Εξερευνώντας τη λίμνη Κερκίνη. Exploring the Lake Kerkini

Στο βορειοδυτικό τμήμα του νομού Σερρών, μόλις 40 χλμ. από την πόλη των Σερρών και περίπου 100 χλμ από τη Θεσσαλονίκη, συναντάμε ένα από τα πιο όμορφα μέρη της Ελλάδας, τη λίμνη Κερκίνη με τον μοναδικό υγροβιότοπο, που έχει ανακηρυχθεί Εθνικό Πάρκο και σύμφωνα με τη Διεθνή Σύμβαση Ramsar, ένας από τους 10 υγρότοπους Διεθνούς Σημασίας της Ελλάδας.

In the north-west part of Serres Prefecture, just 40 Km from the town of Serres and about 100 Km from Thessaloniki, we can meet one of the most beautiful places in Greece, Lake Kerkini.  Its  unique wetland has been declared as National Park according to Ramsar Convention and it is one out of ten wetlands of International Importance of Greece.

Ήταν η ανθρώπινη παρέμβαση που δημιούργησε αυτό τον παράδεισο. Το 1932 κατασκευάστηκε το πρώτο φράγμα στα νερά του ποταμού Στρυμόνα και σταδιακά σχηματίστηκε η λίμνη Κερκίνη.

The man’s intervention caused the formation of this heaven. In 1932 the first dam was constructed in the waters of river Strymonas and gradually lake Kerkini took shape.

Η παρόχθια βλάστηση με παραποτάμια δάση από άγριες ιτιές, τα νούφαρα που επιπλέουν σε έκταση χιλιάδων στρεμμάτων, η μεγάλη ποικιλία ψαριών, τα βουβάλια που κολυμπούν στα ήσυχα νερά της λίμνης, αλλά και ο υπέροχος ορίζοντας από τα ορεινά συγκροτήματα του όρους Μπέλλες και των Κρουσίων, χαρίζουν στο τόπο μια γοητεία μοναδική.

The riparian plantations consisting of riparian forests of wild willows, the suspended water-lilies expanded in a surface of thousands hectares, the fish high diversity, the buffalos swimming in lake’s calm water and the great mountainous areas of Belles and Krousia give a unique grace to this land.

Η λίμνη προσφέρει της ιδανικές συνθήκες παρατήρησης πουλιών. Σήμερα είναι ένα από τα καλύτερα μέρη της Ευρώπης για φυσική παρατήρηση 300 περίπου ειδών, σπάνιων και προστατευμένων που ζουν και αναπαράγονται εδώ. Δεν είναι τυχαίο που επιστήμονες και ερασιτέχνες από όλο τον κόσμο μας επισκέπτονται κάθε χρόνο για τις μελέτες τους.

The lake offers the ideal conditions for bird watching. It is one of the best places in Europe for natural watching of about 300 rare and protected bird species that live and breed here. It is no coincidence that many scientists and amateurs from around the world visit us every year for their research.

Στο Εθνικό Πάρκο έχουν παρατηρηθεί περισσότερα από 300 είδη πoυλιώv. Από αυτά 137 είδη φωλιάζουν, 134 είδη διαχειμάζουν και 163 είδη χρησιμοποιούν τον υγρότοπο και την ευρύτερη περιοχή ως ενδιάμεσο σταθμό ανάπαυσης και τροφοληψίας κατά τη διάρκεια των μεταναστευτικών ταξιδιών τους.

More than 300 bird species have been observed in the Lake Kerkini National Park. 137 of these species nest, 134 overwinter and 163 use the wetland and the surrounding area as an intermediate resting and foraging stop in their migration routes.

Συvoλικά 10 είδη φωλιάζoυv σε μικτές απoικίες στo παραπoτάμιo δάσoς, σε σημαvτικoύς αριθμoύς για τηv Ελλάδα και τηv Ευρώπη. Τα είδη αυτά είvαι: o κoρμoράvoς  (Phalacrocorax carbo), o λευκoτσικvιάς (Egretta garzetta), o αργυρoτσικvιάς (περιστασιακά) (Ardea alba), o πoρφυρoτσικvιάς (Ardea purpurea), o σταχτoτσικvιάς (Ardea cinerea), o κρυπτoτσικvιάς (Ardeola ralloides), o νυχτoκόρακας (Nycticorax nycticorax), η χoυλιαρoμύτα (Platalea leucorodia), η λαγγόvα (Phalacrocorax pygmaeus), η χαλκόκoτα (περιστασιακά πλέον),  (Plegadis falcinellus).

A total of 10 species nest in mixed colonies in the riparian forest, which is a significant number both for Greek and European standards. These species are: the great cormorant (Phalacrocorax carbo), the little egret (Egretta garzetta), the great white egret (occasionally) (Egretta alba), the purple heron (Ardea purpurea), the grey heron (Ardea cinerea), the squacco heron (Ardeola ralloides), the night heron (Nycticorax nycticorax), the spoonbill (Platalea leucorodia), the pygmy cormorant (Phalacrocorax pygmaeus), the glossy ibis (now occasionally) (Plegadis falcinellus).

Σε επιπλέoυσες φωλιές, στο παραποτάμιο δάσος και στους εναπομείναντες καλαμώνες, φωλιάζει τo σκoυφoβoυτηχτάρι (Podicepscristatus), τo vαvoβoυτηχτάρι (Tachybaptusruficollis), το μαυροβουτηχτάρι (Podiceps nigricollis), η φαλαρίδα (Fulicaatra) και η νερόκοτα (Gallinulachloropus) και από το 2009 και ο κύκνος (Cygnusolor) ενώ τo μoυστακoγλάρovo (Clidonias hybridus) και τo μαυρoγλάρovo (Chlidonias niger) φωλιάζουν στα φύλλα από τα νούφαρα και άλλα υδρόβια φυτά. Άλλα σημαvτικά είδη που αναπαράγονται στην περιοχή, είvαι o μαυρoπελαργός (Ciconia nigra), o λευκoπελαργός (Ciconia ciconia), o πετρίτης (Falco peregrinus), o φιδαετός (Circaaetus gallicus), o κραυγαετός (Aquila pomarina), ο θαλασσαετός (Haliaaetus albicilla) και ο γερακαετός (Aquila pennatα).

In floating nests, in the riparian forest and the remaining reedbeds breeds the great crested grebe (Podiceps cristatus), the little grebe (Tachybaptus ruficollis), the black-necked grebe (Podiceps nigricollis), the coot (Fulica atra) and the common moorhen (Gallinula chloropus), as well as the swan (Cygnus olor) since 2009, while the whiskered tern (Clidonias hybridus) and the black tern (Chlidonias niger) nest in the leaves of lilies or other aquatic plants. Other important species breeding in the area are: the black stork (Ciconia nigra), the white stork (Ciconia ciconia), the peregrine falcon (Falco peregrinus), the short-toed eagle (Circaaetus gallicus), the lesser spotted eagle (Aquila pomarina), the white-tailed eagle (Haliaaetus albicilla) and the booted eagle (Aquila pennata).

Στη λίμνη ξεχειμωvιάζoυv πoλλές χιλιάδες υδρόβια πoυλιά. Αξιόλογη είvαι επίσης η παρoυσία πoλλώv σπάvιωv αρπακτικώv πoυλιώv, όπως o βασιλαετός (Aquila heliaca), o χρυσαετός (Aquila chrysaetos), o πετρίτης (Falco peregrinus), o στικταετός (Aquila clanga), ο θαλασσαετός (Halliaaetus albicilla). Τα τελευταία χρόvια έχoυv παρατηρηθεί πoλλά νέα είδη για την περιοχή, κατά τη μεταvάστευση ή τo χειμώvα όπως τo κεφαλoύδι (Oxyura leucocephala), το στεπογέρακο (Falco cherrug), τo φοινικόπτερο (Phoenicopterus roseus), o ναvόκυκvoς (Cygnus columbianus), o χηvoπρίστης (Mergus merganser), η ναvόχηvα (Anser erythropus) κ.ά. Η λίμvη Κερκίvη (μαζί με τηv περιoχή τoυ Πόρτo Λάγoυς), είvαι η πιo σημαvτική περιoχή διαχείμασης τoυ αργυρoπελεκάvoυ (Pelecanus crispus) στηv Ευρώπη.

Many thousands of waterfowl overwinter in the lake. Moreover, the presence of rare birds of prey is also remarkable, for example the imperial eagle (Aquila heliaca), the golden eagle (Aquila chrysaetos), the peregrine falcon (Falco peregrinus), the greater spotted eagle (Aquila clanga) and the white-tailed eagle (Halliaaetus albicilla). Over the last years, new species have also been observed in the area, either during migration or in winter, such as the white-headed duck (Oxyura leucocephala), the saker falcon (Falco cherrug), the flamingo (Phoenicopterus roseus), the Tundra swan (Cygnus columbianus), the goosander (Mergus merganser), the lesser white-fronted goose (Anser erythropus) etc. Lake Kerkini (along with the area of Porto Lagos) is the most important wintering area for Dalmatian pelican (Pelecanus crispus) throughout Europe.

Ο επισκέπτης χρησιμοποιώντας τις χαρακτηριστικές βάρκες της λίμνης, οι οποίες ονομάζονται «πλάβες» ή και κανό έρχεται σε άμεση επαφή με το υγρό στοιχείο, πλησιάζει, σε ασφαλή απόσταση για τα πουλιά στο παρυδάτιο δάσος και στην ακτογραμμή και μπορεί να παρατηρεί την πλούσια ορνιθοπανίδα της περιοχής καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Επίσης, μπορεί να αφουγκραστεί τους ήχους της λίμνης και του βουνού μέσω περιηγήσεων με άλογα, ποδήλατα ή και με μια απλή πεζοπορία. Τέλος, μπορεί να χρησιμοποιήσει τζιπ 4 Χ 4 για να επισκεφτεί πιο δύσβατες περιοχές του Εθνικού Πάρκου.

Φωτογραφίες: © Κωνσταντίνος Βακουφτσής. 

Ο αδαής δάσκαλος. The Ignorant Schoolmaster

Renè Magritte, The Schoolmaster, 1954. «Δάσκαλος είναι αυτός που κρατάει τον ερευνητή στο δρόμο του, σε ένα δρόμο που τον ερευνά συνεχώς μόνος του». - Ζακ Ρανσιέρ

Επί δεκαετίες, τα εκπαιδευτικά ζητήματα και ο προβληματισμός για το νόημα και το περιεχόμενο της παιδείας παράγουν μερικά από τα πιο προκλητικά κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα. Τα ερωτήματα που αφορούν την παιδεία και την εκπαίδευση εξακολουθούν να παραμένουν ανοιχτά, προς συζήτηση και επίλυση· δυστυχώς, καμία απάντηση δεν έχει αποδειχθεί αρκετά ικανοποιητική. Ο σύγχρονος Γάλλος φιλόσοφος Ζακ Ρανσιέρ υποστηρίζει στο βιβλίο του «Ο αδαής δάσκαλος» ότι καμία μεταρρύθμιση, «κανένα κόμμα, καμία κυβέρνηση, κανένας στρατός, κανένα σχολείο και κανένας θεσμός» δεν πρόκειται να λύσει το εκπαιδευτικό πρόβλημα: Είναι αδύνατο, εξηγεί, να σταματήσει αυτός ο φαύλος κύκλος μεταξύ άγνοιας και επιστήμης, παιδαγωγικής πρακτικής και διδακτικής μεθόδου, αν όλες οι λύσεις προέρχονται μέσα από αυτόν τον ίδιο κύκλο.

Jean Joseph Jacotot

Το βιβλίο ξεκινά με την παρουσίαση και την ανάλυση του έργου του Ζοζέφ Ζακοτό, ενός Γάλλου διανοούμενου που λόγω των πολιτικών του επιλογών και των γεγονότων της εποχής βρέθηκε, το 1818, εξόριστος στη Λουβέν. Σ’ αυτή την ολλανδική πόλη του προσέφεραν τη θέση του καθηγητή γαλλικών και έτσι, ο Ζακοτό έπρεπε να διδάξει ανθρώπους που δεν ήξεραν καθόλου τη δική του γλώσσα και των οποίων τη γλώσσα αγνοούσε. Κάτω από αυτές τις συνθήκες αποφάσισε να κάνει ένα πείραμα και ζήτησε από τους μαθητές του, με τη βοήθεια ενός διερμηνέα, να προσπαθήσουν να διαβάσουν μια δίγλωσση έκδοση του Τηλέμαχου. Μετά από λίγο καιρό, οι μαθητές ήταν σε θέση, μέσω της παρατήρησης, της σύγκρισης, του συνδυασμού, της σκέψης, της πράξης, της μίμησης, της επανάληψης, της προσωπικής προσπάθειας, του σχολιασμού και του ελέγχου, όχι μόνο να μιλούν γαλλικά αλλά και να εκφράζουν γραπτώς τις απόψεις τους πάνω σε δύσκολα θεωρητικά θέματα. 

Engraving of Joseph Jacotot (1770-1840), French educator.

Έτσι, ο Ζακοτό, ο πρώτος αδαής δάσκαλος, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο μαθητής δεν χρειάζεται απαραίτητα έναν δάσκαλο–κάτοχο της γνώσης να τον καθοδηγεί και να του εξηγεί βήμα βήμα, μεθοδικά, αυτά που γνωρίζει. Ο Ζοζέφ Ζακοτό απέδειξε πως ακόμα κι ένας αγράμματος μπορεί, αν θέλει, να διδάξει γράμματα χρησιμοποιώντας τη μέθοδό του, η οποία ονομάστηκε καθολική μέθοδος.

Προϋπόθεση η ισότητα

Norman Rockwell, "Schoolmaster" or "First in his Class", 1926

Το ζητούμενο της καθολικής μεθόδου και η προϋπόθεσή της είναι η ισότητα, ενώ το αποτέλεσμά της είναι η πνευματική χειραφέτηση. Οι αρχές στις οποίες στηρίζεται είναι τρεις: Όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, κάθε άνθρωπος μπορεί να διδάξει τον εαυτό του και τα πάντα υπάρχουν στα πάντα. Ο συνδυασμός της επιθυμίας για γνώση και της προσοχής είναι αυτό που ονομάζουμε νοημοσύνη και κατά συνέπεια δεν υπάρχει περισσότερη ή λιγότερη ευφυΐα, αλλά διαφορά στην ένταση της επιθυμίας για μάθηση: «Ο άνθρωπος είναι μια επιθυμία που υπηρετείται από μία νοημοσύνη», γράφει ο Ρανσιέρ.

Ο Ζακοτό απέδειξε πως όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και πως έχουν τις ίδιες ικανότητες, αλλά δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ή να αποδείξει με την ίδια ευκολία, ότι υπάρχει κάποια μορφή κοινωνικής οργάνωσης που θεμελιώθηκε στην ισότητα. Η ανισότητα, όπως ισχυρίζεται ο συγγραφέας, είναι ένα «αρχέγονο πάθος (…) είναι ο φόβος της ισότητας, η τεμπελιά μπροστά σε ένα αέναο έργο που εκείνη (η ισότητα) απαιτεί, ο φόβος μπροστά σε αυτό που το έλλογο ον οφείλει στον εαυτό του». Έτσι, στη βάση αυτού του κοινωνικού παραλογισμού της ανισότητας, που τόσο εύκολα έχουμε αποδεχτεί, ακμάζουν οι ιεραρχίες, οι κυρίαρχοι και οι υποτελείς, ευημερούν πολίτες άνισοι που ανταγωνίζονται, ανθούν πολιτικοί μύθοι βασισμένοι στην ανισότητα, όπως αυτός του κυρίαρχου λαού ή αυτός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων…

Λογικός παραλογισμός

Jan Steen, A school class with a sleeping schoolmaster, 1672

Μόνο με τη βοήθεια της πνευματικής χειραφέτησης μπορούν οι άνθρωποι να μάθουν «να παραλογίζονται όσο το δυνατόν πιο λογικά». Άρα, η καθολική μέθοδος που οδηγεί στη χειραφέτηση αναφέρεται στο κάθε άτομο χωριστά, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί μαζικά ούτε μπορεί να εφαρμοστεί στην κοινωνία. «Η εκπαίδευση», γράφει ο Ρανσιέρ, «μοιάζει με την ελευθερία: Δεν χαρίζεται, κατακτάται». Ο καθένας μπορεί να είναι δάσκαλος ή μαθητής και με την εφαρμογή της καθολικής μεθόδου, ο δάσκαλος μπορεί να διδάξει ακόμα κι αυτά που αγνοεί. Μ’ αυτό τον τρόπο κατάφερε ο Ζοζέφ Ζακοτό να διδάξει ζωγραφική και μουσική ενώ κάθε εισήγησή του ξεκίναγε με τη φράση «δεν έχω τίποτα να σας διδάξω, γιατί δεν ξέρω τίποτα γι’ αυτό το θέμα».

Αυτό είναι το περίγραμμα αυτού του βιβλίου, ενώ μια προσεκτική ανάγνωση αναδεικνύει τον διπλό του χαρακτήρα. Απ’ τη μια, μπορεί να διαβαστεί ως η πρωτοποριακή και ανατρεπτική περιπέτεια του Ζακοτό που συντάραξε και τρόμαξε τους λόγιους συγχρόνους του, απ’ την άλλη, μπορεί να ιδωθεί ως μια σύγχρονη παρέμβαση και κριτική πρόταση στα προβλήματα της φιλοσοφίας και της πρακτικής της εκπαίδευσης. «Ο αδαής δάσκαλος» είναι ένα βιβλίο που συνομιλεί με κλασικές και σύγχρονες θεωρίες τόσο για την εκπαίδευση όσο και για την πολιτική πράξη, είναι ένα ξεκάθαρα ριζοσπαστικό κείμενο με το οποίο θα συμπλεύσουν οι ονειροπόλοι, οι ρομαντικοί και οι οραματιστές. Τελικά, αυτό που χρειάζεται η παιδεία μπορεί να μην είναι μια νέα μεταρρύθμιση, αλλά άνθρωποι που θα παίζουν τον ρόλο του δασκάλου βοηθώντας τους μαθητές να καλλιεργούν και να αναπτύσσουν την επιθυμία για γνώση και την προσοχή τους, με σκοπό να μάθουν ό,τι τους ενδιαφέρει, δηλαδή, τα πάντα.

Jacques Rancière at a conference held in the Universidad Internacional de Andalucía, in Seville (Spain) in 2006. Rancière published Le maître ignorant or The Ignorant Schoolmaster in 1991. It is an interpretation of the story of Joseph Jacotot - the original ignorant schoolmaster - who went to Holland as an educator in the 18th century but didn't teach a thing to his students. He didn't teach a thing, not in the sense we disenchanted youth would use that phrase, but in a different sense. He gave his students an edition of Télemacque written in French, of which they did not know a single word, with an edition of the same text in Dutch. The students read the book with the help of the translation and at the end of this experiment were asked to write an essay, in French, a language that they apparently did not know, or rather had never been taught. They each wrote an essay, and succeeded, on the text they had read, in a language they did not speak.

Τότε, όμως, ο δάσκαλος είναι αχρείαστος; Όχι. «Δάσκαλος είναι εκείνος που κλείνει τη νοημοσύνη μέσα σε έναν αυθαίρετο κύκλο απ’ όπου θα βγει μόνο εάν η ίδια κρίνει ότι είναι αναγκαίο». Με άλλα λόγια, ο δάσκαλος πρέπει να μεσολαβεί ώστε να προκαλέσει την πνευματική χειραφέτηση του μαθητή. Δεν πρέπει να του μεταβιβάζει τις δικές του γνώσεις, να του επισημαίνει πότε σφάλει ή να επικυρώνει ότι κατανόησε ορθά το αντικείμενο. Διότι τότε, ο μαθητής θα είναι συνεχώς εξαρτημένος από τις εξηγήσεις του δασκάλου και η σχέση τους θα δομείται σε μια καταστατική ανισότητα. Θα είναι σχέση χειραγώγησης. Ο συγγραφέας αναγνωρίζει ότι είναι αδύνατο να ενσωματωθεί η «μέθοδος» Ζακοτό στους ιεραρχικούς εκπαιδευτικούς και κοινωνικούς θεσμούς, εξ ου και το πείραμα δεν επιβίωσε. Πάντως, δεν πρέπει να θεωρηθεί ένα ασήμαντο επεισόδιο στην ιστορία της παιδαγωγικής. Ίσως να είναι άστοχο να πάρουμε τοις μετρητοίς την ανάλυση του Ρανσιέρ. Δεν παύει ωστόσο να είναι ένα ερέθισμα για προβληματισμό. Μήπως στα σχολεία μας χρειαζόμαστε μαθητές λιγότερο «καταπιεσμένους» και δασκάλους περισσότερο «αδαείς»;