλουν ακρωτηριασμένοι, και μας δηλώνουν εναγωνίως την παρουσία τους. Αρχαία Κρηστωνία, η γη της υγείας, της ευθυμίας και του εμπορίου. Ένας ακόμη αρχαιολογικός χώρος, τεράστιας ιστορικής σημασίας, στα αζήτητα.

Αντίγραφα των τεσσάρων αγαλμάτων κοσμούν ήδη το χώρο του ηρώου ρωμαϊκής εποχής που αποκαλύφθηκε το 1961. Τα πρωτότυπα αγάλματα εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο Κιλκίς και χρονολογούνται στο 2ο αιώνα μ.χ.

Μια μικρή περιήγηση στην γη της αρχαίας Κρηστωνίας, παρέα με τον συγγραφέα Γιώργο Εχέδωρο.

Μια αληθινή ιστορία «επαφής τρίτου τύπου». The True Story of a 1967 “Contact” Incident

Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα για την ανθρωπότητα θα είναι ο εντοπισμός νοήμονος ζωής αλλού στο Σύμπαν.

Μια τέτοιου είδους «επαφή» είναι σίγουρο πως θα έχει πρωτοφανείς συνέπειες στην ανθρώπινη κουλτούρα, την κοινωνία και την τεχνολογία. Το πώς πρέπει να διαχειριστούμε ένα τέτοιο ενδεχόμενο έχει συζητηθεί ευρέως. Η διεθνής κοινότητα κατέληξε σε ένα Πρωτόκολλο Εντοπισμού το 1990, το οποίο καθορίζει τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσει μια ερευνητική ομάδα σε περίπτωση επαφής.

Σήμερα, ο Άλαν Πένι, από το Πανεπιστήμιο St. Andrews στη Σκοτία, αφηγείται ένα πραγματικό περιστατικό, κατά το οποίο πιθανολογήθηκε -αλλά εν τέλει διαψεύστηκε- η ύπαρξη επαφής με έναν εξωγήινο νοήμονα πολιτισμό. Ο Πένι συγκεντρώνει τις ιστορίες των πρωταγωνιστών για να δείξει πώς διαχειρίστηκαν την κατάσταση στο ερευνητικό κέντρο (SETI).

Τhis all-sky map shows the positions and names of 16 new pulsars (yellow) and eight millisecond pulsars (magenta) studied using Fermi's LAT. The famous Vela, Crab, and Geminga pulsars (right) are the brightest ones Fermi sees. The pulsars Taz, Eel, and Rabbit have taken the nicknames of nebulae they are now known to power. The Gamma Cygni pulsar resides within a supernova remnant of the same name. Credit: NASA/DOE/Fermi LAT Collaboration

Το εν λόγω γεγονός συνέβη το 1967 και είναι εκείνο που οδήγησε στη σπουδαία ανακάλυψη των πάλσαρ, των περιστρεφόμενων αστέρων νετρονίων που παράγουν σταθερά ραδιοκύματα. Επικεφαλής της ομάδας που έκανε την ανακάλυψη ήταν ο Αντονι Χιούις, ο οποίος αργότερα κέρδισε το βραβείο Νόμπελ για τη συγκεκριμένη έρευνα.

Jocelyn Bell Burnell at PhysCon 2012. (Photo credit: Spherical Bull)

Η υπόθεση διαρκεί πάνω από 6 μήνες. Τον Αύγουστο του 1967 η Τζόσελιν Μπελ Μπουρνέλ, μέλος της ερευνητικής ομάδας, παρατήρησε μια σειρά σταθερών σημάτων από το Διάστημα. Σχεδόν αμέσως η ομάδα έλαβε σοβαρά υπόψη το ενδεχόμενο τα σήματα αυτά να εκπέμπονται από «μικρά πράσινα ανθρωπάκια», όπως αποκαλούσαν αστειευόμενοι τους εξωγήινους.

This movie shows one cycle of pulsed gamma rays from the Vela pulsar as constructed from photons detected by Fermi's Large Area Telescope. The movie includes data from August 4 to Sept. 15, 2008. The bluer color in the latter part of the pulse indicates the presence of gamma rays with energies exceeding a billion electron volts. For comparison, visible light has energies between two and three electron volts. Credit: NASA/DOE/Fermi LAT Collaboration

Τον Δεκέμβριο επιβεβαίωσαν την ανακάλυψη χρησιμοποιώντας ένα άλλο τηλεσκόπιο και η Μπελ κατέγραψε το ακριβές σημείο της πηγής των σημάτων. Πριν περάσουν πολλές ημέρες, βρήκε μια δεύτερη πηγή σημάτων και, στα μέσα του Ιανουαρίου, μια τρίτη και μια τέταρτη πηγή. Έως τότε όμως η ομάδα είχε αποκλείσει το ενδεχόμενο τα σήματα αυτά να προέρχονται από εξωγήινους και τελικώς κατέληξε στην εξήγηση των πάλσαρ.

Όλο αυτό το διάστημα και έως ότου βεβαιωθεί ότι δεν λαμβάνει σήματα από «μικρά πράσινα ανθρωπάκια», η ομάδα συζήτησε τις επιπτώσεις που θα υπήρχαν εάν το σήμα είχε σταλεί από μια τεχνητή πηγή, δηλαδή από «εξωγήινους», πώς θα μπορούσαν να ελέγξουν ένα τέτοιο συμπέρασμα και πώς θα το ανακοίνωναν. Επίσης, συζήτησαν τους κινδύνους που κρύβει μια τέτοια ανακάλυψη και την πιθανότητα κάποιος να θέλει να απαντήσει στα σήματα αυτά! Ατέρμονοι προβληματισμοί. Ο Πένι σημειώνει πως η διεθνής κοινότητα δεν έχει συμφωνήσει ακόμα σε ένα Πρωτόκολλο Απάντησης, επειδή οι απόψεις για το αν μια τέτοια κίνηση θα ήταν αποδεκτή ή επικίνδυνη διίστανται…

Μυστηριώδες υπέρλαμπρο σουπερνόβα. Super-bright supernova hints at dark lens

Dark matter around clusters like this could act as a gravitational lens. NGC 5477 - (Credit: NASA/ESA/Hubble)

Πριν από δύο χρόνια εντοπίστηκε στα βάθη του Σύμπαντος ένας υπερκαινοφανής αστέρας. Πρόκειται για ένα εξαιρετικής λαμπρότητας σουπερνόβα η ύπαρξη του οποίου καλύπτεται με μυστήριο.

Το σουπερνόβα

Ένας υπερκαινοφανής αστέρας τύπου 1a. Το PS1-10afx έχει 10-20 φορές μεγαλύτερη λαμπρότητα.

Ο PS1-10afx βρίσκεται στην ασύλληπτη απόσταση των 9 δισεκατομμυρίων ετών φωτός από εμάς και οι ερευνητές τον μελετούν όλο αυτό διάστημα προσπαθώντας να αποκαλύψουν την ταυτότητα και τα χαρακτηριστικά του. Μέχρι πριν λίγο καιρό οι ειδικοί πίστευαν ότι ανήκει στην κατηγορία των σουπερνόβα τύπου 1a και απλά είναι ένα ιδιαίτερο μέλος τους μιας και είναι 10-20 φορές πιο λαμπρός από τους υπερκαινοφανείς αστέρες 1a.

Το μυστήριο

Επιστήμονες του Κέντρου Αστροφυσικής Harvard-Smithsonian που μελετούν το άστρο PS1-10afx υποστηρίζουν δεν βρίσκουν κανένα στοιχείο που να εξηγεί την αυξημένη λαμπρότητα του. Όπως αναφέρουν προσπάθησαν να εντοπίσουν κάποιες πιθανές κοσμικές πηγές που ίσως λειτουργούσαν ενισχυτικά στη φωτεινότητα του PS1-10afx. Μια συνήθης πηγή αύξησης της φωτεινότητας ενός διαστημικού σώματος σε κάποιον μακρινό παρατηρητή (όπως εμείς στην προκειμένη περίπτωση) είναι το φως γαλαξιακών σμηνών που «μπλέκεται» με εκείνο του αντικειμένου-στόχου ενισχύοντας έτσι τη λαμπρότητά του.

Οι ερευνητές δεν κατάφεραν να βρουν ούτε γαλαξιακά σμήνη ούτε κάποια άλλη πιθανή πηγή ενίσχυσης της λαμπρότητας του PS1-10afx. Έτσι, όπως αναφέρουν, το συγκεκριμένο σουπερνόβα δεν φαίνεται να ανήκει ούτε στην κατηγορία 1a ούτε σε κάποια άλλη κατηγορία υπερκαινοφανών αστέρων. Τονίζουν ότι πρέπει η επιστημονική κοινότητα να ασχοληθεί επισταμένα με το PS1-10afx για να αποκαλυφθεί η πηγή του μυστηρίου αφού έτσι μπορεί να  μάθουμε νέα άγνωστα στοιχεία για τους υπερκαινοφανείς αστέρες. Η μελέτη δημοσιεύεται στο διαδικτυακό αρχείο επιστημονικών προδημοσιεύσεων «arxiv.org»

Τα σπάνια 1a

Τα σουπερνόβα τύπου 1a, είναι η σπανιότερη κατηγορία υπερκαινοφανών αστέρων. Προκύπτουν όταν η μάζα ενός συρρικνωμένου και παγωμένου λευκού νάνου αυξάνεται σε κρίσιμο σημείο. Οι αστροφυσικοί δεν γνωρίζουν πώς ακριβώς συντελείται αυτό το φαινόμενο, θεωρούν όμως ότι κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει με δυο τρόπους: είτε ο λευκός νάνος αυξάνει τη μάζα του αργά, απορροφώντας αέρια από έναν κοντινό του κόκκινο γίγαντα είτε την αυξάνει γρήγορα, διαλύοντας έναν μικρότερο λευκό νάνο σε κοντινή τροχιά.

Joseph Wright o ζωγράφος της επιστήμης του 18ου αιώνα. Joseph Wright of Derby: Painter of Accessible Science

Αυτοπροσωπογραφία σε ηλικία 20 περίπου ετών, Self portrait aged about 20. Photo courtesy of the Derby Museum and Gallery

Ο Joseph Wright (Τζόζεφ Ράιτ) από το Ντέρμπυ (3 Σεπτεμβρίου 1734 – 29 Αυγούστου 1797), ήταν Άγγλος ζωγράφος τοπίων και πορτρέτων.

The Blacksmith’s Shop, 1771. Wright described this painting as “Two men forming a bar of iron into a horse shoe, from whence the light must proceed.” To achieve the dramatic effect desired, Wright created a scene of a traveler who had an accident, therefore requiring the candlelight repairs. This was the first in a series of five blacksmith’s shops and iron forge paintings by Wright. Photo courtesy of the Derby Museum and Gallery.

Αναγνωρίστηκε ως ο πρώτος επαγγελματίας ζωγράφος που εξέφρασε το πνεύμα της Βιομηχανικής επανάστασης.

An Iron Forge, 1772. This work, painted after The Blacksmith’s Shop, shows a more mechanized process, with a hammer doing the work as the smith stands in the background, arms folded. Photo © Tate 2006.

Ο Wright ήταν γνωστός για την χρήση της τεχνικής κιαροσκούρο, που δίνει έμφαση στην αντίθεση του φωτός και του σκότους – η απεικόνιση του φωτισμού από κεριά στους πίνακές του θεωρείται μοναδική.

The Hermit Studying Anatomy, 1771–1773. Considered to be a companion to The Alchymist, the painting depicts another night scene of an old man engaged in a form of scientific research. Photo courtesy of the Derby Museum and Gallery.

Οι πίνακές του για τη γέννηση της επιστήμης από την αλχημεία, εμπνευσμένοι από τις συναντήσεις της Lunar Society του Μπέρμιγχαμ, μιας ομάδας επιστημόνων και βιομηχάνων, απεικονίζουν την μάχη της επιστήμης εναντίον των θρησκευτικών δοξασιών στην περίοδο που είναι γνωστή ως Διαφωτισμός.

Οι τρεις πίνακες που ακολουθούν αναδεικνύουν την επιστημονική έρευνα του 17ου – 18ου αιώνα.

Joseph Wright of Derby, Ένα πείραμα με πουλί μέσα σε μια αντλία αέρα, An Experiment on a Bird in the Air Pump, 1768. A bird, in the glass bowl in the upper center of the image, is used to demonstrate the air pump visible on the table. The man conducting the experiment has pumped the air out of the bowl, threatening the bird’s life and inspiring a range of emotions from the audience. Photo courtesy of the National Gallery in London.

Ο πρώτος πίνακας με τίτλο “Ένα πείραμα με πουλί μέσα σε μια αντλία αέρα” απεικονίζει τον Άγγλο χημικό και αλχημιστή Robert Boyle να αφαιρεί τον αέρα από ένα γυάλινο δοχείο, στο οποίο είχε τοποθετήσει ένα πουλί.

Ο Joseph Wright – εκατό χρόνια μετά – αποθανατίζει το πείραμα του Boyle: το κορίτσι της οικογένειας κλείνει τα μάτια του κλαίγοντας, ο αδελφός της σηκώνει το άδειο κλουβί με μια τροχαλία και οι ενήλικοι παρακολουθούν το πείραμα και στοχάζονται, ενώ ο πειραματιστής μας κοιτάζει με διεισδυτικό βλέμμα …

Joseph Wright of Derby, Ένας φιλόσοφος δίνει διάλεξη πάνω από το μηχανικό πλανητάριο, A Philosopher Giving a Lecture on the Orrery, 1766. An orrery is a mechanical planetarium depicting the movements of the planets in the solar system, with a light in the center representing the sun. In Wright’s time, ‘’philosopher” was a term indicating a scientist. Photo courtesy of the Derby Museum and Gallery.

Στον δεύτερο πίνακα του Joseph Wright βλέπουμε έναν φιλόσοφο να δίνει διάλεξη πάνω από  ένα μηχανικό πλανητάριο που απεικονίζει τις κινήσεις των πλανητών στο ηλιακό μας σύστημα, με το φως στο κέντρο να παριστάνει τον ήλιο.

Joseph Wright of Derby, Αλχημιστής σε αναζήτηση της Φιλοσοφικής Λίθου, The Alchymist, 1771. Here, the scientist seeking the Philosopher’s Stone to turn base metal into gold, discovers phosphorus, seen glowing in the image. Photo courtesy of the Derby Museum and Gallery.

Στον πίνακα απεικονίζεται ο αλχημιστής Hennig Brand (1630 - 1710) να ανακαλύπτει τον φωσφόρο (η λάμψη που εμφανίζεται είναι λίγο υπερβολική).

Αυτό συνέβη “κατά λάθος”, όταν ο Brand αναζητούσε τη Φιλοσοφική Λίθο στο στερεό υπόλειμμα μεγάλης ποσότητας ούρων

Η Φιλοσοφική Λίθος (lapis philosophorum) ήταν μια μυθική ουσία – ο ανεκπλήρωτος σκοπός των αλχημιστών. Για τους αλχημιστές η φιλοσοφική λίθος αντιπροσώπευε το πέμπτο στοιχείο ή την πέμπτη ουσία ή την πεμπτουσία (quinta essentia ή quintessence).

Η ανακάλυψη του φωσφόρου έγινε το 1669 από τον Γερμανό αλχημιστή Hennig Brand, όταν θέρμανε σε υψηλή θερμοκρασία το στερεό υπόλειμμα που συνέλεξε, μετά την εξάτμιση μιας μεγάλης ποσότητας ούρων. Στην υψηλή θερμοκρασία πραγματοποιήθηκε αναγωγή των φωσφορικών αλάτων από τον άνθρακα των οργανικών ουσιών του υπολείμματος. ’Οταν διαπίστωσε ότι αυτή η κηρώδης ουσία καιγόταν με έντονο λαμπρό φως (η λάμψη που εμφανίζεται στον πίνακα του Wright είναι λίγο υπερβολική) και κυρίως ότι από μόνη της εξέπεμπε ένα απαλό πρασινοκίτρινο φως, ορατό στο σκοτάδι, την ονόμασε phosphorus mirabilis (θαυμαστή ουσία που φέρει φως).

Ηλίας Πετρόπουλος, Ένας κόσμος Υπόγειος. Élias Petropoulos, un monde souterrain

«Παρουσιάζω τον κόσμο μ' ένα διαφορετικό βλέμμα από ό,τι μας έμαθαν στο σχολείο ή στο στρατό. Πιστεύω πως ο καθένας έχει δικαίωμα να βλέπει την κοινωνία με το δικό του βλέμμα. Προσωπικά, με ενδιαφέρει περισσότερο ο Διάβολος παρά ο Θεός».

Ηλίας Πετρόπουλος. Πνεύμα ανήσυχο και ερευνητικό, πολέμιος των ακαδημαϊκών και του κατεστημένου, ο Ηλίας Πετρόπουλος ήταν ο πρώτος λαογράφος στην Ελλάδα που ασχολήθηκε με το περιθώριο και κατέγραψε πρόσωπα και πράγματα περιφρονημένα από την επίσημη ιστορία της χώρας του. Ο φακός τον συναντάει στο γραφείο του, στο Παρίσι, όπου έζησε αυτοεξόριστος τα τελευταία τριάντα χρόνια όταν, απογοητευμένος από την πολιτική της πατρίδας του και κουρασμένος από τις αλλεπάλληλες καταδιώξεις και φυλακίσεις, αποφασίζει να εγκαταλείψει την Ελλάδα.

Σε αυτήν την τελευταία του συνέντευξη -μερικούς μήνες μετά πέθανε από καρκίνο- ο Πετρόπουλος μας ταξιδεύει σε άγνωστα τοπία της παράδοσης και της ελληνικότητάς μας και μας γνωρίζει με όλους αυτούς τους ανθρώπους του κοινωνικού υπογείου που κυριάρχησαν στα βιβλία του.

Σκηνοθεσία: Καλλιόπη Λεγάκη

Σενάριο: Καλλιόπη Λεγάκη

«Ο πανεπιστημιακός είναι ένας στοχαστής που δεν ονειρεύεται ποτέ. Μας κυβερνούν οι πλαστές ιδέες, που εμπορεύονται τα πανεπιστήμιά μας. Ο καθηγητής είναι σοβαρόν ζώον. Η σοβαροφάνεια κρύβει το καρδιοχτύπι της μηδαμινότητας. Δουλεύοντας σαν λαογράφος, αισθάνομαι πως παραμένω ποιητής.»

Πότε αστείος και έντονα περιγραφικός, συχνά προκλητικός και ιδιαίτερα σαρκαστικός… Ποιος είναι τελικά ο Ηλίας Πετρόπουλος; Ο άνθρωπος που με την τόλμη του έγδυσε τον κόσμο του υπογείου. Ο καλλιτέχνης που αψήφησε την λογοκρισία σπάζοντας τα εθνικιστικά ταμπού, που επιτίθεται απροκάλυπτα στους τετριμμένους κανόνες ηθικής και τον πουριτανισμό των μικροαστών κατακρίνοντας κάθε είδους κοινωνικό ντετερμινισμό, αφήνει πίσω του έναν θησαυρό πληροφοριών για έναν κόσμο που πολλοί από εμάς είτε αγνοούμε είτε περιφρονούμε, τον υπόκοσμο, το Λούμπεν προλεταριάτο! «Με τραβάνε οι κοινωνικές μειονότητες: τα μαγκάκια, οι χασικλήδες, οι πούστηδες, τα κλεφτρόνια, οι τεμπέληδες, γενικώς όλοι οι τύποι που στραπατσάρουν τη βιτρίνα της μπουρζουαζίας». Εχθρός του ακαδημαϊκού συντηρητισμού και της γλωσσικής πολιτικής ορθότητας, ο Ηλίας Πετρόπουλος αφήνει το δικό του στίγμα ανάμεσα στους καλλιτέχνες της νεότερης Ελληνικής ιστορίας.

L'incontournable Rébétika Tragoudia, du regretté Elias Pétropoulos…

Τα ρεμπέτικα, μια από τις σημαντικότερες στιγμές του έργου του: Όπως και ο ίδιος περιγράφει στο βιβλίο του «τα μικρά ρεμπέτικα» (σ.9-15), όλα τα φτωχά λαϊκά στρώματα στην Ελλάδα, κυρίως κατά την διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου, τραγουδούσαν τα ρεμπέτικα μιας και ήταν το μόνο είδος μουσικής άμεσα συνδεδεμένο με τους πόθους τους και τα καθημερινά τους προβλήματα. Από πλευράς θεματολογίας τα ρεμπέτικα χωρίζονται σε αρκετές κατηγορίες «ερωτικά, μελαγχολικά, της μάνας, χασικλίδικα, της ταβέρνας, της ξενιτιάς, του θανάτου κτλ» Γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία από την δεκαετία του 50 και έπειτα. Αυτό όμως που τα κάνει να ξεχωρίζουν δεν είναι η σύνδεσή τους με τον υπόκοσμο.

Οι ρεμπέτες, ή μάγκες, δεν ήταν απλώς μέλη κάποιας μουσικής κομπανίας που απλά τραγουδούσαν στις ταβέρνες όπου σύχναζε ο απλός κόσμος (όπως άλλωστε βλέπουμε σήμερα). Πρόκειται για ιδιόρρυθμες προσωπικότητες, ιδιαίτερα εκκεντρικές, με έντονη αμφισβήτηση για τον συμβατικό και καθιερωμένο τρόπο ζωής. Έτρεφαν αισθήματα μίσους για τους αστυνομικούς και τις αρχές (όπως βλέπουμε και στο απόσπασμα παρακάτω) που τους αντιμετώπιζαν σαν κακοποιά στοιχεία κυρίως λόγω της εκτεταμένης χρήσης χασίς, περιφρονούσαν την εργασία και σχεδόν πάντοτε απέφευγαν συναναστροφές με άτομα εκτός του δικού τους τρόπου ζωής. Ωστόσο όμως συμπαθούσαν τους αδύναμους και θεωρούσαν την φυλακή ως πράξη ανδρείας. (Διαβάστε επίσης: Ηλίας Πετρόπουλος, Επικήδειος λόγος)

[1] «Αυτοί, λοιπόν, οι ρεμπέτες μιλούσαν και μιλούν μια δικιά τους σλαγκ, εξαιρετικά πλούσια σε λέξεις, σε εκφράσεις και σε χειρονομίες’ γιατί οι νεοέλληνες, σαν μεσογειακός λαός μιλούν και με το στόμα και με τα χέρια. Η σλαγκ του νεοελληνικού υποκόσμου, σαν γλωσσολογικό φαινόμενο, είναι τελείως αμελέτητη. Τα ρεμπέτικα τραγούδια έχουν στίχους με λέξεις παρμένες από την κοινή λαϊκή γλώσσα και τη σλαγκ του υποκόσμου. Αυτή η μικτή γλώσσα είναι το εκφραστικό μέσο της ποιήσεως των ρεμπέτικων τραγουδιών. Ωστόσο, κάθε ρεμπέτικο τραγούδι αποτελεί μια αδιάσπαστη ενότητα μουσικής/ποιήσεως/χορού. Και συγχρόνως, κάθε ρεμπέτικο τραγούδι είναι φορεύς κοινωνιολογικών, λαογραφικών, ιστορικών και άλλων πληροφοριών…»

Ο Ηλίας Πετρόπουλος στο Παρίσι έξω από μια βιτρίνα βιβλιοπωλείου. Το 1981 ο Πετρόπουλος πήγε έξι φορές στα δικαστήρια μαζί με τον εκδότη του Γιάννη Δουβίτσα για το «Εγχειρίδιον του καλού κλέφτη».

Μια σύντομη αναφορά στο έργο του Πετρόπουλου σίγουρα δεν αρκεί. Θα άξιζε να μιλά κανείς ώρες ίσως και μέρες για τον πολυδιάστατο χαρακτήρα μιας τόσο ιδιόμορφης προσωπικότητας. Αυτό που ξεχωρίζει όμως που μέσα σε όλα ξεχωρίζει δεν είναι απλά η συμπάθειά του για τον υπόκοσμο, δεν καταγράφει απλά τον τρόπο ζωής και τους κώδικες επικοινωνίας των κοινωνικών ομάδων που ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία αλλά ο ίδιος δίνει μια τελείως διαφορετική προσέγγιση στην δομή της σύγχρονης Δυτικής κοινωνίας. Έχοντας απορρίψει όλες τις έτοιμες λύσεις και αναλύσεις που παλαιότεροι φιλόσοφοι προσέφεραν, («δεν πιστεύω σε τίποτα το δοτό, ό,τι κι αν είναι αυτό – κόμμα, εκκλησία, στρατός»), ζώντας στην Γαλλία για πολλά χρόνια θα έρθει σε ρήξη με Γάλλους κοινωνιολόγους που μελέτησαν το φαινόμενο του υποκόσμου και ανέπτυξαν την περίφημη θεωρία περί ανθρώπων του περιθωρίου. Πρόκειται απλά για μια ξεχωριστή κοινωνική τάξη όπως αναφέρει στο «Εγχειρίδιον του καλού κλέφτη», «ζει κάτω από το πέλμα του κόσμου».

[2] «Μια μαύρη άβυσσος χωρίζει τον Κόσμο από τον Υπόκοσμο. Το προλεταριάτο και ο Υπόκοσμος μ ό ν ο ν συμβατικά είναι (δηλαδή δεν είναι σύμμαχοι). Όμως ο περιθωριακός άνθρωπος είναι μια έννοια διαταξική. Όμως ο περιθωριακός άνθρωπος είναι μια φιλανθρωπική εφεύρεση. Όμως ο περιθωριακός άνθρωπος λειτουργεί καθέτως. [...]

Ο batsos (le flic) représentant l'exousia (le pouvoir)

Το διάγραμμα, με αρκετήν παραστατικότητα, φανερώνει τον κοινωνικόν όγκο που καταπλακώνει τον Υπόκοσμο. Η δράση-πίεση όλων των κοινωνικών τάξεων (Κόσμος) ε ξ ι σ ο ρ ρ ο π ε ί τ α ι από την αντίδραση των Ανθρώπων της Φάρας (Υπόκοσμος-Αντίκοσμος).

Mangas

Επιμένω’ ο υπόκοσμος είναι κοινωνική τάξη με όλα τα γνωρίσματα και τους στόχους μιας κοινωνικής τάξεως’ ο Υπόκοσμος αποδεικνύεται η   π λ έ ο ν    α ν θ ε κ τ ι κ ή   κοινωνική τάξη.

Δικαιούσθε να γελάτε’ αλλά δεν καταλαβαίνω γιατί δεν κλαίτε.»

Αu Pirée, marché de poisson, 1937

Σήμερα η έννοια του Προλεταριάτου έχει εκφυλιστεί. Αν πάρουμε για παράδειγμα τις Η.Π.Α, την Αγγλία και την Ιρλανδία όπου ο ακραίος νεο-φιλελευθερισμός κυριαρχεί, (ένα μοντέλο που εισάγεται πλέον και στις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες), η τάξη του λεγόμενου «προλεταριάτου» τείνει να συμπτυχθεί με τους Λουμπενικούς. Τι εννοώ με αυτό; Αν κάποιος ζήσει στην μετα-Θατσερική Αγγλία, θα δει πως η εργατική τάξη βρίσκεται στα όρια της κοινωνικής εξαθλίωσης. Τα ποσοστά αλκοολισμού είναι υπερβολικά, η εγκληματικότητα ανθεί στις γειτονιές όπου οι λευκοί αιώνιοι άνεργοι ή χαμηλόμισθοι Εγγλέζοι κατοικούν, κορίτσια έφηβες μένουν έγκυες από την ηλικία των 15 ετών… Αν συγκρίνουμε αυτήν την εικόνα με την εργατική τάξη της Ελλάδας πριν από 30 χρόνια ή ακόμα και της Αγγλίας του 40 και του 50, θα δούμε πως στην ουσία μιλάμε για δυο διαφορετικές κοινωνικές τάξεις. Ο Υπόκοσμος, από την άλλη, παρουσιάζει εξίσου διαφορές από την εποχή του 50 και του 60. Πλέον οι τραβεστί, οι ομοφυλόφιλοι δεν έχουν να κάνουν με τον υπόκοσμο καθώς η ομοφυλοφιλία δεν είναι πλέον παράνομη. (Αυτό φυσικά δεν σημαίνει πως οι διακρίσεις έχουν εξαφανιστεί ή ότι δεν υπάρχουν συντηρητικά κατάλοιπα ή πως η προσέγγιση του Πετρόπουλου είναι εκτός εποχής). Αντιθέτως, οι ίδιοι ρόλοι παίζονται από διαφορετικούς ηθοποιούς, όπως ανθρώπους που λόγω των Δυτικών επεμβάσεων στην Μέση Ανατολή έχουν ξεριζωθεί από τις χώρες τους αναζητώντας καλύτερη τύχη στην Δύση. Μιλάμε πλέον για μια κοινωνική ομάδα που έχει υποστεί όλη την πίεση των καπιταλιστών και των αστών (όχι όμως των «Λουμπενικών») και όντας καταδικασμένοι στην φτώχεια θα αναγκαστεί να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο προκειμένου να επιβιώσει. Αν πούμε πως οι ομοφυλόφιλοι στην δεκαετία του 50 αποτελούσαν τις «ομάδες του περιθωρίου», σήμερα οι πρόσφυγες από τις χώρες της Ασίας και της Αφρικής έχουν τον πρώτο ρόλο των «κοινωνικών αποβλήτων» στο παγκόσμιο θέατρο του πολιτικού παραλογισμού.

Ο Πετρόπουλος όμως δεν είναι απλά ένας φιλόσοφος όπως ο Μαρξ ή ο Μπακούνιν ώστε να επεκταθεί κάποιος σε κριτικές και αναλύσεις πάνω στο έργο του. Δεν αναλώνεται σε επιχειρήματα βάση έρευνας και λογικής. Γίνεται ο ίδιος αντικείμενο έρευνας και ως αποδείξεις δεν καταφεύγει απλά και μόνο στο διασταύρωμα ιστορικών πηγών που πολλές φορές οδηγούν σε μια στείρα καλλιέργεια κριτικής προσέγγισης. Χρησιμοποιεί τις ίδιες τις προσωπικές του εμπειρίες του ως τεκμήρια και όχι μόνο ρίχνει φως σε σκοτεινές πτυχές της νεότερης Ελληνικής ιστορίας αλλά μας βοηθάει να αναθεωρήσουμε αρκετά από αυτά που για πολύ καιρό δεχόμασταν ως δεδομένα. Λίγοι γνωρίζουμε, για παράδειγμα, την φτώχεια και την εξαθλίωση της Θεσσαλονίκης μόλις μετά την απελευθέρωση. Λίγοι έχουμε έρθει σε επαφή με τον Υπόκοσμο της δεκαετίας του 50, που σήμερα πλέον πολλά από τα τότε γνωρίσματά του αποτελούν καθημερινές μας συνήθειες, όπως τα Καλιαρτνά, μια «διάλεκτος» που πλέον έχει υιοθετηθεί από ένα μεγάλο κομμάτι της μεσαίας τάξης. Μήπως δεν έγινε το ίδιο και στις Η.Π.Α; Δεν ήταν η jazz η μουσική των κοινωνικά αποκλεισμένων Αφρο-αμερικανών ενώ σήμερα παίζεται ακόμα και σε συναθροίσεις μεγαλοαστών;

[3] «Σύμφωνα με την γνώμη κάποιων βιαστικών λαογράφων και γλωσσολόγων, ο λαός μας έπαψε να πλάθει παροιμίες και φραστικά κλισέ. Είμαι αναγκασμένος να τους διαψεύσω. Το γήπεδο, ορισμένοι επαγγελματίες (π.χ, οι σοφεράτζες), το μπαρ, οι σημερινοί νέοι, ο κόσμος των ομοφυλόφιλων, ο στρατός και άλλα κοινωνικά γκρουπ γεννοβολούν λογής-λογής τυποποιημένες εκφράσεις. Δεν είναι της στιγμής να μιλήσω γενικότερα. Θα ήθελα, τώρα, να αραδιάσω λίγες άγνωστες παροιμίες και φραστικά κλισέ που χρησιμοποιούσαν (ή χρησιμοποιούν ακόμη) τα Παιδιά της Φάρας. Μερικά απ΄αυτά τα έχω δημοσιεύσει, εδώ κι εκεί, στα βιβλία μου ή τα έχω δανείσει στην Μαίρη Κουκουλέ, που τα πέρασε στην Νεοελληνική Αθυροστομία της.»

Τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με την προκλητικότητα και την άμεση απλότητα της «Εθνικής Φασουλάδας», της «Φουστανέλας» ή του «Μπουρδέλου». «Χρησιμοποίησα την φουστανέλα σαν όπλο κατά του φρικαλέου νεο-ελληνικού ρατσισμού» λέει ο ίδιος έχοντας αποδείξει πως το «εθνικό μας σύμβολο» στην ουσία φέρει Αλβανικές ρίζες. Το αρχαιότερο επάγγελμα που κατ΄αυτόν δεν είναι η πορνεία αλλά η κλεψιά. «Το πεδίον της πορνείας είναι τόσο μεγάλο που μπορεί να καταπιεί όλη την ανθρωπότητα» ισχυρίζεται.

[4] «Σήμερα προκειμένου να χαρακτηρίσουμε μια γυναίκα ως πόρνη, μεταχειριζόμαστε, συνήθως, την λέξη πουτάνα. Η λέξη αυτή (γνωστή, ήδη, από τα μεσαιωνικά χρόνια) προήλθεν από την βενετσιάνικη και τριεστινική λέξη putana – και, γενικότερα από το Ιταλικό puttana. [...] Με τις ρίζες των λέξεων puttana / πουτάνα ε ν δ ε χ ο μ έ  ν ο ς σχετίζεται και η τόσον μυστηριώδης λέξη πουτί. Ό Ανδριώτης αναλύει τό όνομα Σταχτοπούτα δια των λέξεων στάχτη +putta (= κοριτσάκι), ενώ ο Φιλήντας, εξ ενστίκτου, στρέφεται προς την σύνθεση στάχτη + πουτι. Στην Χίο την Σταχτοπούτα τήν αποκαλούν Αχυλοπουτού, από το αχυλιά (= στάχτη) +π ο υ τ ί. Στην Χίο, επίσης, συναντούμε το επώνυμο Πουτούς (στα προβηγκιανά ή λέξη p o u to u σημαίνει: φιλάκι)…»

Παρίσι 1977: Ο Ηλίας Πετρόπουλος φωτογραφίζεται με τον φίλο του ζωγράφο Αλέκο Φασιανό.

Σίγουρα, ο Ηλίας Πετρόπουλος δεν είναι αυτό που πολλοί υπερασπιστές του νεοελληνικού πουριτανισμού θα ήθελαν να ακούσουν. Αναμφισβήτητα πρόκειται για κάποιον που έχει ενοχλήσει και θα συνεχίζει να ενοχλεί για πολλά χρόνια ακόμα αρκετούς. Το συντηρητικό status quo προσπάθησε πολλές φορές να τον εμποδίσει, να τον φιμώσει να και να τον σταματήσει. Όμως δεν θα μπορέσει ποτέ να φιμώσει την αλήθεια.

Πηγές:

Ηλίας Πετρόπουλος:

[1] Τα Μικρά Ρεμπέτικα, 1990, Νεφέλη, Αθήνα.

[2] Εγχειρίδιον του Καλού Κλέφτη, 1979, Νεφέλη, Αθήνα.

[3] Τα Καλιαρντά,  Παροιμίες του Υποκόσμου, 2002, Νεφέλη, Αθήνα.

[4] Το Μπουρδέλο, 1990, Γράμματα, Αθήνα (σ.8).