Ο επικός μύθος της Ελένης, The epic myth of Helen

Εικ. 1. Αττική ερυθρόμορφη υδρία του 420 π.Χ. του «Ζωγράφου του Κάδμου», Plovdiv, Mus. Arch. De Duvanlij (LIMC IV 2, σ. 303, εικ. 70).

Εικ. 2. Τοιχογραφία χρονολογούμενη μεταξύ 10-20 μ.Χ., Νάπολη, Mus. Naz. 8982, De Stabies, Villa de Varano (LIMC IV 2, σ. 312, εικ. 106).

Εικ. 3. Τοιχογραφία από την Πομπηία, «τρίτου στυλ», 35-45 μ.Χ., Πομπηία, Casa del Sacerdos Amandus, in situ (LIMC IV 2, σ. 317, εικ. 143).

Εικ. 4. Αττικός μελανόμορφος αμφορέας του 550 π.Χ., του «Ζωγράφου του Αμάσιδος», Μόναχο, Antikenslg. 1383 (LIMC IV 2, σ. 320, εικ. 157).

Εικ. 5. Ανάγλυφο χρονολογούμενο στο 40 μ.Χ., Ρώμη (LIMC IV 2, σ. 321, εικ. 168).

Εικ. 6. Τοιχογραφία «τέταρτου στυλ» από την Πομπηία, Νάπολη, Mus. Naz. 119690 (LIMC IV 2, σ. 324, εικ. 177).

Εικ. 7. Μαρμάρινο ανάγλυφο 2ου μ.Χ. αιώνα, Βατικανό, Mus. Greg. Prof. 9982 (LIMC IV 2, σ. 324, εικ. 178).

Στην τραγωδία Ἑλένη, η οποία διδάχθηκε το 412 π.Χ., ο Ευριπίδης δίνει μια διαφορετική εκδοχή του μύθου της Ελένης επηρεασμένος από την Παλινῳδίαν του Στησιχόρου, η οποία γράφτηκε στο τέλος του 7ου αιώνα π.Χ., προκειμένου να αναιρέσει τον επικό μύθο της Ελένης (σημ. 1), σύμφωνα με τον οποίο ο Τρώας Αλέξανδρος είχε αρπάξει από τον Μενέλαο τη σύζυγό του Ελένη (εικ. 1-7) (σημ. 2), με αποτέλεσμα να ξεσπάσει ο Τρωικός Πόλεμος: Διόπερ Μενελάῳ αὐτὴν ἐκδίδωσιν. Καὶ μετ’ οὐ πολὺ ἁρπασθείσης αὐτῆς (Ἑλένης) ὑπὸ Ἀλεξάνδρου ἐκοινώνησαν τῇ στρατείᾳ διὰ τοὺς γενομένους ὅρκους. Ἡ ἱστορία παρὰ Στησιχόρῳ (σημ. 3). Στην Παλινῳδίαν του ο Στησίχορος αποκαθιστούσε την εικόνα της Ελένης επισημαίνοντας ότι δεν ανέβηκε σε πλοία με καλά έδρανα για τους κωπηλάτες και ότι δεν έφτασε στην ακρόπολη της Τροίας, πληροφορία που αντλούμε από τον πλατωνικό Φαῖδρον: Οὐκ ἔστ’ ἔτυμος λόγος οὗτος, οὐδ’ ἔβας ἐν νηυσὶν ἐϋσσέλμοις οὐδ’ ἵκεο πέργαμα Τροίας (σημ. 4).

Helen of Troy by Dante Gabriel Rossetti. 1863, oil on panel. Kunsthalle, Hamburg.

Eκτός από την Παλινῳδίαν, ο Ευριπίδης πρέπει να είχε κατά νου και μία μαρτυρία του Ηροδότου (σημ. 5), σύμφωνα με την οποία ο Αλέξανδρος απήγαγε την Ελένη από τη Σπάρτη, αλλά λόγω κακών καιρικών συνθηκών βρέθηκαν στην Αίγυπτο, όπου ο βασιλιάς Πρωτέας του απαγόρευσε να πάρει μαζί του την Ελένη και τα χρήματα, με αποτέλεσμα η γυναίκα να παραμείνει στην Αίγυπτο: Ἀλέξανδρον ἁρπάσαντα Ἑλένην ἐκ Σπάρτης ἀποπλέειν ἐς τὴν ἑωυτοῦ. Καὶ μιν, ὡς ἐγένετο ἐν τῷ Αἰγαίῳ, ἐξῶσται ἄνεμοι ἐκβάλλουσι ἐς τὸ Αἰγύπτιον πέλαγος… Γυναῖκα μὲν ταύτην καὶ τὰ χρήματα οὔ τοι προήσω (ἐγὼ ὁ Πρωτεύς) ἀπάγεσθαι (σημ. 6). Αναφορά στο είδωλο της Ελένης, το οποίο οι Τρώες θεωρούσαν ότι ήταν η πραγματική Ελένη, γίνεται από ένα σχολιαστή ενός χωρίου του Αιλίου Αριστείδη: Ὥσπερ οἱ Στησιχόρου Τρῶες οἱ τὸ τῆς Ἑλένης εἴδωλον ἔχοντες ὡς αὐτὴν (σημ. 7).

Λεπτομέρεια αγγειογραφίας όπου η μυθική Ελένη εικονίζεται με τα χέρια υψωμένα ως τρομερό θεϊκό είδωλο  Παράσταση σε πρωτο-κορινθιακή λήκυθο (πηγή: Jane Harrison, Prolegomena to the Study of Greek Religion, Merlin Press, Λονδίνο. 1980, σ.323).

Η υπόθεση του ευριπίδειου έργου είναι η ακόλουθη (σημ. 8). Διαδραματίζεται στο νησί Φάρος της Αιγύπτου, όπου η ηρωίδα έχει μεταφερθεί από τον Ερμή. Μένει στα ανάκτορα του βασιλιά Πρωτέα, ενώ το είδωλό της έχει ακολουθήσει τον Πάρη στην Τροία. Μετά το θάνατο του Πρωτέα, ο γιος του Θεοκλύμενος επιμένει να τη νυμφευθεί, αλλά εκείνη εξακολουθεί να μένει πιστή στον Μενέλαο. Ο Τεύκρος της φέρνει την πληροφορία για την άλωση της Τροίας και για τον πιθανό θάνατο του Μενελάου, αλλά η μάντισσα Θεονόη τη διαβεβαιώνει ότι ο σύζυγός της ζει. Πράγματι, ο Μενέλαος φτάνει εξαθλιωμένος στην Αίγυπτο φέρνοντας μαζί του το είδωλο της Ελένης. Στην πορεία του έργου συναντά την πραγματική Ελένη, την αναγνωρίζει και το είδωλό της εξαφανίζεται. Με τη βοήθεια της Θεονόης σχεδιάζουν την απόδρασή τους με πλοίο. Το σχέδιό τους στέφεται με απόλυτη επιτυχία. 

Η πλήρης αγγειογραφική αναπαράσταση της Ελένης ως θεϊκού είδωλου μαζί με τα αδέλφια της, τους "δίδυμους" Διόσκουρους (αριστερά), που την σώζουν από τον απαγωγέα της Θησέα (δεξιά, με το σπαθί)  στην παραπάνω πρωτοκορινθιακή λήκυθιο (πηγή: J. Harrison, ό.π.)

Στο τέλος, οι Διόσκουροι παρουσιάζονται ως από μηχανής θεοί και κατευνάζουν την οργή του Θεοκλυμένου έναντι της Θεονόης, η οποία βοήθησε το ζεύγος να δραπετεύσει.

Εικ. 8. Μικρογραφία χειρογράφου του 10ου μ.Χ. αιώνα, Παρίσι, Bibl. Nat. cod. suppl. gr. 247 (LIMC IV 1, σ. 553, εικ. 375).

Σε ό,τι αφορά την επίδραση της συγκεκριμένης παραλλαγής του μύθου της Ελένης στην εικονογραφία, είναι ανύπαρκτη (σημ. 9), όπως προκύπτει από την έλλειψη αρχαιολογικών τεκμηρίων. Εντοπίσθηκε μόνο μια παράσταση με την Ελένη και τον Μενέλαο στην Αίγυπτο, η οποία απαντά σε ένα χειρόγραφο του 10ου αιώνα μ.Χ. (εικ. 8) και απηχεί την ομηρική εκδοχή, όπως θα δούμε παρακάτω (σημ. 10). Το συγκεκριμένο χειρόγραφο είχε συμπεριληφθεί στην εικονογράφηση των Θηριακῶν της Νικάνδρης (σημ. 11). Σε αυτό έχει απεικονιστεί ο θάνατος του Κανώπου στην Αίγυπτο παρουσία του Μενελάου και της Ελένης. Δεξιά υπάρχει ένα πλοίο. Ο Κάνωπος είναι καθισμένος μετά την επίθεση που δέχτηκε από το ερπετό «Αιμορροΐδα» και η Ελένη σπεύδει να τον σώσει παρουσία του Μενελάου (σημ. 12). Ο Κάνωπος ήταν ο κυβερνήτης του πλοίου που μετέφερε μετά την άλωση του Ιλίου την Ελένη και τον Μενέλαο στη Σπάρτη. Όταν οι βασιλείς σταμάτησαν στην Αίγυπτο, δέχτηκε δήγμα από ένα ερπετό και πέθανε, με αποτέλεσμα να ενταφιαστεί στην περιοχή (σημ. 13).

Evelyn de Morgan. Helen of Troy, 1898.

Η παραπάνω παράσταση απομακρύνεται από την ευριπίδεια παράδοση, επειδή ο μεγάλος τραγικός παρουσιάζει τον Μενέλαο να φτάνει στην Αίγυπτο μαζί με το είδωλο της Ελένης και όχι με την πραγματική Ελένη, Ἑλένη: Οὐκ ἦλθον ἐς γῆν Τρῳάδ’, ἀλλ’ εἴδωλον ἦν…Ἄγγελος: Βέβηκεν ἄλοχος σὴ πρὸς αἰθέρος πτυχὰς ἀρθεῖσ’ ἄφαντος. Οὐρανῷ δὲ κρύπτεται λιποῦσα σεμνὸν ἄντρον οὗ σφ’ ἐσῴζομεν (σημ. 14) και επιβεβαιώνει την εκδοχή του Ομήρου, Ἀτὰρ τάς πέντε νέας κυανοπρωείρους Αἰγύπτῳ ἐπέλασσε φέρων ἄνεμός τε καὶ ὕδωρ… Αἰγύπτῳ μ’ ἔτι δεῦρο θεοί μεμαῶτα νέεσθαι ἔσχον, ἐπεὶ οὔ σφιν ἔρεξα τεληέσσας ἑκατόμβας. Οἱ δ’ αἰεὶ βούλοντο θεοί μεμνῆσθαι ἐφετμέων (σημ. 15), σύμφωνα με την οποία η Ελένη και ο Μενέλαος βρέθηκαν στην Αίγυπτο, όταν επέστρεφαν από την Τροία στη Σπάρτη (σημ. 16).

Εικ. 9. Ανάγλυφος πίθος της Μυκόνου χρονολογούμενος μεταξύ 675-650 π.Χ., Μύκονος, Μουσείο Μυκόνου 2240 (LIMC IV 2, σ. 331, εικ. 225).

Εικ. 10. Χάλκινο αγγείο της εποχής του Τιβερίου, Νάπολη, Mus. Naz. 5673 (7533) (LIMC IV 2, σ. 331, εικ. 227).

Εικ. 11. Ερυθρόμορφος σκύφος χρονολογούμενος περί το 485 π.Χ. Βοστόνη, MFA 13,186 (LIMC IV 2, σ. 334, εικ. 243).

Εικ. 12. Ερυθρόμορφος ελικωτός κρατήρας του τέλους του 4ου π.Χ. αιώνα, Ζυρίχη, Galerie Nefer (LIMC IV 2, σ. 356, εικ. 361).

Εικ. 13. Ερυθρόμορφος κιονωτός κρατήρας των μέσων του 5ου π.Χ. αιώνα, Νάπολη, Mus. Naz. H 3115 (LIMC IV 2, σ. 344, εικ. 285).

Εικ. 14. Ερυθρόμορφος κωδωνόσχημος κρατήρας, Νάπολη, Mus. Naz. 81570 (H 2301) (LIMC IV 2, σ. 345, εικ. 289 c).

Η εικονογραφική σύνθεση της εικόνας 8 επιβεβαιώνει τη σημαντική επίδραση των φιλολογικών πηγών –στην προκειμένη περίπτωση των Ὀμηρικῶν Ἐπῶν- στην τέχνη. Πάντως, στην πλειονότητα των παραστάσεων απαντούν ο Μενέλαος με την Ελένη να επιστρέφουν στη Σπάρτη χωρίς ενδιάμεση στάση στην Αίγυπτο (σημ. 17). Σε αυτές ο Μενέλαος απειλεί την Ελένη άλλοτε με ξίφος και άλλοτε με δόρυ (εικ. 9-14) (σημ. 18). 

Εικ. 15. Αττικός ερυθρόμορφος αμφορέας του «Ζωγράφου της Altamura» χρονολογούμενος μεταξύ 470-450 π.Χ., Λονδίνο, BM E 263 (LIMC IV 2, σ. 337, εικ. 264).

Υπάρχει, βέβαια, και ο εικονογραφικός τύπος του έκθαμβου από την ομορφιά της Ελένης Μενελάου με το πεσμένο στο έδαφος ξίφος (εικ. 15) (σημ. 19).

Ευαγγελία Κ. Μιμίδου. Διδάκτωρ Κλασσικής Αρχαιολογίας, εργαζόμενη στο Γραφείο Τεκμηρίωσης του Παρθενώνα (Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης).

Notes

1. A. Podlecki, “Stesichoreia”, Athenaeum 49, 1971, σ.325/ L.Kahil, “Helene”, LIMC IV 1, Artemis Verlag Zürich und München, 1988, σ. 499.
2. Υπάρχει πληθώρα παραστάσεων με τον Αλέξανδρο καθώς οδηγεί την Ελένη στην Τροία με διάφορους τρόπους, όπως η προσφορά δώρων και η πειθώ: βλ. L.Kahil, “Helene”, LIMC IV 1, Artemis Verlag Zürich und München, 1988, σ. 515, εικ. 70, σ. 520, εικ. 106, σ. 526, εικ. 143, σ. 528-529, εικ. 157, σ. 530, εικ. 168, σ. 532, εικ. 177, εικ. 178. Για περισσότερο εικονογραφικό υλικό βλ. αναλυτικά: L.Kahil, “Helene”, LIMC IV 1, Artemis Verlag Zürich und München, 1988, σ. 515-532, LIMC IV 2, σ. 303-324.
3. Σχ. Ὃμηρ. Ἰλ. Β, 339.
4. Πλάτ. Φαῖδρ. 243 a.
5. L. Kahil, “Helene”, LIMC IV 1, Artemis Verlag Zürich und München, 1988, σ. 562.
6. Ἡρόδ. ΙΙ, 113, 115.
7. Βλ. Σχ. Αἴλ. Ἀριστ. ΧΙΙΙ, 131 και A. Podlecki,“Stesichoreia”, Athenaeum 49, 1971, σ. 326, σημ. 49.
8. T.B.L. Webster, The Tragedies of Euripides, London, 1967, σ. 199-202 / L. Kahil, “Helene”, LIMC IV 1, Artemis Verlag Zürich und München, 1988, σ. 562-563.
9. Bλ. L. Kahil, “Helene”, LIMC IV 1, Artemis Verlag Zürich und München, 1988, σ. 500, 562.
10. L. Kahil, “Helene”, LIMC IV 1, Artemis Verlag Zürich und München, 1988, σ.553, εικ. 375.
11. K. Weitzmann, Greek Mythology in Byzantine Art, Princeton, 1951, σ. 195 - 196/ Του ιδίου, Ancient Book Illumination, Cambridge, 1959, σ. 99, εικ. 106.
12. L. Kahil, “Helene”, LIMC IV 1, Artemis Verlag Zürich und München, 1988, σ.553, εικ. 375.
13. Ο θάνατος του Κανώπου περιγραφόταν στο μυθολογικό βιβλίο του Κόνωνα, σύμφωνα με την αναφορά που κάνει στο περιεχόμενο του συγκεκριμένου βιβλίου ο Φώτιος στη Μυριόβιβλόν του, βλ. K. Weitzmann, Greek Mythology in Byzantine Art, Princeton, 1951, σ. 196, σημ. 18: Ἦν δ’ οὗτος (ὁ Κάνωβος) κυβερνήτης Μενελάου τοῦ Τρώου…Καὶ ὡς ὁ Κάνωβος καλὸς καὶ νέος ἀπαίροντος Μενελάου ἀπ’ Αἰγύπτου καὶ Ἑλένης, καὶ προσορμισαμένων τῇ γῇ, ὑπὸ ἐχίδνης δηχθεὶς καὶ σαπεὶς τὸ σκέλος μετ’ οὐ πολὺ θνήσκει. Καὶ Μενέλαος καὶ Ἑλένη θάπτουσιν αὐτὸν ἐπ’ Αἰγύπτου: Για το κείμενο βλ. J.-P. Migne, (Patrologia Graeca) Ελληνική Πατρολογία, τ. 103, col. 552, Φώτιος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γ, Αθήναι, 1991.
14. -Ελένη: Στην Τροία πήγε μόνο το είδωλό μου… -Αγγελιαφόρος: Χάθηκε η γυναίκα σου πετώντας μέσα στον αιθέρα. Ανέβηκε στα ουράνια και άφησε τη σπηλιά, στην οποία την είχαμε, άδεια: Εὐρ. Ἑλ. 582, 605-607. Για τη μετάφραση βλ. εκδόσεις «Κάκτος».
15. Τα πέντε μαυρόπλωρα καράβια που σώθηκαν, τα οδήγησε ο άνεμος και το νερό στον Νείλο, στην Αίγυπτο… Παρόλο που ανυπομονούσα να γυρίσω στην πατρίδα μου, οι θεοί με κράτησαν κι άλλο στην Αίγυπτο, επειδή είχα αμελήσει να τους προσφέρω θεάρεστες θυσίες: Ὃμηρ. Ὀδύσσ. γ, 299, 300 και Ὃμηρ. Ὀδύσσ. δ, 351 – 353. Για τη μετάφραση βλ. εκδόσεις «Ζαχαρόπουλος».
16. Βλ. L. Kahil, “Helene”, LIMC IV 1, Artemis Verlag Zürich und München, 1988, σ. 563.
17. Για εικονογραφικό υλικό βλ. αναλυτικά L. Kahil, “Helene”, LIMC IV 1, Artemis Verlag Zürich und München, 1988, σ.536-552 και LIMC IV 2, σ. 328 - 357.
18. L. Kahil, “Helene”, LIMC IV 1, Artemis Verlag Zürich und München, 1988, σ.538, εικ. 225, εικ. 227, σ.540-541, εικ. 243, σ. 551, εικ. 361, σ. 545, εικ. 285, εικ. 289 c.
19. L. Kahil, “Helene”, LIMC IV 1, Artemis Verlag Zürich und München, 1988, σ.542, εικ. 264, σ. 543.

Βιβλιογραφία

Kahil L., “Helene”, LIMC IV 1, Artemis Verlag Zürich und München, 1988, σ. 499, 500, 553, 562, 563, εικ. 375, σ.515, εικ. 70, σ. 520, εικ. 106, σ. 526, εικ. 143, σ. 528-529, εικ. 157, σ. 530, εικ. 168, σ. 532, εικ. 177, εικ. 178, σ. 515-532, σ. 536-552, σ. 538, εικ. 225, εικ. 227, σ. 540-541, εικ. 243, σ. 551, εικ. 361, σ. 545, εικ. 284, εικ. 289, σ. 542, εικ. 264, σ. 543, εικ. 266/ LIMC IV 2, σ. 303-324, LIMC IV 2, σ. 328-357.

Migne J.-P., (Patrologia Graeca) Ελληνική Πατρολογία, τ. 103, col. 552, Φώτιος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γ, Αθήναι, 1991.

Podlecki A, “Stesichoreia”, Athenaeum 49, 1971, σ. 325, 326, σημ. 49.

Webster T.B.L., The Tragedies of Euripides, London, 1967.

Weitzmann K., Greek Mythology in Byzantine Art, Princeton, 1951.

Weitzmann K., Ancient Book Illumination, Cambridge, 1959.

Πηγή: Αρχαιολογία Online

Ψάχνοντας για σκοτεινά φωτόνια με το πείραμα HADES, HADES searches for dark matter: Astrophysicists cross 'Dark Photon' off the list in top position

To πείραμα HADES (High-Acceptance Di-Electron Spectrometer) στο Darmstadt στη Γερμανία ψάχνει για σκοτεινά φωτόνια ή αλλιώς μποζόνια U. HADES at the GSI in Darmstadt/Germany searches for Dark Matter candidates. Credit: 3D Rendering by A. Schmah/HADES

Σε μία πρόσφατη επιστημονική μελέτη που δημοσιεύεται στο περιοδικό Physics Letters B, παρουσιάζονται τα τελευταία δεδομένα από το πείραμα HADES που μελετά την πιθανή φύση της σκοτεινής ύλης και στο οποίο συμμετέχουν 18 ευρωπαϊκά ερευνητικά ιδρύματα.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, τα υποτιθέμενα σωματίδια U ή αλλιώς τα σκοτεινά φωτόνια δεν συγκεντρώνουν πολλές πιθανότητες για να αποτελέσουν τους βασικούς φορείς της σκοτεινής ύλης.

Το Καθιερωμένο Πρότυπο (Standard Model) είναι η καλύτερη θεωρία που έχουν αυτή τη στιγμή οι φυσικοί για να περιγράψουν τα βασικά συστατικά του σύμπαντος. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της επιστήμης του εικοστού αιώνα. Τα πάντα γύρω μας, λέει η θεωρία αυτή, είναι φτιαγμένα από σωματίδια - τα κουάρκ και τα λεπτόνια - ενώ τέσσερις δυνάμεις να επιδρούν σ' αυτά. Είμαστε πιο εξοικειωμένοι με τον ηλεκτρομαγνητισμό και τη βαρύτητα. Οι άλλες δύο δυνάμεις δεν είναι τόσο γνωστές. Η Ισχυρή Πυρηνική δύναμη συγκροτεί τον ατομικό πυρήνα, καθιστώντας τον σταθερό. Χωρίς αυτή δεν θα υπήρχαν άλλα άτομα εκτός από του υδρογόνου. Χωρίς άνθρακα, χωρίς οξυγόνο, χωρίς ζωή. Η Ασθενής Πυρηνική δύναμη δημιουργεί τις πυρηνικές αντιδράσεις που επιτρέπουν στον ήλιο να λάμπει για δισεκατομμύρια χρόνια. Ως αποτέλεσμα, τρισεκατομμύρια νετρίνα έρχονται από τον ήλιο και περνούν μέσα απ' το σώμα μας κάθε δευτερόλεπτο, αλλά δεν τα νοιώθουμε γιατί η Ασθενής αλληλεπίδραση είναι πολύ αδύναμη. Παρόλη την απίστευτή επιτυχία του, το Καθιερωμένο Πρότυπο έχει σοβαρές ελλείψεις. Για παράδειγμα, αν τα μόνα συστατικά του σύμπαντος είναι οι Δυνάμεις και τα σωματίδια, τότε όλα τα σωματίδια θα πρέπει να ταξιδεύουν με την ταχύτητα του φωτός, αντίθετα με ό,τι παρατηρείται. Για να τα επιβραδύνουν, οι θεωρητικοί φυσικοί υποθέτουν την ύπαρξη ενός μυστηριώδους, πανταχού παρόντος και άγνωστου μέχρι σήμερα «υγρού», το Πεδίο Higgs. Επίσης, οι φυσικοί τώρα αντιλαμβάνονται ότι το 96% του σύμπαντος δεν είναι φτιαγμένο από τη συνηθισμένη ύλη και επομένως αυτή η νέα μορφή ύλης δε χωράει στο Καθιερωμένο Πρότυπο. Πώς θα αναβαθμιστεί το Καθιερωμένο Πρότυπο για να απαντήσει σ' αυτά τα μυστήρια είναι ένα ανοικτό πρόβλημα, που αναμένεται να απαντηθεί από σύγχρονα και μελλοντικά πειράματα. Hitoshi Murayama, University of California Berkeley and Lawrence Berkeley National Laboratory. Μετάφραση: Άρης Χατζηχρήστος

Η γνώση που έχουμε σήμερα για τη σύνθεση του Σύμπαντος είναι πως μόνο το 5% αποτελείται από τη συνηθισμένη ύλη και ενέργεια που παρατηρούμε γύρω μας και περιγράφεται μέσω του Καθιερωμένου Προτύπου, της επικρατούσας θεωρίας μας για τη φύση. Το υπόλοιπο 20% αντιστοιχεί στη σκοτεινή ύλη, μία άγνωστη μορφή ύλης της οποίας την ύπαρξη εικάζουμε εξαιτίας της βαρυτικής επίδρασης που ασκεί στη γνωστή ύλη, ενώ το υπόλοιπο 75% αποτελεί η σκοτεινή ενέργεια, η μυστηριώδης δύναμη που προκαλεί την επιταχυνόμενη διαστολή του Σύμπαντος.

Η φύση του σκοτεινού 95% του Σύμπαντος αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα σύγχρονα επιστημονικά μυστήρια με πλήθος από πειράματα να λαμβάνουν χώρα, τόσο στη Γη όσο και στο διάστημα, με σκοπό την ανακάλυψη των «σκοτεινών» σωματιδίων και την επέκταση της φυσικής πέρα από το Καθιερωμένο Πρότυπο.

Ένα από τα πειράματα αυτά είναι και το HADES (High-Acceptance Di-Electron Spectrometer), μία συνεργασία εκατοντάδων φυσικών από την Ευρώπη που στεγάζεται στο κέντρο Helmholtz στο Ντάρμστατ της Γερμανίας.

To HADES αποτελεί ένα σύστημα ανιχνευτών που ερευνούν για σήματα από τη δημιουργία φωτονίων καθώς συμπιέζονται ζεύγη από αντισωματίδια. Fig. 1b: side view of HADES. Recent results of HADES experiments have shown, that the dark photon or U boson is no longer a top candidate to explain the nature of dark matter. Researchers are now searching for the constituents of dark matter at HADES, the High-Acceptance Di-Electron Spectrometer. These negative results -- recently published in Physics Letters B -- could even lead to challenges of the standard model of particle physics.

To HADES αποτελεί ένα σύστημα ανιχνευτών που ερευνούν για σήματα από τη δημιουργία φωτονίων καθώς συμπιέζονται ζεύγη από αντισωματίδια. Τα τελευταία χρόνια έχει αναλύσει δεκάδες δισεκατομμύρια τέτοια συμβάντα, ερευνώντας μεταξύ άλλων και για ένα υποθετικό σωματίδιο που ονομάζεται μποζόνιο U.

Το συγκεκριμένο σωματίδιο έχει παρόμοιες ιδιότητες με το φωτόνιο με τη διαφορά όμως πως έχει και μία μικρή μάζα. Η μάζα αυτή είναι και ο λόγος που το κάνει να φαίνεται σκοτεινό, καθώς καθιστά πολύ αμυδρή την αλληλεπίδρασή του με την ύλη.

In this particular hidden valley model, six particles are created, all indicated by color. The dark photons are shown in yellow. For the other particles, those indicated in light pink will be observed in the detector, while the ones marked with dark pink will escape entirely undetected. If observed, these darkinos might be the dark matter for which astronomers search.

Το σκοτεινό φωτόνιο μπορεί να διασπαστεί σε ένα ζεύγος από αντισωματίδια, όπως και τα φωτόνια και είναι αυτή ακριβώς η αντίδραση που προσπαθούν να ανακαλύψουν στο HADES.

Μέχρι σήμερα όμως, κάθε τέτοια προσπάθεια έχει αποτύχει υποδεικνύοντας άλλες κατευθύνσεις για την πιθανή φύση της σκοτεινής ύλης.

Η συγκεκριμένη διαπίστωση έχει αντίκτυπο και σε άλλους ερευνητικούς τομείς, καθώς για παράδειγμα η παρουσία μποζονίων U έλυνε ένα πρόβλημα που αφορούσε στις μαγνητικές ροπές των μιονίων, οι οποίες δεν εξηγούνται επαρκώς από το Καθιερωμένο Πρότυπο, παρουσιάζοντας έτσι νέες προκλήσεις στην υφιστάμενη θεωρία.

Νέος παράξενος εξωπλανήτης, Giant planet around dwarf star a surprising discovery

Καλλιτεχνική απεικόνιση του GU Psc b που βρίσκεται σε εξαιρετικά μεγάλη απόσταση από το μητρικό του άστρο. The planet GU Psc b, seen in an artist's conception, is about 10 times bigger than Jupiter, and is located about 50 times farther away from its star than the dwarf planet Pluto is from the sun. (Lucas Granito/University of Montreal)

Συνεχίζεται με εντατικό ρυθμό η ανακάλυψη εξωπλανητών (πλανητών σε άλλα ηλιακά συστήματα) ορισμένοι από τους οποίους διαθέτουν χαρακτηριστικά που εκπλήσσουν τους επιστήμονες. Η τελευταία ανακάλυψη αφορά ένα εξωπλανήτη που βρίσκεται σε τεράστια απόσταση από το μητρικό του άστρο. Στη μεγαλύτερη απόσταση πλανήτη-άστρου που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα.

Πολύ, πολύ, πολύ μακριά

The planet GU Psc b and its star GU Psc appear in visible and infrared images from the Gemini South Observatory and an infrared image from the CFHT. Because infrared light is invisible to the naked eye, astronomers use a colour code in which infrared light is represented by the colour red. (University of Montreal)

Διεθνής ομάδα ερευνητών με επικεφαλής τη Μαρί Ιβ Ναντ του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου του Μόντρεαλ εντόπισε τον εξωπλανήτη χρησιμοποιώντας πολλά ισχυρά επίγεια τηλεσκόπια στον Καναδά, τη Χιλή και τη Χαβάη. Πρόκειται για ένα γίγαντα αερίου που βρίσκεται σε απόσταση 155 ετών φωτός από το δικό μας ηλιακό μας σύστημα.

Ο πλανήτης κινείται γύρω από το άστρο GU Psc και έλαβε την ονομασία GU Psc b. Το άστρο αυτό βρίσκεται στον αστερισμό των Ιχθύων και είναι περίπου τρεις φορές μικρότερο από τον Ήλιο. Ο πλανήτης βρίσκεται σε απόσταση από το μητρικό του άστρο δύο χιλιάδες φορές μεγαλύτερη από την απόσταση Γης-Ηλιου! Σύμφωνα με τους ερευνητές ο πλανήτης αυτός χρειάζεται 80 χιλιάδες μέρες για να ολοκληρώσει μια περιστροφή γύρω από το άστρο του.

Δώρο

Η τεράστια απόσταση που χωρίζει τον πλανήτη από το μητρικό του άστρο τον κάνει ιδανικό στόχο για τους επιστήμονες αφού το φως αλλά και τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του άστρου (βαρύτητα κλπ) δεν επηρεάζουν καθόλου την παρατήρηση του. «Ο GU Psc b είναι ένα αληθινό δώρο της φύσης. Η μεγάλη απόσταση που τον χωρίζει από το άστρο του επιτρέπει την παρατήρηση και μελέτη του σε βάθος με διάφορα όργανα. Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε την ευκαιρία να μάθουμε πολλά νέα στοιχεία για τους γιγάντιους εξωπλανήτες» αναφέρουν οι ερευνητές. Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «The Astrophysical Journal».