Φωτογραφία δύο αιώνων αφηγείται την ιστορία της Θεσσαλονίκης. This is the oldest photograph of Thessaloniki

A rare document, the oldest photograph of Thessaloniki, will be presented for the first time on April 11, in an Exhibition organized by the Educational Foundation of the National Bank in Villa Kapanzti. The picture was taken in 1863 by photographer Joseph Zekeli and it depicts, according to the curators of the exhibition, "the city trapped within its walls and an impressive wilderness beyond them". For the first time we see the city as it was 151 years ago, the walls that rose around it, the legendary tower on the platform, the Golden Gate. The panorama of the city also includes Eptapyrgio, the Vardaris and the White Tower fortresses, the old Ottoman Court, Tuba, Sheikh Su and the churches which had been converted into mosques: St. Demetrius, St. Sophia, Prophet Elijah, St. Panteleimon, the Twelve Apostles.

Πώς συνδέονται και τι σχέση μπορεί να έχουν τα βυζαντινά τείχη της Θεσσαλονίκης, το πρωτότυπο μιας φωτογραφίας ηλικίας 151 ετών χωμένο στα συρτάρια κάποιου γκρίζου κτιρίου στη σύγχρονη Βιέννη, ο Σαμπρή Πασάς, ένας... Βρετανός τυπογράφος, ένα χρυσό... μυστρί, ένας Αλβανός χρήστης του διαδικτύου και μια έκθεση φωτογραφίας και ιστορίας στη Θεσσαλονίκη του 2014;

Το παραμύθι -όπως το διηγήθηκε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Ιωάννης Επαμεινώνδας, διευθυντής του Πολιτιστικού Κέντρου του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας (ΜΙΕΤ), όπου αναπτύσσεται η έκθεση- "ξεκινά στα 1863, όταν ο πρόξενος της Αυστροουγγαρίας (τότε) στα Γιάννενα και στη συνέχεια στη Σύρο, ο Γιόχαν Γκιόργκ Χαν ξεκίνησε μια μεγάλη περιήγηση (έτσι ονομάζονταν τότε τα "διπλωματικά ταξίδια" των οριενταλιστών εκπροσώπων της Εσπερίας στη 'μαγική' Ανατολή)".

Η περιήγηση του Αυστριακού διπλωμάτη και της ακολουθίας του ξεκίνησε από το Δυρράχιο και μέσω Σκόδρας και Πρεσπών κατέληξε στην οθωμανική, περίκλειστη από τα τείχη της, Θεσσαλονίκη. Στην ακολουθία του Αυστριακού διπλωμάτη είχε ενταχθεί και ο Ούγγρος φωτογράφος Γιόζεφ Ζέκελυ... Η διπλωματική αποστολή έλαβε ως "λάφυρο" από το πολύμηνη περιήγηση 50 συνολικά φωτογραφίες, οι πέντε από τις οποίες απεικονίζουν τη Θεσσαλονίκη. Οι δύο απ' αυτές είναι συνεχόμενα πλάνα, τα οποία, τυπωμένα σε χαρακτικό (από τα 1839 οπότε και εφευρέθηκε η φωτογραφία ως το τέλος του 19ου αιώνα, η μόνη δυνατότητα φωτογραφικής εκτύπωσης ήταν η μετατροπή της αρχικά σε χαρακτικό), συνιστούν την παλαιότερη μέχρι σήμερα εντοπισμένη και τεκμηριωμένη φωτογραφία της Θεσσαλονίκης.

Ο δρόμος, που σήμερα περνά μπροστά από τον παλιό ΟΤΕ και τα Δικαστήρια και συνεχίζει στην 26ης Οκτωβρίου, κατέληγε στο Μπες Τσινάρ.

Το φωτογραφικό πανόραμα είναι τραβηγμένο, όπως όλες οι πρώιμες λήψεις της Θεσσαλονίκης, από την περιοχή του Μπες Τσινάρ- το μοναδικό σημείο από ξηράς που έδινε πανοραμική "οπτική" στην πόλη. Η περιοχή -γνωστότερη και ως "κήπος των Πριγκίπων" βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά της πόλης, στο ύψος όπου βρίσκεται σήμερα η τέταρτη προβλήτα του λιμανιού και έλαβε την ονομασία της από τα... "πέντε πλατάνια" που βρισκόταν στην περιοχή (τουρκικά: μπες=πέντε, τσινάρ=πλατάνι).

The printing of panoramic snapshots in engraving was a common practice at the time and it was done in 1866 with the purpose of being included in a book. The document remained buried in the archives of the Austrian library until it was brought back to "light" by a random search on the shelves of the library. The Educational Foundation of the National Bank presents it for the first time at its Cultural Centre in Thessaloniki, housed in Villa Kapantzis. The exhibition will be launched simultaneously with the exhibition "Macedonia - Cartography and History in the 15th - 18th century" and will last until Friday, July 13, 2014.

Η φωτογραφία εμφανίζει την πόλη εγκλωβισμένη μέσα στα τείχη της και μια εντυπωσιακή ερημιά έξω από αυτά. Αντικρίζουμε για πρώτη φορά τα, κατεδαφισμένα σήμερα, θαλάσσια τείχη, τον θρυλικό Πύργο της Αποβάθρας, τον βυζαντινό λιμενοβραχίονα, τη Χρυσή Πύλη· και από κοντά, το Επταπύργιο και τα φρούρια Βαρδαρίου και Λευκού Πύργου· τις εκκλησίες που μετατράπηκαν σε τζαμιά: του αγίου Δημητρίου, της αγίας Σοφίας, του προφήτη Ηλία, του αγίου Παντελεήμονα, των δώδεκα Αποστόλων· τους μιναρέδες των τζαμιών Καρά Αλή, Ακτσέ Μετζίτ, Χαμζά Μπέη, Φετιγιέ, Πισμανιγιέ, Μπουρμαλί και άλλων· το παλιό οθωμανικό δικαστήριο και τον τουρμπέ του Μουσά Μπαμπά· τη δεύτερη χρονολογικά καθολική εκκλησία και την οικία Άμποτ στον Φραγκομαχαλά· τις αποθήκες του λιμανιού, την Τούμπα και τη βρύση του Σέιχ Σου.

Φωτογραφία της Θεσσαλονίκης του 1875-78, όπου δεν διακρίνονται τα τείχη της πόλης (πηγή: ΜΙΕΤ).

Η παλαιότερη -μέχρι πρόσφατα φωτογραφία της πόλης ήταν αυτή της συλλογής Π. Δέλλιου, αλλά... ήταν τραβηγμένη το 1875-1878- πέντε και πλέον χρόνια μετά την κατεδάφιση των τειχών της πόλης (1870-1874).

Η παλαιότερη αυτή φωτογραφία, η οποία παρότι ο Αυστριακός διπλωμάτης εξέδωσε μόλις τέσσερα χρόνια μετά την περιήγησή του (το 1867) σχετικό βιβλίο με τις εντυπώσεις του από την περιήγησή του στην Ανατολή, δεν συμπεριλήφθηκε στις σελίδες του. Το βιβλίο είχε τυπωθεί στο τυπογραφείο "LINTON" (η υπογραφή του τυπογράφου-εκδότη διακρίνεται στο κάτω αριστερό μέρος της εκτύπωσής της) στο Λονδίνο. Ο τυπογράφος-εκδότης δεν συμπεριέλαβε τη φωτογραφία στο βιβλίο του διπλωμάτη αλλά... φρόντισε να την εντάξει στις σελίδες ενός άλλου βιβλίου που εξέδωσαν (και πάλι από το δικό του τυπογραφείο) δυο συμπατριώτισσές του περιηγήτριες, λίγους μήνες αργότερα. Κι ύστερα... πέρασαν τα χρόνια και όλα ξεχάστηκαν.

Τα τείχη της Θεσσαλονίκης το 1916. Φωτογραφία εποχής από το αρχείο Χάρη Γιακουμή Editions Kallimages.

Τα τείχη της Θεσσαλονίκης έπεσαν (με απόφαση της οθωμανικής διοίκησης και της πρώτης -επίσης οθωμανικής δημοτικής αρχής- στα 1869 από τον... Σαμπρή Πασά, έργο για το οποίο έλαβε, μάλιστα, ως δώρο από τους κατοίκους της πόλης ένα... χρυσό μυστρί.

Μέχρι εκείνη την εποχή δεν υπάρχει (καταγραμμένη και ταυτισμένη) φωτογραφία που να μας "δείχνει" την εικόνα της απόλυτα περίκλειστης πόλης. Προ διετίας μόλις, στην κατοχή του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης βρέθηκε η πρώτη και παλαιότερη (έως τότε) φωτογραφία (από το αρχείο του Ι. Δέλλιου), η οποία παρουσιάζει την πόλη (πάντα με οπτική από το Μπες Τσινάρ- το μοναδικό σημείο γης που "δένει" φόντο για φωτογράφηση και επιτρέπει στον φωτογράφο της εποχής να στήσει τα φωτογραφικά του εργαλεία σε "στέρεο έδαφος".

Η ίδρυση εργοστασίων αλλάζει την οικονομική δυναμική της πόλης, ενίοτε όμως, η άκριτη χωροθέτησή τους οδηγεί σε φαινόμενα όπως αυτό του νηματουργείου (Η)σαΐα, που εγκαταστάθηκε το 1879 μέσα σε πυκνοκατοικημένη περιοχή, πάνω στην παραλιακή λεωφόρο Rıhtım (Προκυμαία) και δίπλα σχεδόν στην Μητρόπολη, το κέντρο της ελληνικής κοινότητας. Με τις χαρακτηριστικές επαναλαμβανόμενες δίρριχτες στέγες και την πανύψηλη καμινάδα του θα κυριαρχήσει στη θαλάσσια εικόνα της Θεσσαλονίκης επί δεκαετίες. Η λειτουργία του στάθηκε ιδιαίτερα θορυβώδης έως και επικίνδυνη για τους περιοίκους, οι οποίοι επανειλημμένα διαμαρτυρήθηκαν. Θα καεί το 1917 και δεν θα λειτουργήσει ξανά.

Η φωτογραφία εκείνη χρονολογήθηκε περί το 1875-1878 (καθώς τα τείχη είχαν ήδη κατεδαφιστεί) παραχωρήθηκε στο ΜΙΕΤ (εκτυπώθηκε σε διαστάσεις 2,90 Χ 1,30 μ.) και κόσμησε την πολυσυζητημένη εντυπωσιακή έκθεση, με τίτλο "Η Δύση της Ανατολής" για τη Θεσσαλονίκη στην "αλλαγή του αιώνα".

Τα... χρόνια συνέχισαν να περνούν και σ' έναν ιστότοπο Αλβανού επιστήμονα στο διαδίκτυο εντοπίστηκε, σε χαμηλή ανάλυση, η φωτογραφία του Ούγγρου Γιόζεφ Ζέκελι του... 1863.

Η ίδια φωτογραφία, που δεν συμπεριλήφθηκε στο βιβλίο του Αυστριακού περιηγητή, η ίδια με την οποία ο Βρετανός "εκδότης"-τυπογράφος προτίμησε να κοσμήσει το βιβλίο των συμπατριωτισσών του, η ίδια που αντίγραφο της κατατέθηκε και εντοπίστηκε τελικά στα αρχεία της Αυστριακής Εθνικής Βιβλιοθήκης στη Βιέννη. Ο εντοπισμός έγινε με τη συνδρομή της καθηγήτριας Αλέκας Καραδήμου-Γερόλυμπου που πρώτη εντόπισε τη φωτογραφία, ανέκτησε από τη Βιέννη ένα υψηλής ανάλυσης αντίγραφο του πανοράματος.

Η παλαιότερη τεκμηριωμένη φωτογραφία της πόλης (πηγή: ΜΙΕΤ).

Αυτό το υψηλής ανάλυσης αντίγραφο εκτύπωσε το ΜΙΕΤ σε μια εντυπωσιακή φωτογραφία, μήκους 6 μέτρων και πλάτους 1,30, που θα αποτελέσει το "κύτταρο" -το βασικό στοιχείο μιας ακόμη εντυπωσιακής έκθεσης για την αρχιτεκτονική, τοπογραφική και εν τέλει κοινωνιολογική ιστορία της πόλης.

Παράλληλα, μια σύγχρονη δορυφορική λήψη μεταφερμένη σε μακέτα βοηθά στην ταύτιση των κτιρίων και την τεκμηρίωση της τοπογραφίας. Αναλύεται η χρονολογία και η θέση των μνημείων (εκκλησιών, τζαμιών, τειχών, μιναρέδων, δημόσιων κτιρίων και αστικών κατοικιών) στην οθωμανική πόλη των μέσων του 19ου αιώνα. Συγκρίνονται οι αλλαγές ανάμεσα σε αυτή και στη δεύτερη αρχαιότερη φωτογραφία του 1875-'78, (εκείνη του αρχείου Δέλλιου), η οποία επίσης εκτίθεται προς σύγκριση- τα θαλάσσια τείχη έχουν κατεδαφιστεί και νέα κτίρια, όπως το πρώτο Δημαρχείο του 1869, έχουν ήδη ανεγερθεί.

Η έκθεση, με τίτλο "Η παλαιότερη φωτογραφία της πόλης. Από τη λήψη του 1863 στο χαρακτικό του 1866- Ανακαλύπτοντας το άφαντο πρωτότυπο" εγκαινιάζεται την ερχόμενη Παρασκευή 11 Απριλίου 2014, στις 20:00, στο Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ (Βίλα Καπαντζή-Βασ. Όλγας 108), ταυτόχρονα με την έκθεση "Μακεδονία. Χαρτογραφία και Ιστορία, 15ος - 18ος αιώνας". Θα διαρκέσει έως την Παρασκευή 13 Ιουλίου 2014 και θα λειτουργεί: μέχρι την Παρασκευή 20 Ιουνίου (Τρίτη 9:00-16:00, Τετάρτη & Πέμπτη 14:00-021:00, Παρασκευή, Σάββατο & Κυριακή 10:00-18:00 (Δευτέρα κλειστά) και από τη Δευτέρα 23 Ιουνίου και εξής: Δευτέρα & Τρίτη 14:00-21:00, Τετάρτη, Πέμπτη & Παρασκευή 9:00-16:00.

Παράλληλα, και για τη... γοητεία της ιστορίας, ο επιμελητής της έκθεσης και διευθυντής του Πολιτιστικού Κέντρου Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ Γιάννης Επαμεινώνδας αναλαμβάνει τις ξεναγήσεις-διαλέξεις που θα δοθούν γύρω από την ιστορία των δύο φωτογραφιών, των μνημείων και της πόλης του 19ου αιώνα κάθε Τετάρτη στις 18.00 και κάθε Κυριακή στις 11.00, με πρώτη την Κυριακή 27 Απριλίου.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ

Πόσο «έτρεχε» το Σύμπαν; Astronomers Use Quasars to Measure Expansion Rate of Early Universe

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν για τη μέτρηση ως... στόχους δεκάδες χιλιάδες κβάζαρ (πυρήνες μακρινών αρχαίων γαλαξιών). An artist's conception of how BOSS uses quasars to measure the distant universe. Light from distant quasars is partly absorbed by intervening gas, which is imprinted with a subtle ring-like pattern of known physical scale. Astronomers have now measured this scale with an accuracy of two percent, precisely measuring how fast the universe was expanding when it was just 3 billion years old. Credit: Illustration by Zosia Rostomian, Lawrence Berkeley National Laboratory, and Andreu Font-Ribera, BOSS Lyman-alpha team, Berkeley Lab.

Αμερικανικό πρόγραμμα για τη χαρτογράφηση του ουρανού πραγματοποίησε μια μέτρηση για τη διαστολή του Σύμπαντος η οποία, σύμφωνα με τους επιτελείς του προγράμματος, είναι η ακριβέστερη που έχει γίνει μέχρι σήμερα.

Τρέξε Σύμπαν, τρέξε

This drawing illustrates how astronomers of the third Sloan Digital Sky Survey (SDSS-III) used quasar light to trace the expansion of the universe. The expansion is shown by the circular disks of increasing area from left to right. From the Big Bang, the expansion occurs rapidly, then slows down, then speeds up again as dark energy pushes apart walls and filaments of galaxies at different distances (purple). As light travels to us from very distant quasars (white dots on the left), it passes through the expanding universe, carrying with it the story of its journey through this expanding cosmic web. Astronomers have measured the expansion of the universe by tracing how quasar light has passed through these structures. Image: Paul Hooper at Spirit Design, with Mat Pieri and Gongbo Zhao, ICG

Έχει διαπιστωθεί ότι το Σύμπαν μετά τη γέννησή του πριν από περίπου 14 δισ. έτη άρχισε να διαστέλλεται χωρίς αυτή η διαδικασία να σταματήσει ποτέ. Μάλιστα τα τελευταία χρόνια όλα τα σχετικά ευρήματα δείχνουν ότι αυτή η διαστολή όχι μόνο συνεχίζεται αλλά είναι και επιταχυνόμενη. 

This graphic shows the universe as it evolved from the Big Bang to now. Nasa scientists believe that the universe expanded from subatomic scales to the astronomical in just a fraction of a second after its birth. Credit: NASA/WMAP

Η νέα μελέτη του προγράμματος BOSS (Baryonic Oscillation Spectroscopic Survey) εντόπισε στοιχεία που αποκαλύπτουν τη διαστολή του Σύμπαντος περίπου τρία δισ. έτη μετά την γέννησή του. Διεθνής ομάδα ερευνητών με επικεφαλής επιστήμονες του Εθνικού Εργαστηρίου Lawrence Berkeley στις ΗΠΑ μελέτησε τα νέα δεδομένα και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι πριν από δέκα δισ. έτη το Σύμπαν είχε μπει σε μια φάση διαστολής η οποία οδηγούσε σε επέκταση του κατά 1% κάθε 44 εκ. έτη.

Cosmic Microwave Background radiation, or CMB for short, is a faint glow of light that fills the universe. Pictured is the microwave radiation from the whole sky, captured by the European Space Agency's Planck satellite.

Οι ερευνητές έκαναν τη «χρονομέτρηση» μελετώντας λεπτομερείς χάρτες της κατανομής της ύλης του Σύμπαντος. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αν τα αποτελέσματα αυτά είναι ορθά, τότε η διαστολή του Σύμπαντος ήταν εκείνη την εποχή ελαφρώς πιο... αργή από εκείνη που προτείνει το καθιερωμένο μοντέλο Κοσμολογίας.

Λύθηκε το μυστήριο της «εξάγωνης» καταιγίδας; Has the mystery of Saturn's 20,000 mile wide hexagonal storm been solved? Researchers believe it could be controlled by a giant jet stream

Νέα μελέτη για το εντυπωσιακό φαινόμενο στον Κρόνο που πιθανώς ελέγχεται από αεροχειμάρρους. The animation above shows a view from directly over Saturn's north pole, keeping up with the rotation of the planet so that all the motion seen on the screen is the motion of the storms inside the hexagon.

Ερευνητές του Planetary Science Group στη Φλόριδα υποστηρίζουν ότι βρήκαν την απάντηση για ένα από τα πιο εντυπωσιακά όσο και μυστηριώδη φαινόμενα στο ηλιακό μας σύστημα, την γιγάντια εξάγωνη καταιγίδα στο βόρειο πόλο του Κρόνου. Όπως πιστεύουν η καταιγίδα αυτή ελέγχεται από αεροχειμάρρους παρόμοιους με αυτούς που υπάρχουν στη Γη.

Το φαινόμενο

Saturn's storm in action: Scientists have announced a breakthrough in understand how the storm is created.

Η καταιγίδα ή καλύτερα ο κυκλώνας που  μαίνεται στο βόρειο πόλο του πλανήτη Κρόνου καλύπτει μια επιφάνεια σχεδόν 25 φορές μεγαλύτερη από της Ελλάδας.

The new analysis allowed astronomers to track the hexagonal storm for the first time to see how it rotated, and work out how it was formed.

Ο κυκλώνας περιστρέφεται μέσα σε ένα μυστηριώδες, εξαγωνικό μετεωρολογικό σύστημα και γι αυτό έχει λάβει την ονομασία «το εξάγωνο».

This older, colour composite image - showing false shades - has been created from raw images taken by Cassini from a distance of 379,268 miles away.

Το μάτι της πολικής δίνης έχει διάμετρο 2.000 χιλιόμετρα, 20 φορές μεγαλύτερη σε σχέση με το μάτι ενός μέσου κυκλώνα στη Γη.

Οι αεροχείμαρροι

Clouds along a jet stream over Canada. Credit: PD-NASA.

Οι αεροχείμαρροι μοιάζουν με τεράστια σωληνωτά ποτάμια και η ταχύτητα τους (στη Γη) είναι αυξανόμενη ξεπερνώντας σε ορισμένες περιπτώσεις τα 400 χλμ. την ώρα. 

Οι αεροχείμαρροι ανακαλύφθηκαν στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι αεροπόροι που προσπαθούσαν να διασχίσουν τον Ειρηνικό Ωκεανό έπεσαν πάνω τους και, όπως ανέφεραν, ένιωσαν ξαφνικά σαν να τους χτυπάει αέρας πού εξερχόταν με δριμύτητα από αεριωθούμενο αεροπλάνο. Έτσι οι άνεμοι αυτοί έλαβαν την ονομασία «Jet Streams».

Ο πρώτος γαλαξίας είναι... γειτονάκι μας. Fossil galaxy could hold clues to universe’s early life

Ίσως εντοπίστηκε ο πρώτος γαλαξίας του Σύμπαντος που τυχαίνει να είναι και γειτονικός στον δικό μας. A galaxy can contain billions of stars but a dwarf galaxy called Segue 1 with only a few hundred has been found that could be one of the first ever formed. Source: ThinkStock

Μια εκπληκτική ανακάλυψη έκανε ομάδα αστρονόμων με επικεφαλής επιστήμονες του ΜΙΤ. Διαπίστωσαν ότι ένας μικρός γαλαξίας δορυφόρος του δικού μας γαλαξία είναι στην πραγματικότητα ένα γαλαξιακό απολίθωμα και ίσως μάλιστα να είναι ο πρώτος γαλαξίας του Σύμπαντος!

Ο νούμερο 1;

Στην εικόνα μέσα στους κύκλους σημειώνονται ορισμένα από τα πανάρχαια άστρα του γαλαξία Segue1. The stars of the dwarf galaxy Segue 1, which may be one of the universe's first galaxies, are circled here. Credit: Marla Geha

Ο Segue 1 είναι ένας γαλαξίας που ανήκει στην κατηγορία των λεγόμενων γαλαξιών νάνων, γαλαξιών που αν και αρκετά κοινοί στο Σύμπαν εξαιτίας της εξαιρετικά χαμηλής φωτεινότητας τους δεν εντοπίζονται εύκολα και η μελέτη τους είναι εξίσου δύσκολη.

The new data on Segue 1 was taken from observations made by the Las Campanas Observatory in Chile (pictured) and the Keck Observatory in Hawaii.

Ο Segue 1 βρίσκεται σε απόσταση 75 χιλιάδων ετών φωτός από τη Γη και οι ερευνητές τον παρατήρησαν με τη βοήθεια των ισχυρών επίγειων τηλεσκοπίων στα αστεροσκοπεία Keck στη Χαβάη και Las Campanas στη Χιλή.

Now you see it: On the left is an image of the Segue 1 dwarf galaxy as imaged with other stars, where it is almost invisible. When the other stars are removed (right), the sparse galaxy starts to reveal itself.

Το Σύμπαν έχει ηλικία 13.8 δισ. ετών. Οι παρατηρήσεις στον Segue 1 αποκάλυψαν ότι διαθέτει τα μικρότερα ποσοστά βαρέων χημικών στοιχείων από οποιοδήποτε άλλο γαλαξία στο Σύμπαν. Αυτό το δεδομένο σε συνδυασμό με ορισμένα ακόμη οδηγούν τους ερευνητές στην εκτίμηση ότι ο Segue1 δημιουργήθηκε λίγο μετά τη γέννηση του Σύμπαντος και πιθανώς να είναι ο πρώτος γαλαξίας σε αυτό.

Όπως πιστεύουν οι ερευνητές αμέσως μετά τη γέννηση του Segue1 άρχισαν να γεννιούνται άστρα αλλά δυστυχώς δημιουργήθηκε μόλις μια γενιά άστρων σε αυτόν. Εκτιμούν ότι αυτή η πρώτη γενιά άστρων ήταν η πρώτη και η... τελευταία στον γαλαξία. Υπολογίζουν ότι η διαδικασία γέννησης άστρων διήρκεσε μερικές δεκάδες εκατομμύρια έτη και σταμάτησε πριν από 13 δισ. έτη χωρίς να γεννηθεί... νέο φως στον γειτονικό μας γαλαξία. Οι ερευνητές εντόπισαν και μελέτησαν περί τα χίλια άστρα στον Segue1.

Εκ βαθέων

Είχα ένα όνειρο. Πίστευα ότι το κλειδί για να ανοίξεις τα μυαλά των μαθητών σου ήταν πρώτα να ανοίξεις τις ψυχές τους. Πίστευα ότι μπορεί να μη χρειαστούν ποτέ στη ζωή τους τη διακρίνουσα τριωνύμου, αλλά πάντα θα χρειάζονταν το διερευνητικό στοχασμό, την αυτοπειθαρχία, την αυτοεκτίμηση και το σεβασμό των άλλων. Πίστευα ότι αυτές οι αρετές δεν αποκτώνται με κουρίκουλουμ ούτε, βέβαια, με πλάνο για να βγει η ύλη, αλλά με προσέγγισή τους, με ενδυνάμωση της αυτοπεποίθησής τους, με την καλλιέργεια εσωτερικών κινήτρων για την απόκτηση της γνώσης.

 Ilya Repin, Preparation for the Examination, 1864

Πίστευα ότι οι τελικές εξετάσεις δεν έχουν καμιά παιδαγωγική αξία, αφού δεν δίνουν περιθώριο βελτίωσης, αλλά απλώς κατατάσσουν τους μαθητές μέσω μιας κλίμακας που δεν λέει τίποτε. 

Leonid Pasternak, The Night Before the Examination, 1895

Πίστευα ότι, εφόσον υπάρχουν, στόχο έχουν να δώσουν στο μαθητή την αφορμή να συνοψίσει και να οργανώσει τις γνώσεις του και να τον ασκήσουν στη συγκέντρωση της σκέψης σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο και όχι να τον απορρίψουν ή να του ανοίξουν το δρόμο για μια επαγγελματική πορεία. 

Πίστευα ότι η γνώση είναι προνόμιο ελεύθερων ανθρώπων και μεταδίδεται με ενδιάμεσο ελεύθερους ανθρώπους που αγαπούν αυτό που κάνουν. Πίστευα ότι οι μαθητές δεν μαθαίνουν όπως οι μηχανές, εκτός αν στόχος μας είναι να παραγάγουμε υβρίδια ανθρωπομηχανών. Πίστευα ότι, όταν η κοινωνία βρίσκεται σε πνευματική και ηθική έξαρση, το σχολείο στοχεύει στην ένταξη των μαθητών σ’ αυτή την κοινωνία, αλλά όταν η κοινωνία βρίσκεται σε παρακμή, το σχολείο παλεύει να προετοιμάσει ανθρώπους που θα αλλάξουν την κοινωνία.

Είχα ένα όνειρο. Πτυχές του τις έβλεπα να υλοποιούνται σε ένα βαθμό στο σχολείο μου. Έλεγα πάντα ότι η εκπαιδευτική διαδικασία είναι τόσο ανθρώπινη, ώστε όλοι οι εκπαιδευτικοί, παρά τα όσα γύρω τους συμβαίνουν, θέλουν να ζήσουν το ίδιο όνειρο με μένα. Στο Μουσικό Σχολείο του Πειραιά, θες χάρη στη μουσική, θες χάρη στο ότι μια κρίσιμη ομάδα ανθρώπων έδινε πολύ περισσότερα από όσα τυπικά υποχρεούνταν, θες γιατί οι σχέσεις όλων των μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας δημιουργούσαν ένα κλίμα οικογένειας, θες γιατί καθένας έβλεπε ότι μπορεί στο χώρο αυτό να νιώθει ζεστασιά, γαλήνη, δημιουργικότητα, το όνειρο δεν φαινόταν πολύ μακρινό.

Δεν ξέρω κανένα δείκτη που να μπορεί να αποτυπώσει αυτή τη μαγική ατμόσφαιρα. Μα κάθε νέος εκπαιδευτικός που ερχόταν για μια χρονιά με απόσπαση, αν και δούλευε πολύ περισσότερο και με πολύ χειρότερο ωρολόγιο πρόγραμμα – λόγω του αυξημένου ωραρίου λειτουργίας – προσευχόταν να μπορούσε να μείνει για πάντα. Ο άνθρωπος, αν διαθέτει τα αναγκαία για την επιβίωση, έχει κυρίως ψυχικές ανάγκες. Είναι ψυχική ανάγκη να ευχαριστιέσαι τη δουλειά σου, να βλέπεις να έχει αποτέλεσμα, να συμμετέχεις σε μια ομάδα που δημιουργεί. Τις ίδιες εντυπώσεις αποκόμιζε και κάθε επισκέπτης του σχολείου. Δεν θέλω να ωραιοποιήσω την εικόνα. Και διαμάχες υπήρχαν, και ορισμένοι δεν έδειχναν τον ίδιο βαθμό συνέπειας, και τα παιδιά δεν ήταν όλα και πάντα όπως θα ήθελε καθένας. Όμως, σε σύγκριση με το «έξω» το σχολείο ήταν παράδεισος.

Κι άρχισε να θαμπώνει το όνειρο. Η κατάσταση δεν έχει ακόμη ριζικά αλλάξει, αλλά το ράγισμα έχει αρχίσει. Η απίστευτη επίθεση της πολιτείας, αλλά δυστυχώς και μέρους της κοινωνίας, στους εκπαιδευτικούς έχει αρχίσει να ξηλώνει τον καμβά. Βλέπω στα μάτια πολλών συναδέλφων μια βαθιά απογοήτευση και μια αίσθηση ματαιότητας για όσα μέχρι σήμερα έκαναν με έμπνευση.

Βλέπω τα παιδιά να είναι πιο αρνητικά στην εκπαιδευτική διαδικασία. Βλέπω τον εαυτό μου να κλείνει την πόρτα της Α΄ Λυκείου βγαίνοντας και να νιώθει μια βαθειά απογοήτευση γιατί, αν και έβλεπε στα μάτια των μαθητών την απορία, έκανε το κορόιδο για να βγει η ύλη, αφού η τράπεζα θεμάτων μπορεί να κληρώσει το τελευταίο κεφάλαιο.

Βλέπω να έρχεται η αξιολόγηση που θα συντρίψει κάθε διάθεση ψυχικής προσφοράς, αφού αυτή δεν μετριέται με δείκτες. Βλέπω τα πιο φτωχά παιδιά που δεν διαθέτουν χρήματα για ιδιαίτερα να παίρνουν το δρόμο της ήττας. Βλέπω τους «χορηγούς» να περιμένουν σαν κοράκια να διαφημιστούν φτηνά σε στοχευμένο κοινό για να μπορέσει το σχολείο να λειτουργήσει με καλυμμένες τις στοιχειώδεις ανάγκες του. Βλέπω την παρασκευή των υβριδίων που προανέφερα να γίνεται ο πρώτιστος «εκπαιδευτικός» στόχος. Βλέπω τους αριθμούς να εξαφανίζουν τους ανθρώπους.

Είχα ένα όνειρο. Όσοι το έχετε ακόμη, δώστε μου κουράγιο. Αν το είχατε κι άλλοι, ελάτε να το αναστήσουμε ξανά. Συλλογικά, δυναμικά, μαχητικά.

Του Υποδιευθυντή του Μουσικού Σχολείου Πειραιά Στέλιου Μαρίνη.

Το κείμενο αυτό γράφεται μια μέρα αργότερα από την υποβολή της πιο κάτω παραίτησης από τη θέση του Υποδιευθυντή του Μουσικού Σχολείου Πειραιά:

Ανέλαβα τα καθήκοντα του Υποδιευθυντή του Μουσικού Σχολείου Πειραιά με στόχο να συμβάλω στο συντονισμό για να βοηθηθεί η εκπλήρωση των παιδαγωγικών, αλλά, όσο αφορά το σχολείο μας, και των καλλιτεχνικών σκοπών.

Συνέντευξη με τον Ομότιμο Καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γιώργο Μαυρογιώργο για την αξιολόγηση και την εκπαίδευση.

Μετά τις ραγδαίες αλλαγές στη λειτουργία των σχολείων, τις αυξήσεις του ωραρίου των εκπαιδευτικών, την άκρα γραφειοκρατικοποίηση με τις νέες ηλεκτρονικές πλατφόρμες, τη μετατροπή του «νέου» Λυκείου σε φίλτρο ταξικής εκκαθάρισης, την αίσθηση της απειλής να επικρέμαται πάνω από τα κεφάλια όλων των εκπαιδευτικών ύστερα από τις απολύσεις συναδέλφων μας απαραίτητων για τη λειτουργία της εκπαίδευσης και, τέλος, της αξιολόγησης, η οποία θεωρώ βάσιμα ότι όχι μόνο δεν θα συμβάλει στην αναβάθμιση της εκπαίδευσης και των εκπαιδευτικών, αλλά  θα δώσει τη χαριστική βολή στο ταλαίπωρο εκπαιδευτικό μας σύστημα, η παραμονή μου σε διοικητική θέση είναι απολύτως ασύμβατη με τις ιδεολογικές και παιδαγωγικές μου αρχές. Για τους λόγους αυτούς παρακαλώ να γίνει δεκτή η παραίτησή μου από τη θέση του Υποδιευθυντή του σχολείου.

Πηγή: ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ

Υποψίες σκοτεινής ύλης στα δεδομένα του τηλεσκοπίου Fermi. Fermi Hints at Dark Matter

This animation zooms into an image of the Milky Way, shown in visible light, and superimposes a gamma-ray map of the galactic center from NASA's Fermi. Raw data transitions to a view with all known sources removed, revealing a gamma-ray excess hinting at the presence of dark matter. Credit: NASA Goddard/A. Mellinger (Central Michigan Univ.) and T. Linden (Univ. of Chicago)

Μία νέα ανάλυση ακτινών γ με προέλευση το κέντρο του Γαλαξία αποτελεί την ισχυρότερη ένδειξη μέχρι σήμερα για την εκπομπή ακτινοβολίας που σχετίζεται με τη σκοτεινή ύλη.

Τη νέα έρευνα πραγματοποίησε ομάδα επιστημόνων από το Κέντρο Αστρονομίας του πανεπιστημίου Χάρβαρντ (CfA), το πανεπιστήμιο ΜΙΤ, το εργαστήριο Fermilab και το πανεπιστήμιο του Σικάγο, οι οποίοι ανέλυσαν τα δεδομένα από το διαστημικό τηλεσκόπιο Fermi της NASA.

A view of the entire gamma-ray sky from Fermi's LAT instrument, shaded to emphasize the central galaxy. The inset is a map of the galactic center with known sources removed, which reveals the gamma-ray excess (red, green and blue) found there. This excess emission is consistent with annihilations from some hypothesized forms of dark matter. Credit: NASA/DOE/Fermi LAT Collaboration and T. Linden (Univ. of Chicago)

Η ερευνητική ομάδα ανέπτυξε νέους χάρτες που απεικονίζουν την εκπομπή ακτινών γ στο Γαλαξία και έδειξαν πως το γαλαξιακό κέντρο παράγει περισσότερη ακτινοβολία από αυτή που μπορεί να εξηγηθεί από τα γνωστά φαινόμενα, είναι όμως συμβατή με ορισμένες θεωρίες για τη σκοτεινή ύλη.

«Οι νέοι χάρτες μας επιτρέπουν να αναλύσουμε την περίσσεια ακτινοβολίας και να δοκιμάσουμε εάν είναι δυνατόν να εξηγηθεί με συμβατικούς τρόπους, όπως με την παρουσία πάλσαρ και άλλων αντικειμένων που δεν έχουμε ακόμη ανακαλύψει», δήλωσε ο Νταν Χούπερ, αστροφυσικός του εργαστηρίου Fermilab.

Side-by-side maps, with labels. At left is a map of gamma rays with energies between 1 and 3.16 GeV detected in the galactic center by Fermi's LAT; red indicates the greatest number. Prominent pulsars are labeled. Removing all known gamma-ray sources (right) reveals excess emission that may arise from dark matter annihilations. Credit: T. Linden (Univ. of Chicago)

«Το σήμα που πήραμε ωστόσο δεν μπορεί αυτή τη στιγμή να εξηγηθεί με κάποιον συμβατικό τρόπο και βρίσκεται σε συμφωνία με προβλέψεις από πολύ απλά μοντέλα σκοτεινής ύλης», κατέληξε.

Το γαλαξιακό κέντρο περιέχει πολλές πηγές ακτινών γ, μία μορφή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας με πολύ υψηλή ενέργεια. Τέτοιες πηγές μπορεί να είναι υπολείμματα από σουπερνόβα, δυαδικά αστρικά συστήματα ή σωματίδια που συγκρούονται με νέφη αερίων.

Στο κέντρο του Γαλαξία όμως αναμένεται να υπάρχει και μεγάλη πυκνότητα σκοτεινής ύλης, η οποία με τη βαρυτική της έλξη στη συνήθη ύλη δημιουργεί τις βάσεις για τη συγκρότηση δομών όπως οι γαλαξίες.

Η φύση της σκοτεινής ύλης δεν είναι γνωστή καθώς δεν αλληλεπιδρά με κανέναν άλλο τρόπο με τον υπόλοιπο κόσμο παρά μόνο μέσω της βαρύτητας. Από τις επικρατέστερες θεωρίες για τη σκοτεινή ύλη, είναι τα Ασθενώς Αλληλεπιδρώντα Σωματίδια με Μάζα (WIMPs).

Σύμφωνα με μερικά μοντέλα, τα WIMPs εξαϋλώνονται όταν συγκρούονται, παράγοντας ακτίνες γ με ενέργεια εντός των ορίων που θα μπορούσε να ανιχνεύσει το τηλεσκόπιο Fermi.

H ομάδα των αστροφυσικών υπολόγισε πως εξαϋλώσεις σκοτεινών σωματιδίων με μάζα της τάξης των 31-40 GeV θα μπορούσε να εξηγήσουν απόλυτα την αυξημένη ποσότητα ακτινοβολίας στα δεδομένα του Fermi.

Για να μπορέσουν να πιστοποιήσουν την πιθανή ανακάλυψή τους, οι ερευνητές ευελπιστούν πως τα συμπεράσματά τους θα αναπαραχθούν σε κάποιο από τα πειράματα που λαμβάνουν χώρα στη Γη, είτε στον επιταχυντή LHC είτε σε άλλους ανιχνευτές.

O Άρης και άλλες παραστάσεις στον ουρανό του Απριλίου. Brightest Mars in Six Years

Με ένα μικρό τηλεσκόπιο θα μπορεί κανείς να διακρίνει το κάλυμμα πάγου στο βόρειο πόλο του Άρη. Αυτή η εικόνα, πάντως, τραβήχτηκε με το Hubble. Mars with its mysterious dark markings and a white polar cap easily visible. Image Credit: NASA

Αυτό το μήνα, ο Άρης θα βρίσκεται στα καλύτερά του. Ο γειτονικός πλανήτης θα πλησιάσει στην ελάχιστη απόστασή του από τη Γη και θα προσφέρει ένα θέαμα που δεν θα επαναληφθεί για περίπου δύο χρόνια. Για όλο το μήνα, όμως, συνεχίζονται και οι παραστάσεις του Δία, της Αφροδίτης και, για τους παρατηρητικούς, το σόου του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού.

Πλανητικό σόου

This chart helps you locate Mars in the east-southeast sky an hour after sunset, as seen from mid-northern latitudes. On April 14, the moon and the bright star Spica pair up just below Mars. Sky & Telescope diagram

Για όλο τον Απρίλιο θα είναι δύσκολο να χάσει κανείς τον Άρη, αν κοιτάξει μετά τη δύση προς τα νοτιοανατολικά, στην κατεύθυνση του αστερισμού της Παρθένου: χαμηλά στον ορίζοντα θα δει μια κίτρινη-πορτοκαλί κουκκίδα που θα συναγωνίζεται σε φωτεινότητα τον Σείριο, το λαμπρότερο άστρο. Πάνω και αριστερά από τον Άρη, ο γνώριμος αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου.

On April 8th, Earth will soar between the Sun and Mars. When it does, the Red Planet will reach what astronomers call "opposition" in the night sky. Just a few days later, Earth will be closer to Mars than it's been in more than six years. The resulting views should be extraordinary. Image Credit: NASA/JPL

Το πόσο φωτεινός και μεγάλος φαίνεται ο Άρης στον ουρανό εξαρτάται από το ποια πλευρά του φωτίζεται από τον Ήλιο ανά πάσα στιγμή, καθώς και από την απόστασή του από τη Γη. Η απόσταση Γης- Άρη αυξομειώνεται καθώς οι δύο πλανήτες κινούνται σε διαφορετικές τροχιές γύρω από τον Ήλιο. Το διάστημα ανάμεσά τους μπορεί να αγγίξει τα 400 εκατομμύρια χιλιόμετρα. Στις 14 Απριλίου, όμως, θα μικρύνει στο ελάχιστο, περίπου 57 εκατομμύρια χιλιόμετρα.

Anthony Wesley in Australia captured this marvelous image of Mars on March 6, 2014.

«Αυτές οι ευκαιρίες έρχονται μόνο κάθε δύο περίπου χρόνια. Τον περισσότερο καιρό, ο καταραμένος ο Άρης βρίσκεται πολύ μακριά» λέει ο Άλαν Μακ Ρόμπερτ του περιοδικού «Sky & Telescope».

Moon and Mars from Toms River, New Jersey on February 9, 2012. Jack Fusco Photography.

Τη μέρα αυτή η Γη θα βρίσκεται ανάμεσα στον Ήλιο και τον Άρη, μια θέση που οι αστρονόμοι ονομάζουν αντίθεση. Ο πλανήτης θα είναι ορατός μέχρι την ανατολή και, καθώς έχει γυρισμένο το βόρειο ημισφαίριο προς τη Γη, μπορεί κανείς να διακρίνει με ένα ερασιτεχνικό τηλεσκόπιο το πολικό κάλυμμα πάγου. Την ίδια ώρα που εμφανίζεται κάθε βράδυ ο Άρης ξεκινά και το σόου του Δία, μακράν το φωτεινότερο αντικείμενο στον ουρανό μετά τη Σελήνη. Όπως επισημαίνει το EarthSky.org, είναι δύσκολο να μπερδέψει κανείς τους δύο πλανήτες, καθώς ο Άρης εμφανίζεται νοτιοανατολικά και ο Δίας νοτιοδυτικά και πιο ψηλά στον ουρανό. Μάλιστα από τις 5 μέχρι τις 7 Απριλίου, ο γιγάντιος πλανήτης θα φαίνεται να περνά δίπλα από τη Σελήνη.

Οι άλλοι «πρωταγωνιστές»

The moon and Venus on Friday, April 25. The moon in north of the ecliptic – Earth’s orbital plane projected onto the dome of sky.

Λίγο μετά τη δύση μπορεί κανείς να θαυμάσει την Αφροδίτη, η οποία εμφανίζεται στα ανατολικά όχι μόνο το βράδυ αλλά και πριν από το ξημέρωμα, οπότε θα είναι το φωτεινότερο σημάδι στον πρωινό ουρανό.

The moon will be close to Mars as darkness falls on April 13. The night after, on April 14-15, the full moon will again be close to Mars, and staging a total lunar eclipse.

Στις 14 Απριλίου, ακόμα, θα συμβεί ολική έκλειψη Σελήνης, η οποία όμως δεν θα είναι ορατή από την Ελλάδα.

Για τους πιο προχωρημένους, η NASA προσφέρει την υπηρεσία Spot the Station που ενημερώνει τους χρήστες πότε μπορούν να δουν τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό από την περιοχή τους. Όταν η λιακάδα ανακλάται πάνω του, το τροχιακό συγκρότημα λάμπει πιο έντονα από την Αφροδίτη καθώς τρέχει στον ουρανό.