Το μυστήριο της χαμένης στρατιάς του Καμβύση. Has the mystery of the Lost Persian Army finally been solved?

Πέρσες στρατιώτες. Λεπτομέρεια από τη ζωφόρο των ανακτόρων του Δαρείου στα Σούσα. Μουσείο της Περγάμου, Βερολίνο. Persian warriors, a detail from the frieze in Darius’ palace in Susa. Pergamon Museum / Vorderasiatisches Museum, Germany. Image credit: Mohammed Shamma / CC BY 2.0.

Ο Καμβύσης Β΄ ήταν βασιλιάς της Περσίας από τη δυναστεία των Αχαιμενιδών. Στον περσικό θρόνο ανέβηκε το 530 π.Χ. ηλικία 20 ετών, μετά τον θάνατο του πατέρα του, Κύρου Β΄ που πολεμούσε τους Μασσαγέτες Πέρσες. Θέλοντας να διευρύνει περαιτέρω την περσική αυτοκρατορία εκστράτευσε κατά της Αιγύπτου και το 525 π.Χ. συνέτριψε στο Πηλούσιο τα στρατεύματα του φαραώ Ψαμμήτιχου Γ΄.

Cambyses II of Persia capturing pharaoh Psamtik III from "Persian seal, VI century BCE".

Μετά την κατάκτηση της Αιγύπτου και έχοντας κάνει ανακωχή με τη Λιβύη, ο Καμβύσης εισέβαλε στο βασίλειο του Κους (σημ. Σουδάν), αλλά με μικρή επιτυχία. Ο στρατός του δεν ήταν σε θέση να διασχίσει την έρημο και μετά από βαριές απώλειες αναγκάστηκε να επιστρέψει.

Cambyses, the son of Cyrus the Great, sent the soldiers from Thebes to attack the Oasis of Siwa in 525BC.

Στη συνέχεια, όπως μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος (3.26), ο Καμβύσης έστειλε το στρατό του να καταστρέψει το μαντείο του Άμμωνα στην Όαση της Σίουα, επειδή οι ιερείς του μαντείου αρνήθηκαν να νομιμοποιήσουν την ανάρρησή του στο θρόνο της Αιγύπτου.

Γκραβούρα του 19ου αιώνα με την αμμοθύελλα να καλύπτει τη στρατιά του Καμβύση. The lost army of Cambyses II according to a 19th-century engraving. Πηγή: Wikimedia Commons

Το 524 π.Χ., ο στρατός του, αποτελούμενος από 50.000 άνδρες, μπήκε από το ύψος του Λούξορ στην έρημο της Σαχάρας, αλλά στα μισά της διαδρομής ξέσπασε μια πρωτόγνωρη αμμοθύελλα που έθαψε ολόκληρο το στρατό.

Στο μεταξύ, όπως μαρτυρούν οι περισσότεροι αρχαίοι ιστορικοί, το θρόνο στην Περσία είχε καταλάβει ένας σφετεριστής που παρουσιαζόταν ως αδελφός του Καμβύση, αλλά στην πραγματικότητα ήταν κάποιος Μάγος, ή ιερέας του Ζωροαστρισμού, με το όνομα Γαυμάτα. Ο Καμβύσης αναγκάστηκε να γυρίσει πίσω για να τον αντιμετωπίσει, αλλά στο δρόμο πέθανε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες. Ήταν Μάρτιος του 522 π.Χ.

The mass grave of hundreds of bleached bones and skulls is believed to be remains of Cambyses' legendary 50,000-strong army which was swallowed up in a cataclysmic sandstorm.

Ο αφανισμός της ισχυρής περσικής στρατιάς από μια κατακλυσμιαία αμμοθύελλα στην έρημο Σαχάρα έχει καταγραφεί ως ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της αρχαίας ιστορίας. Και όπως συμβαίνει με όλα τα ιστορικά γεγονότα που τα σκεπάζει η αχλύ του μυστηρίου, εμφανίστηκαν πολλοί κυνηγοί του ονείρου σε μια προσπάθεια να συνδέσουν το όνομά τους με τη χαμένη στρατιά. Ανάμεσά τους είναι και ο Λάζλο Αλμάσυ, ο Ούγγρος αριστοκράτης και εξερευνητής από τον οποίο προήλθε ο ήρωας του μυθιστορήματος Ο Άγγλος ασθενής. Δεν λείπουν βέβαια και αυτοί που θεωρούν την ιστορία απλό μύθο.

Οι κυνηγοί του ονείρου

Τον Ιανουάριο του 1933, ο Άγγλος αξιωματικός του στρατού Όρνετ Τσαρλς Γουινγκέιτ ερεύνησε ανεπιτυχώς την Αιγυπτιακή Δυτική Έρημο, γνωστή τότε ως Λιβυκή έρημος, ψάχνοντας για τον χαμένο στρατό του Καμβύση.

Τον Φεβρουάριο του 1977 ανακοινώθηκε ότι αρχαιολόγοι βρήκαν υπολείμματα του στρατού Καμβύση, για να αποδειχτεί σύντομα ότι επρόκειτο για φάρσα.

Μεταξύ Σεπτεμβρίου 1983 και Φεβρουαρίου 1984, ο Αμερικανός δημοσιογράφος και συγγραφέας Γκάρι Τσέιφετζ οδήγησε μια αποστολή, που τη χρηματοδοτούσε το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, το National Geographic, η Αιγυπτιακή Υπηρεσία Γεωλογίας και Μεταλλευμάτων και το Ligabue Research Institute, κατά μήκος των λιβυκών συνόρων. Η έρευνα κράτησε έξι μήνες και κάλυψε μια περιοχή 100 τετραγωνικών χιλιομέτρων γεμάτη αμμόλοφους, από την ακατοίκητη Όαση Μπαχρέιν έως την Όαση Σίουα. Στην 250.000 δολαρίων εκστρατεία μετείχαν 20 γεωλόγοι από την Αίγυπτο, άπειρος αριθμός εργατών, ένας φωτογράφος του National Geographic, δύο παραγωγοί ντοκιμαντέρ από τα κινηματογραφικά στούντιο του Χάρβαρντ, τρεις καμήλες, ένα ελαφρό ανιχνευτικό αεροσκάφος και επίγεια ραντάρ διείσδυσης.

Η αποστολή ανακάλυψε περίπου 500 τάφους ζωροαστρικής τεχνοτροπίας αλλά όχι αντικείμενα. Αρκετοί τάφοι περιείχαν θραύσματα οστών, η χρονολόγηση των οποίων έδειξε το έτος 1500 π.Χ., δηλαδή χίλια χρόνια νωρίτερα από το συμβάν της χαμένης στρατιάς.

Στην ακατοίκητη Όαση Σίτρα (μεταξύ των οάσεων Μπαχαρίγια και Σίουα) βρέθηκε μέσα σε μια σπηλιά μια ανακλινόμενη φτερωτή σφίγγα σκαλισμένη σε ασβεστόλιθο επίσης περσικής τεχνοτροπίας. Η αποστολή είχε άδοξο τέλος, καθώς ο Τσέιφετζ συνελήφθη από τις αιγυπτιακές αρχές με την κατηγορία της παράνομης εισόδου αεροσκάφους στη χώρα και της κατασκοπίας. Αν και είχε έγγραφη άδεια από την Υπηρεσία Γεωλογίας και Μεταλλευμάτων, ανακρίθηκε για 24 ώρες και οι κατηγορίες δεν αποσύρθηκαν παρά μόνο όταν δέχτηκε να δωρίσει το αεροσκάφος του στην αιγυπτιακή κυβέρνηση. Το αεροσκάφος βρίσκεται σήμερα στο Αιγυπτιακό Πολεμικό Μουσείο στο Κάιρο.

This bronze dagger dating from King Cambyses' time is one of the stunning finds made by the researchers.

Το καλοκαίρι του 2000, η γεωλογική ομάδα του Πανεπιστημίου Χελουάν του Καΐρου, αναζητώντας πετρέλαιο στην Αιγυπτιακή Δυτική Έρημο, ανακάλυψε καλοδιατηρημένα απομεινάρια αρχαίων ενδυμάτων και μεταλλικά θραύσματα τα οποία θεωρήθηκε ότι ανήκαν στο χαμένο στρατό του Καμβύση. Το Ανώτατο Συμβούλιο Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου ανακοίνωσε ότι επρόκειτο να οργανώσει μια ειδική αποστολή για να ερευνήσει την περιοχή, από τότε όμως δεν υπήρξε καμιά νεότερη πληροφορία.

Περισσότερο από κάθε άλλον, τις σοβαρές προσπάθειες τις αντιγράφουν οι τσαρλατάνοι.

Τα κατορθώματα των αδελφών Καστιλιόνι

Voyage of discovery: Twin brothers Angelo and Alfredo Castiglioni at work in the Sahara Desert.

Το Νοέμβριο του 2009, δύο Ιταλοί αρχαιολόγοι, οι Άντζελο και Αλφρέντο Καστιλιόνι, ανακοίνωσαν την ανακάλυψη ανθρώπινων λειψάνων, εργαλείων και όπλων των οποίων η χρονολόγηση συνέπιπτε με την εποχή του χαμένου περσικού στρατού. Όλα είχαν βρεθεί κοντά στην Όαση της Σίουα. Σύμφωνα με του δύο αρχαιολόγους, αυτή ήταν η πρώτη αρχαιολογική απόδειξη της ιστορίας που αναφέρει ο Ηρόδοτος.

Hundreds of broken water pots were found by the Italian archaeologists.

Στη συνέχεια, οι αδελφοί Καστιλιόνι εντόπισαν κάτι πραγματικά μοναδικό – ένα φυσικό καταφύγιο καταμεσής της ερήμου. Επρόκειτο για έναν βράχο με περίπου 35 μέτρα μήκος, ύψος 1,8 μέτρα και 3 μέτρα βάθος. Αν και σπάνιοι, τέτοιοι φυσικοί σχηματισμοί υπάρχουν μέσα στην έρημο, αλλά αυτός ο μεγάλος βράχος ήταν ο μοναδικός που υπήρχε σε μια αρκετά μεγάλη περιοχή.

Το ζήτημα ήταν ότι οι αδελφοί Καστιλιόνι παρουσίασαν τα ευρήματά τους σε ταινία και όχι σε κάποιο συνέδριο ή επιστημονική μελέτη δημοσιευμένη σε κάποιο έγκυρο επιστημονικό περιοδικό. Οι αμφιβολίες πλήθυναν όταν έγινε γνωστό ότι οι αδελφοί Καστιλιόνι είχαν γυρίσει στη δεκαετία του 1970 πέντε αμφιλεγόμενα ντοκιμαντέρ, του είδους των shockumentaries, με θέμα την Αφρική και τίτλους όπως “Addio ultimo uomo”, “Africa ama” και “Africa dolce e selvaggia”, στα οποία ο ανύποπτος θεατής παρακολουθούσε αυτούσια τον ευνουχισμό ενός ανθρώπου, την εκδορά ενός ανθρώπινου πτώματος, το ξεπαρθένεμα ενός κοριτσιού με πέτρινο φαλλό, καθώς και μια ομάδα κυνηγών να σκοτώνει και να διαμελίζει έναν ελέφαντα.

Μπροστά στη δημοσιότητα που πήραν τα “κατορθώματα” των δύο αδελφών, ο Γενικός Γραμματέας του Ανώτατου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, Ζάχι Χαουάς, δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου ότι οι αναφορές των μέσων ενημέρωσης στις δήθεν ανακαλύψεις «είναι αβάσιμες και παραπλανητικές» και ότι «οι αδελφοί Καστιλιόνι ουδέποτε έλαβαν άδεια από το Συμβούλιο για ανασκαφές στην Αίγυπτο, επομένως τα όσα ισχυρίζονται ότι βρήκαν είναι απολύτως ψευδή».

Prof Olaf Kaper, an archaeologist at Leiden University in the Netherlands, believes he may have solved one of the greatest mysteries in ancient history – what happened to the 50,000-man army of Persian King Cambyses II in the Egyptian desert around 524 BC. Professor Kaper argues that the lost army of Cambyses II did not disappear, but was defeated. According to Kaper, the army’s final destination was the Dakhla Oasis – the location of the troops of the Egyptian rebel leader Petubastis III.

Πρόσφατα, ομάδα Ολλανδών αρχαιολόγων με επικεφαλής τον καθηγητή Όλαφ Κάπερ, ισχυρίστηκε ότι έχει λύσει το μυστήριο σχετικά με το τι ακριβώς συνέβη στην άτυχη περσική στρατιά πριν από 2.500 χρόνια.

Η μαρτυρία του Ηρόδοτου

This artist's impression depicts the devastating sandstorm bearing down on the doomed army.

«Ένας άνεμος ήρθε από το νότο, δυνατός και θανατηφόρος, φέρνοντας μαζί του τεράστιες στήλες στροβιλιζόμενης άμμου που κάλυψαν εξ ολοκλήρου τα στρατεύματα μέχρι που εξαφανίστηκαν εντελώς». Αυτά γράφει ο Ηρόδοτος.

Two centuries after Cambyses' soldiers had set out to destroy the temple, Alexander the Great made his own pilgrimage there before he began his conquest of Persia.

Ο καθηγητής Όλαφ Κάπερ, αρχαιολόγος του Πανεπιστημίου Λέιντεν της Ολλανδίας, πιστεύει ότι γνωρίζει το λόγο που οι αρχαιολόγοι δεν έχουν εντοπίσει μέχρι σήμερα τα ίχνη της περσικής στρατιάς. «Κάποιοι περιμένουν να βρουν τα απομεινάρια ενός ολόκληρου στρατού, πλήρως εξοπλισμένου. Ωστόσο, η εμπειρία διδάσκει ότι δεν μπορεί να πεθάνει κάποιος από μια αμμοθύελλα», δήλωσε ο Κάπερ στο Sci-News.

Στο Διεθνές Συνέδριο “Βαβυλών” που πραγματοποιήθηκε στο Λέιντεν της Ολλανδίας μεταξύ 18 και 20 Ιουνίου 2014, ο καθηγητής Κάπερ είπε ότι ο στρατός του Καμβύση δεν χάθηκε σε κάποια αμμοθύελλα, αλλά ηττήθηκε στο πεδίο της μάχης. Όμως για λόγους προπαγάνδας, οι Πέρσες απέκρυψαν την αλήθεια.

The Temple of Amun which Cambyses' army had set out to destroy because priests there refused to legitimise his claim to Egypt.

Σύμφωνα με τον Κάπερ, προορισμός του στρατού του Καμβύση δεν ήταν η Όαση Σίουα αλλά η γνωστή Όαση Ντάκλα, όπου είχε οχυρωθεί ο στρατός των επαναστατημένων Αιγυπτίων με ηγέτη τον Πετούμπαστη Γ΄ κυβερνήτη της Αιγύπτου.

«Ο κυβερνήτης έστησε ενέδρα στον στρατό του Καμβύση και τον αποδεκάτισε. Μετά από αυτό ο Πετούμπαστης στέφθηκε φαραώ στη Μέμφιδα, την πρωτεύουσα της Αιγύπτου», λέει ο Κάπερ.

Η τύχη του περσικού στρατού για πολύ καιρό παρέμεινε ασαφής, έως ότου ο Δαρείος Α΄, ο οποίος κατέστειλε την εξέγερση των Αιγυπτίων δύο χρόνια μετά, απέδωσε την ντροπιαστική ήττα του προκατόχου του σε αμμοθύελλα που ενέσκηψε ξαφνικά, προκειμένου να μην επηρεαστεί το ηθικό στρατού και λαού. Την επίσημη αυτή εκδοχή υιοθέτησε ο Ηρόδοτος 75 χρόνια μετά το περιστατικό.

Wooden door jamb, originally covered with gold leaf and inlaid glass, representing Seheruibre Petubastis III making an offering, Louvre Museum. Excavations in the Dakhla Oasis have revealed titles of the Egyptian rebel leader Petubastis III carved on ancient temple blocks, which suggests that it was a stronghold at the start of the Persian period. Hopefully further work will be undertaken to follow up this promising lead, which may solve one of archaeology's biggest outstanding mysteries.

Οι ανασκαφές του καθηγητή Κάπερ στην Αλμέιντα της Όασης Ντάκλα έφεραν στο φως τους τίτλους του Πετούμπαστη Γ΄ που είναι χαραγμένοι στη μετώπη ενός αρχαίου ναού. «Οι ογκόλιθοι ναού δείχνουν ότι το κτίσμα αυτό πρέπει να ήταν φρούριο κατά την έναρξη της περσικής κατοχής», λέει ο Κάπερ. «Από τη στιγμή όμως που βρήκαμε περισσότερα στοιχεία για τον άγνωστο έως τώρα Πετούμπαστη Γ΄ μπορούμε να πούμε τι ακριβώς συνέβη».

Ο καρκίνος «αρχαίος όσο η πολυκύτταρη ζωή». Discovery of a primordial cancer in a primitive animal

Αριστερά μια υγιής ύδρα, δεξιά μια ύδρα με όγκο που θυμίζει καρκίνο των ωοθηκών. Tumour-bearing Hydra-Polyp (right) next to a healthy animal (left). Credit: Klimovich/ CAU

«Ο καρκίνος είναι εξίσου παλιός με τους πολυκύτταρους οργανισμούς και πιθανότατα δεν θα εξαλειφθεί ποτέ» λένε οι συντάκτες της μελέτης. Το δυσοίωνο συμπέρασμα προκύπτει από την ανακάλυψη καρκινικών όγκων σε έναν οργανισμό που πιστεύεται ότι παραμένει ίδιος εδώ και εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια.

Η ανακάλυψη

A stem cell marker gene is strongly expressed in tumour tissue. Credit: Klimovich/ CAU

Διεθνής ερευνητική ομάδα αναφέρει στην επιθεώρηση «Nature Communications» ότι εντόπισε για πρώτη φορά όγκους σε μικροσκοπικά υδρόβια πλάσματα του γένους Hydra, τα οποία ανήκουν στην ίδια ομάδα με τα κοράλλια και τις μέδουσες. Οι ύδρες, συνήθεις κάτοικοι των γλυκών νερών στις τροπικές και υποτροπικές περιοχές όλου του κόσμου, είναι σχετικά απλοί πολυκύτταροι οργανισμοί με κυλινδρικό σώμα μήκους μερικών χιλιοστών και μακρόστενα πλοκάμια γύρω από το στόμα.

Εδώ και δεκαετίες οι ύδρες είναι αντικείμενο μελέτης λόγω της θαυμαστής ικανότητάς τους να αναγεννούν οποιοδήποτε μέρος του σώματος. Υπάρχουν μάλιστα ενδείξεις ότι τα ταπεινά αυτά πλάσματα δεν γερνούν ποτέ. «Στη διάρκεια της αναζήτησης για την προέλευση των γονιδίων που προκαλούν καρκίνο, κάναμε μια αναπάντεχη ανακάλυψη σε αυτή την αρχαία ομάδα ζώων» αναφέρει ο Τόμας Μπος του Πανεπιστημίου του Κιέλου στη Γερμανία, επικεφαλής της τελευταίας μελέτης.

«Τα δεδομένα μας είχαν ήδη προβλέψει ότι οι πρώτοι πολυκύτταροι οργανισμοί είχαν ήδη τα περισσότερα από τα γονίδια που μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο στον άνθρωπο. Αυτό που έλειπε ως τώρα ήταν οι ενδείξεις ότι αυτά τα ζώα όντως εμφανίζουν όγκους» επισημαίνει.

Οι όγκοι

A microscopic view into Hydra's tumour. Blue: nuclei of tumour stem cells. Green: marker for stem cells that are pre-programmed for gender differentiation. Red: cytoskeleton of the cells. Credit: Anton-Erxleben / CAU

Πράγματι, η ομάδα του ανακάλυψε ότι η ύδρα εμφανίζει όγκους, οι οποίοι προέρχονται από τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό βλαστικών κυττάρων του αναπαραγωγικού συστήματος. Η συσσώρευση αυτών των κυττάρων μάλλον οφείλεται σε αστοχία του μηχανισμού προγραμματισμένου κυτταρικού θανάτου, γνωστού και ως απόπτωση, ο οποίος κανονικά προστατεύει τον οργανισμό από τον καρκίνο.

Το περίεργο μάλιστα είναι ότι οι όγκοι εντοπίστηκαν μόνο σε θηλυκές ύδρες και θυμίζουν καρκίνους των ωοθηκών στον άνθρωπο. «Η λεπτομερής μοριακή ανάλυση των όγκων αποκάλυψε ένα γονίδιο που γίνεται εξαιρετικά δραστήριο στους ιστούς των όγκων και αποτρέπει τον προγραμματισμένο κυτταρικό θάνατο» λέει ο Αλεξάντερ Κλίμοβιτς, συνεργάτης του Δρ Μπος στο Κίελο.

Οι ομοιότητες

Όπως επισημαίνει, οι βλάβες του μηχανισμού απόπτωσης ευθύνονται για την εμφάνιση καρκίνων και στον άνθρωπο, και οι ομοιότητες με αυτό που παρατηρήθηκε στην ύδρα είναι «εντυπωσιακές». Στην τελευταία φάση των πειραμάτων, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα καρκινικά κύτταρα της ύδρας είναι επιθετικά, καθώς αναπτύσσονται σε νέους όγκους όταν μεταμοσχευθούν σε μια άλλη, υγιή ύδρα.

Και αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι «ο επιθετικός χαρακτήρας των καρκινικών κυττάρων είναι παλιό χαρακτηριστικό από εξελικτική άποψη». Θα ήταν βέβαια δύσκολο να εξάγει κανείς συμπεράσματα από τη μελέτη για τη μάχη κατά των ανθρώπινων καρκίνων. Ο Δρ Μπος, πάντως, εκτιμά ότι μια ασθένεια τόσων εκατοντάδων εκατομμυρίων ετών θα είναι δύσκολο να εξαλειφθεί οριστικά:

«Η μελέτη μας καθιστά απίθανη την οριστική νίκη στον "Πόλεμο κατά του Καρκίνου" που κηρύχθηκε στη δεκαετία του 1970. Παρόλα αυτά, το να γνωρίζει κανείς την προέλευση του εχθρού του είναι ο καλύτερος τρόπος για να τον πολεμήσει, ίσως και να κερδίσει πολλές μάχες».

Στο μενού των Νεάντερταλ υπήρχε και... σαλάτα. Prehistoric Poop Reveals Neanderthals Ate Plants

Όπως φαίνεται οι Νεάντερταλ είχαν πλουσιότερη διατροφή από όσο πιστεύαμε μέχρι σήμερα. Don't call them brutes. Neanderthals ate their veggies. Traces of 50,000-year-old poop found at a caveman campground in Spain suggest that modern humans' prehistoric cousins may have had a healthy dose of plants in their diet, researchers say.

Η αντίληψη ότι οι Νεάντερταλ κατανάλωναν μόνο κρέας, πρέπει να αναθεωρηθεί, καθώς η ανάλυση των αρχαιότερων κοπράνων των προϊστορικών «ξαδέρφων» του ανθρώπου (και γενικότερα των αρχαιότερων ανθρώπινων κοπράνων), που έχουν ποτέ βρεθεί, δείχνει ότι οι στενοί συγγενείς μας ήσαν και φυτοφάγοι, συνεπώς έκαναν μια πιο ισορροπημένη διατροφή.

Η ανακάλυψη

Νέα ευρήματα δείχνουν ότι είχαν ισορροπημένη διατροφή τρώγοντας φυτά και καρπούς. Archaeologists found poop in sediments excavated from El Salt, shown here, a site where Neanderthals lived in Spain. The findings, published in the journal PLOS ONE, are based on chemicals lingering in bits of fossilized feces — perhaps the oldest human poop known to science. Credit: PLOS ONE, doi:10.1371/journal.pone.0101045.g001

Ομάδα ερευνητών από τις ΗΠΑ και την Ισπανία, με επικεφαλής τη γεωαρχαιολόγο Αϊνάρα Σιστιάγα του Πανεπιστημίου ΜΙΤ, εντόπισαν απομεινάρια ανθρωπίνων κοπράνων στην περιοχή Ελ Σαλτ της Ισπανίας, όπου ζούσαν Νεάντερταλ πριν από 45.000 έως 60.000 χρόνια.

Η εργαστηριακή ανάλυση έδειξε μέσα στα κόπρανα χημικές ουσίες που υπάρχουν τόσο στα ζώα όσο και στα φυτά, γεγονός που αποτελεί την πρώτη άμεση ένδειξη ότι οι Νεάντερταλ δεν περιορίζονταν στο κρέας, αλλά έτρωγαν μάλλον ό,τι έβρισκαν μπροστά τους, από ρίζες και φύλλα έως μούρα και καρπούς, ανάλογα με το τι υπήρχε διαθέσιμο κάθε εποχή στο περιβάλλον τους.

«Είναι μέχρι στιγμής τα μόνα ευρήματα που έχουμε στη διάθεση μας τα οποία μας δίνουν συγκεκριμένες πληροφορίες για τις διατροφικές συνήθειες των Νεάντερταλ. Μαθαίνοντας το τι έτρωγαν διάφορα είδη συγγενικά με τον άνθρωπο θα μας βοηθήσει να μάθουμε πράγματα για εξελικτικά ζητήματα που αφορούν και τον σύγχρονο άνθρωπο» αναφέρει η Σιστιάγα. Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «PloS ONE».

Νέος φιλόξενος εξωπλανήτης. Nearby Alien Planet May Be Capable of Supporting Life

Καλλιτεχνική απεικόνιση του εξωπλανήτη Gliese 832c. Potentially habitable Super-Earth Gliese 832 c appears in an artist's conception against a background of a stellar nebula. Credit: PHL @ UPR Arecibo, NASA Hubble, Stellarium

Διεθνής ομάδα αστρονόμων ανακάλυψε έναν ακόμη εξωπλανήτη ο οποίος βρίσκεται στη δυνητικά φιλόξενη για ζωή ζώνη του άστρου του. Ο πλανήτης Gliese 832c είναι μια «υπερ-Γαία», με μάζα πέντε φορές μεγαλύτερη από τη Γη, σε απόσταση μόνο 16 ετών φωτός.

Ο πλανήτης

Το μέγεθος του εξωπλανήτη σε σχέση με το μέγεθος της Γης. This artist's illustration compares the size of potentially habitable exoplanet Gliese 832 c to that of Earth. The exoplanet may be larger if composed of gas/ice. Image released June 24, 2014. Credit: PHL @ UPR Arecibo

Τον πλανήτη ανακάλυψε ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον Ρόμπερτ Γουίτενμάγιερ του αυστραλιανού Πανεπιστημίου της Νέας Νότιας Ουαλίας, έγινε από τρία διαφορετικά τηλεσκόπια, το Αγγλο-Αυστραλιανό στην Αυστραλία και δύο του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου στη Χιλή.

Ο Gliese 832c χρειάζεται μόλις 36 μέρες για να διαγράψει μια πλήρη τροχιά γύρω από το άστρο του, τον ερυθρό νάνο Gliese 832, και θεωρείται ένας από τους τρεις πιο «γήινους» εξωπλανήτες που έχουν ανακαλυφτεί μέχρι σήμερα. Οι άλλοι δύο είναι ο Gliese 667c και ο Kepler 62e, αλλά ο Gliese 832c  είναι ο πιο κοντινός από τους τρεις, αν και προς το παρόν αποτελεί ερωτηματικό πόσο πραγματικά όμοιος με τη Γη είναι.

Τα χαρακτηριστικά του

Ο Gliese 832c είναι ο δεύτερος πλανήτης που ανακαλύπτεται γύρω από το άστρο Gliese 832, καθώς το 2009 είχε βρεθεί ο Gliese  832b, ένας αέριος γίγαντας μακριά από το άστρο του, με έτος διάρκειας εννέα ετών. Αν και το άστρο του είναι πιο αχνό από τον Ήλιο μας, επειδή ο συγκεκριμένος εξωπλανήτης βρίσκεται πολύ πιο κοντά σε αυτό από ό,τι η Γη, τελικά μπορεί να δέχεται περίπου την ίδια ποσότητα ηλιακής ενέργειας. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι είναι πολύ πιθανό στον Gliese 832c να υπάρχει εναλλαγή εποχών παρόμοια με αυτή που υπάρχει στη Γη. Δεν αποκλείεται όμως να διαθέτει μια πολύ πυκνή ατμόσφαιρα όπως της Αφροδίτης, κάτι που θα τον καθιστούσε μάλλον αφιλόξενο για ζωή. Η ανακάλυψη θα δημοσιευθεί στο προσεχές τεύχος της επιθεώρησης «The Astrophysical Journal».

Οι μυρωδιές του Σύμπαντος. NASA Experiments Recreate Aromatic Flavors of Titan

In the animated television series Futurama, Professor Farnsworth creates a comical 'Smell-O-Scope' (pictured) that lets him and his crew 'smell' the composition of distant stars and worlds, used in one scene to spot a rip in space-time. Nasa's lab experiment, while less impressive-looking, surprisingly used a similar principle.

Στη δημοφιλή σειρά κινουμένων σχεδίων «Futuruma» ο καθηγητής Φάρνσγουορθ κατασκεύασε το «Smell-O-Scope», μια μηχανή που επιτρέπει στους χρήστες της να... μυρίζουν άστρα και πλανήτες. Ερευνητές της NASA υποστηρίζουν ότι ανέπτυξαν ένα παρόμοιο σύστημα με το οποίο κατάφεραν να αναδημιουργήσουν το (ατμοσφαιρικό) άρωμα του μεγαλύτερου δορυφόρου του Κρόνου, του Τιτάνα.

In the research scientists aimed to create an 'atmosphere' that mimicked the signature of Titan's as shown in this graph. To do so scientists had to experiment with different gases until benzene was found to give the same signature. The process was similar to how a chef works out the ingredients in food by tasting it.

Οι επιστήμονες αναδημιούργησαν την ατμόσφαιρα του Τιτάνα στο εργαστήριο και έτσι κατάφεραν να διαπιστώσουν από τι αποτελείται. Όπως υποστηρίζουν, η ίδια τεχνική μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ανίχνευση της σύνθεσης της ατμόσφαιρας (και των οσμών) και σε άλλους πλανήτες και δορυφόρους εντός και εκτός του ηλιακού μας συστήματος.

«Μύρισαν» βενζόλιο

Την ατμόσφαιρα του Τιτάνα αναδημιούργησαν στο εργαστήριο ερευνητές της NASA ανακαλύπτοντας και κάποιες από τις οσμές του. In lab experiments NASA scientists matched the spectral signature of an unknown material the Cassini spacecraft detected in Titan's atmosphere at far-infrared wavelengths. The material contains aromatic hydrocarbons that include nitrogen, a subgroup called polycyclic aromatic nitrogen heterocycles. Image Credit: NASA/Goddard/JPL

Οι ερευνητές εντόπισαν την παρουσία βενζολίου στην ατμόσφαιρα του Τιτάνα. Το βενζόλιο είναι ένα φυσικό συστατικό του πετρελαίου, καθώς και ένα από τα πιο θεμελιώδη πετροχημικά. Πρόκειται για έναν αρωματικό υδρογονάνθρακα η οσμή του οποίου είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστική και, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι διάχυτη στην ατμόσφαιρα του Τιτάνα. Οι επιστήμονες σημειώνουν πάντως ότι αν κάποιος άνθρωπος βρεθεί στην επιφάνεια του Τιτάνα πιθανότατα δεν θα διακρίνει τη συγκεκριμένη οσμή επειδή αυτή εξουδετερώνεται από τις συνθήκες υψηλής πίεσης που επικρατούν στην επιφάνεια του δορυφόρου.

Titan's atmosphere makes Saturn's largest moon look like a fuzzy orange ball in this natural-color view from the Cassini spacecraft. Cassini captured this image in 2012. Image Credit: NASA/JPL-Caltech/Space Science Institute

Η εξέλιξη θεωρείται εξαιρετικά σημαντική επειδή στο παρελθόν είχαν γίνει προσπάθειες να αναπαραχθεί η ατμόσφαιρα του Τιτάνα στο εργαστήριο χωρίς επιτυχία. Η αναδημιουργία της ατμόσφαιρας του Τιτάνα επιτρέπει στους ειδικούς να «γνωρίσουν» τα συστατικά από τα οποία αποτελείται καθώς και τις διάφορες χημικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα τόσο στην ατμόσφαιρα όσο και στο περιβάλλον του - ο Τιτάνας κυριαρχείται από μεγάλες λίμνες υδρογονανθράκων που αποτελούνται κυρίως από μεθάνιο. Τα δεδομένα αυτά θα συμβάλουν επιπλέον στην καλύτερη μελέτη και κατανόηση του δορυφόρου του Κρόνου, ο οποίος, σύμφωνα με τους ειδικούς, βρίσκεται σε μια ατμοσφαιρική και γεωλογική κατάσταση παρόμοια με εκείνη της πρώιμης Γης.

Η... δύσοσμη Αφροδίτη

Artist’s impression of an active volcano on Venus. Credit: ESA/AOES

Αν και το όνομα του γειτονικού μας πλανήτη παραπέμπει στην απόλυτη ομορφιά, εν τούτοις η Αφροδίτη είναι ένας άσχημος, άγριος και, όπως φαίνεται, ιδιαίτερα δύσοσμος κόσμος. Η πυκνή ατμόσφαιρα της Αφροδίτης περιέχει ένα εκατομμύριο περισσότερο διοξείδιο του θείου από ό,τι η ατμόσφαιρα της Γης. Οι μεγαλύτερες ποσότητες του διοξειδίου του θείου «κρύβονται» στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας της Αφροδίτης επειδή στα ανώτερα στρώματα αυτό καταστρέφεται από το ηλιακό φως.

The rise and fall of sulphur dioxide in the upper atmosphere of Venus over the last 40 years, expressed in units of parts per billion by volume (ppbv). Credit: Data: E. Marcq et al. (Venus Express); L. Esposito et al. (earlier data); background image: ESA/AOES

Αν και το όνομα του γειτονικού μας πλανήτη παραπέμπει στην απόλυτη ομορφιά, εν τούτοις η Αφροδίτη είναι ένας άσχημος, άγριος και, όπως φαίνεται, ιδιαίτερα δύσοσμος κόσμος. Η πυκνή ατμόσφαιρα της Αφροδίτης περιέχει ένα εκατομμύριο περισσότερο διοξείδιο του θείου από ό,τι η ατμόσφαιρα της Γης. Οι μεγαλύτερες ποσότητες του διοξειδίου του θείου «κρύβονται» στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας της Αφροδίτης επειδή στα ανώτερα στρώματα αυτό καταστρέφεται από το ηλιακό φως.

Αυτό, σύμφωνα με τους ερευνητές, σημαίνει ότι τα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας τροφοδοτούνται συνεχώς με κάποιες ποσότητες διοξειδίου του θείου που φθάνουν εκεί με ορμή από κάτω. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο αυτό υποδηλώνει ότι πηγή του διοξειδίου του θείου είναι τα πολλά μεγάλα ηφαίστεια του πλανήτη. Το διοξείδιο του θείου είναι άχρωμο αέριο με χαρακτηριστική δυσάρεστη οσμή.

Η διαστημική οσμή

Οι αστροναύτες υποστηρίζουν ότι το Διάστημα μυρίζει... μπαρούτι. Astronaut Richard Arnold, STS-119 mission specialist, participates in the mission's first scheduled session of extravehicular activity (EVA) as construction and maintenance continue on the ISS on March 19, 2009. The smell of space is so distinct that NASA reached out to Steven Pearce of the fragrance maker Omega Ingredients to re-create the odor for its training simulations. "Recently we did the smell of the moon," Pearce says. "Astronauts compared it to spent gunpowder." Credit: NASA

Οι αστροναύτες που πραγματοποιούν εξωτερικές εργασίες και περιπάτους στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό έχουν αναφέρει ότι γύρω από αυτόν υπάρχει μια παράξενη, χαρακτηριστική μυρωδιά.

«Υπάρχει πραγματικά μια χαρακτηριστική μυρωδιά. Είναι κάτι που δεν έχω ξαναμυρίσει στο παρελθόν αλλά δεν θα το ξεχάσω ποτέ. Είναι από αυτά τα πράγματα που σου μένουν» ανέφερε σε μια από τις επισκέψεις του στον ISS ο αμερικανός αστροναύτης Κέβιν Φορντ. Ορισμένοι αστροναύτες έχουν περιγράψει την οσμή του Διαστήματος σαν κάτι που μυρίζει όπως το μπαρούτι ή το όζον. Αστροναύτες των επανδρωμένων αποστολών του προγράμματος Apollo στη Σελήνη έχουν επίσης αναφέρει ότι ορισμένα από τα πετρώματα που είχαν συλλέξει από τον φυσικό μας δορυφόρο είχαν οσμή που θύμιζε μπαρούτι. 

Το «ευχάριστο» γαλαξιακό κέντρο

Space is full of smells, but mostly the burning odor of hydrocarbons. NASA/Scott Kleinman/Getty Images

Πιο ευχάριστα είναι τα πράγματα στο κέντρο του Γαλαξία, όπως τουλάχιστον υποστηρίζουν ερευνητές του Ινστιτούτου Ραδιοαστρονομίας Μαξ Πλανκ στη Βόννη, οι οποίοι εξερευνούν το Σύμπαν για να ανακαλύψουν τα δομικά συστατικά της ζωής. Το 2009 τα μέλη της συγκεκριμένης ερευνητικής ομάδας υποστήριξαν ότι όποιος βρεθεί στο κέντρο του Γαλαξία μας θα νιώσει ευχάριστα, αφού ο αέρας εκεί δεν θα είναι παγωμένος και άοσμος, αλλά θα μυρίζει όπως το ρούμι και τα σμέουρα. Εξερευνώντας το κέντρο του Γαλαξία οι ερευνητές εντόπισαν την παρουσία αιθυλικού μυρμηκικού άλατος, της χημικής ουσίας που ευθύνεται για τη γεύση που έχει το ρούμι. Η ίδια ουσία είναι επίσης αυτή που προσδίδει τη γεύση στα σμέουρα, ένα είδος φρούτων παρόμοιων με τα βατόμουρα, τα οποία είναι όμως πιο μαλακά και με ελαφρώς ξινή γεύση.

Και όμως στον Ήλιο, βρέχει! Researchers Explain Physics of (Plasma) Rains on Sun

This mosaic reveals evidence of a large-scale coronal rain shower pouring relentlessly into the dark sunspot at the surface of the Sun. The coronal rain appears as the labeled giant arching water-fall-like flow. At the top left, the Earth is depicted on the same scale. According to a team of researchers led by Dr Eamon Scullion of Trinity College Dublin, rains on the Sun are made of plasma and fall at about 200,000 km an hour from the Sun’s corona (the outer atmosphere) to its surface. Image credit: E. Scullion / SST.

Ομάδα επιστημόνων του Trinity College στο Δουβλίνο μελέτησε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και εντυπωσιακά φαινόμενα στον Ήλιο, τις βροχές πλάσματος που ξεσπούν στο μητρικό μας άστρο. Οι ειδικοί τις ονομάζουν «στεμματικές βροχές» και αποτελούνται από πλάσμα. Με τον όρο πλάσμα οι ειδικοί περιγράφουν την κατάσταση της ύλης στην οποία αυτή δεν λαμβάνει συγκεκριμένο όγκο και σχήμα που να οφείλεται στην ίδια (όπως συμβαίνει στα αέρια), και επιπλέον βρίσκονται ελεύθερα και όχι σε μοριακού δεσμούς τα ηλεκτρικά φορτισμένα ατομικά της σωματίδια (ιόντα και ηλεκτρόνια).

Δείτε το εντυπωσιακό βίντεο της ηλιακής βροχής. NASA's Interface Region Imaging Spectrograph (IRIS) 'corona-cam' captured close-ups of plasma falling and exploding away from the surface.

Σύμφωνα με τους ερευνητές κάθε «σταγόνα» αυτής της βροχής έχει μέγεθος παρόμοιο με αυτό της... Ιρλανδίας! ενώ η ταχύτητα κάθε τέτοιας σταγόνας πέφτει στο εσωτερικό του Ήλιου με ταχύτητα 200 χιλιάδων χλμ/ώρα. Οι ερευνητές συγκέντρωσαν δεδομένα και εικόνες για το φαινόμενο τόσο από το διαστημικό παρατηρητήριο SDO που μελετά συνεχώς τον Ήλιο όσο και από ισχυρά επίγεια τηλεσκόπια. Μάλιστα δημιούργησαν και ένα βίντεο που δείχνει αυτή τη βροχή πλάσματος που πέφτει στον Ήλιο.

Στείλτε το μήνυμα σας στον... Άρη. ‘Time Capsule On Mars’ Team Hopes To Send a Spacecraft There With Your Messages

Μια χρονοκάψουλα με μηνύματα φωτογραφίες και βίντεο θα σταλεί στον Κόκκινο Πλανήτη. The student-led Time Capsule to Mars proposes to send a trio of small spacecraft to the Red Planet to deposit photos and digital media to the Martian surface for colonists to discover. Credit: Time Capsule to Mars

Φοιτητές του ΜΙΤ και άλλων μεγάλων πανεπιστημίων των ΗΠΑ συνεργάζονται για την κατασκευή μιας χρονοκάψουλας η οποία θα περιέχει εκατομμύρια μηνύματα, φωτογραφίες, ηχητικά αρχεία και βίντεο που θα στείλουν οι φίλοι του Διαστήματος.

 Mars photographed with the Mars Global Surveyor.

Η κάψουλα αυτή θα ταξιδέψει στον Άρη ώστε να έρθει σε επαφή με τον ανθρώπινο πολιτισμό όποιος… ντόπιος βρει και ανοίξει την κάψουλα.

Το πρόγραμμα «Time Capsule for Mars» (Χρονοκάψουλα για τον Άρη) έχει βέβαια ευρύτερους στόχους από την αποστολή μηνυμάτων στον Άρη. Η κάψουλα θα μεταφερθεί στον Κόκκινο Πλανήτη με τρεις μικρούς δορυφόρους που ονομάζονται Cubesats. Οι φοιτητές θα συνεργαστούν με την NASA, την Boeing και την Lockheed Martin για την κατασκευή της κάψουλας και των δορυφόρων με στόχο την ανάπτυξη νέων προηγμένων αλλά και ταυτόχρονα χαμηλού κόστους τεχνολογιών στον τομέα της διαστημικής εξερεύνησης.

Artist’s conception of Mars, with asteroids nearby. Time Capsule to Mars (TC2M) is now offering anyone with a computer or cell phone the chance to upload a photo or other digital image to fly onboard its planned trio of 4-inch-wide (10 centimeters), Mars-bound probes for less than a dollar. As the project's name implies, TC2M hopes to deposit digital archives on the Martian surface for colonists to someday discover. Credit: NASA

Οι τρεις δορυφόροι που θα μεταφέρουν την χρονοκάψουλα υπολογίζεται ότι θα κοστίσουν 27 εκ. ευρώ και θα είναι έτοιμοι προς αναχώρηση το 2017. Όσοι επιθυμούν να στείλουν το μήνυμα τους στον Άρη μπορούν να επισκεφτούν τον επίσημο δικτυακό τόπο του προγράμματος.