Τα μιτοχόνδρια των κυττάρων μας «ήταν κάποτε παράσιτα». Cells' powerhouses were once energy parasites: Study upends current theories of how mitochondria began

Εντυπωσιακή ανακάλυψη για την πορεία της ζωής στα πρώτα χρόνια της ύπαρξης της στη Γη. Parasitic bacteria were the first cousins of the mitochondria that power cells in animals and plants -- and first acted as energy parasites in those cells before becoming beneficial, according to a new study. Artist's 3-D rendering of mitochondria (stock illustration). Credit: © Mopic / Fotolia

Μια εξέλιξη κεφαλαιώδους σημασίας για την πορεία της ζωής συνέβη στη Γη πριν από δύο δισεκατομμύρια χρόνια: τα κύτταρα των προγόνων μας απορρόφησαν βακτήρια και τα στρατολόγησαν για την παραγωγή ενέργειας. Μια νέα μελέτη υποστηρίζει τώρα ότι η σχέση αυτή ξεκίνησε αντίστροφα, με τα βακτήρια να κλέβουν πολύτιμη ενέργεια.

Το μυστήριο

Όλοι οι ευκαρυωτικοί οργανισμοί, από τα φύκια μέχρι τον άνθρωπο, βασίζονται στα μιτοχόνδρια για την παραγωγή ενέργειας. Mitochondria are considered to be the power center of the cell. Their origin 2 billion years ago, however, is unclear. Recent studies have shown that mitochondria were energy parasites before they became useful to their hosts. (Photo: Commons)

Από τις αρχές του 20ού αιώνα, οι βιολόγοι προσπαθούν να δώσουν απάντηση σε ένα μεγάλο μυστήριο που αφορά την εξέλιξη των λεγόμενων ευκαρυωτικών οργανισμών, όπως ο άνθρωπος, τα φυτά και τα ζώα, οι οποίοι διαφέρουν σε κυτταρικό επίπεδο από τους λεγόμενους προκαρυωτικούς οργανισμούς όπως τα βακτήρια.

Το μυστήριο αφορά τα μιτοχόνδρια, δομές που μετατρέπουν τις τροφές σε χημική ενέργεια μέσα σε όλα τα ευκαρυωτικά κύτταρα. Τα οργανίδια αυτά διαθέτουν το δικό τους γενετικό υλικό και η σύστασή τους παραπέμπει περισσότερο σε βακτήρια.

Σύμφωνα με την κρατούσα θεωρία, τα μιτοχόνδρια θυμίζουν βακτήρια επειδή στην πραγματικότητα προέρχονται από βακτήρια που απορροφήθηκαν από τους προγόνους των ευκαρυωτικών κυττάρων και με κάποιο τρόπο κατάφεραν να επιζήσουν στο εσωτερικό τους.  Είναι η λεγόμενη θεωρία της ενδοσυμβίωσης, σύμφωνα με την οποία αυτή η ιδιόμορφη κατάσταση συγκατοίκησης ήταν ωφέλιμη και για τις δύο πλευρές: τα βακτήρια απέκτησαν ένα ασφαλές σπίτι, ενώ τα ευκαρυωτικά κύτταρα βρήκαν έναν πιο αποτελεσματικό τρόπο να παράγουν ενέργεια.

Το καινούργιο σενάριο

Study suggests new theory for how cellular mitochondria evolved to power plant and animal cells. Researchers say the went from parasites to power plants. The findings were published in the journal PLOS ONE. (Photo : Kelvinsong, Wikipedia, Creative Commons

Η νέα θεωρία, την οποία διατυπώνουν αμερικανοί ερευνητές στην επιθεώρηση «PLoS ONE», είναι ουσιαστικά ένα εναλλακτικό σενάριο στη θεωρία της ενδοσυμβίωσης. «Υποστηρίζουμε ότι οι σημερινές θεωρίες [...] είναι πιθανώς λανθασμένες» λέει ο Μάρτιν Γου του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια, πρώτος συγγραφέας της δημοσίευσης. «Εμείς πιστεύουμε ότι η σχέση ήταν ανταγωνιστική -ότι τα βακτήρια ήταν παρασιτικά και έγιναν ωφέλιμα πολύ αργότερα» εξηγεί.

Με άλλα λόγια, τα βακτήρια από τα οποία προήλθαν τα μιτοχόνδρια ζούσαν αρχικά κλέβοντας ενέργειας από τον ξενιστή τους. Αργότερα, όμως, η διαδικασία αντιστράφηκε, και τα σημερινά μιτοχόνδρια τροφοδοτούν τα ευκαρυωτικά κύτταρα με ενέργεια υπό τη μορφή μορίων ATP -το ενεργειακό νόμισμα των περισσότερων μορφών ζωής.

Οι ερευνητές βασίζουν την υπόθεσή τους στην ανάλυση των γονιδιωμάτων 18 ειδών βακτηρίων που θεωρούνται στενοί συγγενείς των μιτοχονδρίων. «Ανακατασκευάσαμε το γονιδιακό περιεχόμενο των μιτοχονδριακών προγόνων, αναλύοντας το DNA των στενών συγγενών τους, και προβλέψαμε ότι επρόκειτο για παράσιτα που έκλεβαν ενέργεια από τον ξενιστή τους στη μορφή του ATP -ακριβώς το αντίθετο από ό,τι συμβαίνει σήμερα» αναφέρει ο Δρ Γου.

Η θεωρία απέχει βέβαια πολύ από το να επιβεβαιωθεί, ωστόσο τα ευρήματα της μελέτης θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην κατανόηση ανθρώπινων ασθενειών που οφείλονται σε δυσλειτουργίες των μιτοχονδρίων. Θα μπορούσε επίσης να επηρεάσει την πορεία των ερευνών για ένα άλλο οργανίδιο των σύγχρονων οργανισμών που πιστεύεται ότι προέρχεται από συμβιωτικά βακτήρια: τους χλωροπλάστες, τα οργανίδια των φυτών που αναλαμβάνουν τη λειτουργία της φωτοσύνθεσης.

Δήμητρα Μήττα, «Η κυρία Φρόσω»

Federico Castellón, The Dark Figure, 1938.

O χειμώνας του 2015 ήταν ο τελευταίος που η κυρία Φρόσω τον πέρασε σπίτι της. Και τι σπίτι… Σπιταρόνα, κι ας μην ήταν μεγάλο. Με τι μεράκι το έκτισαν μαζί με τον άνδρα της… Με τι κόπο, με δάνεια και τόκους. Και νόμιμα, όλα νόμιμα. Πολύ νωρίτερα από την ημερομηνία που έπρεπε κατάφεραν να αποπληρώσουν τα δάνεια -«να μην χρωστάω», έλεγε η κυρία Φρόσω. Και τώρα το χάνει το σπίτι της. Γιατί τα τελευταία χρόνια δεν μπορούσε να πληρώνει τους φόρους. Η σύνταξή της μετά από τόσα χρόνια δουλειάς μόλις που της έφταναν για να μην υποσιτίζεται. Τίποτε άλλο. Και κανένας άλλος.

Εξήντα επτά χρονών η κυρία Φρόσω, και μόνη. Στην αρχή η ΔΕΗ της έκοψε το ρεύμα, μετά η Τράπεζα της έστειλε ειδοποιητήριο για κατάσχεση και μετά ειδοποιητήριο ότι το σπίτι έβγαινε σε πλειστηριασμό. Οι επίδοξοι αγοραστές της χτύπησαν το κουδούνι για να δουν το σπίτι. Κι εκείνη να τους τρατάρει γλυκό –«δεν θέλουμε, κυρά μου»- και να τους δείχνει τους χώρους. Οι περισσότεροι ούτε καν της έδιναν σημασία και η κυρία Φρόσω έμενε πίσω τους να τους παρατηρεί που μπαινόβγαιναν στα δωμάτια –άκουγε τα σχόλιά τους για τις αλλαγές που σκόπευαν να κάνουν.

Το χτύπησαν τελικά το σπίτι στον πλειστηριασμό μια νεαρή κοπέλα που τελείωνε τις σπουδές της στο Παρίσι, στη Σχολή Καλών Τεχνών, και της γυάλισε για ατελιέ, όχι για κατοικία –ήταν μικρό για τα πλούτη που φάνηκε να έχει ο πατέρας της. Αυτά έγιναν τον Μάιο του 2014.

Την άφησαν να μείνει στο σπίτι ένα χρόνο ακόμη. «31 Μαΐου, κυρά Φρόσω», είπε ο λεφτάς. «Αύγουστο γυρνάει η κόρη μου, ε μέχρι τότε να το ’χω συμμαζέψει το ρημάδι» -ρημάδι το αρχοντόσπιτό της, που όλοι είχαν να το λένε τι σπίτι ήταν. «Φτάνει ένας χρόνος, κυρά Φρόσω, και περισσεύει. Και δεν σου ζητάω νοίκι για αυτόν τον χρόνο».

Πώς πέρασε εκείνος ο χειμώνας του 2014-15; Βαρύς χειμώνας και η κυρία Φρόσω δεν είχε καν ρεύμα. Πώς τα κατάφερε; Κανείς δεν κατάλαβε, μέχρι που μπήκαν τα μαστόρια και οι νέοι ιδιοκτήτες στο σπίτι.

Η κυρία Φρόσω είχε ξεπατώσει το σπίτι της, το έκανε «ρημάδι». Έκαψε στο τζάκι ό,τι μπορούσε να καεί, για να έχει λίγη ζέστη και να μαγειρεύει κάτι τις. Ξεκίνησε από τις βιβλιοθήκες, όλες φτιαγμένες από το χέρι του άνδρα της που μάζευε τα βιβλία όπου τα εύρισκε, κι ας μην τα διάβαζε ποτέ. Μετά έκαψε τα καπάκια από τα ντουλάπια της κουζίνας, ύστερα τις πόρτες. Μετά τους δύο μπουφέδες –της έδωσαν καλή ζέστη ο μπουφές από ξύλο τριανταφυλλιάς και ο άλλος, ο βαρύς ο μαύρος, κληρονομιά που την έδενε με την τρίτη γενιά της οικογένειάς της. Ύστερα το πιάνο –κανείς δεν έπαιζε πιάνο στο σπίτι τους-, μετά τα πατώματα. Τα ξήλωσε ένα ένα. Για προσάναμμα χρησιμοποιούσε φωτογραφίες, ρούχα και κουρτίνες. Και επειδή η κυρία Φρόσω ήθελε το σπίτι της ωραίο, άρχισε να κουβαλά χώμα μέσα στο σπίτι και να φυτεύει λουλούδια.

Δεν τα αγόραζε, δεν είχε λεφτά, νύχτα πήγαινε και αφαιρούσε φυτά από τα παρτέρια του Δήμου ή του Πανεπιστημίου –πάντα προσεκτικά και πάντα με φροντίδα. Τα μεταφύτευε στο σπίτι της. Και με τη ζεστούλα που έβγαζε το τζάκι από το σπίτι που η κυρία Φρόσω έκαιγε σιγά σιγά και κομμάτι κομμάτι τα φυτά πρόκοψαν σαν σε θερμοκήπιο. Τι τριανταφυλλιές άνθισαν καταχείμωνο, καλά οι καμέλιες τρελάθηκαν, φούντωσαν και έφτασαν μέχρι το ταβάνι. Μέχρι και οι γαρδένιες καταδέχτηκαν να ανθοφορήσουν. Α πώς χαιρόταν η ψυχή της κυρίας Φρόσως με το κάθε καινούριο ανθάκι που έβγαινε… Για κάθε κρακ που έκανε η καρδιά της κάθε φορά που ξήλωνε κάτι από το σπίτι της και το έκαιγε, για κάθε κρακ από μια ανάμνηση για το πώς το είχαν τοποθετήσει αυτό που εκείνη τώρα ξήλωνε, σε αντιστάθμισμα ερχόταν ένα νέο κεφαλάκι σε κάποιο φυτό που όρθωνε το ανάστημά του.

 Joan Miró, The Waggon Tracks, 1918.

Στο μεταξύ, ο κισσός που περιτριγύριζε το σπίτι από τότε που το είχαν φτιάξει και ένα άλλο αναρριχώμενο που έβγαζε πορτοκαλί λουλούδια και που η κυρία Φρόσω με μεγάλη επιμέλεια φρόντιζε να τα ξεριζώνει για να μην καταστρέφουν το σπίτι –ανέβαιναν κολλώντας πάνω του, πάνω στον σοβά, βεντούζες έβγαιναν από το κορμί τους, από τον κορμό τους- αυτά τα φυτά τα άφησε εκείνο τον χειμώνα η κυρία Φρόσω ανενόχλητα. Και ήρθαν αυτά και αγκάλιασαν το σπίτι. Το πρασίνισαν, μόνο στα τζάμια των παραθύρων δεν μπορούσαν να πιαστούν και τα παρέκαμπταν. Αυτό μέχρι τον Απρίλιο που η κυρία Φρόσω άνοιξε τα παράθυρα και κλαδιά του κισσού και από το άλλο φυτό που δεν ξέρω πώς το λένε μπήκαν μέσα στο σπίτι. Επισκέπτες στην αρχή, μετά κατέλαβαν τον χώρο, γαντζώθηκαν στους εσωτερικούς τοίχους και επεκτάθηκαν.

Το πρωί της 31ης Μαΐου η κυρία Φρόσω έβαλε σε μια μικρή βαλίτσα ένα φουστάνι καλοκαιρινό και δύο ακόμη χειμωνιάτικα, δύο ζευγάρια παπούτσια, και τα δύο χειμωνιάτικα, μερικά εσώρουχα και κάλτσες, σαπούνια, μια οδοντόπαστα και την οδοντόβουρτσά της. Φεύγοντας κλείδωσε την πόρτα. Το απόγευμα της ίδιας μέρας οι νέοι ιδιοκτήτες μπήκαν στο σπίτι. Αυτό που είδαν δεν θα το ξεχνούσαν ποτέ –ως και καρτελάκια καρφιτσωμένα στο χώμα δίπλα σε κάθε φυτό είχε τοποθετήσει η κυρία Φρόσω με το όνομα του καθενός.

Στο τελευταίο δωμάτιο βρήκαν όμορφα στοιβαγμένα τα βιβλία που η γυναίκα είχε κατεβάσει από τις βιβλιοθήκες. Αυτά η κυρία Φρόσω δεν τα είχε κάψει. Ο λεφτάς τα πέταξε. Μόνο η κοπελίτσα, η κόρη του, η καλλιτέχνιδα, δίστασε, το θέαμα την προκάλεσε, θα μπορούσε να γίνει μια εξαιρετική καλλιτεχνική δράση εκεί μέσα, το ίδιο το σπίτι ήταν ένα project.

 Edward Hopper, Rooms for Tourists, Chambres pour Touristes, 1945.

Κάμερες στήθηκαν, φωτογραφίες τραβήχτηκαν, διθυραμβικές κριτικές για την ιδέα (της καλλιτέχνιδος) γράφτηκαν. Ειδικά για το τέλος, για τις σακούλες σκουπιδιών που μοίρασε στους προσκεκλημένους για να πετάξουν μέσα τα φυτά, για τα κλαδευτήρια με τα οποία τεμάχισαν τον κορμό του κισσού και του άλλου φυτού με τα πορτοκαλί λουλούδια που δεν ξέρω το όνομά του. Μέσω τη τέχνης θέλησε η κοπέλα να περάσει ένα μήνυμα για την οικολογική καταστροφή. Αν και, εδώ που τα λέμε, με ένα σπάρο πέτυχε δύο τρυγόνια. Και προβολή κέρδισε και οι προσκεκλημένοι, ανεπίγνωστα, είχαν προετοιμάσει το σπίτι, ώστε την άλλη, κιόλας, μέρα να μπουν τα συνεργεία στο σπίτι και να κάνουν τις αλλαγές που επιθυμούσε το κορίτσι στο «ρημάδι».

Δήμητρα Μήττα

Πρωτοδημοσιεύθηκε στο περιοδικό Νέα Ευθύνη, τεύχος 13 (2012) 533-535.

Καταφύγιο της ζωής (και) ο Μίμας; 'Death Star' Moon May Hide a Buried Ocean

Η πιο κοντινή και λεπτομερής φωτογραφία του Μίμα που τράβηξε το σκάφος Cassini που εδώ και δέκα χρόνια εξερευνά το σύστημα του Κρόνου. Τhe enormous Herschel Crater makes Mimas look rather like the Death Star space station from Star Wars. PHOTOGRAPH BY NASA/JPL/SSI

Ένα από τα μικρότερα φεγγάρια του Κρόνου, ο Μίμας, που έχει βαφτιστεί και «Άστρο του Θανάτου» λόγω της ομοιότητάς του με τον ομώνυμο διαστημικό σταθμό στον «Πόλεμο των Άστρων», είναι πιθανό να φιλοξενεί έναν τεράστιο υπόγειο ωκεανό στο εσωτερικό του, κάτω από την παγωμένη και γεμάτη κρατήρες επιφάνειά του.

Αν αυτό όντως συμβαίνει, τότε ο Μίμας έρχεται να προστεθεί σε εκείνα τα ουράνια σώματα στο ηλιακό μας σύστημα, όπως οι δορυφόροι Ευρώπη και Εγκέλαδος, που μπορεί να φιλοξενούν κάποια μορφή ζωής. Άλλοι πάντως επιστήμονες εμφανίστηκαν επιφυλακτικοί και αναρωτήθηκαν πώς είναι δυνατό να υπάρχει ένας μεγάλος ωκεανός σε ένα τόσο μικρό δορυφόρο.

Παράξενος

Ο δορυφόρος του Κρόνου ίσως κρύβει ένα υπόγειο ωκεανό. Saturn's moon Mimas, the smallest of the ringed planet's major satellites, may join the growing list of moons that hide an ocean of liquid water beneath their cratered surfaces, astronomers report Thursday in the journal Science. Seen here as a faint glimmer just beneath the rings, Mimas is the innermost of Saturn's major moons.

O διαμέτρου 400 χιλιομέτρων Μίμας είναι περίεργος επειδή εμφανίζει μια ιδιόμορφη ταλάντευση γύρω από τον πολικό άξονά του, καθώς κινείται σε τροχιά γύρω από τον Κρόνο, όπως διαπίστωσαν οι επιστήμονες με τη βοήθεια της διαστημοσυσκευής «Κασίνι» της NASA, που από το 2005 μελετά το σύστημα του Κρόνου με τα 62 φεγγάρια του (τα 53 έχουν όνομα). Αυτή η ταλάντευση μπορεί να οφείλεται είτε σε μια υπόγεια θάλασσα 25 έως 30 χιλιόμετρα κάτω από την επιφάνειά του, είτε στο ότι ο πυρήνας του Μίμα δεν έχει το συνηθισμένο σφαιρικό αλλά επίμηκες σχήμα, σαν μπάλα του ράγκμπι.

Mimas is mostly made of ice and has a diameter of 396km.

«Ως τώρα θεωρούσαμε τον Μίμα ένα βαρετό φεγγάρι. Αν, όμως, πράγματι έχει έναν ωκεανό, αυτό σίγουρα θα τον καθιστούσε άλλο ένα ενδιαφέρον σώμα στο ηλιακό μας σύστημα, που θα πρέπει να προστεθεί στον κατάλογο εκείνων που δυνητικά είναι φιλικά προς τη ζωή», δήλωσε ο αστρονόμος Ραντουάν Τατζεντίν του Πανεπιστημίου Κορνέλ, επικεφαλής της διεθνούς επιστημονικής ομάδας που έκανε τη σχετική δημοσίευση στην επιθεώρηση «Science».

Οι αμφιβολίες

Saturn’s moon Pandora is seen with its larger sibling Mimas. PHOTOGRAPH BY NASA/JPL-CALTECH/SPACE SCIENCE INSTITUTE

Εκ πρώτης όψεως η θεωρία περί υπόγειου ωκεανού φαίνεται κάπως απίθανη, επειδή στην επιφάνεια του Μίμα δεν έχουν εντοπιστεί καθόλου ίχνη υγρού νερού ή κάποιας γεωλογικής δραστηριότητας. Παρ’ όλα αυτά, η άκρως εκκεντρική ελλειπτική τροχιά του, που τη μία τον φέρνει πολύ κοντά στον Κρόνο και την άλλη πολύ μακριά, είναι πιθανό ότι δημιουργούν πάνω του μεγάλες αυξομειώσεις βαρυτικής έλξης από τον μητρικό πλανήτη του.

Αυτό έχει ως συνέπεια να προκαλούνται εσωτερικές τριβές, εξαιτίας των οποίων μπορεί να υπάρχει αύξηση της θερμότητας στο εσωτερικό του. Αυτή θα ήταν δυνατό να λιώνει σταδιακά τον πάγο και έτσι να έχει δημιουργήσει μια κρυφή θάλασσα στα έγκατά του. Όσο η τροχιά παραμένει εκκεντρική, ο ωκεανός θα διατηρείται. Ένα ιδιαίτερο γνώρισμα του Μίμα, ο οποίος δημιουργήθηκε πριν από 4 δισεκατομμύρια χρόνια, είναι ο τεράστιος κρατήρας Χέρσελ, ο οποίος καλύπτει περίπου το ένα τρίτο της επιφάνειας του.

Σούπερ κροκόδειλοι τρομοκρατούσαν την Ευρώπη. The ancient crocodile that was as large as a double-decker bus: Giant predator ripped prey to shreds 160 million years ago

Καλλιτεχνική απεικόνιση του αρχαίου κροκόδειλου που είχε μήκος εννέα μέτρα. A giant salt water crocodile that lived 160 million years ago was almost as long as a double-decker bus, scientists claim. M. hugii (illustrated) was the largest at 30.4ft (9.3 metres).

Είχαν εντοπισθεί απολιθώματα που παρέπεμπαν σε ένα πανάρχαιο γιγάντιο είδος κροκοδείλου που ζούσε στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Ομάδα ειδικών του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου μελέτησε όλα τα ευρήματα και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν έχουμε να  κάνουμε με ένα είδος αλλά με μια άγνωστη μέχρι σήμερα οικογένεια μεγάλων κροκοδείλων.

Εντυπωσιακά ευρήματα

Τα τρία είδη της άγνωστης μέχρι σήμερα οικογένεια των γιγάντιων κροκοδείλων που ζούσαν στην Ευρώπη. Four species of Machimosaurus roamed the ocean feasting on marine animals such as turtles and even dinosaurs. Three of the species believed to live in the area which is now modern Europe, are illustrated, along with a human to show scale. Illustrations by Dmitry Bogdanov, from Young et al. (2014).

Οι ερευνητές αναγνώρισαν τρία είδη αυτής της οικογένειας που ονομάστηκε «Machimosaurs». Τα είδη αυτά υπολογίζεται ότι ζούσαν πριν από περίπου 150-200 εκ. έτη. 

M. hugii was the largest of of the prehistoric crocodiles at 30.4ft (9.3 metres) which is bigger than the largest Nile or saltwater crocodiles of the modern era. The biggest living captive crocodile living today measures 18ft (5.5 m) A stock image of a saltwater crocodile in Queensland, Australia, is pictured.

Το μεγαλύτερο είδος της οικογένειας ονομάστηκε M.hugii και ήταν ένα μοχθηρό τέρας μήκους εννέα μέτρων με μεγάλα, κωνικά δόντια με τα οποία μπορούσε να εξοντώνει ακόμη και δεινοσαύρους.

Although Machimosaurus had blunt, concical teeth and long, slender snouts, it was so large it could almost anything it wanted. Bite marks inflicted by the beast have even been found in the fossilised bones of a giant long-necked dinosaur. This illustration shows a Cetiosaurus oxoneoensis, which lived at around the same time.

Σύμφωνα με τους ερευνητές και τα τρία είδη είχαν εξελιχτεί με τρόπο τέτοιο ώστε να μπορούν να προσαρμόζονται εύκολα σε διαφορετικά περιβάλλοντα και έτσι να έχουν περισσότερες επιλογές στην αναζήτηση τροφής και καταφυγίου. Ένα ακόμη ενδιαφέρον εύρημα της νέας μελέτης είναι ότι τα είδη αυτά φαίνεται ότι εξελίχτηκαν με τρόπο παρόμοιο με εκείνον που εξελίχτηκαν τα σημερινά είδη κροκοδείλων. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Royal Society Open Science».

Μανόλης Αναγνωστάκης, Ο Πόλεμος

Pablo Picasso, La Guerre, The War, 1952. Huile sur bois aggloméré, 4,5x10,5 m.

Οι δείχτες κοκαλιάσανε κι αυτοί στην ίδια μέρα.

Όλα αργούν πολύ να τελειώσουνε το βράδυ, όσο κι αν τρέχουν γρήγορα οι μέρες και τα χρόνια

Έχει όμως κανείς τις διασκεδάσεις του, δεν μπορείς να πεις∙ απόψε λ.χ. σε τρία θέατρα πρεμιέρα.

Εγώ, συλλογίζομαι το γέρο συμβολαιογράφο του τελευταίου πατώματος, με το σκοτωμένο γιο, που δεν τον είδα ούτε και σήμερα. Έχει μήνας να φανεί.

Στο λιμάνι τα μπορντέλα παραγεμίσανε από το πλήρωμα των καινούργιων αντιτορπιλικών κι οι μάρκες πέφτουνε γραμμή.

Η θερμάστρα κουρασμένη τόσα χρόνια έμεινε πάλι φέτος σε μια τιμητική διαθεσιμότητα.

«Το πολυαγαπημένο μας αγγελούδι, (εδώ θα μπει το όνομα, που για τώρα δεν έχει σημασία) ετών 8 κτλ. κτλ.»

Στην οδό Αιγύπτου (πρώτη πάροδος δεξιά) τα κορίτσια κοκαλιασμένα περιμένανε από ώρα τον Ισπανό με τα τσιγαρόχαρτα.

Κι εγώ ο ίδιος δεν το πιστεύω αλλά προσπαθώ να σε πείσω οπωσδήποτε, πως αυτό το πράγμα στη γωνιά ήτανε κάποτε σαν κι εσένα. Με πρόσωπο και με κεφάλι.

Οσονούπω όμως, ας τ” ομολογήσουμε, ο καιρός διορθώνεται και να που στο διπλανό κέντρο άρχισαν κιόλας οι δοκιμές.

Αύριο είναι Κυριακή.

Σιγά σιγά αδειάσανε οι δρόμοι και τα σπίτια, όμως ακόμη κάποιος έμεινε και τρέχει να προφτάσει

Και ρυθμικά χτυπήσανε μια-μια οι ώρες κι ανοίξανε πόρτες και παράθυρα μ” εξαίσιες αποκεφαλισμένες μορφές

Ύστερα ήρθανε τα λάβαρα, οι σημαίες κι οι φανφάρες κι οι τοίχοι γκρεμιστήκανε απ” τις άναρθρες κραυγές

Πτώματα ακέφαλα χορεύανε τρελά και τρέχανε σα μεθυσμένα όταν βαρούσανε οι καμπάνες

Τότε, θυμάσαι, που μου λες: Ετέλειωσεν ο πόλεμος!

Όμως ο Πόλεμος δεν τέλειωσεν ακόμα.

Γιατί κανένας πόλεμος δεν τέλειωσε ποτέ!

Από τη συλλογή «Εποχές» (1945)

Μανόλης Αναγνωστάκης (1925-2005)

Εντοπίστηκαν ίχνη συνείδησης σε ασθενείς «φυτά». Scientists find ‘hidden brain signatures’ of consciousness in vegetative state patients

Αριστερά και στο μέσο της εικόνας απεικονίζονται τα εγκεφαλικά δίκτυα δύο ασθενών που βρίσκονται σε κατάσταση «φυτού» ενώ το τρίτο δεξιά στην εικόνα είναι το εγκεφαλικό δίκτυο ενός υγιούς ατόμου. Το δίκτυο του πρώτου ασθενούς δείχνει μια μικρή δραστηριότητα ενώ του δεύτερου παρόμοια με εκείνη του υγιούς ατόμου. Brain networks in two behaviourally-similar vegetative patients (left and middle), but one of whom imagined playing tennis (middle panel), alongside a healthy adult (right panel). Credit: Srivas Chennu

Επιστήμονες στη Βρετανία ανακάλυψαν κρυφές «υπογραφές» της συνείδησης σε ανθρώπους που βρίσκονται εδώ και χρόνια σε κατάσταση «φυτού». Αυτό δείχνει ότι οι ασθενείς - φυτά μπορεί να είναι πιο συνειδητοί για τον κόσμο γύρω τους από ό,τι νομίζουμε έως τώρα, κάτι που τα τελευταία χρόνια έχουν δείξει και άλλες έρευνες ότι μπορεί να συμβαίνει.

Η ανακάλυψη

Οι ερευνητές εικάζουν ότι έχουν κάποια αντίληψη για το περιβάλλον που βρίσκονται. Panels depict weighted connectivity networks averaged by group, for frequency bands of interest. In each network, the size of a node is proportional to its degree, and the thickness of an edge to its dwPLI weight. Modules identified by the Louvain algorithm are indicated by colour. For visual clarity, of the strongest 30% of edges, only the intra-modular edges are plotted. In the alpha band (panel C), healthy networks were characterised by a predominance of long-range frontoparietal modules. Patient alpha networks consisted of weaker, spatially localised modules. In contrast, patients had stronger structured connectivity within broadly synchronised modules in the delta and theta bands (panels A and B). doi:10.1371/journal.pcbi.1003887.g002

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον δρ. Σρίβας Τσενού του Τμήματος Κλινικών Νευροεπιστημών του Πανεπιστημίου Κέμπριτζ, μελέτησαν 32 ασθενείς, από τους οποίους οι 13 σε φυτική κατάσταση, καταγράφοντας την ηλεκτρική δραστηριότητα των νευρώνων του εγκεφάλου τους μέσω ηλεκτροδίων που είχαν εφαρμοστεί στο κρανίο τους (ηλεκτροεγκεφαλογράφημα).

Οι επιστήμονες συνέκριναν στη συνέχεια τα «μοτίβα» της ηλεκτρικής δραστηριότητας των ασθενών - φυτών με τα αντίστοιχα άλλων υγιών ατόμων. Αποκάλυψαν έτσι ότι οι τέσσερις από τους 13 ασθενείς - φυτά εμφάνιζαν ηλεκτρικές «υπογραφές» παρόμοιες με εκείνες των υγιών ανθρώπων, πράγμα που υποδηλώνει ότι είχαν μια μορφή συνείδησης, η οποία πιθανότατα επέτρεπε τη δημιουργία συνειδητών σκέψεων και φαντασίας.

Σε επόμενο στάδιο, οι ερευνητές εξέτασαν με την τεχνική της μαγνητικής απεικόνισης τους εγκέφαλους αυτών των τεσσάρων ασθενών, από τους οποίους ζητήθηκε να φανταστούν ότι παίζουν τένις. Τρεις από τους τέσσερις ασθενείς φάνηκε ότι όντως κατάλαβαν τι τους ζητήθηκε, καθώς ενεργοποιήθηκε εκείνη η περιοχή του εγκεφάλου τους, η οποία, όπως έχουν δείξει προηγούμενες έρευνες, εμπλέκεται στον σχεδιασμό των κινήσεων.

«Τα ευρήματά μας δείχνουν ότι μερικά εγκεφαλικά δίκτυα που υποστηρίζουν τη συνείδηση στους υγιείς ενηλίκους, μπορεί να έχουν διατηρηθεί σε έναν αριθμό ανθρώπων σε μόνιμη κατάσταση φυτού», δήλωσε ο Σρίβας Τσενού.

Το τεστ

Scientists in Cambridge have found hidden signatures in the brains of people in a vegetative state, which point to networks that could support consciousness even when a patient appears to be unconscious and unresponsive. The study could help doctors identify patients who are aware despite being unable to communicate. Credit: agsandrew/Shutterstock.com

Μέχρι σήμερα οι γιατροί θεωρούν ότι οι άνθρωποι - φυτά (συνήθως λόγω κάποιου σοβαρού εγκεφαλικού τραύματος), οι οποίοι μπορούν να βρίσκονται σε αυτή την κατάσταση για πολλά χρόνια, δεν έχουν καμία επίγνωση για τον κόσμο, αν και περιστασιακά μπορεί να ανοίγουν τα μάτια τους και να κοιτάνε γύρω τους, χωρίς όμως να αντιδρούν στα ερεθίσματα ή να κάνουν την παραμικρή κίνηση.

Η νέα έρευνα θα βοηθήσει τους γιατρούς να ξεχωρίζουν εκείνους τους ασθενείς που, αν και δεν μπορούν να επικοινωνήσουν με τους γύρω τους, στην πραγματικότητα έχουν μια συνείδηση για το τι συμβαίνει στο περιβάλλον τους. Στόχος είναι να αναπτυχθεί τελικά ένα διαγνωστικό τεστ που θα κάνει διάκριση ανάμεσα στους ασθενείς σχετικά με το κατά πόσο μια «σπίθα» συνείδησης υπάρχει ακόμη στο νου τους. Η νέα μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «PLoS Computational Biology».

Reference: Chennu S et al. Spectral Signatures of Reorganised Brain Networks in Disorders of Consciousness. PLOS Computational Biology; 16 Oct 2014 

«Πρωτογαλαξία» ανακάλυψε το Hubble. NASA’s Hubble Finds Extremely Distant Galaxy through Cosmic Magnifying Glass

Στην φωτογραφία εικονίζεται το σμήνος Abell 2744 που χρησιμοποιήθηκε ως βαρυτικός φακός και στα κουτάκια σημειώνεται ο πανάρχαιος γαλαξίας. The mammoth galaxy cluster Abell 2744 is so massive that its powerful gravity bends the light from galaxies far behind it, making these otherwise unseen background objects appear larger and brighter than they would normally. Image Credit: NASA, J. Lotz, (STScI)

Μια ακόμη εντυπωσιακή ανακάλυψη έκανε το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. Εντόπισε ένα από τους πρώτους γαλαξίες που δημιουργήθηκαν στο Σύμπαν.

Πανάρχαιος

Δημιουργήθηκε όταν το Σύμπαν ήταν ακόμη σε βρεφική ηλικία. This image, taken with the NASA/ESA Hubble Space Telescope, shows one of three images of the same very distant galaxy whose light has taken 13 billion years to reach us. The galaxy has been magnified and multiply imaged by the lensing effect of the galaxy cluster Abell 2744. By measuring the angular separations between the three magnified images of the galaxy a team of astronomers were able to further constrain their measurement of the galaxy’s distance from Earth. Much like using your camera to focus on an object, and then reading its distance from you on the lens focus ring. This makes this possibly the most reliable distance measurement yet of an object that existed in the Universe’s formative years. Credit: NASA, ESA. Acknowledgement: A. Zitrin (California Institute of Technology, USA)

Διεθνής ομάδα ερευνητών με επικεφαλής τον Αντι Ζίτριν του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Καλιφόρνια (Caltech) εντόπισαν τον γαλαξία χρησιμοποιώντας τη μέθοδο του βαρυτικού φακού. Πρόκειται για ένα μικρό γαλαξία με διάμετρο μόλις 850 ετών φωτός και ιδιαίτερα αμυδρή φωτεινότητα. Ο δικός μας γαλαξίας υπολογίζεται ότι έχει έκταση 100 χιλιάδων ετών φωτός. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ερευνητών ο γαλαξίας αυτός δημιουργήθηκε πριν από περίπου 13,3 δισ. έτη δηλαδή μόλις 500 εκ. έτη μετά τη γέννηση του Σύμπαντος.

Μέχρι σήμερα έχουν εντοπιστεί περίπου δέκα γαλαξίες ανάλογης ηλικίας και όπως είναι ευνόητο αυτή η νέα ανακάλυψη θα προσφέρει καινούργια δεδομένα για την ύπαρξη και εξέλιξη των γαλαξιών αλλά και του Σύμπαντος. Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Astrophysical Journal Letters».

Η τεχνική

Simulated gravitational lensing (black hole going past a background galaxy).

Η μέθοδος του βαρυτικού φακού (ή μικροφακού) που αναπτύχθηκε πρόσφατα και έχει συμβάλει πολύ στη διαστημική εξερεύνηση τα τελευταία χρόνια. Η τεχνική βασίζεται σε ένα φαινόμενο που προβλέπεται από τη Γενική θεωρία της Σχετικότητας, και βρίσκει εφαρμογή κυρίως στην αναζήτηση πλανητών. Οι ερευνητές επικεντρώνουν την προσοχή τους όταν ένα άστρο περνάει μπροστά από ένα άλλο, πιο μακρινό άστρο.

Κατά το πέρασμα αυτό το βαρυτικό πεδίο του πιο κοντινού άστρου – το οποίο σύμφωνα με τη Γενική Σχετικότητα κάμπτει τον περιβάλλοντα χωροχρόνο – διαθλά το φως του πιο μακρινού άστρου λειτουργώντας σαν μεγεθυντικός φακός μέσα από τον οποίο το άστρο και οι πλανήτες που κινούνται γύρω από αυτό γίνονται ορατά από τη Γη.

Το αποτέλεσμα είναι να αυξάνει το μέγεθος και η φωτεινότητα ενός κοσμικού σώματος ως και 20 φορές. Η ίδια μέθοδος χρησιμοποιείται και για τον εντοπισμό πολύ μακρινών γαλαξιών. Χρησιμοποιούνται ως βαρυτικοί φακοί πολύ μεγάλοι γαλαξίες οι οποίοι στρεβλώνουν και μεγεθύνουν το φως των γαλαξιών που βρίσκονται σε πιο μακρινές αποστάσεις

Ο... φακός

This image of Abell 2744 is the first to come from Hubble's Frontier Fields observing programme, which is using the magnifying power of enormous galaxy clusters to peer deep into the distant Universe. Abell 2744, nicknamed Pandora's Cluster, is thought to have a very violent history, having formed from a cosmic pile-up of multiple galaxy clusters. Abell 2744 is the first of six targets for an observing programme known as Frontier Fields. This three-year, 840-orbit programme will yield our deepest views of the Universe to date, using the power of Hubble to explore more distant regions of space than could otherwise be seen, by observing gravitational lensing effects around six different galaxy clusters. Credit: NASA, ESA, and J. Lotz, M. Mountain, A. Koekemoer, and the HFF Team (STScI

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν για την ανακάλυψη του αρχαίου γαλαξία ως μεγεθυντικό φακό ένα μακρινό γαλαξιακό σμήνος, το Abell 2744. Το σμήνος αυτό βρίσκεται σε απόσταση περίπου 3,5 δισ. έτη φωτός από εμάς και είναι ευρύτερα γνωστό  ως «Σμήνος της Πανδώρας». Πρόκειται στην πραγματικότητα για τέσσερα γειτονικά σμήνη γαλαξιών με συνολική έκταση άνω των δύο εκατομμυρίων ετών φωτός.