Εντυπωσιακό ψηφιδωτό στην Πλωτινόπολη Διδυμοτείχου. Impressive mosaic in Didymoteicho came to light

Νέα αρχαιολογικά ευρήματα που εντυπωσιάζουν ως κομψοτεχνήματα υψηλής καλλιτεχνικής αρτιότητας, ήρθαν στο φως στο μεγάλο ψηφιδωτό δάπεδο, στο ρωμαϊκό λουτρό της ανασκαφής στην Πλωτινόπολης Διδυμοτείχου. Another impressive mosaic, but this time on the floor of a Roman bath, has been discovered by Greek archaeologists during the excavations near the city of Didymoteicho in northeastern Greece, which was called Plotinopolis in Roman times.

Δίχως τέλος είναι ο αρχαιολογικός πλούτος της χώρας. Και μπορεί η Αμφίπολη να μονοπωλεί το ενδιαφέρον, δεν εδρεύει όμως μόνο εκεί ανασκαφική ομάδα που φέρνει στο φως ευρήματα που προκαλούν θαυμασμό. Το ίδιο συμβαίνει και αλλού, με τελευταίο παράδειγμα την Πλωτινόπολη Διδυμοτείχου.

Ανασκαφή Πλωτινόπολης Διδυμοτείχου Έβρου

Ανασκαφή Πλωτινόπολης Διδυμοτείχου Έβρου. Τοπογραφική αποτύπωση του ανασκαμμένου χώρου. Copyright: ΥΠΠΟ/ΙΘ΄ ΕΠΚΑ

Στη ΝΑ πλευρά του Διδυμοτείχου υπάρχει ο λόφος της Αγίας Πέτρας, που έχει ταυτιστεί από τον Καθηγητή Γ. Μπακαλάκη με την Πλωτινόπολη. Πρόκειται για μία ρωμαϊκή πόλη που ιδρύθηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Τραϊανό, ο οποίος της έδωσε το όνομα της γυναίκας του Πλωτίνης. Πριν από τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο διαπιστώθηκε ότι ο λόφος αυτός, με τη στρατηγική θέση, παρουσιάζει αρχαιολογικό ενδιαφέρον.

Η χρυσή προτομή του Σεπτίμιου Σεβήρου που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κομοτηνής.

Το 1965, κατά την κατασκευή χαρακώματος από στρατιώτες, βρέθηκε η χρυσή σφυρήλατη προτομή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σεβήρου (193-211 μ.Χ.). Συστηματική ανασκαφική έρευνα πραγματοποιήθηκε στην Αγία Πέτρα από τη ΙΘ΄ ΕΠΚΑ το καλοκαίρι του 1977 και στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Το φθινόπωρο του 1996 ξανάρχισαν οι ανασκαφές στην Πλωτινόπολη.

Υπόκαυστο (από Νότια). Copyright: ΥΠΠΟ/ΙΘ΄ ΕΠΚΑ

Η ανασκαφική έρευνα πραγματοποιείται στο μέσον περίπου της ανατολικής ομαλής πλαγιάς του λόφου, απέναντι ακριβώς από τον ποταμό Έβρο, στην περιοχή όπου στα μέσα της δεκαετίας του ’80 ανασκάφηκε κτήριο με ψηφιδωτά δάπεδα. Ανασκάφηκαν λείψανα κτηρίων, τα οποία μαζί με το κτήριο με τα ψηφιδωτά φαίνεται να ανήκουν σε ένα μεγάλο κτηριακό συγκρότημα. Ο χώρος βρισκόταν σε χρήση από τον 2ο μέχρι το τέλος του 6ου αι. μ.Χ. Επίσης αποκαλύφθηκε δάπεδο κτηρίου ρωμαϊκών χρόνων και αγωγός. Βόρεια του κτηρίου αποκαλύφθηκε υπόκαυστο, γεγονός που επιβεβαιώνει την αρχική υπόθεση ότι πρόκειται για λουτρό.

Το ψηφιδωτό του τρικλίνιου του ρωμαϊκού κτιρίου

Σιγά σιγά και παρά τις βεβηλώσεις των μεταγενέστερων φάσεων το ψηφιδωτό δάπεδο μας αποκαλύπτεται και μας δίνει την εντύπωση ότι αποτελεί έναν Άτλαντα μυθολογικών παραστάσεων και γεωμετρικών σχημάτων ιδιαίτερου συμβολισμού, που φιλοτέχνησαν οι καλλιτέχνες μετά από εντολή του ιδιοκτήτη του ρωμαϊκού κτιρίου. Δεν είναι υπερβολή, αν για την πλήρη αποκωδικοποίησή τους χρειαστεί ένα μεταπτυχιακό για να προσεγγίσουμε τα κρυμμένα μυστικά και μηνύματα των παραστάσεων και των σχημάτων.

They have so far discovered the images depicted on 90 square metres of the total area of 140 square metres, which is covered with mosaics. Archaeologists define the sea and mythical creatures depicted as very unusual for this region. The right side of the central scene depicts ichthyocentaurs, dolphins, the Nereids (sea nymphs in Greek mythology) and young Evros, the son of Thracian king Cassander, which today is also the name of the part of the River Maritsa that passes through Greece.

Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως νέες εντυπωσιακές παραστάσεις. Στα δυτικά της κεντρικής παράστασης, όπου κυριαρχούν ιχθυοκένταυροι, δελφίνια, Νηρηίδες, αλλά και ο νεαρός Έβρος, γιος του βασιλιά της Θράκης Κάσσανδρου, που αναδύεται από το νερό, αποκαλύφθηκε φέτος μία παράσταση με θαλάσσιο ίππο και δύο θεούς Έρωτες, που συμπληρώνουν διάχωρα με πτηνά και φυσικά μοτίβα. Ο ένας κρατάει τα χαλινάρια του ίππου και ο άλλος το κεφάλι του σε στάση «σκεπτόμενος».

The western part of the mosaic depicts geometric patterns, one of which is "Solomon’s cube" full of meanders, whereas there are two separate parts at the bottom, decorated with birds and natural motifs.

Στη νότια πλευρά της κεντρικής παράστασης αποκαλύφθηκαν Θαλάσσιος ίππος με έρωτα που κρατάει τα χαλινάρια του αλόγου ενώ βόρεια της κεντρικής παράστασης δυο διάχωρα με γεωμετρικό μοτίβο στο ένα και στο άλλο ο κόμβος του Σολομώντα που είναι εγγεγραμμένος σε πέλτες. Νότια της κεντρικής παράστασης αποκαλύφθηκαν άλλα δυο διάχωρα με πτηνά και φυτικά μοτίβα, τα οποία αποτελούν συνέχεια των πτηνών που αποκαλύφθηκαν κατά την ανασκαφική περίοδο του 2011. Πλωχμός περικλείει την κεντρική παράσταση και αποκαλύφθηκε τμήμα ενός διάχωρου όπου η παράσταση είναι κατεστραμμένη και δεν είναι δυνατόν να διακρίνουμε τι απεικονίζει. 

The middle part of the mosaic depicts a walrus and two figures of Eros. One of the men holds the reins of the walrus and the other rests his head on his hand in the pose of a "thinker". "This is an impressive composition that, upon being uncovered in its entirety, will present a "sea group" consisting of dolphins, Cupids, the Nereids who ride mythical sea creatures, and ichthyocentaurs and horses. Similar themes have been discovered in compositions in the region of Ostia in Italy and in the house with red pillars in Tunisia," Mateos Koutsoumanis, archaeologist from the regional office for prehistoric and classical ancient discoveries, told. 

«Είναι μια εντυπωσιακή παράσταση που όταν αποκαλυφθεί στο σύνολό της θα φέρει στο φως έναν ‘‘θαλάσσιο θίασο’‘, με δελφίνια, ερωτιδείς, Νηρηίδες, που ιππεύουν θαλάσσια μυθικά όντα, όπως ιχθυοκένταυρους και ίππους. Παρόμοια θέματα βρίσκουμε σε παραστάσεις στην Όστια της Ιταλίας, αλλά και την οικία των κόκκινων κιόνων στην Τυνησία», είπε ο επικεφαλής της ανασκαφής, αρχαιολόγος της ΙΘ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Ματθαίος Κουτσουμανής.

Το ρωμαϊκό ψηφιδωτό που αποκαλύπτεται στην Πλωτινόπολη.

Μέχρι στιγμής έχουν ανασκαφεί τα 90 από τα 140 τ.μ. του τεράστιου ψηφιδωτού δαπέδου με το εξαιρετικά ασυνήθιστο για την περιοχή θέμα, με τα θαλάσσια, μυθικά όντα. Το ψηφιδωτό χρονολογείται στο β’ μισό του 2ου μ.Χ. αιώνα και στις αρχές του 3ου μ.Χ. αιώνα και ανήκει σε triclinium (αίθουσα συνεστιάσεων με τρεις κλίνες) λουτρού.

Όσο προχωρά η ανασκαφή, οι αρχαιολόγοι καταλήγουν στο ότι το spa ήταν δημόσιο και δεν αποτελούσε τμήμα πολυτελούς έπαυλης, ενώ οι τοίχοι, καθώς επίσης τέσσερις λίθινοι τροχοί, αξίνες και λόγχες, που βρέθηκαν φέτος, αποδεικνύουν ότι στους παλαιοχριστιανικούς χρόνους (4ος-5ος αιώνας) λειτουργούσε εκεί εργαστήριο κεραμικής.

Το κτίριο ήταν σε συνεχή χρήση έως τον 7ο αιώνα, όπως μαρτυρά ένα νόμισμα του Φωκά (602 μ.Χ.), αρκετά παρακμασμένο ωστόσο τους τελευταίους αιώνες και μετά εγκαταλείφθηκε, όπως και ολόκληρη η πόλη. Σε κάποια φάση πιθανόν χρησιμοποιήθηκε εκτός από εργαστήριο κεραμικής και ως πιθεώνας, καθώς βρέθηκαν τεράστια πιθάρια αποθήκευσης σιτηρών.

Με τα νέα ευρήματα ο μυθολογικός κύκλος στην Πλωτινόπολη αποκτάει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Στο βιβλίο των μυθολογικών παραστάσεων και γεωμετρικών σχημάτων ιδιαίτερου συμβολισμού προστίθενται φέτος ο Θαλάσσιος ίππος με τον έρωτα να κρατάει τα χαλινάρια του, ένας έρωτας σκεπτόμενος, ένας μαίανδρος με παραλλαγή, δυο πουλιά με φυτικά μοτίβα, ένας πολύχρωμος κόμβος του Σολομώντα, ενώ η όλη παράσταση περικλείεται από βλαστόσπειρες και κισσόφυλλα, που μας προϊδεάζουν για τη λατρεία του Διόνυσου. Η Θρακική γη δεν μας έχει αποκαλύψει όλα τα μυστικά της για την Πλωτινόπολη. Η ανασκαφή μπορεί να εξελιχθεί σε μια από τις σημαντικότερες των τελευταίων ετών. Σ’ αυτό συνηγορεί η μέχρι τώρα πορεία των ανασκαφικών εργασιών με τα εντυπωσιακά ευρήματα.

Μεγάλη πρόκληση η ταυτοποίηση της μορφής του ήρωα – Θεού

Ο Απόλλωνας ή ο Διόνυσος στο ρωμαϊκό ψηφιδωτό της Πλωτινόπολης.

Η σύνθεση της παράστασης είναι μνημειώδης για τους συμβολισμούς της. Έχουμε τον ερωτιδέα, το δελφίνι, τον Τρίτωνα, τον δράκοντα, τον Ιχθυο-Κένταυρο, την κύρια μορφή του ήρωα-Θεού, η ταυτοποίηση της οποίας συνιστά για την αρχαιολογική έρευνα μια μεγάλη πρόκληση. Τα στοιχεία μας παραπέμπουν σε πολλές εκδοχές. Είναι ο Απόλλωνας; Είναι ο Ποσειδώνας; Είναι ο Έβρος; Ή ακόμη ο Διόνυσος με την καταλυτική επίδραση σε πανάρχαιες μορφές λατρείας που επιβιώνουν στο χώρο της Θράκης μέχρι τις μέρες μας; Ο κισσός που κυριαρχεί στο ψηφιδωτό είναι το ιερό φυτό του Διόνυσου. 

Τα γεωμετρικά διακοσμητικά θέματα και σύμβολα έλκουν την καταγωγή τους από προγενέστερες περιόδους. 

Το ίδιο ισχύει και το πουλί που αν επιβεβαιωθεί ότι είναι το αηδόνι, τότε μέσω αυτού έχουμε το συμβολισμό ενός από τους αρχαιότερους μύθους της ελληνικής μυθολογίας, της Πρόκνης και της Φιλομήλας, που είναι συγκλονιστικός με την καταγραφή αιματηρών τελετών ανθρωποθυσίας και ανθρωποφαγίας στον ελληνικό χώρο!

Ο ανθρωπομορφισμός με τις μορφές των Τριτώνων και των Κενταύρων είναι μια επιβίωση προγενέστερων θρησκευτικών και λατρευτικών δοξασιών. Η θεότητα του ποταμού Έβρου είναι ένα ακόμη θέμα προς διερεύνηση καθώς ως υδάτινος δρόμος διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο στη γεωγραφία και στην οικονομία της περιοχής και ασφαλώς στην ίδρυση της πόλης των Ρωμαϊκών χρόνων, όταν ο αυτοκράτορας της εποχής Σεπτήμιος Σεβήρος θεμελιώνει τη νέα πόλη προς τιμήν της συζύγου της Πλωτίνης σε μια στρατηγική τοποθεσία, σε ένα λόφο που επιτρέπει την εύκολη αμυντική οχύρωσή της και την πρόσβασή της σε δυο ποτάμια, αφού είναι πολύ κοντά στις εκβολές του Ερυθροποτάμου στον ποταμό Έβρο. Είναι προφανές ότι οι αρχαιολόγοι και οι λαογράφοι έχουν μπροστά τους πεδίο δόξης λαμπρό και σίγουρα πάνω σ’ αυτά και μόνο τα ευρήματα μπορούν να γίνουν στο μέλλον πολλές μεταπτυχιακές έρευνες.

Αττική επιτύμβια στήλη ήρθε στο φως στον Κεραμεικό. Attic funerary stele found at Kerameikos

Η επιτύμβια στήλη που αποκαλύφθηκε στη διάρκεια ανασκαφής του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αθηνών στον Κεραμεικό (φωτ. DAI Athen). Kerameikos: The grave stele was found during the excavation period of 2014. Photo credit: DAI Athen. During the ongoing excavations by the German Archaeological Institute of Athens at Kerameikos a fragment of a Classical period funerary stele was found. Excavations focus on a specific part of the ancient Iera Odos (Sacred Way), which led from Athens to Eleusis. The findspot lies a few meters towards the city, not far from the Sacred Gate, at the edge of the archaeological park. The fragment belongs to a grave stele with a family group. It depicts a seated woman and a little girl in the foreground and another woman along with a bearded man in the background.

Τμήμα επιτύμβιας στήλης που χρονολογείται στην κλασική περίοδο αποκαλύφθηκε στη διάρκεια των ανασκαφών που διενεργεί το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών στον Κεραμεικό, σύμφωνα με ανάρτηση στην ιστοσελίδα του.

Όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση, η επιτύμβια στήλη απεικονίζει μια οικογένεια. Σε πρώτο επίπεδο αναπαριστάται μια καθιστή γυναίκα και ένα κοριτσάκι, ενώ σε δεύτερο επίπεδο άλλη μία γυναίκα και ένας γενειοφόρος άντρας. Από την παράσταση σώζεται μόνο η μισή. Οι αρχαιολόγοι υποθέτουν ότι στο δεξί ήμισυ που λείπει απεικονίζονταν άλλα δύο ή τρία πρόσωπα. Στο επιστύλιο της αετωματικής στήλης υπάρχει δυσανάγνωστη επιγραφή στην οποία αναφέρεται κάποιος Δημόστρατος ως ιδιοκτήτης του τάφου.

Η επιτύμβια στήλη που αποκαλύφθηκε στη διάρκεια ανασκαφής του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αθηνών στον Κεραμεικό (φωτ. DAI Athen). Kerameikos: The grave stele after the cleaning. Photo credit: DAI Athen. Only half of the scene is preserved. It can be assumed that on the right lost half another 2-3 persons were depicted. On the architrave of the pedimental stele there is an inscription which can be barely read. There the name Demostratos is mentioned as the grave owner. The form of the grave stele, the type and style of the depiction lead to the conclusion that the funerary monument was built during the third quarter of the 4th c. BC. Initially the funerary stele was probably placed in the necropolis along the road in front of the Sacred Gate. At an unknown date it was taken from its initial place and used as building material, at first presumably as a threshold because of its surface quality. During the restoration of the public water supply system of Athens in the 6th c. AD, the fragment was reused for a third time to cover a drainage line underneath the Sacred Way.

Το σχήμα της επιτύμβιας στήλης, ο τύπος και το ύφος της απεικόνισης οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το ταφικό μνημείο κατασκευάστηκε κατά το τρίτο τέταρτο του 4ου αι. π.Χ.

Η νεκρική στήλη πιθανότατα θα είχε τοποθετηθεί αρχικά στο νεκροταφείο, κατά μήκος του δρόμου μπροστά από την Ιερά Πύλη. Σε κάποια χρονική στιγμή την οποία δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε, μεταφέρθηκε από την αρχική της θέση και επαναχρησιμοποιήθηκε ως δομικό υλικό, αρχικά μάλλον ως κατώφλι, χάρη στην ποιότητα της επιφάνειάς της. Κατά τη διάρκεια της επισκευής του δημόσιου συστήματος υδροδότησης της Αθήνας, τον 6ο αι. μ.Χ., το τμήμα χρησιμοποιήθηκε εκ νέου, για τρίτη φορά, για να καλυφθεί αγωγός του δικτύου αποχέτευσης κάτω από την Ιερά Οδό.

Πηγή: Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο.

Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα με τον Κωνσταντίνο Μάνο. Constantine Manos: A Greek portfolio 50 years later

Επιστροφή από τους αγρούς, Κριτσά, Κρήτη, δεκαετία 1960. Από τη σειρά του Κωνσταντίνου Μάνου «A Greek Portfolio». © Κωνσταντίνος Μάνος/MAGNUM/AURION. Rendering homage to Constantine Manos, prominent artist of the Greek Diaspora, the Benaki Museum presents an exhibition / tribute to his renowned photographic series A Greek Portfolio.  With his exquisite images Manos invites us to travel with him to remote villages and islands of Greece in the nineteen sixties, where, in a landscape of simple farm life and tranquillity, poor yet proud people struggle to survive with dignity, dedicated to a way of life that hadn’t changed for centuries.  His photographs crystallise fleeting everyday moments, in a spare and austere style, which is nevertheless tender, without any pompous rhetoric.

Με μία νοσταλγική έκθεση του Μουσείου Μπενάκη με τίτλο «Κωνσταντίνος Μάνος: A Greek Portfolio. 50 Χρόνια μετά», την οποία επιμελήθηκε τον περασμένο χρόνο ο Γιάννης Δήμου, η Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών ολοκληρώνει τον κύκλο των περιοδικών της εκθέσεων για το έτος 2014.

Αγόρι με τσέρκι, Κρήτη, δεκαετία 1960. Από τη σειρά του Κωνσταντίνου Μάνου «A Greek Portfolio». © Κωνσταντίνος Μάνος/MAGNUM/AURION. Marking the 50th anniversary of putting together A Greek Portfolio, Constantine Manos re-examines the shots he took during the period 1961-1964 (to which he added more in 1967), when he travelled the breadth and length of his parents’ country, “as a friendly observer”, he stated, “with no rush or specific plan” and offers a different reading of his material. The first part of the exhibition presents a group of original prints of his photographs, which he chose himself in 1972 to illustrate the portfolio of the same name. In the second part the themes were selected from amongst 219 original prints, which the photographer recently donated to the Museum’s Photographic Archive, and which he did not include in his composition of A Greek Portfolio.

Ενενήντα τέσσερις φωτογραφίες του διακεκριμένου φωτογράφου Κωνσταντίνου Μάνου μας μεταφέρουν στα απομακρυσμένα χωριά και νησιά της Ελλάδας –με έμφαση στην Κρήτη– της δεκαετίας του 1960, όπου ο Μάνος μας καλεί συνοδοιπόρους σ’ ένα σκηνικό αγροτικής απλότητας και γαλήνης. Πέρα από το εθνολογικό-ιστορικό ενδιαφέρον, η ποιητική ικανότητα του φακού του Μάνου δημιουργεί εικόνες διαχρονικές που αποπνέουν τη μοναδικότητα του τοπίου και των κατοίκων του.

Το σχολείο, Όλυμπος, Κάρπαθος © Κωνσταντίνος Μάνος/MAGNUM/AURION

Το Ιστορικό Μουσείο και η Περιφέρεια Κρήτης ανέλαβαν την άρτια παρουσίαση της έκθεσης στο Ηράκλειο, την οποία σχεδίασε και επιμελήθηκε –σε συνεργασία με την ομάδα του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης– η κυρία Αλίκη Τσίργιαλου, υπεύθυνη του Φωτογραφικού Αρχείου του Μουσείου Μπενάκη.

Κοιτάζοντας το χορό, Όλυμπος, Κάρπαθος, δεκαετία 1960 © Κωνσταντίνος Mάνος/MAGNUM/AURION

«Με αφορμή τη συμπλήρωση των 50 χρόνων από τη δημιουργία της πολυβραβευμένης ενότητας φωτογραφιών A Greek Portfolio, ο Κωνσταντίνος Μάνος επανεξετάζει τις λήψεις που πραγματοποίησε κατά το διάστημα 1961-1964 (και συμπληρώθηκαν το 1967), όταν περιηγήθηκε τη γη των γονιών του από άκρη σε άκρη, ως ένας φιλικός παρατηρητής, δίχως βιασύνη και συγκεκριμένο σχέδιο και μας προσφέρει μια διαφορετική ανάγνωση του υλικού του» γράφει η Αλίκη Τσίργιαλου για την έκθεση στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης.

Γυναίκα με κατσίκα, δεκαετία 1960 © Κωνσταντίνος Μάνος/MAGNUM/AURION

«Οι μεγάλου μεγέθους πρωτότυπες εκτυπώσεις αποτελούν λήψεις που επέλεξε ο ίδιος το 1972 για να εικονογραφήσει το ομότιτλο λεύκωμά του. Αντίθετα, τα θέματα που παρουσιάζονται στα μικρότερα κάδρα σταχυολογήθηκαν από τα 219 πρωτότυπα τυπώματα που πρόσφατα δώρισε ο δημιουργός στο Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη και τα οποία δεν συμπεριέλαβε κατά τη σύνθεση του βιβλίου A Greek Portfolio. Οι δύο αυτές ενότητες έρχονται σε διάλογο καθώς στο σύνολό τους αποτελούν αξιόλογα δείγματα της γραφής του. Μολονότι δεν είχαν την ίδια προβολή, οι εικόνες που για πρώτη φορά μας αποκαλύπτει ο Μάνος αποπνέουν χάρη στην ποιητική του ικανότητα τη μοναδικότητα του τοπίου και των κατοίκων του. Η προσέγγιση των θεμάτων του ξεχωρίζει από την έως τότε φωτογραφική απεικόνιση της χώρας και λειτουργεί ως εφαλτήριο στους νέους φωτογράφους για μια διαφορετική απόδοση της ελληνικής υπαίθρου», καταλήγει η κα Τσίργιαλου.

Η αφίσα της έκθεσης.

Η έκθεση φιλοξενείται στις Αίθουσες Περιοδικών Εκθέσεων του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης (Σοφοκλή Βενιζέλου 27 / Λυσιμάχου Καλοκαιρινού 7, Ηράκλειο) και θα διαρκέσει έως τις 14 Φεβρουαρίου 2015.

Μουσικοί, δεκαετία 1960 © Κωνσταντίνος Μάνος/MAGNUM/AURION

Κατά τη διάρκεια της έκθεσης και κατόπιν συνεννόησης θα προσφερθούν από το τμήμα εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Μουσείου ξεναγήσεις μαθητών.

Ο φωτογράφος

“The flow of people in a setting, their changing relationships to each other and their environment, and their constantly changing expressions and movements - all combine to create dynamic situations that provide the photographer with limitless choices of when to push the button. By choosing a precise.” Constantine Manos.

Ο Κωνσταντίνος Μάνος γεννήθηκε στην πόλη Κολούμπια της Νότιας Καρολίνας των ΗΠΑ από Έλληνες γονείς. Με τη φωτογραφία ήρθε σε επαφή για πρώτη φορά στα δεκατρία του χρόνια, ως μέλος της φωτογραφικής λέσχης του σχολείου του. Στο πανεπιστήμιο ανακάλυψε τον Henri Cartier-Bresson και το έργο του. Έχοντας βρει τον μέντορά του, απέκτησε αμέσως την πρώτη του μηχανή Leica με την οποία πραγματοποίησε τις πρώτες του λήψεις σ’ ένα μικρό νησί απέναντι από τα παράλια της Νότιας Καρολίνας, όπου κατοικούν απόγονοι σκλάβων που εργάζονταν σε φυτείες.

USA. Boston, Massachusetts. 1958. The Boston Symphony Orchestra. © Constantine Manos/Magnum Photos. Constantine Manos was born in Columbia, South Carolina, U.S.A., of Greek immigrant parents. His photographic career began in the school camera club at the age of thirteen, and within several years he was a working professional. He graduated from the University of South Carolina with a B.A. in English Literature. At the age of nineteen he was hired as the official photographer of the Boston Symphony Orchestra at its summer festival at Tanglewood.

Σε ηλικία μόλις δεκαεννέα ετών προσλήφθηκε ως επίσημος φωτογράφος της Συμφωνικής Ορχήστρας της Βοστόνης για το καλοκαιρινό της φεστιβάλ. Η συνεργασία του αυτή οδήγησε το 1961 στην έκδοση του πρώτου του βιβλίου με τίτλο Portrait of Α Symphony που περιλαμβάνει στιγμιότυπα από πρόβες και παραστάσεις της ορχήστρας στο ωδείο της πόλης.

Αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο της Νότιας Καρολίνας το 1954 με πτυχίο στην αγγλική λογοτεχνία και για τα επόμενα δύο χρόνια υπηρέτησε στον αμερικανικό στρατό. Μετά τη λήξη της στρατιωτικής του θητείας εγκαταστάθηκε στη Νέα Υόρκη και εργάστηκε ως επαγγελματίας φωτογράφος για τα περιοδικά Esquire, Life και Look.

Από το 1961 έως το 1963 ο Μάνος έζησε στην Ελλάδα όπου και φωτογράφισε για το λεύκωμα A Greek Portfolio το οποίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1972. Το βιβλίο απέσπασε διακρίσεις στο φωτογραφικό φεστιβάλ της Arles και στο φεστιβάλ βιβλίου της Λειψίας. 

Το 1999 επανεκδόθηκε με αφορμή την έκθεση των φωτογραφιών του στο Μουσείο Μπενάκη. Εικόνες από τη σειρά αυτή έχουν παρουσιαστεί εκτός των άλλων στο Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγου και στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού.

BOSTON - Spectators on Bunker Hill Day in Charlestown, 1974. © Constantine Manos / Magnum Photos. "To photograph the people of a great city is at once an awesome undertaking and a pleasant one," wrote Constantine Manos about his project The Bostonians.

Επιστρέφοντας στις ΗΠΑ εγκαταστάθηκε στη Βοστόνη και συνεργάστηκε με τις εκδόσεις Time-Life συμβάλλοντας μάλιστα στην εικονογράφηση του βιβλίου τους για την Αθήνα. Το 1974, εργάστηκε ως κύριος φωτογράφος του Where’s Boston?, μιας παραγωγής πολυμέσων με θέμα τη ζωή της πόλης 200 χρόνια μετά την Αμερικανική Ανεξαρτησία. Με το πρόγραμμα αυτό συνδέθηκε τόσο η έκδοση του βιβλίου του Bostonians όσο και μια υπαίθρια έκθεση με 152 ασπρόμαυρες φωτογραφίες στις οποίες αποτυπώνεται η ποικιλομορφία των κατοίκων της πόλης.

BOSTON - Madonna and a triple-decker house in East Boston, 1974. © Constantine Manos / Magnum Photos.

Από το 1963 ο Μάνος είναι μέλος του διεθνούς πρακτορείου Magnum Photos. Φωτογραφίες του συμπεριλαμβάνονται στις μόνιμες συλλογές σημαντικών ιδρυμάτων όπως του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, του Μουσείου Καλών Τεχνών της Βοστόνης, του Ινστιτούτου Τέχνης του Σικάγου, του Μουσείου Καλών Τεχνών του Χιούστον, της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Παρισιού, του Μουσείου Τέχνης Chrysler στο Νόρφολκ, του George Eastman House στο Ρότσεστερ, του Μουσείου Τέχνης της Ατλάντα καθώς και του Μουσείου Μπενάκη.

The long-awaited continuation of the celebrated collection American Color. In this new work Manos continues his exploration of the dynamic intersection between subject and time, the real and the surreal in American towns. From Santa Monica and New Orleans to Provincetown and New York City, on streets, beaches, crowded boardwalks, and at small-town carnivals, Manos has captured the varied spectrum of contemporary life in all its offbeat and charming strangeness. These moments are elusive and varied, asking questions without giving ready answers. Ordinary people drift between technicolor landscapes and dark shadows, tumultuous city streets and stark ocean horizons. Manos’s lens is to unleash a cacophony of brilliant colors often overlooked in day-to-day observation. For further information please see http://www.costamanos.com/. © Constantine Manos/Magnum Photos

Το 1982 ο Μάνος πέρασε από την ασπρόμαυρη φωτογραφία στην έγχρωμη. Τα πρώτα δείγματα από το εν εξελίξει έργο του American Color δημοσιεύτηκαν στο ομότιτλο βιβλίο το 1995. 

USA. Daytona Beach, Florida. 1997. © Constantine Manos/Magnum Photos

Το 2000 δημοσιεύτηκε η συνέχεια αυτής της δουλείας με τον τίτλο American Color 2. 

GREECE. Athens. 2003. Street scene. © Constantine Manos/Magnum Photos

To 2003 απέσπασε το βραβείο Leica Medal of Excellence ανάμεσα σε 250 συναδέλφους για την έγχρωμη δουλειά του.

Νέο φάρμακο για τα υπερβακτήρια καταργεί τα αντιβιοτικά. Scientists create drug to replace antibiotics

Το εικονιζόμενο υπερβακτήριο MRSA αποτελεί μια τεράστια απειλή για τους ασθενείς εντός νοσοκομείων. A small test study has found the new drug is effective at targeting the bacteria that causes MRSA, pictured under the microscope.

Την πρώτη αποτελεσματική εναλλακτική των αντιβιοτικών ανέπτυξαν ολλανδοί ερευνητές - η νέα εξέλιξη περιγράφεται ως ένα μεγάλο βήμα στη μάχη ενάντια στα υπερβακτήρια.

Μικρή κλινική δοκιμή έδειξε ότι το νέο φάρμακο που ονομάζεται Staphefekt εκρίζωσε το νοσοκομειακό υπερβακτήριο MRSA (methicillin resistant Staphylococcus aureus) το οποίο στοιχίζει τη ζωή σε πολλούς νοσηλευόμενους ασθενείς. Οι επιστήμονες της ολλανδικής εταιρείας βιοτεχνολογίας Micreos στους οποίους ανήκει η θεραπεία εκτιμούν πως τα βακτήρια δεν θα αναπτύξουν ανθεκτικότητα εναντίον της λόγω του ότι δρα ανεξάρτητα από τον βακτηριακό μεταβολισμό στον οποίο κρύβεται η ικανότητα αντίστασης αλλά στοχεύει μια περιοχή του βακτηρίου στο κυτταρικό τοίχωμα η οποία είναι ευάλωτη στις μεταλλάξεις.

Χάπι ή ένεση μέσα στην πενταετία

Εκρίζωσε το νοσοκομειακό βακτήριο MRSA σε μικρή δοκιμή και ελπίζεται ότι σε μία πενταετία θα υπάρχει σε μορφή χαπιού. Scientists have created the first viable alternative to antibiotics, marking the next step in the fight against drug-resistant superbugs.

Σημειώνεται ότι μια εκδοχή της θεραπείας υπάρχει ήδη διαθέσιμη σε μορφή αλοιφής για δερματικά προβλήματα, συμπεριλαμβανομένων της ακμής, του εκζέματος και της ροδόχρου ακμής. Οι «πατέρες» του φαρμάκου ελπίζουν ότι θα καταφέρουν να το «κλείσουν» σε ένα χάπι ή να δημιουργήσουν μια ενέσιμη μορφή του μέσα σε πέντε έτη.

Οι ειδικοί της εταιρείας υποστηρίζουν ότι το Staphefekt αποτελεί την πρώτη ενδολυσίνη - ένα ένζυμο που κατατροπώνει βακτήρια - η οποία είναι διαθέσιμη για χρήση στο ανθρώπινο δέρμα.

Εξηγούν ότι η θεραπεία στοχεύει το MRSA και άλλα στελέχη βακτηρίων που είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά αλλά την ίδια στιγμή αφήνει ανέπαφα τα «καλά» βακτήρια του οργανισμού που είναι σημαντικά για την ισορροπία του. Αυτό είναι ένα μεγάλο πλεονέκτημα σε περιπτώσεις μακροχρόνιας χρήσης.

Ο πρόεδρος της Micreos Μαρκ Οφερχάους έκανε λόγο στο συνέδριο Αntibiotics Alternatives for the New Millennium που έλαβε χώρα πριν από μερικές ημέρες στο Λονδίνο για μια «νέα εποχή στη μάχη ενάντια στα ανθεκτικά στα αντιβιοτικά βακτήρια» και τόνισε ότι «θα ωφεληθούν εκατομμύρια άτομα».

Το MRSA αποτελεί ένα εν δυνάμει θανατηφόρο βακτήριο το οποίο προκαλεί σοβαρές λοιμώξεις του δέρματος, του αίματος, των πνευμόνων και των οστών. Ανθίσταται στα αντιβιοτικά και είναι μόνιμη απειλή για τα νοσοκομεία αλλά και τα γηροκομεία. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας μόνο στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ το MRSA είναι υπεύθυνο για περίπου 50.000 θανάτους ετησίως.

Οι ενδολυσίνες

Το νέο φάρμακο βασίζεται σε φυσικά παραγόμενα ένζυμα που ονομάζονται ενδολυσίνες - τα ένζυμα αυτά εξοντώνουν τα βακτήρια με τρόπο διαφορετικό από τα αντιβιοτικά. Συγκεκριμένα οι ενδολυσίνες εντοπίζονται στους βακτηριοφάγους (φάγους) - μικροοργανισμούς που στοχεύουν τα βακτήρια. Στη φύση οι φάγοι χρησιμοποιούν τα βακτήρια προκειμένου να πολλαπλασιαστούν και κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας καταστρέφουν το κυτταρικό τοίχωμα των βακτηρίων με «όπλο» τις ενδολυσίνες.

Οι μηχανισμοί λειτουργίας των φάγων είναι πολύ διαφορετικοί από εκείνους των αντιβιοτικών, γεγονός που σημαίνει ότι ακόμη και στελέχη βακτηρίων που εμφανίζουν ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά είναι «ευάλωτα» στο νέο φάρμακο. Παράλληλα το Staphefekt εμφανίζει και άλλα θετικά χαρακτηριστικά, συμπεριλαμβανομένης της ταχείας εξολόθρευσης των βακτηρίων-στόχων αλλά και της επιλεκτικής δράσης του μόνο ενάντια στους..  κακούς και όχι τους... καλούς μικροοργανισμούς του σώματός μας.

Στο πλαίσιο μικρής μελέτης παρατήρησης το Staphefekt εξαφάνισε το MRSA σε πέντε από τους έξι ασθενείς με δερματικά προβλήματα όπως η δερματίτιδα ή το έκζεμα.

Ο κλινικός βιολόγος δρ Μπγιορν Χέρπερς σημείωσε κατά τη διάρκεια του συνεδρίου: «Τα ευρήματα είναι συναρπαστικά και δείχνουν τη δυναμική που έχει αυτή η τεχνολογία να φέρει επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε ορισμένες βακτηριακές λοιμώξεις. Με δεδομένη την εμφάνιση πολυανθεκτικών βακτηρίων απαιτούνται νέες στρατηγικές για τη θεραπεία των βακτηριακών λοιμώξεων».

Κυνηγώντας μόνο τους κακούς

Scientists have hailed the discovery as a 'new era in the fight against antibiotic resistant bacteria', and said 'millions of people stand to benefit'.

Μια παρενέργεια των αντιβιοτικών ευρέος φάσματος είναι ότι μπορούν να αλλάξουν τη μικροβιακή χλωρίδα του οργανισμού, καθώς επιτίθενται τόσο στα επιβλαβή βακτήρια του οργανισμού όσο και στα αβλαβή, εκείνα που βρίσκονται στο έντερο, στους πνεύμονες και στην ουροδόχο κύστη και είναι απαραίτητα για την καλή λειτουργία τους. Η καταστροφή της βακτηριακής χλωρίδας του οργανισμού παρέχει τη δυνατότητα ανάπτυξης φαρμακοανθεκτικών μικροοργανισμών οδηγώντας σε δευτερεύουσες λοιμώξεις όπως με το Clostridium difficile.

Σχολιάζοντας στη βρετανική εφημερίδα «The Times» τα νέα ευρήματα ο δρ Μπρένταν Ρεν, ειδικός στα λοιμώδη νοσήματα από τη Σχολή Υγιεινής και Τροπικής Ιατρικής του Λονδίνου, τόνισε: «Γνωρίζουμε όλοι ότι η μετά τα αντιβιοτικά "αποκάλυψη" κρέμεται πάνω από τα κεφάλια μας. Δεν θα μπορούμε πια να χρησιμοποιούμε αντιβιοτικά εξαιτίας της ανθεκτικότητας των βακτηρίων εναντίον τους και κάποιοι υποστηρίζουν ότι μια τέτοια καταστροφή είναι πιο άμεση από άλλες όπως η κλιματική αλλαγή. Είμαστε τόσο απελπισμένοι για νέες εναλλακτικές και η συγκεκριμένη φαίνεται πολλά υποσχόμενη».

Η εταιρεία που βρίσκεται πίσω από τη νέα θεραπεία σχεδιάζει τώρα τη διεξαγωγή μεγαλύτερων κλινικών δοκιμών σε παγκόσμιο επίπεδο.

Νικόλαος Κάλας, Το μεταχθές

Antoine Blanchard, Le Moulin Rouge Place Blanche à Montmartre, circa 1970s.

Νοερά. Ταίριαζα νέα τριαδική διάταξη

των καθισμάτων του Cafe de la Place Blanche

περιμένοντας να 'ρθει η Eliza Breton.

Είχα επιτακτική ανάγκη να κάνω αναγωγή

στη δεκαετία του Τριάντα - σοσιαλισμός και υπερρεαλισμός.

Αργότερα βρεθήκαμε με την Eliza στην εσπερίδα

των Adami. Η χήρα του Andre Breton

είχε μπλεχτεί σε γόρδιο δεσμό αυτοκινήτων

στη Rive Gauche. Ρόδες ή καρέκλες; διλήμματα της εποχής μας.

Ανδρείκελα του Masson και του Dominguez

ελάμπρυναν τα εγκαίνια της έκθεσης "Paris-Paris"

το μεταχθές με το προαύριο δύσκολα συνδέεται.

Ramses Younan, Sand, for Georges Henein, 1939.

Place Blanche, σε φόντο άσπρο η αναγγελία

αυτών που χάσαμε. Φως άκληρον εικονολατρών

πόσο μάκρυνε το παρελθόν μου όταν έμαθα

πως ο Georges Henein αποτραβήχτηκε από τα παιχνίδια των ιδεών μας

"Φωνή που έρχεται από μακριά", μου απάντησε

στο τηλέφωνο. Όψη που έσβησε πριν τον προφθάσω.

Πόσο Ιόνιος αυτός ο Κόπτης κι εγώ Γραικός.

Μιλούσαμε για τους προγόνους μας Ιουλιανό και Τρισμέγιστο.

Vincent van Gogh, Le Fauteuil de  Gauguin, The Armchair off Gauguin, 1888. Huile sur toile, 90,5x72 cm.

Αδειάσαν οι καρέκλες κι είναι ακόμα νωρίς

να επιβαρυνθούν με νέο φορτίο.

Ίσως ξαναπεράσω κάτω από άλλου αστερισμού το μήνυμα.

(Μανχάταν 1982)

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΛΑΣ

Η Ποίηση μπορεί να συνυφαίνεται με την επιστήμη. Ο Μαρξ έδειξε στο έργο του ότι η Ποίηση δεν περιορίζεται καθόλου στην διακόσμηση του επιστημονικού λόγου αλλά έχει και ευριστική αξία. Στις κορυφώσεις της, μπορεί να διασταυρωθεί με κομβικά σημεία της θεωρητικής αναζήτησης και να ανοίξει απροσδόκητους δρόμους προς την αλήθεια. 

Από αυτή την σκοπιά, στο αφιέρωμα "Η επιστροφή της Αριστεράς των Αναγνώσεων" της κυριακάτικης Αυγής, ανάμεσα στα οδηγά σημεία που προτάσσονται των άρθρων, προσφυώς έχει συμπεριληφθεί κι ο μέγας ποιητής Νικόλαος Κάλας με τον περίφημο στίχο του για “το μεταχθές και το προαύριο” σαν μια γραμμή διερεύνησης του εκρηκτικού όσο και δυσανάγνωστου σήμερα.

Ο στίχος, όντως, δίνει ένα νήμα. Για να το ξετυλίξουμε, όμως, χωρίς να το μπερδέψουμε στο κουβάρι ή να το κόψουμε, καλό είναι να δούμε συνολικά το ποίημα  και τα ιστορικά του συμφραζόμενα.

Elisa Breton (née Bindorff); André Breton by Ida Kar. 2 1/4 inch square film negative, 1960. © National Portrait Gallery, London

Ο Κάλας το γράφει το 1982, λίγα χρόνια πριν πεθάνει, μετά από μια τραυματική επίσκεψη στο Παρίσι, όπου συναντάει την χήρα του Αντρέ Μπρετόν Ελίζα και μερικούς από τους παλιούς του συντρόφους των ηρωικών καιρών του υπερρεαλισμού και της στράτευσής του “στην υπηρεσία της σοσιαλιστικής επανάστασης”. Ο ίδιος παραμένει αμετανόητος υπερρεαλιστής, με ανοιχτά πάντα τα ανήσυχα μάτια του σε καθετί το νέο, όπως παραμένει κι αμετανόητος αδογμάτιστος τροτσκιστής μέχρι θανάτου.  Όπως γράφει προκλητικά: “ ακολουθώ το παρελθόν που πάει μπροστά μου”.  Σαν ποιητής και μαρξιστής αρνείται κάθε γραμμική αντίληψη του ιστορικού χρόνου.

Στο ποίημα Το μεταχθές νοιώθει όχι ρομαντική νοσταλγία αλλά ιστορική ανάγκη μιας επιστροφής των χρόνων της θύελλας. Όχι απλώς μια “επιστροφή της Αριστεράς” αλλά μια επι-στροφή, μια νέα στροφή στην επανάσταση, στην Ζωή και την Τέχνη: “Είχα επιτακτική ανάγκη να κάνω αναγωγή/στη δεκαετία του Τριάντα-σοσιαλισμός και υπερρεαλισμός”. Με τα λόγια του Αλαίν Μπαντιού, θα έλεγες ότι ο Νικόλαος Κάλας παραμένει ένα “υποκείμενο πιστό στο Συμβάν”, στην συντελεσμένη επαναστατική Τομή της εποχής των θυελλών και στο ανεξίτηλο χνάρι της που “ πάει μπροστά του”. Το χνάρι και η ακολουθία των αλλαγών μετά το Συμβάν δεν είναι το χθες αλλά το “μεταχθές” μέσα στο σήμερα. Ο Κάλας, όμως, δεν το απολιθώνει. Έχει νηφάλια, αν κι οδυνηρή, συνείδηση του χάσματος, της αποξένωσης από τους καιρούς της Τομής, μαζί κι από τον παλιό εκείνο σύντροφο που “αποτραβήχτηκε από τα παιχνίδια των ιδεών μας”. Οι καρέκλες των υπερρεαλιστών στην Πλας Μπλανς παραμένουν άδειες, ο τόπος των πρωτοποριών (καλλιτεχνικών και πολιτικών) είναι κενός. “Το μεταχθές με το προαύριο δύσκολα συνδέεται”. Ίσως απαιτείται μια επι-στροφή “κάτω από άλλου αστερισμού το μήνυμα”.

Αυτά στο ποίημα. Συγκρατούμε τρεις Στιγμές του: την Τομή, το Συμβάν και τις συνέπειες που το ακολουθούν, το μεταχθές· την απομάκρυνση/αποξένωση από το σημείο της Τομής· το (προ)μήνυμα ενός άλλου ιστορικού αστερισμού, το προαύριο μέσα από την στροφή/ επι-στροφή στην Τομή, την δύσκολη σύνδεση του προαύριου με το μεταχθές. Οι Στιγμές αυτές μας δίνουν και το νήμα της διάβασης στο σήμερα.

Του Σάββα Μιχαήλ. Tο κείμενο δημοσιεύτηκε στις Aναγνώσεις, της Aυγής, Kυριακή 31 Aυγούστου 2014.

Διαβάστε περισσότερα: η κριση και η ανατροπη ως μεταχθες και ως προαυριο