Ελένη Μερκενίδου, Άτιτλο (Το παθιασμένο φιλί μιας φόνιας τελετουργίας...)

Edvard Munch, The Kiss, 1897.

[...]

Το παθιασμένο φιλί μιας φόνιας τελετουργίας, όπου καμιά φυσιολογία δεν έχει σημασία. Τα σαπισμένα στόματα, τα δύσοσμα σάλια, αναδίδουν μονάχα το πάθος της διαιώνισης. Το είδος ανθίσταται μέσα μου, για να περάσει τον αιώνα, ερωτεύεται τον πιθανό του θάνατο. Τον αδιέξοδο. Τον στοιχειωμένο.

Θα κινούμαι μοιραία — ένα περίστροφο κίνημα — στην απόσταση της ύλης μου από το θεό της. Στη θετικότητα της θέωσης, την ερημιά της ερήμωσης νιώθοντας, κρύβομαι εκεί που η νύχτα μαζεύεται στο φεγγάρι της να σε βλάψει. Θίγεται το σκοτάδι — εγώ, για να με νικήσεις και να φυλάγομαι, με την ευθιξία του προσφερόμενου. Ο φόβος του φόβου, σαν όμαιμο νόημα, πλάθει ένα ζώο συντροφικό, εσένα, και το ρίχνει στη σκιά μου.

Διπλώνομαι. Να σ' αποθηκεύσω. Και γιατί αυτό το ταπεινό μερίδιο πρέπει να σκύψει στην καρδιά. Σα μοναξιά απ' τη μοναδικότητα — η ελευθερία. Από ελευθερία αφανίστηκε ο λαός μου.

Φίλησέ με σάπια, εδώ που είμαι όλοι μαζί οι κατακτημένοι, στα εύσημα της άλωσης, όλοι μαζί οι ανώφελοι.

Pablo Picasso, The Kiss, 1969.

[...]

Από τη συλλογή «Αντέρως η ερημιά» (1990)

Ελένη Μερκενίδου

Παρακολουθώντας την έκρηξη καινοφανούς αστέρα. Astronomers image the exploding fireball stage of a nova

Οι εκρήξεις καινοφανών αστέρων είναι σχετικά σπάνια φαινόμενα, τα οποία προκαλούνται από λευκούς νάνους, δηλαδή τα ουράνια σώματα στα οποία εξελίσσονται οι αστέρες σχετικά μικρής μάζας, μετά τον «θάνατό» τους. Astronomers have reported near-infrared interferometric measurements of the angular size of Nova Delphini 2013, starting one day after the explosion and continuing with extensive time coverage during the first 43 days. The image shows Tycho’s supernova remnant. Image credit: X-ray – NASA / CXC / SAO; infrared – NASA / JPL-Caltech; optical – MPIA / Calar Alto / O.Krause et al.

Αστρονόμοι από το πανεπιστήμιο της Georgia στις ΗΠΑ, χρησιμοποιώντας την διάταξη τηλεσκοπίων CHARA (Center for High Angular Resolution Astronomy) κατέγραψαν με εξαιρετική λεπτομέρεια την εξέλιξη της έκρηξης ενός καινοφανούς αστέρα, που πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2013 στον αστερισμό του Δελφίνου.

Τα δεδομένα αυτών των παρατηρήσεων μελετήθηκαν από 37 ερευνητές υπό την καθοδήγηση του αστρονόμου Gail Schaefer και δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Nature [The expanding fireball of Nova Delphini 2013].

Astronomers have observed the expanding thermonuclear fireball from a nova that erupted last year in the constellation Delphinus with unprecedented clarity. Last year, on Aug. 14, Japanese amateur astronomer Koichi Itagaki discovered a "new" star, promptly named Nova Delphinus 2013. Credit: Jimmy Westlake, Colorado Mountain College via Wikimedia Commons

Στις 14 Αυγούστου του 2013, ο ερασιτέχνης αστρονόμος Koichi Itagaki ανακάλυψε ένα “νέο” άστρο. Επρόκειτο για τον υπερκαινοφανή αστέρα που ονομάστηκε Nova Delphinus 2013 και προέκυψε από την έκρηξη ενός λευκού νάνου.

Ο λευκός νάνος αποτελεί το τελευταίο στάδιο ενός άστρου μικρής σχετικά μάζας, που έχει καταναλώσει τα πυρηνικά του καύσιμα. Αν όμως ένας λευκός νάνος σχηματίζει διπλό σύστημα με έναν άλλο «ενεργό» αστέρα, τότε υδρογόνο που προέρχεται από το άστρο-συνοδό συσσωρεύεται στην επιφάνεια του λευκού νάνου. Το αποτέλεσμα της συσσώρευσης αυτής είναι μια βίαιη έκρηξη – και η δημιουργία του λεγόμενου καινοφανούς αστέρα.

Καθώς ο λευκός νάνος ρουφά μέσω της βαρυτικής έλξης αργά αλλά σταθερά υδρογόνο από τον συνοδό του, δημιουργείται ένας “ωκεανός” υδρογόνου στην επιφάνειά του, με πάχος περίπου 200 μέτρων. Εξαιτίας της πίεσης που αναπτύσσεται λόγω της τεράστιας βαρύτητας στην επιφάνεια του λευκού νάνου, στο κάτω μέρος του στρώματος υδρογόνου προκαλείται θερμοπυρηνική σύντηξη του υδρογόνου.

Δημιουργείται δηλαδή μια αστρική βόμβα υδρογόνου. Η βίαιη εκτόνωση που ακολουθεί ονομάζεται έκρηξη του καινοφανούς αστέρα. Το φως που παράγεται από την έκρηξη υπερβαίνει σημαντικά την φωτεινότητα των κανονικών άστρων και μπορεί να παρατηρηθεί ακόμα και με γυμνό μάτι. Μετά από μερικές εβδομάδες το φαινόμενο εξασθενεί και ο καινοφανής αστέρας εξαφανίζεται.

Time evolution of the two-component model of Nova Delphini 2013; the time since the explosion (in days) is indicated in each panel; intensity refers to the flux per unit area. Image credit: G. H. Schaefer et al.

15 ώρες μετά την ανακάλυψη του Nova Del 2013 και μέσα σε 24 ώρες από την έκρηξη, οι αστρονόμοι της διάταξης CHARA μέτρησαν το μέγεθος και το σχήμα της (για πρώτη φορά μελετήθηκε έκρηξη καινοφανούς σε τόσο πρώιμο στάδιο). Οι παρατηρήσεις τους συνεχίστηκαν για 27 νύχτες στη διάρκεια των επόμενων δυο μηνών.

Ο καινοφανής απέχει απόσταση 14800 έτη φωτός από μας, οπότε μπορούμε να πούμε ότι η έκρηξη πραγματοποιήθηκε πριν από 15000 χρόνια περίπου.

Στις πρώτες παρατηρήσεις που έγιναν, η πύρινη σφαίρα της έκρηξης είχε μέγεθος συγκρίσιμο με την τροχιά της Γης γύρω από τον Ήλιο, ενώ μετά από 43 μέρες είχε επεκταθεί 20 φορές επιπλέον, με μια ταχύτητα μεγαλύτερη των 600 χιλιομέτρων ανά δευτερόλεπτο, φθάνοντας στο μέγεθος της τροχιάς του Ποσειδώνα γύρω από τον Ήλιο – τον τελευταίο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος.

Animation of Fireball expansion.

Χιλιάδες καινοφανείς αστέρες έχουν καταγραφεί από το 1670. Μόνο όμως την τελευταία δεκαετία έγινε δυνατή η λεπτομερής καταγραφή των σταδίων της έκρηξης. Και η καταγραφή του Nova Del 2013 μας αποκαλύπτει με πρωτόγνωρη λεπτομέρεια το πως εξελίσσεται η έκρηξη ενός καινοφανούς αστέρα.

Καλλιόπη Εξάρχου, Λόγος ύπαρξης

Rembrandt, La Fiancée juive, The Been engaged Jewish one, 1667, 121,5x155,5 cm.

Όταν σου λέω

ότι στη φουσκωμένη φλεβίτσα του χεριού σου

βρίσκει λόγο ύπαρξης

το χάδι μου

δεν με πιστεύεις  

Rembrandt, La Fiancée juive, détail.

Τότε γιατί  ξανακυλά στα μέρη της

κάθε φορά 

που λιποτακτεί

απ’ την αδράνεια των αγαλμάτων;

Auguste Rodin, Le Baiser, 1882. Marble, 181.5 cm × 112.5 cm × 117 cm, Paris, Musée Rodin.

Le Baiser de Rodin, détail.

Καλλιόπη Εξάρχου, Οκτώβριος 2014

Σε αυτόν τον πλανήτη η διάρκεια του έτους αλλάζει συνεχώς. Planet discovered that won't stick to a schedule

Ο πλανήτης PH3c επιταχύνεται ή επιβραδύνεται καθώς κινείται γύρω από το μητρικό άστρο του. For their latest discovery, astronomers have found a low-mass, low-density planet with a punctuality problem. The new planet, called PH3c, is located 2,300 light years from Earth and has an atmosphere loaded with hydrogen and helium. Its inconsistency kept it from being picked up by automated computer algorithms that search stellar light curves and identify regular dips caused by objects passing in front of stars. (Illustration by Michael S. Helfenbein)

Είναι ίσως το πιο ασυνεπές ουράνιο σώμα που έχει ανακαλυφθεί ως σήμερα, με την Πρωτοχρονιά να έρχεται σε διαφορετική ημερομηνία κάθε χρόνο: η διάρκεια του έτους αλλάζει διαρκώς σε έναν μικρό πλανήτη που εντοπίστηκε σε απόσταση 2.300 ετών φωτός από τη Γη.

O πιο ιδιαίτερος

Silhouette of telescope (stock image). Not only did Planet Hunters spot PH3c, but the discovery also enabled astronomers to better characterize two other planets -- one on each side of PH3c. An outer planet, PH3d, is slightly larger and heavier than Saturn, for example. An inner planet, PH3b, may have a rocky composition, like Earth. Credit: © Tryfonov / Fotolia

Πολλοί από εξωπλανήτες που έχουν ανακαλυφθεί ως σήμερα βρέθηκαν από αλγόριθμους που αναλύουν αυτόματα τις παρατηρήσεις τηλεσκοπίων. Λόγω της ιδιαιτερότητάς του, όμως, ο ασυνήθιστος πλανήτης PH3c απέφευγε μέχρι σήμερα τον εντοπισμό. Το ασυνεπές σώμα ανακαλύφθηκε χάρη στο Planet Hunters, ένα ερευνητικό πρόγραμμα των πανεπιστημίων του Γέιλ και της Οξφόρδης, το οποίο ζητά τη βοήθεια εθελοντών από όλο τον κόσμο για την ανάλυση των δεδομένων του εξειδικευμένου τηλεσκοπίου Kepler. O ιστότοπος των «κυνηγών εξωπλανητών» βρίσκεται ΕΔΩ: www.planethunters.org.

Μέχρι σήμερα, περισσότεροι από 300.000 χρήστες του Διαδικτύου έχουν προθυμοποιηθεί να βοηθήσουν. Στόχος είναι να αναγνωρίζουν την αμυδρή εξασθένιση της λάμψης μακρινών άστρων όταν περνούν από μπροστά τους πλανήτες. Οι εθελοντές του προγράμματος εντόπισαν τα ίχνη του PH3c, ο οποίος εκτιμάται ότι έχει μικρή μάζα, χαμηλή πυκνότητα και διαθέτει ατμόσφαιρα πλούσια σε υδρογόνο και ήλιο.

Η κίνηση του

Η μεταβολή λαμπρότητας του μητρικού άστρου όταν διέρχεται από μπροστά του ο πλανήτης PH3c.

Η περίοδος της περιφοράς του γύρω από το μητρικό άστρο, δηλαδή η διάρκεια του έτους του, μεταβάλλεται δραματικά λόγω της βαρυτικής επίδρασης γειτονικών πλανητών, οι οποίοι τον επιταχύνουν ή τον επιβραδύνουν. «Στην περίπτωση της Γης, οι επιδράσεις αυτές είναι πολύ μικρές, της τάξης του ενός δευτερολέπτου το χρόνο» εξηγεί ο Τζόζεφ Σμιτ του Γέιλ, πρώτος συγγραφέας της δημοσίευσης στην επιθεώρηση «The Astrophysical Journal». «Στην περίπτωση του PH3c, η τροχιακή περίοδος άλλαξε κατά 10,5 ώρες σε μόλις 10 περιφορές» επισημαίνει.

Η ανακάλυψη του PH3c επέτρεψε στους αστρονόμους να χαρακτηρίσουν δύο ακόμα πλανήτες στο ίδιο σύστημα, τον εξώτερο πλανήτη PH3d, ελαφρώς μεγαλύτερο από τον Κρόνο, και τον εσώτερο πλανήτη PH3b, o οποίος είναι πιθανώς βραχώδης όπως η Γη. Και σε αυτές τις περιπτώσεις η τροχιακή περίοδο αλλάζει, όχι όμως τόσο απότομα όσο στον ενδιάμεσο πλανήτη PH3c.

Το εντυπωσιακό είναι ότι η διάρκεια του έτους στον εξώτερο πλανήτη είναι 1,9 φορές μεγαλύτερη από ό,τι στον μεσαίο πλανήτη, και το έτος του μεσαίου πλανήτη είναι 1,9 φορές μεγαλύτερο σε σχέση με τον εσώτερο πλανήτη. Όπως λέει ο Σμιντ, «δεν γνωρίζουμε αν πρόκειται για σύμπτωση, ή αν πρόκειται να μας δώσει πληροφορίες για το πώς σχηματίστηκαν αυτοί οι πλανήτες.»

Η Γη γεννήθηκε... βρεγμένη. New Study Finds Oceans Arrived Early to Earth

Καλλιτεχνική απεικόνιση του πρώιμου ηλιακού μας συστήματος. Η λευκή διακεκομμένη γραμμή εκφράζει την μετάβαση από το θερμότερο εσωτερικό ηλιακό σύστημα, όπου ο πάγος δεν είναι σταθερός (καφέ) προς το εξώτερο ηλιακό σύστημα όπου το παγωμένο νερό είναι σταθερό (μπλε). Οι ανθρακούχοι χονδρίτες (ένθετο) θεωρούνται ως η πιθανότερη πηγή του νερού, δεδομένου ότι η Γη γεννήθηκε από τη συσσωμάτωσή τους. In this illustration of the early solar system, the dashed white line represents the snow line—the transition from the hotter inner solar system, where water ice is not stable (brown) to the outer Solar system, where water ice is stable (blue). Two possible ways that the inner solar system received water are: water molecules sticking to dust grains inside the "snow line" (as shown in the inset) and carbonaceous chondrite material flung into the inner solar system by the effect of gravity from protoJupiter. With either scenario, water must accrete to the inner planets within the first ca. 10 million years of solar system formation. (Illustration by Jack Cook, Woods Hole Oceanographic Institution)

Πολλοί πλανητολόγοι πιστεύουν ότι η Γη γεννήθηκε στεγνή, και απέκτησε τους ωκεανούς της εκατομμύρια χρόνια αργότερα. Μια νέα μελέτη στην επιθεώρηση «Science» καταλήγει τώρα σε διαφορετική απάντηση. Η Γη γεννήθηκε βρεγμένη, ως προϊόν της συσσωμάτωσης αστεροειδών που περιείχαν μεγάλες ποσότητες νερού, λένε οι ερευνητές του Ωκεανογραφικού Ινστιτούτου του Γουντς Χολ στη Μασαχουσέτη. 

Adam Sarafian, lead author of the paper and a MIT/WHOI Joint Program student in the WHOI Geology and Geophysics Department, preps samples in Sune Nielsen's NIRVANA clean lab to remove all contamination from the surface prior to analysis. (Photo by Jayne Doucette, Woods Hole Oceanographic Institution)

«Η απάντηση σε ένα από τα πιο βασικά ερωτήματα είναι ότι οι ωκεανοί μας ήταν ανέκαθεν εδώ. Δεν τους αποκτήσαμε από κάποια μεταγενέστερη διαδικασία, όπως ήταν αποδεκτό ως σήμερα» σχολιάζει ο Άνταμ Σαράφιαν, πρώτος συγγραφέας της δημοσίευσης.

H πηγή

A closeup of meteorite samples from the asteroid 4-Vesta after analysis in the Northeast National Ion Microbe Facility—a state-of-the-art national facility that utilizes secondary ion mass spectrometers. (Photo by Jayne Doucette, Woods Hole Oceanographic Institution)

Η ερευνητική ομάδα θεωρεί πιθανότερη πηγή νερού τους ανθρακούχους χονδρίτες, την πιο αρχέγονη ομάδα αστεροειδών και μετεωριτών, οι οποίοι γεννήθηκαν πριν το σχηματισμό των πλανητών και περιέχουν σημαντικές ποσότητες νερού. Σύμφωνα με τη νέα μελέτη, οι αστεροειδείς αυτοί ήταν βασικό συστατικό για το σταδιακό σχηματισμό της Γης, και περιείχαν το μεγαλύτερο μέρος του νερού της.

Για να προσδιορίσουν την προέλευση του νερού στα διάφορα σώματα του Ηλιακού Συστήματος, οι επιστήμονες συνήθως μετρούν την αναλογία δύο σταθερών ισοτόπων του υδρογόνου, του δευτερίου και του τριτίου. Η αναλογία αυτή ποικίλει σε διαφορετικές ζώνες του Ηλιακού Συστήματος. Η τελευταία ανάλυση έδειξε ότι η αναλογία των ισοτόπων είναι ίδια στη Γη και τους ανθρακούχους μετεωρίτες.

Είναι επίσης ίδια και σε μετεωρίτες που προέρχονται από τον αστεροειδή Εστία, ο οποίος πιστεύεται σχηματίστηκε στην ίδια ζώνη του Ηλιακού Συστήματος με τη Γη. Η διαπίστωση αυτή, σε συνδυασμό με μετρήσεις των ισοτόπων αζώτου, υποδεικνύει τους ανθρακούχους χονδρίτες ως πιθανότερη πηγή του νερού. Η Γη γεννήθηκε από τη συσσωμάτωση τέτοιων σωμάτων, οπότε «πρέπει να σχηματίστηκε ως υγρός πλανήτης με νερό στην επιφάνειά του», λέει ο Χορστ Μάρσαλ του Γουντς Χολ, μέλος της ερευνητικής ομάδας.

Η άλλη άποψη

Σύμφωνα με την αντίπαλη θεωρία, η νεογέννητη Γη ήταν υπερβολικά ζεστή για να συγκρατήσει νερό στην επιφάνειά της -ακόμα και αν υπήρχε νερό, πρέπει χάθηκε στο Διάστημα πολύ σύντομα. Το νερό πρέπει επομένως να ήρθε αργότερα, πιθανώς από την πρόσκρουση κομητών που αποτελούνται κυρίως από πάγο. Η επιβεβαίωση ή διάψευση αυτής της θεωρίας είναι αντικείμενο της ευρωπαϊκής αποστολής Rosetta, η οποία θα επιχειρήσει το Νοέμβριο την πρώτη προσεδάφιση σε κομήτη.

Νέα τρισδιάστατη αναπαράσταση της Αμφίπολης: Σύγκριση με Παρθενώνα, Γκίζα, Ταζ Μαχάλ. Stunning 3D Animation Takes You Inside the Amphipolis Tomb!

With all the hype surrounding the excavations currently under way at ancient Amphipolis, a group of graphic designers have created a 3D video which transports viewers to the tomb itself, giving them some indication of what the Kastra hill looks like from within. The designers have carefully digitized official photos released by the Ministry of Culture over the last few months. Their video offers a virtual tour, taking viewers from the outside of the monument up to the wall of the third chamber. With keyboard arrows, viewers can virtually wander around the Kasta hill – just as archaeologists do in reality. You can watch the 3D animation here.

Η ομάδα «Ancient Greece 3D» δημιούργησε το τριών λεπτών βίντεο, στο οποίο σε αργή κίνηση παρουσιάζεται ο τάφος, αρχής γενομένης από τις Σφίγγες και μετά στο εσωτερικό του, με τις Καρυάτιδες, το μοναδικής τέχνης ψηφιδωτό, καλύπτοντας από γωνιά σε γωνιά όλο το μνημείο. Στη συνέχεια, «βγαίνει» από το σύμπλεγμα και γίνεται η πρώτη σύγκριση σε μέγεθος από όλες τις οπτικές γωνίες με τον Παρθενώνα, τη Μεγάλη Σφίγγα της Γκίζας και τέλος με το Ταζ Μαχάλ της Ινδίας. Η ομάδα «Ancient Greece 3D» αποτελείται από τους Αποστόλη Θεωνά και Παναγιώτη Σταματόπουλο, οι οποίοι δημιούργησαν το βίντεο και το «έντυσαν» μουσικά με το «Great Drama» του Cyril Nikitin. Στο σχόλιο που συνοδεύει το βίντεο προτρέπουν τους χρήστες να δουν «το εσωτερικό του τύμβου στην παρούσα φάση του, με τις σφίγγες, τις Καρυάτιδες και το εκπληκτικό ψηφιδωτό. Η ανασκαφή είναι σε εξέλιξη». «Ελπίζουμε να το απολαύσετε τόσο όσο εμείς. Μην ξεχάσετε να ανοίξετε τα ηχεία σας!», συμπληρώνει το δίδυμο.

Αντρέ Μπρετόν, Rano Raraku

Eric Citerne, Greece in the storm, peinture aérosol et acrylique sur toile, 195 x 130 cm, 11/2011. (Engène Delacroix, "La Grèce sur les ruines de Missolonghi").

Τι ωραίος που είναι ο κόσμος

Ελλάς ουδέποτε υπήρξε

No pasarán – Δεν θα περάσουνε

Το άλογό μου συντυχαίνει στον κρατήρα μέσα το ράμφισμά του

Άνθρωποι-πουλιά κολυμβητές καμπύλοι

Γυρνοβολούν οληώρα στο κεφάλι μου επειδή

Είμαι κι εγώ

Αυτός που είμαι εκεί

Κατά τα τρία τέταρτα χωμένος κάπου

Να κατευχαριστιέμαι με τους εθνολόγους

Μες στη φιλική νυχτιά του Νότου

Δεν θα περάσουνε – No pasarán

Ο κάμπος είναι απέραντος

Αυτοί που προελαύνουν είναι γελοίοι

Οι ψηλές εικόνες έχουν πλέον καταπέσει.

M.C. Escher, Doric Columns, 1945.

Μετάφραση: Γιώργος Κεντρωτής

André Breton, Rano Raraku

Eugène Delacroix, La Grèce sur les ruines de Missolonghi, 1826. Huile sur Toile, 209x147 cm.

Que c'est beau le monde

La Grèce n'a jamais existé

Ils ne passeront pas

Mon cheval trouve son picotin dans le cratère

Des hommes-oiseaux des nageurs courbes

Volètent autour de ma tête car

C'est moi aussi

Qui suis là

Aux trois quarts enlisé

Plaisantant les ethnologues

Dans l'amicale nuit du Sud

Ils ne passeront pas

La plaine est immense

Ceux qui s'avancent sont ridicules

Les hautes images sont tombées.

Albert Birkle, Crucifixion, 1921.

André Breton at l'Exposition Internationale du Surréalisme in 1947.

Ο Αντρέ Μπρετόν γεννήθηκε το 1896 στο Τενσερμπέ (Ορν) και πέθανε το 1966 στο Παρίσι. Σπούδασε στην Ιατρική Σχολή. Το 1919 ίδρυσε με τον Σουπό και τον Αραγκόν το περιοδικό "Litterature". Η ομάδα του περιοδικού ξεκίνησε την ντανταϊστική δραστηριότητα. Το 1922 ήρθε σε ρήξη με το κίνημα και το 1924 δημοσίευσε το "Μανιφέστο του υπερρεαλισμού". Ποιητής και δοκιμιογράφος, υπήρξε ο κυριότερος θεωρητικός του σουρεαλισμού και το έργο του επηρέασε στην επανεξέταση των θεμάτων της σύγχρονης τέχνης, λογοτεχνίας και αισθητικής.