Χτυπώντας καμπάνες στην Απείραθο. Banging Bells in Apirathos

Το παράξενο χωριό που χτίζει και υφαίνει, στιχουργεί, τραγουδά και χορεύει. Το παράδοξο χωριό με τους σκληροτράχηλους ασμυριγλάδες, τους αεράτους βοσκούς. Το περίεργο χωριό με τους εκατοντάδες δημιουργούς, μύστες και ιεροφάντες της τέχνης, της επιστήμης, του πολιτισμού, της κοινωνίας και της ζωής.

Η Απείρανθος ή «τ’ Απεράθου», όπως την αποκαλούν οι Ναξιώτες, είναι κτισμένη στους πρόποδες του βουνού Φανάρι, σε υψόμετρο 600 μέτρων. Απέχει 28 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα του νησιού.

Apiranthos, or “t’Aperathou” in local speech, is built at the foot of Mt. Fanari, at 600m above sea level and 28km from main town Chora.

Η Απείραθος ξεχωρίζει από τα άλλα χωριά της Νάξου στο γλωσσικό ιδίωμα, τα ήθη και τα έθιμα, καθώς οι κάτοικοί της θεωρείται ότι προήλθαν από άλλες περιοχές (Κρήτη, Μικρά Ασία κ.ά.).

Its inhabitants are considered to have largely come from other areas (e.g. Crete, Asia Minor) and Apiranthos’s local language idiom, mores and customs are quite distinct from other Naxos villages. 

Ενετικοί πύργοι, όμορφα παλιά διώροφα σπίτια, μαρμάρινα καλντερίμια με καμάρες, γραφικές πλατείες με καφενεία και η ποιητική διάθεση των Απεραθιτών, δημιουργούν μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα που σπάνια συναντάται στον κυκλαδικό χώρο. 

Στον κεντρικό δρόμο της Απειράνθου θα συναντήσετε την Παναγία που φέρει το όνομα του χωριού. Κτισμένη τον 18ο αιώνα δεσπόζει με την επιβλητική της παρουσία. Περίτεχνο το μαρμάρινο καμπαναριό και το τέμπλο της καθώς και οι εικόνες μες στο ναό.

Ένας θρύλος σχετικά με την εικόνα της Απεραθίτισσας αναφέρει ότι η εικόνα ξεβράστηκε κατά τη Βυζαντινή περίοδο, στην παραλία του Αζαλά. Εκεί, τη βρήκε ένας Απεραθίτης βοσκός και την πήρε στους ώμους του να τη φέρει στο χωριό.  Σε δύο σημεία της διαδρομής, η εικόνα κατέβηκε από τον ώμο του βοσκού ως εκ θαύματος. Ήταν τα μέρη όπου η Παναγία επέλεξε να χτιστούν αντίστοιχα η εκκλησία της Πυθαδαριώτισσας και του Σταυρού της Ράχης. Όταν έφτασαν στο χωριό, ο βοσκός τοποθέτησε την εικόνα μέσα στην Πρωτόθρονο, την πρώτη εκκλησία που υπήρχε στη θέση του σημερινού Δημοτικού σχολείου. Την άλλη μέρα το πρωί η εικόνα βρίσκονταν στη θέση που είναι σήμερα ο κεντρικός Ναός της Παναγίας. Το γεγονός αυτό θεωρήθηκε θεϊκό σημάδι, για το σημείο το οποίο έπρεπε να χτιστεί εκκλησία.

Σήμερα η πλακόστρωτη αυλή της φιλοξενεί συχνά τα πανηγύρια των κατοίκων και τον Δεκαπενταύγουστο ο εορτασμός της γίνεται με λαμπρές εκδηλώσεις. Στο χώρο της εκκλησίας στεγάζεται το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας.

Panagia (Virgin Mary) Aperathitissa church, named after the village, is located on its main street. Built in the 18th century, it has an imposing presence. The church’s marble bell tower, altar screen, and icons inside are all works of intricate detail. Legend has it that an icon depicting the Virgin Mary appeared at the nearby Azalas beach during Byzantine times. It was found there by a local shepherd who carried it back to the village. 

According to the legend, the icon lifted itself twice from the shepherd’s shoulders to descend on spots chosen by Virgin Mary. Two churches –Pythadariotissa and Stavros Rachis- were subsequently built at these respective locations. Once back at the village, the shepherd placed the icon inside its original church, Protothroni, located where the primary school nowadays stands. The following day, the icon was found to have moved to the spot where the Panagia church stands today. The incident was interpreted as being a divine message, making the construction of a church there imperative. 

These days, its stone-paved yard often hosts local traditional celebrations, while the church stages a major feast of its own every August 15, marking the Assumption of the Virgin. The Natural History Museum is housed at the church.

Οι Απεραθίτικοι ανεμόμυλοι είναι οι κλασικοί κυκλαδίτικοι ανεμόμυλοι με τις δώδεκα αντέννες. Είναι ερειπωμένοι ή σχεδόν ερειπωμένοι, εκτός από τον μύλο του Φραντζέσκου που ανακατασκευάσθηκε και που μπορεί να λειτουργήσει μόλις αρματωθεί με πανιά.

Εντυπωσιακός είναι ο Πύργος του Ζευγώλη (17ος αι.), χτισμένος πάνω σε βράχο στην είσοδο του χωριού. Από εκεί ξεκινάτε την περιήγησή σας στους δρόμους του χωριού που είναι στρωμένοι με μαρμαρόπλακες, πριν καταλήξετε στην κεντρική πλατεία με τα καφενεία.

Venetian towers, pretty, old two-storey houses, marble paved alleys with arches above them, picturesque squares and the poetic disposition of Apiranthians combine to create a rare atmosphere in the Cycladic islands. 

Ένας σεμνός χώρος στον κεντρικό πεζόδρομο της Απειράθου στεγάζει τα σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα της ευρύτερης περιοχής. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Απειράθου ιδρύθηκε στη δεκαετία του 1960 με πρωτοβουλία των κατοίκων του χωριού φιλοξενώντας αρχικά την αρχαιολογική συλλογή του Μιχάλη Μπογδάνη. 

Στη συνέχεια εμπλουτίστηκε από τα ευρήματα των ανασκαφών στην περιοχή, αλλά και από τα ευρήματα των ίδιων των κατοίκων στα κτήματά τους κατά τη διάρκεια γεωργικών εργασιών. Περιλαμβάνει μαρμάρινες καντήλες και κρατηρίσκους της Πρωτοκυκλαδικής Περιόδου (3000-2700 π.Χ.), κυκλαδικά ειδώλια και αγγεία, γλυπτά, αρχιτεκτονικά μαρμάρινα μέλη, εργαλεία, όπλα κ.ά.

Τα σπουδαιότερα εκθέματά του, λόγω της σπανιότητας τους, θεωρούνται οι δέκα λίθινες πλάκες με βραχογραφήματα σκηνών της καθημερινότητας, που βρέθηκαν στην Κορφή τ’ Αρωνιού, έναν παραλιακό λόφο στα ανατολικά της Νάξου, όπου σύμφωνα με τους αρχαιολόγους υπήρξε μικρό ιερό και παρατηρητήριο.

A modest establishment in Apiranthos’s main street hosts the most important archaeological finds of the area. The Apiranthos Archaeological Museum was founded by a local initiative in 1960, initially hosting the collection of Michalis Bogdanis.  

It was later enriched with the discoveries of excavations in the area and the finds of local farmers while they tilled their land. The exhibits include oil lamps and small receptacles of the Proto-Cycladic period (3000-2700 BC), Cycladic idols and vessels, sculptures, parts of marble architectural structures, tools, weapons etc.

The most important exhibits, due to their rarity, are considered the 10 stone slabs with rock drawings of scenes of everyday life, found at Korfi t’Aroniou –a hill overlooking the eastern coast of Naxos, where archaeologists believe that there was a small sanctuary and a watch tower.

The entrance to the village features the impressive Zevgolis Tower (17th century), built on a rock. It is also the starting point for a tour of the marble-strewn alleyways, before you end at the square with the cafes.

Την Απείραθο της Νάξου όταν την αντικρύζεις από μακριά εντυπωσιάζεσαι από την θωριά της. Σκαρφαλωμένο στα ριζά του βουνού Φανάρια, μοιάζει σαν ανηφορίζει προς τα πάνω, σαν να αναζητά να αναίβει πιο ψηλάγια ν’ αγναντέψει καλύτερα την θάλασσα του Αιγαίου.

Και όταν ο επισκέπτης επισκευθεί το χωριό και συναντήσει τους Απεραθίτες και τις Απεραθίτισσες, θα παραξενευτεί όταν τους ακούσει να μιλούν μεταξύ τους, γιατί το Απεραθίτικο γλωσσικό ιδίωμα από την ιδιοτυπία της μουσικότητάς του, την περίεργη φθογγολογική εκφορά αλλά και από τις ίδιες τις λέξεις, είναι δύσκολο να το κατανοήσει.

Ο οικισμός, τα σπίτια του, οι ρύμνες του, ο πολεοδομικός του ιστός. Η αρχιτεκτονική του υφή, που ανήκει αναμφισβήτητα στην Κυκλαδική, αλλά έχει και τα δικά της τ Απεραθίτικα γνωρίσματα, όπως είναι  οι ανεφανοί, οι παραστιές και τα εσωτερικά παράθυρα, οι πλακόστρωτες ρύμνες, οι σέντζοι απ έξω απ τα σπίτια και οι συγκοπές στους κομούς των καντουνιών.

Photo credit: Konstantinos Vakouftsis

Τα πιο μακρινά άστρα του Γαλαξία. Found! Most Distant Stars in the Milky Way Galaxy

Astronomers have discovered the farthest-flung stars yet known in the Milky Way. The two objects — known as ULAS J0744+25 and ULAS J0015+01 — are about 775,000 and 900,000 light-years from Earth, respectively, making them both about five times more distant than a satellite galaxy known as the Large Magellanic Cloud. This simulated image demonstrates how small the Milky Way would look from the location of ULAS J0744+25, nearly 775,000 light-years away. Credit: visualization Software: Uniview by SCISS Data: SOHO (ESA & NASA), John Bochanski (Haverford College) and Jackie Faherty (American Museum of Natural History and Carnegie Institute's Department of Terrestrial Magnetism)

Μία ομάδα αστρονόμων εντόπισε τα δύο πιο απομακρυσμένα άστρα στη γαλαξιακή άλω, η παρουσία των οποίων μπορεί να δώσει χρήσιμες πληροφορίες για το παρελθόν και το σχηματισμό του Γαλαξία μας.

Πρόκειται για την ερευνητική ομάδα του Τζον Μποκάνσκι, καθηγητή στο κολλέγιο του Χάβερφορντ, η οποία πρόσφατα ξεκίνησε να ερευνά για άστρα στην εξώτερη άλω του Γαλαξία, μιας σφαιρικής περιοχής που περιβάλλει το γαλαξιακό δίσκο με μέγεθος τουλάχιστον 500.000 ετών φωτός.

Οι αραιοκατοικημένες παρυφές του Γαλαξία προσφέρουν σημαντικές απαντήσεις στους επιστήμονες για το σχηματισμό του, όμως οι μεγάλες αποστάσεις σε συνδυασμό με τη σπανιότητα των άστρων σε εκείνες τις περιοχές δυσχεραίνουν την παρατήρηση τους. Χαρακτηριστικό είναι πως μέχρι σήμερα, ήταν γνωστό μόνο επτά άστρα του Γαλαξία, σε απόσταση μεγαλύτερη των 400.000 ετών φωτός.

Στη δημοσίευση της ομάδας στο επιστημονικό περιοδικό the Astrophysical Journal Letters [THE MOST DISTANT STARS IN THE MILKY WAY], περιγράφεται η ανακάλυψη στην άλω του Γαλαξία, των δύο πιο μακρινών άστρων που έχουν παρατηρηθεί ποτέ. Πρόκειται για τους δύο κόκκινους γίγαντες ULAS J0744+25 και ULAS J0015+01, οι οποίοι βρίσκονται σε απόσταση 775.000 και 900.000 ετών φωτός αντίστοιχα σε σχέση με το Ηλιακό μας Σύστημα.

Για να γίνουν αντιληπτές αυτές οι αποστάσεις, αξίζει να σημειωθεί πως η διάμετρος του γαλαξιακού δίσκου, στον οποίο βρίσκεται συγκεντρωμένος ο κύριος όγκος των άστρων του Γαλαξία είναι της τάξης των 100.000 ετών φωτός.

«Οι αποστάσεις μέχρι αυτά τα δύο άστρα είναι πολύ μεγάλες για να κατανοηθούν», υποστηρίζει ο Μποκάνσκι. «Για να τις βάλουμε σε μία κλίμακα, όταν το φως ULAS J0015+01 έφευγε από το άστρο, οι πρόγονοί μας ανακάλυπταν τη φωτιά εδώ στη Γη», κατέληξε.

The Milky Way Galaxy is our home in space. The galaxy contains about 400 billion stars, with a 4-billion-solar-mass black hole at its core. See how our Milky Way Galaxy works in this Space.com infographic. Credit: Karl Tate, Space.com Contributor

Η σημασία της ανακάλυψης των δύο άστρων ωστόσο έγκειται στο γεγονός ότι κατοικούν στην άλω του Γαλαξία καθώς ορισμένοι αστρονόμοι πιστεύουν πως η άλως δημιουργήθηκε ως αποτέλεσμα της συνένωσης του Γαλαξία μας με πολλούς άλλους μικρότερους.

«Η θεωρία προβλέπει την παρουσία μίας τόσο εκτεταμένης ζώνης, που δημιουργήθηκε από τα υπόλοιπα μικρών γαλαξιών που συνενώθηκαν με την πάροδο των αιώνων με το Γαλαξία μας», εξηγεί η αστρονόμος Μπεθ Γουίλμαν η οποία συμμετείχε στην έρευνα. «Οι ιδιότητες των ερυθρών γιγάντων στην άλω λοιπόν μας δίνουν πληροφορίες για την ιστορία του σχηματισμού του Γαλαξία. Τα άστρα αυτά είναι σα φαντάσματα του παρελθόντος», κατέληξε.

Συγκεντρώνοντας ένα μεγαλύτερο πλήθος από μακρινούς ερυθρούς γίγαντες η ερευνητική ομάδα ευελπιστεί να συνεχίζει να δοκιμάζει τις προβλέψεις των θεωρητικών της μοντέλων για το σχηματισμό του Γαλαξία, κάτι που από μόνο του αποτελεί μία δύσκολη πρόκληση.

Δείξε μου τον φίλο σου να σου πω το... DNA σου! Study finds friends are genetically similar

Peter Paul Rubens, Self-Portrait in a Circle of Friends from Mantua, 1602-1604. Οι φίλοι μοιράζονται ένα κοινό γενετικό υπόβαθρο αντίστοιχο με εκείνο που μοιράζονται τα τέταρτα ξαδέλφια, ανακαλύπτουν οι επιστήμονες, επιβεβαιώνοντας το «όμοιος ομοίω αεί πελάζει». A new study gives cause to reflect on the saying, "friends are the family we choose." Researchers at the University of California-San Diego and Yale University in New Haven, CT, find that friends who are not related biologically have more DNA in common with each other than with strangers. Writing in the Proceedings of the National Academy of Sciences, James Fowler, professor of medical genetics and political science at the University of California-San Diego (UCSD), and Nicholas Christakis, professor of sociology, evolutionary biology, and medicine at Yale, describe how they conducted a genome-wide analysis of nearly 1.5 million markers of gene variation using data from the Framingham Heart Study.

Οι παλιοί καλοί φίλοι μοιάζουν σε πολλά: εμφανίζουν παρόμοιες συμπεριφορές, έχουν κοντινές εκφράσεις, συχνάζουν στα ίδια μέρη, έχουν παρεμφερή ενδιαφέροντα, υιοθετούν τις ίδιες συνήθειες και χόμπι. Σύμφωνα με νέα αμερικανική μελέτη, οι ομοιότητες των φίλων έχουν βαθύτερο υπόβαθρο, το οποίο έχει μάλιστα και γενετική βάση!

Συγκεκριμένα, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι οι φίλοι μοιράζονται ένα βαθύ γονιδιακό «δέσιμο» αντίστοιχο με εκείνο που παρατηρείται σε ξαδέλφια τετάρτου βαθμού. Η ενδιαφέρουσα μελέτη που δημοσιεύθηκε την περασμένη Δευτέρα στην επιθεώρηση «Proceedings of the National Academy of Sciences» πραγματοποιήθηκε από τον καθηγητή Γενετικής και Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Ντιέγκο, δρα Τζέιμς Φάουλερ και τον ελληνικής καταγωγής καθηγητή Κοινωνιολογίας, Εξελικτικής Βιολογίας και Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Γέιλ, δρα Νικόλαο Χρηστάκη.

Ο ελληνικής καταγωγής δρ Νικόλαος Χρηστάκης, από το Πανεπιστήμιο Γέιλ. Nicholas A. Christakis, MD, PhD, MPH, is an internist and social scientist who conducts research on social factors that affect health, health care, and longevity. He is Professor of Medical Sociology in the Department of Health Care Policy at Harvard Medical School; Professor of Medicine in the Department of Medicine at Harvard Medical School; and Professor of Sociology in the Department of Sociology in the Harvard Faculty of Arts and Sciences. He is the Master of Pforzheimer House in Harvard College. Prof. Christakis says the study also supports the idea that humans are "metagenomic," that is, our fitness to survive depends not only on our own genes, but that of friendly organisms inside us (our gut microbes, for instance) and around us, such as the genes of our friends.

«Αρχικά στόχος μας ήταν να διερευνήσουμε τον λόγο για τον οποίο ο άνθρωπος αποκτά φίλους: γιατί δηλαδή δημιουργούμε μακροχρόνιους, "μη παραγωγικούς" δεσμούς με συγκεκριμένα άτομα» εξηγεί ο δρ Χρηστάκης. «Για παράδειγμα, άλλα είδη του ζωικού βασιλείου - εκτός από κάποια πρωτεύοντα είδη, τους ελέφαντες και τις φάλαινες - δεν το κάνουν αυτό. Οπότε γιατί ο άνθρωπος δημιουργεί φιλίες; Όπως φάνηκε λοιπόν, η φιλία αποτελεί ένα βαθύ κομμάτι του εξελικτικού μας παρελθόντος και εμείς βρισκόμαστε τώρα σε φάση κατά την οποία προσπαθούμε να κατανοήσουμε τι ακριβώς συμβαίνει τόσο από βιολογική όσο και από κοινωνιολογική άποψη» προσθέτει ο διακεκριμένος επιστήμονας.

Φίλοι με «συγγένεια» τετάρτου βαθμού

Oskar Kokoschka, Les amis, 1937. Η «χημεία» μεταξύ φίλων δεν έχει μόνο γενετικό υπόβαθρο, ξεκαθαρίζει ο δρ Χρηστάκης, αλλά πρόκειται για ένα πάντρεμα βιολογικών και κοινωνικών παραγόντων. The closest of friends: researchers find that friends who are not related have more DNA in common with each other than with strangers.

Στο πλαίσιο της μελέτης τους, οι ειδικοί ανέλυσαν δεδομένα από την πολυετή μελέτη Framingham Heart Study του Αμερικανικού Ινστιτούτου για την Καρδιά, τους Πνεύμονες και το Αίμα και του Πανεπιστημίου της Βοστώνης, η οποία είχε ξεκινήσει το 1948 και βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη. Πέρα από πολύτιμα στοιχεία γύρω από το γενετικό «προφίλ» των εθελοντών, η συγκεκριμένη βάση δεδομένων περιλαμβάνει πληροφορίες γύρω από τις κοινωνικές τους σχέσεις - με ποιους είναι φίλοι και με ποιους όχι.

Οι επιστήμονες επικεντρώθηκαν στο γενετικό υλικό 1.932 ατόμων χωρίς βιολογική συγγένεια, τα οποία είχαν μοιράσει σε ζεύγη φίλων και ζεύγη αγνώστων. Συγκρίνοντας το DNA τους, διαπίστωσαν πως οι εθελοντές εμφάνιζαν περισσότερες γονιδιακές ομοιότητες με τους φίλους τους από ό,τι με τους αγνώστους, και μάλιστα σε επίπεδο που άγγιζε το 1% - ποσοστό κοινών γονιδίων που εντοπίζεται στα τέταρτα ξαδέλφια.

«Διαπιστώσαμε ότι οι φίλοι δεν μοιάζουν μόνο εμφανισιακά μεταξύ τους, σε φαινοτυπικό επίπεδο, αλλά μοιάζουν τελικά και σε ένα βαθύτερο, γενετικό επίπεδο» μας λέει ο δρ Χρηστάκης. «Επιπλέον, τα σημεία του γονιδιώματός μας που φαίνεται να μοιάζουν περισσότερο με εκείνα των φίλων μας είναι εκείνα που αποτελούν ένδειξη μιας πρόσφατης φυσικής επιλογής - είναι δηλαδή σαν τα χαρακτηριστικά αυτά να έχουν βοηθήσει το είδος μας να επιβιώσει και να εξελιχθεί».

Κατά τους ερευνητές τα κοινά γονίδια μεταξύ των φίλων φάνηκε να είναι εκείνα που εξελίσσονται ταχύτερα από τα υπόλοιπα. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε ίσως να εξηγήσει γιατί κατά τα τελευταία 30.000 έτη η ανθρώπινη εξέλιξη μοιάζει να «καλπάζει».

Το ποσοστό του 1% μάλιστα, σύμφωνα με τον δρα Χρηστάκη, μπορεί να μη φαντάζει μεγάλο στα μάτια μας, κατά τους γενετιστές ωστόσο αποτελεί έναν αριθμό τεράστιας βαρύτητας, ο οποίος ενδεχομένως να κρύβει μέσα του έναν εξελικτικό μηχανισμό που μας «σπρώχνει» προς οτιδήποτε μοιάζει οικείο.

Η φιλία έχει τη δική της μυρωδιά

As well as looking at average similarities across the genome, the two scientists also looked more closely at particular sets of genes. They found, for example, that friends are most similar in genes that control the sense of smell, and most different in genes that control immunity or ability to protect against disease. The findings show that among friends, the biggest difference was found in genes that control immunity or ability to protect against disease - which may prevent disease from spreading among the group.

Βάσει των αποτελεσμάτων της μελέτης, οι περισσότερες ομοιότητες μεταξύ φίλων εντοπίστηκαν σε γονίδια που επηρεάζουν την αίσθηση της όσφρησης. «Κάτι τέτοιο δεν αποκλείεται να συνδέεται σε έναν βαθμό και με τις φερομόνες - τις χημικές ουσίες που σε ρόλο "φυσικού αρώματος" απελευθερώνονται από το δέρμα μας, μεταδίδοντας κάποιο μήνυμα. Ωστόσο για την ώρα δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για κάτι τέτοιο» παραδέχεται ο ελληνοαμερικανός επιστήμονας.

Αντίθετα, οι μεγαλύτερες διαφορές μεταξύ φίλων εντοπίστηκαν σε γονίδια που σχετίζονται με τον έλεγχο της ανοσοαντίδρασης του οργανισμού. Κάτι τέτοιο, κατά τους ειδικούς, θα μπορούσε να έχει μεγάλη εξελικτική σημασία, καθώς το να έχει κανείς φίλους που δεν είναι ευάλωτοι στις ίδιες ασθένειες θα μπορούσε να αποτελεί έναν εξελικτικό «φραγμό» που να αποτρέπει την εύκολη εξάπλωση, π.χ., επιδημιών.

Ως προς την επιλογή των φίλων μας όμως, η «χημεία» δεν έχει μόνο γενετικό υπόβαθρο, ξεκαθαρίζει ο δρ Χρηστάκης. «Δεν πρόκειται αποκλειστικά και μόνο για βιολογικούς παράγοντες, καθώς άλλοι κοινωνικοί και ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν επίσης τεράστιο ρόλο ως προς την επιλογή του κοινωνικού μας περίγυρου» αναφέρει ο ίδιος. «Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους αισθανόμαστε μια έλξη - σε φιλικό επίπεδο - απέναντι σε συγκεκριμένα άτομα. Οι ακριβείς μηχανισμοί ωστόσο για τους οποίους συμβαίνει αυτό παραμένουν ακόμη αδιευκρίνιστοι».