Νεκροταφείο ιχθυόσαυρων στη Χιλή. Graveyard of Ichthyosaur Fossils Found in Chile

Το νεκροταφείο ιχθυόσαυρων βρέθηκε στο Εθνικό Πάρκο Torres del Paine της Χιλής, το οποίο αποτελεί πόλο έλξης για πεζοπόρους και λάτρεις της φύσης. Dozens of nearly complete fossils of marine reptiles known as ichthyosaurs were found in sedimentary rock near the Tyndall glacier in southern Chile. Credit: Wolfgang Stinnesbeck

Ένα τεράστιο νεκροταφείο ιχθυόσαυρων, με σαράντα έξι ακέραια απολιθώματα αυτού του είδους, αποκάλυψαν παλαιοντολόγοι στο νότιο τμήμα της Χιλής, μετέδωσε το πρακτορείο Ρόιτερς επικαλούμενο σχετική ανακοίνωση. 

The team found fossils from juveniles as well as adults, with the largest more than 16 feet long (5 meters). The skeletons were extremely well preserved — some even retained soft tissues. Credit: Eberhard Frey

Η ανακάλυψη αυτή αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα ευρήματα γι’ αυτό το είδος δεινοσαύρων μέχρι σήμερα.

Η ανακάλυψη

Κάτω από τους πάγους και τα πετρώματα στο Torres del Paine ανακαλύφθηκε το νεκροταφείο των ιχθυόσαυρων. Stinnesbeck and his team found the early Cretaceous (100 to 150 million years old) specimens near the Tyndall Glacier in the Torres del Paine National Park in Chile. Credit: Wolfgang Stinnesbeck

Τα απολιθώματα βρέθηκαν στο Εθνικό Πάρκο Torres del Paine της χώρας, το οποίο αποτελεί πόλο έλξης για πεζοπόρους και λάτρεις της φύσης. Οι ερευνητές δήλωσαν ότι οι δεινόσαυροι αυτοί, οι οποίοι ήταν θαμμένοι κάτω από τόνους βράχων και πάγου, έζησαν μεταξύ της Τριαδικής και Κρητιδικής περιόδου, δηλαδή 250 εκατομμύρια με 66 εκατομμύρια πριν.

Ichthyosaurs, whose Greek name means "fish lizards," were a group of large, fast-swimming marine reptiles that lived during the Mesozoic Era, about 245 to 90 million years ago. Credit: Wolfgang Stinnesbeck

«Αυτό το τεράστιο νεκροταφείο ιχθυόσαυρων, ο τρόπος με τον οποίο ήταν τοποθετημένα τα απολιθώματα, είναι μοναδικά», δήλωσε ο παλαιοντολόγος Κρίστιαν Σάλαζαρ.

Probably killed during a series of catastrophic mudslides, the creatures were preserved in deep-sea sediments that were later exposed by the melting glacier, the researchers say. Credit: Judith Pardo Perez

«Είναι η πιο πρόσφατη μεγάλη ανακάλυψη στην ιστορία του είδους. Η ανακάλυψη αυτή πρόκειται να δώσει απάντηση σε πολλά ερωτήματα σχετικά με την εξαφάνισή τους, τον τρόπο που ζούσαν αλλά και τις συνήθειες μετακίνησής τους», πρόσθεσε.

Οι ιχθυόσαυροι κολυμπούσαν για περίπου 200 εκ. έτη στις θάλασσες της Γης. Ichthyosaurs were predatory marine reptiles that swam the world's oceans while dinosaurs walked the land. They appeared in the Triassic period, dying out around 25 million years before the extinction event that wiped out the dinosaurs. Ichthyosaurs (literally 'fish-lizards') evolved from an as yet unidentified land reptile that moved back into the water. These huge animals rapidly diversified from being lizards with fins to developing a much more streamlined, fish-like form built for speed. One species has been calculated to have a cruising speed of 36 km/h. These enormous predators remained at the top of the food chain until they were replaced by the plesiosaurs.

Η επιχείρηση ανασκαφής των 46 απολιθωμάτων διήρκησε περίπου 3 μήνες, δήλωσε ο Σάλαζαρ, προσθέτοντας ότι είναι πιθανόν να βρεθούν και άλλα απολιθώματα αυτού του είδους στην περιοχή.

Επιστροφή στα Αντικύθηρα. Return to Antikythera

Αμερικανοί δύτες θα εξερευνήσουν εκ νέου το διάσημο ναυάγιο για νέα ευρήματα. In the spring of 1900, two sponge fishing boats from the island of Simi came to anchor off the east coast of Antikythera. Waiting for calm seas before proceeding to their intended fishing grounds, the spoge divers decided to dive along the island’s coast. Diver Ilias Stadiatis happened upon the wreck at depths reported between 42  and 50 m, and he brought to the surface an arm from a bronze statue. In November that year, sponge boat captain Dimitrios Kontos alerted the authorities in Athens of the discovery. Reaction was swift: the Hellenic Royal Navy vessel Mykali was dispatched to the island to support recovery operations, followed soon by the civilian steam ship Syros and later the Navy torpedo boat Aigialeia. Over the course of the next several months, the divers braved winter storms and dives beyond 50 m. They shared a single diving suit and helmet, taking turns of ten minutes twice per day. Despite the divers’ great skill and personal bravery, two men were severely injured and another diver lost his life. By the end of the operation in September 1901, only five men were still fit to dive.

Το 80 π.Χ ένα ρωμαϊκό καράβι βυθίζεται ανοιχτά των Αντικυθήρων. Το 1900 Σύμιοι σφουγγαράδες εντοπίζουν το ναυάγιο σε βάθος 45-60 μέτρων. Ανάμεσα στα ευρήματα είναι και ένα παράξενο αντικείμενο το οποίο η μελέτη του οποίου απέδειξε ότι ήταν ένα πολύπλοκο όργανο και σύμφωνα με τους ειδικούς ο αρχαιότερος υπολογιστής που γνωρίζουμε. 

Ο μηχανισμός ο οποίος ανασύρθηκε από το βάθος της θάλασσας στα Αντικύθηρα, εδώ και περισσότερο από εκατό χρόνια, κίνησε αμέσως το ενδιαφέρον κάθε είδους ερευνητών της αρχαιότητας. Ήταν ένας αστρολάβος; Ήταν ένα πλανητάριο, ένα αστρονομικό ρολόι; Ή κάτι άλλο; Η επιστημονική έρευνα προχωρούσε πολλές φορές στα σκοτεινά, αφήνοντας περιθώριο στη φαντασία, που δεν ήθελε και πολύ να ξεπεράσει τα όρια της λογικής. Ότι πρόκειται για έναν μηχανισμό είναι σίγουρο, και μάλιστα για τον πιο σύνθετο μηχανισμό της αρχαιότητας (2ος-1ος αιώνας π.Χ.), που δεν έχει παρόμοιό του στα 1.300 χρόνια που ακολουθούν. Είναι επίσης βέβαιο ότι σχετίζεται με φαινόμενα του ουρανού και ότι αποτελεί ένα είδος πολύπλοκου μηχανικού υπολογιστή. Back in 1901, the most extraordinary finding of the sponge divers was the part of a Mechanism which is since then astonishing the whole international community of experts on the ancient world. For decades, scientific investigation failed to yield much light on the purpose of this Mechanism. However research over the last half century has begun to reveal its secrets. The machine dates from around the end of the 2nd century B.C. and is the most sophisticated mechanism known from the ancient world. Nothing as complex is known for the next thousand years. The Antikythera Mechanism is now understood to be dedicated to astronomical phenomena and operates as a complex mechanical “computer” which tracks the cycles of the Solar System. But more than half of it is still missing, probably still at the bottom of the sea near the island of Antikythera. Will the new expedition discover some of the missing fragments? Photo from the Albert Rehm Archives. Courtesy of Bavarian State Library

Ήταν το πρώτο ναυάγιο που ερευνήθηκε από αρχαιολόγους και έκρυβε το μεγαλύτερο σύνολο αρχαίων θησαυρών που είχε βρεθεί ποτέ. Ωστόσο η επιχείρηση διάσωσης –που πραγματοποιήθηκε κάτω από δύσκολες συνθήκες και με ανεπαρκή εξοπλισμό- δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Έτσι, αυτό το μήνα, εφοδιασμένοι με την πιο σύγχρονη τεχνολογία κατάδυσης, οι επιστήμονες επιστρέφουν στη θέση.

Μεταξύ 1900 και 1901, οι σφουγγαράδες ανέσυραν μια σειρά από συγκλονιστικές αρχαιότητες, μεταξύ των οποίων όπλα, κοσμήματα, έπιπλα και κάποια εξαιρετικά αγάλματα. Το πιο διάσημο εύρημά τους όμως ήταν ένα στραπατσαρισμένο άμορφο σώμα, που επί μήνες είχε ξεχαστεί στην αυλή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας, μέχρι που έσπασε και άνοιξε για να αποκαλύψει ένα σύνολο από γρανάζια, καντράν και επιγραφές.

Οι επιστήμονες χρειάστηκαν περισσότερα από εκατό χρόνια για να αποκωδικοποιήσουν τον τρόπο λειτουργίας αυτών των σκουριασμένων θραυσμάτων, με ακτίνες Χ και σάρωση από αξονικό τομογράφο, και να βρεθούν μπροστά σε έναν πολύπλοκο ωρολογιακό μηχανισμό που χρησιμοποιούνταν για να υπολογίζει τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων και των πλανητών στο στερέωμα.

Βαφτίστηκε Μηχανισμός των Αντικυθήρων και είχε δείκτες με τη βοήθεια των οποίων αναπαριστώνταν οι θέσεις του ήλιου, της σελήνης και των πλανητών στον ουρανό, καθώς και ένα αστρολογικό ημερολόγιο, επίσης προβλέπονταν οι εκλείψεις, αλλά και προσδιοριζόταν ο χρόνος τέλεσης αθλητικών αγώνων, όπως οι Ολυμπιακοί.

100 χρόνια χρειάστηκαν οι επιστήμονες για να αποκωδικοποιήσουν τον τρόπο λειτουργίας του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. It took more than 100 years to work out how the Antikythera mechanism worked.

Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό τεχνολογικό επίτευγμα που έφερε επανάσταση στην αντίληψή μας για τις ικανότητες των αρχαίων Ελλήνων. Τίποτε που να πλησιάζει έστω την πολυπλοκότητα αυτού του μηχανισμού δεν είναι γνωστό για τα επόμενα τουλάχιστον χίλια χρόνια και την εμφάνιση των μηχανικών ρολογιών στη μεσαιωνική Ευρώπη.

Υπάρχουν ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα, όπως το από πού προέρχεται και ποιος τον κατασκεύασε (ο Ποσειδώνιος, ένας φιλόσοφος που έζησε στη Ρόδο τον 1ο αιώνα π.Χ. είναι ένας υποψήφιος, ενώ και ο ιδιοφυής Αρχιμήδης του 3ου αι. π.Χ. μπορεί να εφηύρε αυτού του είδους τη συσκευή). Ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια όμως γύρω από τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων κρύβεται στο ναυάγιο όπου βρέθηκε. Τι άλλο υπάρχει θαμμένο εκεί κάτω;

Το ναυάγιο βρίσκεται σε βάθος 60 μέτρων, μέσα στα παγωμένα, διαρκώς ταραγμένα νερά και ανάμεσα σε βράχια – ένα δυσπρόσιτο μέρος. Οι σφουγγαράδες που ανέσυραν το φορτίο του φορούσαν ογκώδεις μεταλλικές στολές δυτών και είχαν μικρή επίγνωση των κινδύνων της κατάδυσης σε τέτοιο βάθος. Όταν εγκατέλειψαν το εγχείρημά τους, δύο από αυτούς ήταν παράλυτοι από τη νόσο των δυτών και ένας ήταν νεκρός. Άφησαν πίσω τους ιστορίες εγκαταλειμμένων θησαυρών, μεταξύ των οποίων εκείνη για μεγάλων διαστάσεων μαρμάρινα αγάλματα που κύλισαν στις απότομες υποθαλάσσιες πλαγιές και έφτασαν σε σημεία απρόσιτα.

Στις ΗΠΑ γίνονται αυτό το διάστημα δοκιμές σε μια προηγμένη στολή κατάδυσης με την οποία θαλάσσιοι αρχαιολόγοι σκοπεύουν τον προσεχή Σεπτέμβριο να βουτήξουν στο ναυάγιο με στόχο να εντοπίσουν ένα δεύτερο μηχανισμό που πιθανώς να υπήρχε στο καράβι.

Τα προβλήματα

Το πλοίο των Αντικυθήρων με το πολύτιμο φορτίο του είναι απίθανο να ταξίδευε μόνο του. Όταν βυθίστηκε, ίσως ναυάγησαν και άλλα πλοία του ίδιου στόλου. Θα μπορούσε άραγε ένα από αυτά να περιέχει έναν δεύτερο Μηχανισμό των Αντικυθήρων; Εδώ και εκατό χρόνια, η συσκευή αυτή που εμπνέει δέος, είναι το μοναδικό τεκμήριο και το μόνο κλειδί κατανόησης μιας τεχνολογίας που παρέμενε χαμένη επί χιλιετίες. Αυτό ίσως -απλά ίσως- αλλάξει τώρα. Marine archaeologist-technician Dr Brendan Foley from the Woods Hole Oceanographic Institution caused quite a stir while presenting the findings of the most recent underwater archaeological survey conducted at the Antikythera Shipwreck site in Greece, during the annual meeting of the Archaeological Institute of America in Seattle. Dr Foley suggested that despite common and current belief, the famous Antikythera Shipwreck could actually comprise of two ships instead of one. Moreover, the sea floor could hold more artifacts like the unique Antikythera Mechanism that is on display at the National Archaeological Museum of Athens and is shrouded with mystery about its workings and possible uses.

Οι υπάρχουσες στολές κατάδυσης δεν επιτρέπουν σε δύτες που εξερευνούν ναυάγια να παραμένουν για ικανό χρονικό διάστημα κάτω από το νερό. Για ναυάγια που βρίσκονται σε βάθη μεγαλύτερα από μερικές δεκάδες μέτρα από την επιφάνεια χρησιμοποιούνται ρομποτικά υποβρύχια που πραγματοποιούν τις έρευνες. Στις έρευνες που έγιναν στον ναυάγιο το 1900 οι δύτες είχαν στη διάθεση τους χρόνο μόλις 5 λεπτά για να κάνουν έρευνες πριν η πίεση του νερού γίνει απειλητική. Το 1976 έρευνες στο ναυάγιο των Αντικυθήρων πραγματοποίησε και ο Ζακ Υβ Κουστώ που μαζί με την ομάδα του χρησιμοποίησαν ένα ειδικό σύστημα που λειτουργούσε σαν ηλεκτρική σκούπα. Με το σύστημα αυτό ο Κουστώ και οι συνεργάτες του «ρούφηξαν» ότι υπήρχε σε ένα σημείο του ναυαγίου χωρίς τελικά να ανακαλύψουν κάτι. Ομως κατέστη σαφές ότι τέτοια συστήματα είναι πιθανό να καταστρέψουν εύθραυστα αντικείμενα.

Η στολή

Η στολή Exosuit θα χρησιμοποιηθεί για την εξερεύνηση του ναυαγίου των Αντικυθήρων. Exosuit is a one-of-a-kind diving system made by Nuytco. Owned by JF White Contracting (a project sponsor), the Exosuit looks like something from science fiction: Ironman for underwater science. With Exosuit, divers can safely descend to 1000 feet (300+ m) and stay for hours, without having to decompress on the way back to the surface.

Στο Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας Woods Hole στη Μασαχουσέτη δοκιμάζεται μια νέα στολή κατάδυσης. Η Exosuit, όπως ονομάζεται η στολή, είναι σύμφωνα με τους δημιουργούς της ένα «φορετό υποβρύχιο». Η στολή είναι δημιουργία της εταιρίας ρομποτικών συστημάτων Nuytco Research που ιδρύθηκε στον Καναδά και εν συνεχεία εξαγοράστηκε από την αμερικανική εταιρεία J.F.White. Είναι κατασκευασμένη από ένα κράμα αλουμινίου με αρθρωτές κλειδώσεις οι οποίες διευκολύνουν στο μέγιστο δυνατό βαθμό τις κινήσεις των χεριών και των ποδιών ενός δύτη. Η στολή διαθέτει προωθητήρες με τους οποίους ο δύτης στην ουσία… πιλοτάρει τη στολή.

Ένα καλώδιο (εν είδη ομφάλιου λώρου) που συνδέει τη στολή με το πλοίο τροφοδοτεί συνεχώς με ενέργεια τη στολή ώστε να βρίσκονται μόνιμα σε λειτουργία οι προωθητήρες, η παροχή οξυγόνου και γενικά όλα τα συστήματα συντήρησης και επικοινωνίας του δύτη. Το καλώδιο λειτουργεί επίσης ως μέσο μετάδοσης δεδομένων (ήχου, βίντεο, κλπ) από και προς τον δύτη.

The iron-man looking exosuit allows a diver to descend to 1000 feet for hours at a time without need for decompressing upon returning to the surface. Credit: American Museum of Natural History

Σε περίπτωση προβλήματος στο καλώδιο η στολή διαθέτει μπαταρίες οι οποίες διατηρούν σε λειτουργία όλα τα συστήματα της εκτός από τη χρήση των προωθητήρων. Η στολή διαθέτει και εξωτερικό σύστημα ελέγχου ώστε να μπορεί κάποιος από το πλοίο να αναλάβει τον έλεγχο της σε περίπτωση ανάγκης. Αν για παράδειγμα, πάθει κάτι ο δύτη να μπορεί κάποιος να τον επαναφέρει στο πλοίο.

Απαραίτητη

The team plans to run a test of the suit this summer off the coast of Rhodes island, at a site called the Canyons. If all goes well, the team will proceed with the exploration of the Antikythera shipwreck.

Η χρήση μιας τέτοιας προηγμένης στολής κρίθηκε απολύτως απαραίτητη για τη συγκεκριμένη αποστολή. Αυτό γιατί το ναυάγιο των Αντικυθήρων βρίσκεται πλέον σε βάθος 120 μέτρων ενώ επίσης είναι πιθανό να υπάρχουν εκεί εύθραυστα αντικείμενα για τα οποία πρέπει οι δύτες να έχουν όσο το δυνατόν καλύτερη αίσθηση της αφής για να μην τα καταστρέψουν.

Σύμφωνα με τον προγραμματισμό αν δεν υπάρξει κάποιο πρόβλημα στις δοκιμές η στολή θα χρησιμοποιηθεί τον Ιούλιο σε μια αποστολή ανεύρεσης οργανισμών με ιδιότητες βιοφωσφορισμού σε μια υποθαλάσσια περιοχή 160 χλμ. ανοικτά των βορειοανατολικών ακτών των ΗΠΑ η οποία ονομάζεται «Τα Φαράγγια».

Βρήκαν το άστρο του… Σάουρον. Eye of Sauron star spotted by planet-hunting camera

Φωτογράφησαν άστρο που μοιάζει με το μάτι του Κακού στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών. This Eye of Sauron is the magnificent ringed star HR 4796A, in the southern constellation of Centaurus. It is one of the first images produced by SPHERE, the Spectro-Polarimetric High-contrast Exoplanet Research instrument, installed last month on the ESO's Very Large Telescope atop Cerro Paranal in Chile. To a typical optical telescope, HR 4796A's dark centre is a blazing disk of starlight that swamps the weaker glow of the dust ring. SPHERE filters out the star's light to acquire exceptionally sharp images like this. The instrument also corrects for the effects of Earth's atmosphere and can differentiate between starlight and a planet's glow, on the basis of the colour and polarisation of light. These talents will allow SPHERE to discover planets orbiting distant stars and study them with spectacular clarity. Credit: ESO/J.-L. Beuzit et al./SPHERE Consortium

Ονομάζεται HR 4769A και βρίσκεται σε απόσταση 237 ετών φωτός από τη Γη στον αστερισμό του Κενταύρου. Πρόκειται για ένα άστρο γύρω από το οποίο έχει σχηματιστεί ένας δίσκος κοσμικής σκόνης. Το διαστημικό τηλεσκόπιο VLT του Νότιου Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου στη Χιλή κατέφερε να τραβήξει μια εντυπωσιακή φωτογραφία στην οποία οι αντιθέσεις φωτός ανάμεσα στο άστρο και τον δίσκο δημιουργεί μια εικόνα που θυμίζει το μάτι του Σάουρον, του ηγέτη των σκοτεινών δυνάμεων στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών.

The star HR 7581 (Iota Sgr) was observed in SPHERE survey mode (parallel observation in the near infrared with the dual imaging camera [left] and the integral field spectrograph [right]). A very low mass star, more than 4000 times fainter that its parent star, was discovered orbiting Iota Sgr at a tiny separation of 0.24". This is a vital demonstration of the power of SPHERE to image faint objects very close to bright ones. The bright star itself has been suppressed almost completely by SPHERE, to allow the faint companion to appear as a clear bright spot to the upper right of the centre. This shows the great potential for SPHERE to detect exoplanets. Credit: ESO/J.-L. Beuzit et al./SPHERE Consortium

Στη λήψη της φωτογραφίας βασικό ρόλο έπαιξαν τα φίλτρα SPHERE του VLT τα οποία σύμφωνα με τους αστρονόμους θα βοηθήσουν τους αστρονόμους όχι μόνο να εντοπίζουν πλανήτες που κινούνται γύρω από μακρινά άστρα αλλά και να τους μελετούν.

Η ξεθωριασμένη φωτογραφία του Μεντελέγιεφ και ο πρώτος Περιοδικός Πίνακας των στοιχείων. The faded photo of Mendeleev and the first Periodic Table of elements

Σ’ αυτό το γραφείο που βλέπουμε στην ξεθωριασμένη φωτογραφία, ο Μεντελέγιεφ υλοποίησε την ιδέα του Περιοδικού Συστήματος.

«Υπάρχει μια ξεθωριασμένη φωτογραφία του ρώσου χημικού Ντμίτρι Μεντελέγιεφ, τραβηγμένη την ώρα που εργάζεται, στο σπίτι του στην Αγία Πετρούπολη, κάποια χρονική στιγμή περίπου στα τέλη του δεκάτου ενάτου αιώνα. Aπεικονίζεται μια απόκοσμη μορφή καθισμένη πίσω από την ακαταστασία που καταπνίγει την επιφάνεια ενός τραπεζιού.

Στη φωτογραφία, ο Μεντελέγιεφ δεν διαφέρει και πολύ από κάποιον σαμάνο της Σιβηρίας, τοποθετημένον κάπου στο μέλλον στο περιβάλλον κάποιου σύγχρονου απόγονου των σαμάνων: στο χώρο μελέτης του ιδιοφυούς καθηγητή. Έχει μια μακριά λευκή απεριποίητη γενειάδα που καταλήγει σε τρία ευδιάκριτα στριφτά άκρα, σημάδι της επίμονης δραστηριότητας των δακτύλων του σε περιόδους αφηρημάδας και περισυλλογής. Τα απεριποίητα άσπρα μαλλιά του χύνονται στους ώμους του.

Ο Ντμίτρι Μεντελέγιεφ το 1897. Dmitri Mendeleev in 1897.

Ο Μεντελέγιεφ είχε τη συνήθεια να τα κόβει μία φορά το χρόνο. Όταν άρχιζε να μπαίνει η άνοιξη και να ζεσταίνει ο καιρός, προφανώς, φώναζε κάποιο βουκόλο από τα πέριξ, ο οποίος επιλαμβανόταν του θέματος χρησιμοποιώντας την ψαλίδα που κουρεύουν τα πρόβατα.

H κόμη του Μεντελέγιεφ, στάθηκε η αφορμή για να τον περιγράψει ο σκοτσέζος χημικός Σερ Ουίλιαμ Ράμσεϊ ως «έναν ιδιόρρυθμο ξένο που κάθε τρίχα της κεφαλής του έμοιαζε να ενεργεί ανεξάρτητα από όλες τις άλλες». Ο Ράμσεϊ υπέθετε ότι ο Μεντελέγιεφ ήταν σιβηρικής καταγωγής και τον είχε εκλάβει ως «Καλμούχο ή καλικάντζαρο, δηλαδή κάτι σαν ξωτικό, κάτι σαν αλλόκοτο και άξεστο πλάσμα».

Στη φωτογραφία, ο Μεντελέγιεφ είναι προσηλωμένος πάνω σε μια κόλλα χαρτί και γράφει με μια πένα που κρατάει στις άκρες των μακριών του δακτύλων. Στο υπόλοιπο του ευρύχωρου και ακανόνιστου γραφείου του κυριαρχεί η σύγχυση. Xαρτιά και σημειώσεις, ένα κύπελλο σε ένα δίσκο, κάποια σύνεργα απροσδιόριστης χρήσης και, στα ράφια κάτω από το γραφείο, σκόρπιες οι στοίβες των επιστημονικών δημοσιεύσεων.

Πίσω από τον Μεντελέγιεφ διακρίνεται μια βιβλιοθήκη που περιέχει τρεις σχολαστικά τακτοποιημένες σειρές από δεμένους τόμους. Στη μέση τους, κρέμεται ένα υπόμνημα των τόμων της βιβλιοθήκης, κάτι σαν φωτοστέφανο ακριβώς πάνω από το κεφάλι του μεγαλοφυούς επιστήμονα – κάτι σαν ένα τεράστιο θαυμαστικό. (Εύρηκα!) Πάνω από τη βιβλιοθήκη κρέμονται σε μη ευθυγραμμισμένη σειρά γκραβούρες σε σκουρόχρωμες κορνίζες ακαθόριστης απόχρωσης, πορτρέτα των μεγάλων επιστημόνων του παρελθόντος, καλύπτοντας την ταπετσαρία με τα σχέδια εποχής. Πάνω πάνω, στο λιγοστό φως, διακρίνονται οι φυσιογνωμίες του Γαλιλαίου, του Καρτέσιου, του Νεύτωνα και του Φάραντεϊ, λες και επιβλέπουν τον ασπρομάλλη γραφιά με την τρομερή κόμη καθώς επιτελεί το έργο του καταμεσής της ακαταστασίας.

Ένα χειρόγραφο σχέδιο του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων, από τον ίδιο τον Μεντελέγιεφ το 1869.

Το 1869 ο Μεντελέγιεφ δεν σκεπτόταν τίποτε άλλο εκτός από το πρόβλημα των χημικών στοιχείων. Σε αυτά κρυβόταν το αλφάβητο που συνέθετε τη γλώσσα του σύμπαντος. Μέχρι τότε είχαν ανακαλυφθεί εξήντα τρία διαφορετικά χημικά στοιχεία: από το χαλκό και το χρυσό, στοιχεία γνωστά ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους, μέχρι το ρουβίδιο, το οποίο είχε ανιχνευθεί πριν από λίγο καιρό στην ατμόσφαιρα του ήλιου. Ήταν γνωστό πως το κάθε στοιχείο αποτελείτο από διαφορετικά άτομα και πως το κάθε άτομο είχε τις δικές του μοναδικές ιδιότητες. Παρ’ όλα αυτά, είχε παρατηρηθεί πως κάποια στοιχεία χαρακτηρίζονταν από κάποιες ασαφώς παρεμφερείς ιδιότητες, πράγμα που καθιστούσε δυνατή την κατάταξή τους στην ίδια ομάδα.

Τα άτομα που συγκροτούν τα διαφορετικά στοιχεία ήταν ήδη γνωστό ότι χαρακτηρίζονταν από διαφορετικά ατομικά βάρη. Το πιο ελαφρό στοιχείο ήταν το υδρογόνο, με ατομικό βάρος 1. Το πιο βαρύ γνωστό στοιχείο ήταν ο μόλυβδος, του οποίου το ατομικό βάρος πίστευαν ότι ήταν 207. Αυτό σήμαινε πως τα στοιχεία θα μπορούσαν να καταχωρισθούν σε λίστες γραμμικής μορφής, κατ’ αύξον ατομικό βάρος. Ή θα μπορούσαν να ομαδοποιηθούν με βάση παρεμφερείς ιδιότητες. Πολλοί επιστήμονες άρχιζαν να υποψιάζονται πως υπήρχε κάποιου είδους σύνδεση ανάμεσα στις δύο αυτές μεθόδους ταξινόμησης, κάποια κρυμμένη δομή πάνω στην οποία βασίζονταν όλα τα στοιχεία.

Οι θεωρίες του Δαρβίνου είχαν καθοριστικό ρόλο σε πολλές επιστήμες.

Την προηγούμενη δεκαετία ο Δαρβίνος είχε ανακαλύψει πως όλες οι μορφές ζωής ακολουθούσαν μια εξελικτική πορεία. Και δυο αιώνες νωρίτερα, ο Νεύτωνας είχε ανακαλύψει πως η λειτουργία ολόκληρου του σύμπαντος βασιζόταν στους νόμους της βαρύτητας. Τα χημικά στοιχεία ήταν ένας ζωτικής σημασίας κρίκος ανάμεσα στις δύο αυτές ανακαλύψεις. Η ύπαρξη μιας δομής σ’ αυτό το σημείο θα σήμαινε για τη Xημεία ό,τι σήμαινε για τη Φυσική η ανακάλυψη του Νεύτωνα και ό,τι σήμαινε για τη Βιολογία η ανακάλυψη του Δαρβίνου. Θα αποκάλυπτε το σχέδιο του σύμπαντος.

Ο Μεντελέγιεφ είχε επίγνωση της σημασίας των ερευνών του. Έκανε το πρώτο βήμα προς την αποκάλυψη των έσχατων μυστικών της ύλης, του πρωτογενούς σχεδίου πάνω στο οποίο βασιζόταν η ίδια η ζωή, ίσως και η προέλευση του σύμπαντος.

Γλυπτό προς τιμήν του Μεντελέγιεφ και του περιοδικού πίνακα (Μπρατισλάβα, Σλοβακία). Monument to the periodic table, in front of the Faculty of Chemical and Food Technology of the Slovak University of Technology in Bratislava, Slovakia.

Καθισμένος στο γραφείο του, κάτω από τα πορτρέτα των φιλοσόφων και των φυσικών επιστημόνων, ο Μεντελέγιεφ συνέχιζε να στοχάζεται πάνω στο ανεπίλυτο πρόβλημα. Τα στοιχεία είχαν διαφορετικά βάρη και διαφορετικές ιδιότητες. Μπορούσες αφενός να τα αριθμήσεις και αφετέρου να τα κατατάξεις σε ομάδες. Kάπου εκεί βρισκόταν το μυστικό.

Ο Μεντελέγιεφ, καθηγητής χημείας στο Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης, ήταν πολύ γνωστός για τις εγκυκλοπαιδικές του γνώσεις σχετικά με τα στοιχεία. Τα γνώριζε όπως ένας διευθυντής σχολείου γνωρίζει τους μαθητές του: τους άστατους χαρακτήρες που είναι κοινωνικά απροσάρμοστοι, τους νταήδες που φοβερίζουν τους πιο αδύναμους, τους πειθαρχικούς που τους έφερνε εύκολα βόλτα, τους τύπους με την ανεξήγητα μειωμένη απόδοση και τους επικίνδυνους που χρειάζονται παρακολούθηση. Παρά τις προσπάθειές του, αδυνατούσε να διακρίνει μια συνολική κατευθυντήρια αρχή μέσα σε αυτόν τον κυκεώνα των χαρακτηριστικών. Θα έπρεπε κάπου κάτι να υπάρχει. Το σύμπαν του επιστήμονα δεν μπορούσε απλά και μόνον να βασίζεται σε μια τυχαία συλλογή μοναδικών σωματιδίων. Κάτι τέτοιο θα ήταν αντιεπιστημονικό…..»

Σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Μεντελέγιεφ: “Είδα ένα όνειρο με έναν πίνακα όπου όλα τα στοιχεία βρίσκονταν στη θέση τους, όπως έπρεπε. Ξυπνώντας, αμέσως τον κατέγραψα σε μια κόλλα χαρτί“.

Ο Μεντελέγιεφ, στο όνειρό του, είχε συνειδητοποιήσει ότι όταν τα στοιχεία ταξινομηθούν με βάση το ατομικό τους βάρος, οι ιδιότητές τους επαναλαμβάνονται ανά περιοδικά διαστήματα. Για τον λόγο αυτό, ονόμασε την ανακάλυψη του Περιοδικού Πίνακα των στοιχείων.

Ο Περιοδικός Πίνακας τον οποίο δημοσίευσε ο Μεντελέγιεφ δυο εβδομάδες μετά το όνειρό του στην ιστορική εργασία του “Ένα προτεινόμενο σύστημα για τα στοιχεία”.

Διαβάζοντας από την αρχή της ακραίας αριστερής στήλης, οι κάθετες στήλες ταξινομούν τα στοιχεία κατά σειρά αυξανόμενου ατομικού βάρους. Οι οριζόντιες γραμμές ταξινομούν τα στοιχεία σε ομάδες με παρόμοιες ιδιότητες….

Εάν δεν υπήρχε κάποιο στοιχείο που να ταιριάζει στο πρότυπό του, πολύ απλά σε εκείνο το σημείο άφησε κενό. Προέβλεψε ότι μια μέρα αυτά τα κενά θα συμπληρώνονταν από στοιχεία που ακόμα δεν είχαν ανακαλυφθεί.

Για παράδειγμα στην ένατη οριζόντια γραμμή (την ομάδα του Βορίου, που άρχιζε με το Β=11), προέβλεψε ότι υπήρχε ένα έως τότε άγνωστο στοιχείο μεταξύ του αλουμινίου (Αl=27), και του ουρανίου (Ur=116).

Αυτό το στοιχείο το ονόμασε εκα-αλουμίνιο, προβλέποντας ότι όταν θα ανακαλυφθεί, το ατομικό του βάρος θα είναι 68. Προχώρησε ακόμη παραπέρα προβλέποντας ότι όταν θα ανακαλυφθεί, το ατομικό του βάρος θα έπρεπε να βρίσκονται κάπου μεταξύ των ιδιοτήτων των διπλανών του στοιχείων αλουμίνιο και ουράνιο.

In 1871, existence of gallium was first predicted by Russian chemist Dmitri Mendeleev, who named it "eka-aluminium" on the basis of its position in his periodic table. He also predicted several properties of the element, which correspond closely to real gallium properties, such as density, melting point, oxide character and bonding in chloride. Gallium was discovered spectroscopically by French chemist Paul Emile Lecoq de Boisbaudran in 1875 by its characteristic spectrum (two violet lines) in an examination of a sphalerite sample.

Το στοιχείο αυτό ανακάλυψε ένας γάλλος χημικός, ο Paul-Émile Lecoq de Boisbaudran το 1874, και το ονόμασε γάλλιο. Το στοιχείο αυτό είχε ατομικό βάρος 69 και ιδιότητες που έδειχναν να ανήκει στην ομάδα του βορίου, ανάμεσα στο αλουμίνιο και το ουράνιο, όπως προέβλεπε ο Μεντελέγιεφ. Όμως όταν ο Λεκόκ υπολόγισε το ειδικό βάρος του γαλλίου το βρήκε 4,7 και όχι 5,9 που ήταν η προβλεπόμενη τιμή.

Όταν ο Μεντελέγιεφ έμαθε τα νέα, έστειλε επιστολή στον Λεκόκ στην οποία ισχυριζόταν ότι το δείγμα του γαλλίου που ανέλυσε δεν ήταν καθαρό και του πρότεινε να επαναλάβει το πείραμα με άλλο δείγμα.

Ο Λεκόκ υπάκουσε εκτελώντας τις μετρήσεις του με άλλο δείγμα διαπιστώνοντας ότι τελικά το ειδικό βάρος του γαλλίου ήταν 5,9, όπως ακριβώς είχε προβλέψει ο Μεντελέγιεφ!

Γλυπτό στην Αγία Πετρούπολη. The sculpture of Dmitri Mendeleev on Moskovsky Prospekt in Saint Petersburg next to his Periodic Table on a wall of D.I.Mendeleyev Institute for Metrology opposite Saint Petersburg State Institute of Technology.

Η πρόβλεψη αυτή, αλλά και οι άλλες που ακολούθησαν, έκαναν τον Περιοδικό Πίνακα του Μεντελέγιεφ ακλόνητο θεμέλιο της σύγχρονης Χημείας.

Πηγή: “Το όνειρο του Μεντελέγιεφ, Η αναζήτηση των στοιχείων από την Αλχημεία στη Χημεία”, Paul Strathern, εκδόσεις Τραυλός.

Ζωή Σαμαρά, «Άμπελος η αλλοτρία»

Αχιλλέας Δρούγκας. Σε Αναζήτηση του Διονύσου, 1989.

Πώς έγινες αγνώριστος λαέ

Ο Όμηρος ο Αλέξανδρος ο Σοφοκλής

σε φύτεψαν άμπελον καρποφόρον

Έσπειρες τον σίτον σου σε ημέρες αβροχίας

σκόρπισες τα πλούτη σου σε λαούς των ερήμων

αντάλλαξες μαζί τους είδωλα

φόρεσες τη χλαίνη της μωρίας

γονάτισες ευλαβικά μπροστά σε ανούσιους θεούς

Νίκος Εγγονόπουλος.Το Πνεύμα της Μοναξιάς, 1939.

Άφρονα λαέ

χαλκεύεις τα παρελθόντα

λησμονείς τα μέλλοντα

εγκαταλείπεις τις κόρες σου

την Ιλιάδα την Αλεξάνδρεια την Αντιγόνη

θρηνείς στο σκλαβοπάζαρο των συμφερόντων

εκλιπαρείς μια στάλα μνήμη

ενώ σφίγγεις στη μέση σου τον γόρδιο δεσμό της λήθης

Νίκος Χατζηκυριάκος - Γκίκας. Ο Ουρανός, 1966.

Ας τραγουδήσει ο Όμηρος την μήνιν των προγόνων σου

ας πολιτίσει ο Αλέξανδρος πιο μακρινές ηπείρους

κι ας στείλει ο Σοφοκλής τον Κρέοντα να σε καταδικάσει.

Από τη συλλογή «Ημέρες αβροχίας» (1994)

Ζωή Σαμαρά

H Ζωή Σαμαρά γεννήθηκε στην Κάρπαθο (1935). Ομότιμη καθηγήτρια της Θεωρίας της Λογοτεχνίας και του Θεάτρου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, δίδαξε Θεατρική Γραφή σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Έχει επίσης διδάξει σε πανεπιστήμια του εξωτερικού, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, καθώς και στη Δραματική Σχολή του ΚΘΒΕ. Εκτός από μελέτες σε επιστημονικά περιοδικά της Ελλάδας και του εξωτερικού, γράφει ποίηση, δοκίμιο, κριτική βιβλίου. Έχει μεταφράσει ποίηση και θέατρο. Είναι πρόεδρος της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης, μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων και επίτιμο μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων. Υπήρξε πρόεδρος του ΕΤΟΣ (της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης), αντιπρόεδρος του Κρατικού Ωδείου και του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος. Είναι πρόεδρος του Πανελλήνιου Διαγωνισμού Ποίησης της «Τέχνης» Κιλκίς. Από τις δημοσιεύσεις της στην Ελλάδα, τη Γαλλία, την Ελβετία, τη Γερμανία, τις ΗΠΑ, τον Καναδά, αναφέρουμε ενδεικτικά τα βιβλία "Le Regne de Cronos" (Παρίσι, 1983), "Προοπτικές του Κειμένου" (Θεσσαλονίκη, 1987), "Υπόκριση θεατρικού λόγου" (Θεσσαλονίκη, 1996), το ανθολόγιο "Φωνή από την άλλη ακρογιαλιά: Μίλτος Σαχτούρης" (Αθήνα, 1997), τον συλλογικό τόμο "Montaigne: Espace Voyage Ecriture" (Παρίσι, 1995), το αφιέρωμα "Approches bachelardiennes des oeuvres litteraires" (Τύμπινγκεν, 1996) και τα άρθρα "Le lecteur bon nageur", "Poetique du non", "Le sens comme reflet", "Ποιητής: εβενουργός της νύχτας", "Γυνή πολύτροπος". Οι εκδόσεις Champion (Παρίσι-Γενεύη) κυκλοφόρησαν το 2005 συλλογικό τόμο προς τιμήν της, με τον τίτλο «Le verbe et la scène. Travaux sur la littérature et le théâtre en l’honneur de Zoé Samara».

Πανχρωματικό πανόραμα του Σύμπαντος. The New and Improved Hubble Ultra Deep Field

Το εντυπωσιακό πανόραμα του Σύμπαντος που δημιουργήθηκε από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. The Hubble Ulrta Deep Field seen in ultraviolet, visible, and infrared light. Image Credit: NASA, ESA, H. Teplitz and M. Rafelski (IPAC/Caltech), A. Koekemoer (STScI), R. Windhorst (Arizona State University), and Z. Levay (STScI)

Αμερικανοί και Ευρωπαίοι αστρονόμοι συνθέτοντας εικόνες που τράβηξε το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble την τελευταία δεκαετία δημιούργησαν ένα εντυπωσιακό πανόραμα του Σύμπαντος. Πρόκειται για την πιο ολοκληρωμένη και πιο πολύχρωμη εικόνα μέχρι σήμερα του συνεχώς εξελισσόμενου σύμπαντος. Στο πανόραμα αυτό απεικονίζονται εκτός των άλλων περίπου δέκα χιλιάδες γαλαξίες.

Υπεριώδης ματιά

Εντυπωσιακό μωσαϊκό χιλιάδων γαλαξιών από φωτογραφίες που έχει τραβήξει το Hubble. The original Hubble Ultra-Deep Field (Credit NASA, ESA, and S. Beckwith (STScI) and the HUDF Team).

Μέχρι σήμερα οι εικόνες του Hubble συνδύαζαν φωτογραφήσεις στο ορατό και σχεδόν υπέρυθρο φάσμα, ενώ η νέα φωτογραφία ενσωματώνει δεδομένα από το υπεριώδες τμήμα του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος, χάρη στην κάμερα ευρέως πεδίου 3 του διαστημικού τηλεσκοπίου.

«Βλέποντας» και στο υπεριώδες, το Hubble κατάφερε να παρατηρήσει περιοχές του σύμπαντος στον χώρο και στον χρόνο, όπου υπάρχουν (ή καλύτερα υπήρχαν κάποτε) τα πιο καυτά, πιο μεγάλα και πιο νεανικά άστρα του σύμπαντος, σε μία απόσταση πέντε έως δέκα δισεκατομμυρίων ετών από τη Γη. Πρόκειται για μία περίοδο κατά την οποία γεννήθηκαν τα περισσότερα άστρα του Σύμπαντος. Τα άστρα αυτά εκπέμπουν φως στο υπεριώδες φάσμα και μέχρι σήμερα δεν ήταν αντικείμενο άμεσης παρατήρησης, με συνέπεια οι παλαιότερες φωτογραφίες του Hubble να είναι ελλιπείς.

Η παραγωγή άστρων

Astronomers using the Hubble Space Telescope have captured the most comprehensive picture ever assembled of the evolving Universe — and one of the most colourful. The study is called the Ultraviolet Coverage of the Hubble Ultra Deep Field (UVUDF) project. Credit: NASA, ESA, and G. Bacon (STScI) Acknowledgement: H. Teplitz and M. Rafelski (IPAC/Caltech), A. Koekemoer (STScI), R. Windhorst (Arizona State University), and Z. Levay (STScI)

Η προσθήκη των δεδομένων στο υπεριώδες δίνει στους αστρονόμους μία καλύτερη εικόνα για το ποιοι γαλαξίες ήσαν οι πιο παραγωγικοί στη δημιουργία άστρων και πού ακριβώς αυτά τα άστρα σχηματίζονταν. Επίσης, χάρη στο υπεριώδες μήκος κύματος που προστέθηκε, η νέα φωτογραφία είναι η πιο εντυπωσιακή και χρωματικά, καθώς κάθε διαφορετικό χρώμα αντιστοιχεί σε ένα διαφορετικό μήκος κύματος.

Η τελική εικόνα, μετά από τη σύνθεση των επιμέρους φωτογραφιών, περιέχει περίπου 10.000 γαλαξίες, φθάνοντας πολύ πίσω στον χρόνο, έως λίγες εκατοντάδες χρόνια μετά την Μεγάλη Έκρηξη από την οποία προέκυψε το Σύμπαν. Η εικόνα παρουσιάστηκε σε συνέδριο της Αμερικανικής Αστρονομικής Εταιρείας από επιστήμονες του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Καλιφόρνια (Caltech). «Είναι η μεγαλύτερου βάθους πανχρωματική εικόνα του ουρανού που έχει δημιουργηθεί μέχρι σήμερα» αναφέρει ο Ρότζιερ Γουίντχορστ, μέλος της ομάδας που δημιούργησε τη νέα εικόνα.

Το μεγαλύτερο ποσοστό της υπεριώδους ακτινοβολίας φιλτράρεται από την ατμόσφαιρα της Γης, γι' αυτό μόνο ένα διαστημικό τηλεσκόπιο, πέρα από τη γήινη ατμόσφαιρα, μπορεί να τραβήξει πιο ολοκληρωμένες φωτογραφίες. Το Hubble είναι το μόνο διαθέσιμο τηλεσκόπιο που μπορεί να δει σε βάθος το Σύμπαν και στο υπεριώδες. Ο υπό κατασκευή πιο εξελιγμένος διάδοχός του, το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb της NASA, θα «βλέπει» πολύ καλύτερα, αλλά μόνο στο υπέρυθρο τμήμα του φάσματος.