Γιώργος Ιωάννου, «Ο γείτονάς μου ο Λαπαθιώτης»

            Ο Ναπολέων Λαπαθιώτης δεν υπήρξε, βέβαια, γείτονάς μου την εποχή που ζούσε. Αυτό έγινε – δηλαδή «έγινε» – πολύ αργότερα, όταν εγώ πήρα των ομματιών μου και εγκαταστάθηκα οριστικά στην Αθήνα και μάλιστα, χωρίς να το καταλάβω, πάνω σ΄ αυτά τα ίδια χώματα με τα ίχνη από τα πατήματα και τα παραπατήματά του.

            Θεωρητικά, θα μπορούσαμε να είμαστε στην ίδια γειτονιά επί δεκάξι χρόνια, εφόσον τόσο ήμουν εγώ, όταν αυτός, πενηνταπεντάρης πια, αυτοκτόνησε στις 8 Ιανουαρίου 1944, μέσα σ΄ αυτό το πατρικό του σπίτι της οδού Κουντουριώτου – Κουντουριώτου και Οικονόμου – στα Εξάρχεια, απ΄ όπου περνώ πολλές φορές τη μέρα και πάντοτε τον μνημονεύω. Δεν μπορούσα, λοιπόν, να λείψω από αυτό το δημόσιο σαραντάχρονο μνημόσυνό του.

            Φοβούμαι πως αν καθόμασταν από τότε κοντά, θα τον θυμόμουν τώρα μόνο στα τελευταία του, απάνω στη μεγάλη καταρράκωση και τον παρατημό του, γιατί όταν είναι κανένας πολύ μικρός, δεν ξέρει να προσέξει, ενώ όταν είναι έφηβος, ξαφνικά ανακαλύπτει τα πάντα, ιδίως τα παράξενα φαινόμενα, και εύκολα ερεθίζεται η φαντασία του. Θα τον θυμόμουν, λοιπόν, κι εγώ στα τελευταία του, όπως κυρίως τον θυμούνται ακόμη μερικοί σ΄ αυτή τη γειτονιά.

            Πάντως, από αυτό το σπίτι, όπου κατοικώ τώρα, της οδού Δεληγιάννη 3, δεν θα ήταν δυνατό να γειτονεύω μαζί του, γιατί τότε βρισκόταν στο χώρο αυτό η ξακουστή ταβέρνα του Γιώργη του Μιχαλάκου του κουλού, απόπου ο Λαπαθιώτης περνούσε συχνά, για να πιει κρασί με την παρέα του ή να δεχτεί κανένα ευγενικό κέρασμα, στα τελευταία του, όταν είχε πια καταπέσει. «Για τον ποιητή!»

            Θα υπήρχε, λοιπόν, κάποια άλλη οπτική γωνία, κάποια διαφορετική σχέση και συνάφεια ή μάλλον δεν θα υπήρχε και πάλι τίποτα, μα θα ήταν πάντα, αυτό, που είναι και τώρα: ο Λαπαθιώτης να διαγράφει τα τελευταία στάδια του κύκλου του σ΄ αυτή τη γειτονιά, κι εγώ δεκάξι χρονών έφηβος στη Θεσσαλονίκη, τρομοκρατημένος και τσαλαπατημένος, ζώντας μέσα στον εφιάλτη της Κατοχής και της άλλης καταπίεσης, να διαβάζω ό,τι έβρισκα μπροστά μου από τα κείμενά του, είτε σε παλιούς τόμους του «οικογενειακού» περιοδικού «Μπουκέτο», είτε στα τεύχη του περιοδικού της Εγκυκλοπαίδειας του «Πυρσού». Και βέβαια, όχι μονάχα Λαπαθιώτη, αλλά όλο το σύμπλεγμα.

            Μόνον ανίδεοι και ξιππασμένοι μπορούν σήμερα να λένε πως ο Λαπαθιώτης ήταν ένας μέτριος ή και ασήμαντος ποιητής του μεσοπολέμου, κι αυτό γιατί δεν μπορούν να δουν άλλο τίποτε παρά μονάχα τα ποιήματά του, και μάλιστα αυτά τα δημοσιεύσιμα, ενώ ο Λαπαθιώτης ήταν ένας δυνατός αισθησιακός ποιητής και προπαντός μια πνευματική προσωπικότητα. Η ποίηση του Λαπαθιώτη βρίσκεται στα ανέκδοτα τολμηρά ποιήματά του.

            Τον Λαπαθιώτη, λοιπόν, τον είχα προσέξει ως όνομα και ως ποιητή προτού αυτοκτονήσει, διαβάζοντας τα ποιήματα της χρυσής του εποχής, της γύρω από το τριάντα, τον καιρό που αυτός πέθαινε. Και σίγουρα γι΄ αυτό η είδηση της «ξαφνικής» αυτοκτονίας του μού έκανε εντύπωση, αναφερόταν σε ποιητή που με είχε συγκινήσει. Και λίγο αργότερα γι΄ αυτό ακριβώς καταλάβαινα πολύ καλά όλες τις νύξεις και τους υπαινιγμούς, που γίνονταν μέσα στη χριστιανική κίνηση, όπου είχα καταφύγει κι εγώ, επειδή κάτι είχα γευτεί από την «ολέθρια» ποίησή του. Φαίνεται ότι μερικοί από κείνους τους νεοχριστιανούς σαγηνεύονταν από το έργο του και μπαίνανε σε πειρασμό σκεπτόμενοι τη ζωή του, γι΄ αυτό και τον ξορκίζανε έτσι. Αλλά δεν πρόκειται εδώ να εξιστορήσω αυτά. Εδώ πρόκειται να ξαναπώ πόσο πιο δυνατή προσωπικότητα από πολλούς άλλους παρόμοιους ήταν ο Λαπαθιώτης, πόση σπουδαία και ξεχωριστή σημασία έχει αυτό και πόσο όλοι αυτοί με τις πανεπιστημιακές μεζούρες στο χέρι δεν μπορούν κάτι τέτοια να τα «πιάσουν». Κάθε τόσο ρίχνουν στη μέση διάφορους ποιητές της εποχής του και της παρέας του, λέγοντας ότι ο Λαπαθιώτης είναι πιο αδύνατος από αυτούς, ανυπόφορα αισθηματικός σε μερικά, ακόμα και σαλιάρης. Ναι, όλοι αυτοί έχουν δίκαιο στα σημεία, αλλά όχι στο σύνολο.

            Και εγώ άλλοτε είχα πέσει σ΄ αυτή τη λούμπα, όταν είχα γίνει ένας λογοκρατούμενος οπαδός της θεωρητικής γραμμής της γενιάς του τριάντα, η οποία ήταν μια σπουδαία γενεά, αλλά κάπως πονηρή και άκαρδη. Έβλεπα τον Λαπαθιώτη σαν ένα σαχλό αισθηματικό ποιητή και για πολλά κείμενά του ακόμα έτσι τον βλέπω. Το ενδιαφέρον μου γι΄ αυτόν ξαναζεστάθηκε, από τότε που διάβασα μερικά από τα τολμηρά ποιήματά του, που ακόμα κι εκείνη την έκδοση Δικταίου, με τις εισαγωγές της, είχαν κάνει υποφερτή. Ερωτικά κείμενα πρώτης γραμμής, που αληθινά διεγείρουν.

            Τώρα αποδεικνύεται ότι είχα πρωτοβρεθεί στη γειτονιά του Λαπαθιώτη, όταν γνώρισα τον Δικταίο και πέρασα καλεσμένος από το σπίτι του, Καλλιδρομίου 74Α, μια Κυριακή πρωί του 1955. Εντούτοις, ο Δικταίος, που θα μπορούσε να ισχυριστεί κι αυτός ότι ήταν γείτονας του προστάτη του Λαπαθιώτη, και μάλιστα σε εποχή πολύ κοντινότερη προς το θάνατό του, δεν μού είχε κάνει νύξη γι΄ αυτή τη γειτνίαση, ούτε και στην εκτενή και ιδιωτικής συχνά φύσεως εισαγωγή του λέει κάτι σχετικό.

            Ενώ σε μένα έχει κάνει σπουδαία, συνταρακτική μπορώ να πω, εντύπωση η γειτνίαση και συχνά, καθώς περνώ μέσα στα μισοσκότεινα έξω από το σπίτι του Λαπαθιώτη, συλλογίζομαι πως ευχαρίστως θα κατοικούσα κι εγώ μέσα σ΄ αυτό το ξεφλουδισμένο από το σουβά του αρχοντικό, αν το επισκεύαζαν κάπως, το «αναπαλαίωναν», όπως λένε, και μου το πρότειναν. Τότε η γειτνίαση θα μετατρεπόταν σε συγκατοίκηση. Δεν φοβούμαι εγώ τα φαντάσματα και μακάρι να υπήρχαν.

            Στην ανακάλυψη του σπιτιού του Λαπαθιώτη, και ότι οπωσδήποτε αυτό πρέπει να είναι, οδηγήθηκα από τη διαίσθησή μου, λίγον καιρό μετά την εγκατάστασή μου στη γειτονιά, το 1971. Είναι σπίτι δίπατο, με ισόγειο από τη μεριά της οδού Οικονόμου. Είναι τεράστιο, έχει στέγη με αέτωμα και από πίσω μεριά κήπο. Στο τζαμικιάνι, όπου καταλήγει η σκάλα, σώζονται ακόμη μικρά χρωματιστά τζάμια, που τόσο συνηθίζονταν κάποτε στα αρχοντικά. Η είσοδος είναι από την Κουντουριώτου, αλλά η πρόσοψη με το μπαλκόνι από την Οικονόμου. Τα πάντα ξεφτισμένα και ο σουβάς πεσμένος ολότελα και περίεργα. Εντούτοις, το σπίτι δεν μοιάζει με ετοιμόρροπο. Κάτω από το σουβά υπήρχαν χοντροί τοίχοι φτιαγμένοι με μεγάλες πέτρες, που τώρα προβάλλουν. Η πτώση του σουβά πιθανώς να επισπεύσθηκε και από τους όλμους, που άφθονοι έπεσαν κατά τα Δεκεμβριανά στην περιοχή, αφήνοντας τα ίχνη τους σε πολλά σημεία. «Σημεία και τέρατα!...»

            Ο Λαπαθιώτης αυτοκτόνησε μέσα σ΄ αυτό το σπίτι, εννιά περίπου μήνες πριν από την απελευθέρωση. Αν έκαμνε λίγο κουράγιο ακόμη, θα μπορούσε να είχε ζήσει και τον τρόμο των Δεκεμβριανών, καθώς και  τον Εμφύλιο. Και ποιος τη χάρη του, τότε... Όλη αυτή η παρέα ξεκληρίστηκε από τον πόλεμο. Ο Τέλλος Άγρας πήγε από αδέσποτη σφαίρα, που άρπαξε τις τελευταίες μέρες της Κατοχής, ενώ ο Μήτσος Παπανικολάου, «ένας από τους πιο δυσειδείς ανθρώπους, που είδε στη ζωή του», όπως με καλοσύνη γράφει ο Δικταίος, πέθανε «φυσιολογικά» από πείνα και κατάπτωση εξαιτίας της ηρωίνης. Στο αφιέρωμα που του έκανε κάποτε ένα γνωστό περιοδικό, δημοσιεύονται ξεδιάντροπες αναμνήσεις πνευματικών ανθρώπων, όπου λένε πώς θυμούνται τον Παπανικολάου να σέρνεται ζητιάνος στους δρόμους, τυλιγμένος με τσουβάλια και πρησμένος ολόκληρος. Δεν ήταν μόνο ανεπρόκοποι, μα έπαιρναν και ναρκωτικά, ακόμα και ηρωίνη. Και αυτός και ο Λαπαθιώτης. «Αυτά δεν βγαίνουν σε καλό», διακηρύττει ο αυστηρός φύλακας της ηθικής Ντίνος Χριστιανόπουλος σε παλαιότερο άρθρο του για το Λαπαθιώτη.

            Το σπίτι του Λαπαθιώτη φέρει πια κάτι, που σε βάζει σε υποψία. Έγιναν μέσα και γύρω του χίλια δυο και του έβγαλαν στην επιφάνεια πυκνές ζαρωματιές και σημάδια. Σαν βαρυφορτωμένο από πείρα αρχοντικό πρόσωπο. Πάντως, εγώ για τις υποψίες μου ως προς το περίεργο αυτό σπίτι βεβαιώθηκα από μια κουβέντα που είχα κάποτε με τον ποιητή και εκδότη Νίκο Καρύδη. Με κάποια αφορμή, άρχισε να μου διηγείται πώς λίγο μετά την αυτοκτονία κλήθηκε και μπήκε ως εκτιμητής της βιβλιοθήκης μέσα στο σπίτι του Λαπαθιώτη. Εγώ αντί να ακούω αυτή την ενδιαφέρουσα διήγηση, τον ρωτούσα επίμονα: «Είναι αυτό που βρίσκεται στην Οικονόμου και Κουντουριώτου γωνία; Αυτό το μεγάλο ρεπιασμένο σπίτι;» «Ναι!», μού είπε ο Καρύδης και ησύχασα. Αυτό ήταν! Τώρα, που επρόκειτο να κάνω αυτό το σημείωμα, πήγα στον «Ίκαρο» και τα ξαναείπαμε. Θα τα αφηγηθώ παρακάτω.

            Αδράνησα πάρα πολύν καιρό να κάνω κάτι για το σπίτι, κι αν πάθει τίποτε, φοβούμαι ότι εγώ θα φταίω περισσότερο. Πριν από μερικούς μήνες ένα μικρό βυτιοφόρο, από αυτά που μοιράζουν πετρέλαιο, αναποδογύρισε ακριβώς έξω από την εξώπορτα του Λαπαθιώτη. Τα πετρέλαια πήραν την κατηφόρα και έφτασαν ως τη Σπυρίδωνος Τρικούπη. Έφριξα όταν τα είδα. Το πρώτο που θα καιγόταν, θα ήταν το σπίτι του ποιητή. Βέβαια, στην περίπτωση αυτή, εγώ δεν θα ένιωθα καμιά ευθύνη για τη φωτιά, το σπίτι όπως και νά ΄ταν, διατηρητέο ή όχι, θα πέθαινε, αλλά θα ένιωθα τύψεις, γιατί θα είχε χαθεί, χωρίς να έχει τιμηθεί εκεί ο Λαπαθιώτης και η μαρτυρική ζωή του, και χωρίς να έχει μεταβιβασθεί κάτι από την ατμόσφαιρά του στους μεταγενέστερους, που περνούν απέξω ανίδεοι. Αλλά και μέσα του κατοικούν ανίδεοι και από αυτούς το σπίτι κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή και φθείρεται. Είναι κάτι οικογένειες από τα χωριά της Πίνδου ή των Αγράφων, που περιέργως έχουν ιδρύσει κάτι σαν παροικία στη γειτονιά μας και ενοικιάζουν πολλά από τα παλιά αυτά σπίτια, που αφθονούν στην περιοχή. Σε ένα υπόμνημά μου που έδωσα στο Υπουργείο Πολιτισμού, για να κηρυχθεί το σπίτι διατηρητέο, τα αναφέρω όλα.

            Ορισμένοι παλαιοί κάτοικοι της περιοχής με τους οποίους συνομίλησα θυμούνται το σπίτι πολύ ωραίο κάποτε, με κήπο περιποιημένο, στάβλο για τα άλογα της άμαξας, υποστατικό για τους υπηρέτες. Τώρα όμως είναι το πιο απεριποίητο σπίτι της περιοχής. Οι παλαιοί αυτοί κάτοικοι θυμούνται και κάτι σπουδαιότερο. Θυμούνται καλά τον ίδιο τον ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη.

            Λίγο μετά από κείνη τη συζήτηση με τον ποιητή Νίκο Καρύδη, πήρα θάρρος και άνοιξα το θέμα σε μια βραδινή συναναστροφή στο σπίτι του νοικοκύρη μου Γιώργου Τσάπρα. Αμέσως διαπίστωσα πως ένας από τους συνδαιτημόνες, ο κύριος Κίμων Μαντέλλος, πρώην ανώτερος αξιωματικός του στρατού, θυμόταν πάρα πολύ καλά τον Λαπαθιώτη, γνωριζόταν μαζί του μάλιστα, και είχε αρκετά πράγματα να πει γι΄ αυτόν. Και μια κυρία επίσης, που τώρα είναι βαριά άρρωστη, ήξερε πολλά για τον ποιητή, καθώς και για την οικογένειά του. Λίγο αργότερα, είχα την κακή έμπνευση να μιλήσω γι΄ αυτές τις ανακαλύψεις μου σε ορισμένους παράγοντες της τηλεόρασης. Ήθελα κάτι να γίνει για τη μνήμη του Λαπαθιώτη και για το σπίτι του. Το αποτέλεσμα το είδα λίγους μήνες μετά, ξαπλωμένος και μπανταρισμένος με γύψους στο κρεβάτι μου στο ΚΑΤ. Οι παλαιοί κάτοικοι της γειτονιάς δεν είχαν δεχτεί να παρουσιαστούν στο φακό και αντί γι΄ αυτούς μιλούσε ο Δικταίος, ο οποίος παρ΄ όλο που είχε βοηθηθεί στα πρώτα του βήματα από τον ποιητή και ήταν επιμελητής του τόμου με τα ποιήματα του Λαπαθιώτη, δεν συμπαθούσε και πολύ τον ποιητή και προπαντός τον κύκλο του, όπως άλλωστε φαίνεται και στην εισαγωγή του τόμου. Εκείνο το βράδυ η κατάστασή μου χειροτέρεψε. Μέσα στην ταραχή μου, πήρα την απόφαση πως εγώ ο ίδιος έπρεπε κάποτε να κάνω κάτι.

            Όταν μου δινόταν η ευκαιρία, συζητούσα με τη γειτονιά, τους παλαιούς κατοίκους. Κι έτσι το δεύτερο για το οποίο βεβαιώθηκα, ήταν ότι από άποψη εδαφικής επαφής ήμουν πολύ κοντινότερος με τον Λαπαθιώτη, απ΄ ό,τι μέχρι τότε νόμιζα. Το σπίτι στο οποίο συνεχώς αφότου ήρθα μένω, και μάλιστα στο ισόγειο, χτίστηκε επάνω στο οικόπεδο της ταβέρνας του Γιώργη Μιχαλάκου του κουλού, η οποία ήταν στέκι του Λαπαθιώτη και της παρέας του. Στέκι για τις ανάγκες του στη γειτονιά, βέβαια. Για την ακρίβεια, το σπίτι μας είναι χτισμένο πάνω στον κήπο της ταβέρνας, που είχε, λέει, εξαίσια δέντρα, λεύκες και ιτιές, και όπου οι θαμώνες όλους τους ζεστούς μήνες εκάθονταν, μια και το οίκημα που βρισκόταν κάτω από τη διπλανή μας τώρα πολυκατοικία ήταν μικρό, για το χειμώνα μόνο κατάλληλο. Αφού και τα πολλά βαρέλια του μαγαζιού ήταν στεγασμένα κάτω από ένα ανοιχτό υπόστεγο στην αυλή. Το κρασί, πάντως, ήταν από το Κορωπί.

            Πολλές φορές τη νύχτα, καθώς κάθομαι κλεισμένος μέσα και δουλεύω ή στοχάζομαι, προσπαθώ να ανακαλέσω τα γέλια, τις χαρές, τα αστεία, τους χορούς και τις γλυκιές φιλικές ματιές, που διασταυρώθηκαν επί δεκαετίες σ΄ αυτούς τους βουβούς τώρα χώρους και σχεδόν απορώ με τη ματαιότητα των εγκοσμίων και τη μουγγαμάρα των στοιχείων της ύλης, που είναι βέβαια αυτά τα ίδια με τότε. Τίποτε!

Δεύτερος από αριστερά, με φίλους της νεότητάς του.

            Αν ήμουν κανένας σαχλαμάρας, θα είχα ίσως κι εγώ κάποια αναπαράσταση της τότε εικόνας εδώ, με τον Λαπαθιώτη να κουτσοπίνει με την παρέα του, πάνω στο χωρίς τραπεζομάντηλο τραπέζι, και τους γεροδεμένους μάγκες της καρδιάς του πιο εκεί να χορεύουν. Αλλά όχι. Να λείπουν από μας οι φενακισμοί. Αυτά τα αφήνω στους κακόγουστους φιλολόγους, που διέπρεψαν φέτος σε καβαφικές αναπαραστάσεις και σαρκασμούς. Πάντως, αληθινή εικόνα της περίφημης αυτής ταβέρνας και της αυλής μπορεί να πάρει κανείς από την ταινία του Κακογιάννη «Στέλλα», η οποία γυρίστηκε ακριβώς εδώ πάνω. Βέβαια, η ταβέρνα για τις ανάγκες της ταινίας είχε λάβει το όνομα «Παράδεισος», αλλά ήταν αυτή η ίδια του Γιώργη Μιχαλάκου του κουλού. Όλη η γειτονιά θυμάται τη Μελίνα και τον Φούντα.

            Μέσα στις συζητήσεις ή μάλλον τις αναζητήσεις μου αυτές, άρχισε σιγά σιγά να αναδύεται και η μορφή του Κώστα Καρυωτάκη, ο οποίος καθόταν – άκουσον! άκουσον! – στον ίδιο δρόμο με τον Λαπαθιώτη, στην οδό Κουντουριώτου δηλαδή, αλλά λίγο παρακάτω. Στη γωνία Κουντουριώτου και Νοταρά, δεξιά ανεβαίνοντας. Εκεί έμενε η οικογένειά του όταν κι αυτός, ή μάλλον πρώτος αυτός, αυτοκτόνησε στην Πρέβεζα το 1928. Ο Καρυωτάκης πρέπει, σύμφωνα με τα λεγόμενα της γειτονιάς, να ήταν πολύ φίλος του Λαπαθιώτη. Ερχόταν συχνά στο σπίτι και πήγαινε μαζί του στην ταβέρνα του Μιχαλάκου. Πάντα μαζεμένος και πολύ συμπαθής.

            Πέρσι το καλοκαίρι, όταν πια βεβαιώθηκα για το απίστευτο, ότι το σπίτι του Λαπαθιώτη δεν έχει κηρυχθεί διατηρητέο, έγραψα μια αναφορά στο Υπουργείο Πολιτισμού, με ημερομηνία 13.6.83. Επειδή όμως δεν έπαιρνα απάντηση και στο σπίτι του Λαπαθιώτη ήδη είχαν εμφανισθεί ένα γύρω πωλητήρια, έκανα μια δεύτερη αναφορά (13.9.83), ύστερα και από συνομιλία με τον δημοτικό σύμβουλο κύριο Γιώργο Βερνίκο, προς το Δήμο Αθηναίων, όπου βεβαίως σημείωνα πως για το ίδιο θέμα είχα κάνει αναφορά και στο Υπουργείο Πολιτισμού. Από το Δήμο μου απάντησαν αμέσως, γράφοντάς μου και συγχαρητήρια για το ενδιαφέρον μου. Έλεγαν ότι θα εξετάσουν το θέμα. Αλλά εκεί που δεν το περίμενα πια, έλαβα και από το Υπουργείο Πολιτισμού μια απάντηση, κοινοποίηση μάλλον, με ημερομηνία 28.12.83, όπου γράφουν ότι το θέμα παραπέμπεται στη Γραμματεία του Συμβουλίου Μνημείων Στερεάς Ελλάδος. Από τότε δεν έχω καμιά άλλη πληροφορία, αλλά αυτό οφείλεται και σε δική μου αμέλεια, γιατί δεν πήρα στο τηλέφωνο να ρωτήσω. Κατά βάθος, αισιοδοξώ πως κάτι θα γίνει. Δεν είναι δυνατό... Πάντως, από το έγγραφο του Υπουργείου έμαθα τα ονόματα των σημερινών ιδιοκτητών του σπιτιού. Παρακάτω, θα παραθέσω την αναφορά μου, αυτήν μάλιστα που έστειλα στο Δήμο, γιατί είναι κάπως πληρέστερη. Συγκεφαλαιώνει πολλά από αυτά, που μέχρι τώρα είπαμε :

            «Κύριε Δήμαρχε, ονομάζομαι Γιώργος Ιωάννου και είμαι συγγραφέας. Κατοικώ στην περιοχή Εξαρχείων και έτσι καθημερινά παρατηρώ τη φθορά και τους κινδύνους που διατρέχει ένα ιστορικό και ωραίο σπίτι της ίδιας περιοχής. Πρόκειται για το σπίτι του ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, στη γωνία των οδών Κουντουριώτη και Οικονόμου στα Εξάρχεια.

           

 Ο Ναπολέων Λαπαθιώτης (1889-1944) υπήρξε σημαντικός ποιητής, ιδιαίτερα καλλιεργημένος άνθρωπος και πολιτιστικός παράγων εξαιρετικά υπολογίσιμος στον καιρό του. Εξετιμάτο ιδιαιτέρως από τον ποιητή Κ.Π. Καβάφη και αποτελούσε πνευματική ομάδα με τους, επίσης σημαντικούς ποιητές, Τέλλο Άγρα και Μήτσο Παπανικολάου.

            Ο πατέρας του ποιητή, Λεωνίδας Λαπαθιώτης, υπήρξε στρατηγός και υπουργός των Στρατιωτικών. Γι΄ αυτό και το σπίτι, παρά τις διάφορες φθορές του, διακρίνεται από μια ιδιαίτερη αρχοντιά. Οι παλαιοί γείτονες διηγούνται ότι το σπίτι αυτό γνώρισε μεγάλες κοινωνιές δόξες και τιμήθηκε με επισκέψεις πρωθυπουργών και ανωτάτων αρχόντων της εποχής. Εξάλλου συχνά αναφέρεται στην ποίηση του Ναπ. Λαπαθιώτη. Εδώ, το 1944, επί Κατοχής, αυτοκτόνησε ο ποιητής Ναπολέων Λαπαθιώτης.

            Σήμερα το σπίτι κατοικείται από φτωχές οικογένειες, προερχόμενες από τα μέρη της Πίνδου, που το ενοικιάζουν κατά δωμάτιο. Φοβούμαι μήπως κάποια στιγμή καταστραφεί από πυρκαγιά. Αφήνω τους άλλους κινδύνους.

            Πιστεύω πως, αν ξαφνικά επέλθει κάποια καταστροφή του σπιτιού, θα είναι ντροπή για όλους μας και τότε θα σηκωθούν να φωνάζουν όλοι αυτοί που, ενώ το ξέρουν,  τώρα σωπαίνουν.

            Προτείνω, λοιπόν – και παρακαλώ θερμότατα – να κηρυχθεί από το Δήμο διατηρητέο και το σπίτι αυτό, να επισκευασθεί, και μετά την αποπεράτωση των εργασιών να γίνει Πολιτιστικό Κέντρο των Εξαρχείων, μιας περιοχής που δεν έχει τέτοιο Κέντρο, ενώ έχει τόση ανάγκη, όπως γνωρίζετε.

            Προ μηνών έκανα παρόμοια αναφορά και προς το Υπουργείο Πολιτισμού, αλλά δεν έλαβα καμιά απάντηση. Τώρα επισπεύδω, διότι γύρω από το σπίτι εμφανίσθηκαν επιγραφές που γράφουν ότι «Πωλείται» και δίνουν τον αριθμό τηλεφώνου (...)».

            Πράγματι, μέσα στα ποιήματα του Λαπαθιώτη όχι μόνο αναφέρεται το σπίτι, αλλά φέρεται συνδεδεμένο με τη μητέρα του. Σπίτι και μητέρα ήταν για τον ποιητή ένα σύνολο, ένα σώμα, μια ύπαρξη. Και όταν εκείνη εξέλιπε, ο ποιητής νιώθει το σπίτι εχθρικό και ξένο:

Το σπίτι μου δεν έχει πια καρδιά·

το σπίτι μου με τυραννεί σαν ξένο·

το σπίτι μου μια πλάκα είναι βαριά,

που με πνίγει – και μόλις ανασαίνω.

Την ίδια μέρα που έφυγες Εσύ,

κι αυτό, με μιας, μου πήρε τη στοργή του :

Μητέρα, αν ήξερες πώς με μισεί,

γιατί μ΄ άφησες μόνο στην οργή του;

            Από τη γειτονιά μου είπαν ότι η μάνα του Λαπαθιώτη ήταν μια πολύ ωραία αρχοντική γυναίκα κι ότι ο ποιητής της έμοιαζε. Έτσι πρέπει πάντα. Τέτοιο σπίτι και τέτοιος ποιητής θέλει μια ωραία αρχοντική μάνα. Ακόμα κι αν δεν την θυμούνταν, έτσι θα έλεγαν. Και θα ήταν σωστό.

            Συζήτησα, για να κάνω αυτό το κείμενο, με τον κύριο Κίμωνα Μαντέλλο, πρώην ανώτερο αξιωματικό, όπως είπα, και βοηθό στρατιωτικό ακόλουθο στην πρεσβεία μας στη Σόφια, καθώς και με τον κύριο Κώστα Καρατζά, συνταξιούχο των Σιδηροδρόμων και ανεψιό, από τη μητέρα του, του ζωγράφου Νικολάου Γύζη. Για την εσωτερική εικόνα του σπιτιού του Λαπαθιώτη αμέσως μετά την αυτοκτονία του, μου μίλησε ο ποιητής και διευθυντής των εκδόσεων «Ίκαρος» κύριος Νίκος Καρύδης και για την ταβέρνα του Γιώργη Μιχαλάκου μου είπε μερικά χαρακτηριστικά ο πάλαι ποτέ συνάδελφός μου φιλόλογος κύριος Κώστας Μιχαλάκος, νεώτερος εμού, αλλά συγγενής του ιδιοκτήτη της ταβέρνας.

Ο ταβερνιάρης Γιώργης Μιχαλάκος πέθανε πριν από καμιά δεκαριά χρόνια, η γυναίκα του όμως είναι εν ζωή. Πιστεύω πως αν βρισκόταν παλιότερα κανένας λόγιος με μεράκι και άνοιγε εγκαίρως συζητήσεις με αυτόν τον σπουδαίο μαγαζάτορα, πολλά θα είχε να μάθει για τις φιλολογικές παρέες της εποχής – όχι μόνο του Λαπαθιώτη. Αλλά αυτά συνήθως περιφρονούνται από τους κοντινούς λογίους, δηλαδή της αμέσως επόμενης γενιάς και κρίνονται ως μη σπουδαία, διότι η κάθε γενιά κατά κανόνα δημιουργεί διαφορές και αντιζηλίες με τις κοντινές της, την προηγούμενη και την επόμενη.

            Οι Λαπαθιώτηδες ήταν πλούσιοι και αριστοκράτες, όχι μόνο για τη γειτονιά, αλλά και για την Αθήνα. Ο πατέρας του ποιητή, Λεωνίδας, είχε καταλάβει γρήγορα ανώτερες θέσεις στο στράτευμα και για ένα σύντομο διάστημα την εποχή της επανάστασης στο Γουδί, το 1909, διορίστηκε υπουργός στην κυβέρνηση του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη. Έκτοτε παρέμεινε βενιζελικός και μάλιστα έλαβε μέρος στο Κίνημα της Θεσσαλονίκης το 1916. Εκεί τον ακολούθησε και ο ποιητής, πράγμα που παρουσιάζει, νομίζω, κάποιο ενδιαφέρον. Όσον αφορά το σπίτι για το οποίο μιλάμε, αυτό υπέστη μία εξονυχιστική έρευνα από τους αντιβενιζελικούς.

            Η γειτονιά, πάντως, ακόμα θυμάται τον γέρο Λαπαθιώτη ως διοικητή της Σχολής Ιππικού, που είχε τις εγκαταστάσεις της στο σημερινό «Πανελλήνιο Γυμναστήριο», στο Πεδίον του Άρεως, πολύ κοντά στο σπίτι. Σε ορισμένες μέρες, γιορτές εθνικές ή θρησκευτικές, επίλεκτα τμήματα ιππέων της Σχολής, με τη σημαία και τις σάλπιγγες, έκαμναν παρέλαση εμπρός από το σπίτι του αρειμάνιου στρατηγού, ο οποίος τους χαιρετούσε από το μεγάλο μπαλκόνι, στην πλευρά της οδού Οικονόμου. Ο ποιητής στεκόταν παράμερα, αλλά ο καθείς μπορεί να φαντασθεί τη συγκίνησή του, καθώς περνούσαν από μπροστά τους οι απαστράπτοντες από λεβεντιά ιππείς. Ο πατέρας του είχε όνειρα μεγάλα γι΄ αυτόν. Το όνομα Ναπολέων δεν μπορεί να δόθηκε τυχαία στο μοναχογιό!

Δυστυχώς, οι μνήμες της γειτονιάς είναι πολύ πυκνές για την εποχή της καταρράκωσης του ποιητή και πολύ αμυδρές για τα προηγούμενα καλά χρόνια. Πάντως, θυμούνται το γέρο στρατηγό, που συνήθιζε να παίρνει το καφεδάκι του σ΄ ένα καφενείο στο Πεδίον του Άρεως, πίσω, λέει, από το εκκλησάκι – ποιο από τα εκκλησάκια, δεν κατάλαβα. Εκεί τη νύχτα γίνονταν μεγάλες καντάδες από τους νεαρούς της γειτονιάς, οι οποίοι, βέβαια, τραγουδούσαν και μέσα στους δρόμους των Εξαρχείων. «Η γειτονιά είχε πολλούς κανταδόρους. Ήμουν κι εγώ ένας από αυτούς», μού είπε ο κύριος Κ. Καρατζάς, 86 χρονών σήμερα. Σε κάτι τέτοιο θα αναφέρεται και το ποίημα του Λαπαθιώτη «Νοσταλγία»:

Ήρθε προς τα μεσάνυχτα,

στο δρόμο, μια παρέα

και μου σιγοτραγούδησε

τόσο γλυκά κι ωραία,

που η σκέψη μου όλη ρίγησε

και ξέφυγε από μένα,

και πήγε πάλι στα παλιά

και τα λησμονημένα...

            Και η γειτονιά όμως νοσταλγεί τώρα εκείνη την εποχή. Ήταν, λέει πολύ ωραία εδώ.

            Άλλες μνήμες, μάλλον απ΄ τις παλιές, αναφέρονται στον ποιητή Κώστα Καρυωτάκη, χωρίς όμως να μπορούν να ξεβράσουν κανένα χαρακτηριστικό του στιγμιότυπο. Τον θυμούνται να πηγαίνει συχνά στου Λαπαθιώτη ή να έρχεται μαζί του στην ταβέρνα του Μιχαλάκου.

            Όσο ζούσαν οι γονείς του Ναπολέοντα, το σπίτι το κρατούσαν όλο μόνοι τους. Αλλά από κάποια εποχή και πέρα το σπίτι απέκτησε και ενοικιαστές. Στο πρώτο πάτωμα κατοικούσε ο ναύαρχος Παπαβασιλείου, που είχε και ένα γιο στο βασιλικό ναυτικό. Ο ναύαρχος Παπαβασιλείου ήταν εκείνος που παρέλαβε και οδήγησε στην Ελλάδα το καταδρομικό «Έλλη» από την Αμερική. Το γεγονός αυτό είχε κάνει τεράστια εντύπωση στη γειτονιά. Ο κύριος Καρατζάς, που κατοικούσε απέναντι, είχε πάει στο σπίτι του ναυάρχου, αλλά στο σπίτι των Λαπαθιώτηδων όχι. Και οι άλλοι γείτονες το ίδιο. Τον καιρό που ο Λαπαθιώτης αυτοκτόνησε στο σπίτι δεν υπήρχε ενοικιαστής, εκτός ίσως από κάποιον γεροδεμένο λαϊκό τύπο, φιλοξενούμενο μάλλον του ποιητή. Αλλά και γι΄ αυτόν ακόμα μπορεί να έχει κανείς αμφιβολίες, αν έμενε μόνιμα εδώ ή ερχόταν μόνο την ημέρα για καμιά εξυπηρέτηση.

            Στάθηκε αδύνατο να μάθω από τους γείτονες κάτι συγκεκριμένο για τους έρωτες του Λαπαθιώτη. Όλοι, βέβαια, κάτι είχαν ακούσει, όπως είχαν ακούσει και για τα ναρκωτικά, αλλά κανένας δεν είχε κάτι το συγκεκριμένο να πει, κάποιο πρόσωπο, κάποιο περιστατικό, κάποιο σκάνδαλο εδώ στη γειτονιά, την εποχή εκείνη. Και ουδείς άκουσε τίποτε για τον εκ Μενιδίου Κώτσο Γκίκα. Ήταν εξαιρετικά συμπαθής ο Λαπαθιώτης εδώ στη γειτονιά και πολύ προσεκτικός. Είχε επίσης τη φήμη του ανθρώπου που βοηθάει τους δυστυχισμένους – τους βοηθάει οικονομικά. Και έτσι όποιος και να μπαινόβγαινε στο σπίτι του, όσο άλλου ρυθμού και αν ήταν, δεν προκαλούσε λόγω της διάχυτης για τον ποιητή συμπάθειας τα σχόλια της γειτονιάς. Πρόβλημα παρουσιαζόταν καμιά φορά, όταν έρχονταν, λέει, τη νύχτα κάτι μεθυσμένοι λαϊκοί τύποι και φωνάζαν διάφορες χυδαιότητες κάτω από τα παράθυρά του, στην ησυχία της βραδιάς. «Δεν τους έδινε πλέον λεφτά, γι΄ αυτό φωνάζαν». «Και τι έκαμνε ο Λαπαθιώτης;» ρώτησα εγώ. «Φερόταν σαν κύριος, ούτε έβγαινε ούτε τους απαντούσε». Τι να προσθέσει κανείς;

            Ήταν, λοιπόν, πολύ συμπαθής ο Λαπαθιώτης και εξαιρετικά αγαπητός στη γειτονιά. Η γυναίκα του ταβερνιάρη Γιώργη Μιχαλάκου μού μήνυσε με το φίλο μου, ότι ο άντρας της τής μιλούσε με τα καλύτερα λόγια για τον ευγενικότατο κύριο Λαπαθιώτη. Αυτός ο ίδιος ταβερνιάρης είχε δηγηθεί σε έναν από τους κυρίους, που μου μίλησαν για το Λαπαθιώτη και ο οποίος με παρακάλεσε να μην προσδιορίσω τις πληροφορίες του, ότι κάποτε, όταν πέθανε ξαφνικά κάποιος, που κατοικούσε στην κοντινή οδό Ιουστινιανού, αφήνοντας τρία ορφανά, ο Λαπαθιώτης πέρασε από το σπίτι τους τη νύχτα και τους άφησε κρυφά ένα σημαντικό ποσό κάτω από την πόρτα τους. Δεν ξέρω πώς το είχε μάθει ο ταβερνιάρης, αλλά ίσως πρέπει να σκεφθούμε ότι οι ταβερνιάρηδες όλα τα μαθαίνουν. Δεν ήταν, λοιπόν, ο Λαπαθιώτης μόνον ο ωραιοπαθής εστέτ, που πράγματι ξεχωρίζει σε διάφορα κείμενά του.

            Ένας από τους φίλους του μου είπε ότι ο Λαπαθιώτης είχε ερωτευθεί μία κοπέλα της γειτονιάς. Ήταν μία ξανθούλα, που την έλεγαν Λένα και κατοικούσε στο σπίτι που βρίσκεται στη γωνία των οδών Οικονόμου και Καλλιδρομίου, δηλαδή στην ταβέρνα απέναντι. Η κοπέλα, που κατοικούσε μαζί με την αδερφή της, έβγαινε πότε πότε στη χαμηλή ταράτσα να ταΐσει κάτι περιστέρια και την έβλεπαν από την ταβέρνα οι θαμώνες και ιδιαίτερα ο Λαπαθιώτης, που, όπως είπαμε, την είχε ερωτευθεί. Αλλά ήταν Κατοχή, η κοπέλα αρρώστησε από φυματίωση, και σε λίγο πέθανε. Ο ποιητής ήταν απαρηγόρητος. Πήγε στην κηδεία, μα στεκόταν κάπως μακριά από τον κόσμο, που ήταν κυρίως άνθρωποι της γειτονιάς. Ήταν άλλωστε κουρελιασμένος, όπως μου είπε ο αφηγητής μου, και ίσως αυτός να ήταν ο λόγος, που δεν ήθελε να πλησιάσει. Μόνο όταν την κατέβασαν στον τάφο, ο ποιητής πλησίασε και είπε μερικούς συγκινητικούς στίχους. «Ομόρφυνες το φέρετρο!», θυμάται ο αφηγητής μου πως είπε. Και από το βούρκωμά του υποθέτω, πως η κοπέλα αυτή δεν ήταν ξένη προς τον αφηγητή μου, αλλά ίσως στενή συγγενής του. «Ομόρφυνες το φέρετρο!». Στο γυρισμό από το νεκροταφείο, βρήκα, μου λέει, το Λαπαθιώτη στο ταβερνάκι να πίνει. Η ιστορία αυτή μολονότι πολύ μελοδραματική και «λαπαθιωτική», φαίνεται πως είναι γνήσια. Την άκουσα πριν από μερικά χρόνια από τον αφηγητή μου και την ξανάκουσα τώρα, πάντα με πολλή συγκίνηση εκ μέρους του. Τότε μάλιστα θυμόταν περισσότερους στίχους. Εκείνο όμως που δεν νομίζω, είναι πως πρόκειται για ιστορία έρωτος. Συμπάθεια ίσως, φρεναπάτη ίσως, υποβολή μπορεί, αλλά κανονικού έρωτος όχι. Δεν πρόκειται να υποστηρίξω αηδίες σαν αυτές που είδαμε να λέγονται για τον Καβάφη· ότι στα νεανικά του χρόνια είχε περιπέτειες με γυναίκες και κατόπι άλλαξε. Όπως και νά ΄ναι πάντως, είναι συγκινητικό για το Λαπαθιώτη.

            Ο άνθρωπος αυτός δεν έκανε τίποτε άλλο, παρά να πουλάει ή να μοιράζει με ευκολία τα χρήματα και τα υπάρχοντα της οικογενείας του. Όσο κι αν ήταν πολλά, κάποτε πήραν να σώνονται. Ο ίδιος ποτέ δεν κέρδισε ούτε πεντάρα. Είχε από πάνω και το πάθος των ναρκωτικών, είχε και τις κλεψιές των διαφόρων τύπων. Κάποτε κατέφθασε στην ταβέρνα φορώντας μες στο κατακαλόκαιρο μόνο μια παλιά καμπαρντίνα και αποκάτω ολόγυμνος. Κάποιος του είχε κλέψει όλα του τα ρούχα. Τα βιβλία όμως κανείς δεν του τα έκλεβε και παρ΄ όλο που πούλησε κι ο ίδιος έναν αριθμό, ανεξακρίβωτο βέβαια, εν τούτοις μέσα στο γυμνό και πανάθλιο σπίτι του βρέθηκε, μετά το θάνατό του, μια τεράστια και λαμπρή βιβλιοθήκη. «Μια βδομάδα κουβαλούσαν με τα κάρα οι κληρονόμοι τα βιβλία του. Είχε αγανακτήσει όλη η γειτονιά». Τι έγιναν αυτά τα βιβλία; Ποιοι και πόσοι ήταν οι κληρονόμοι του;

Edvard Munch, Around the Drinking Table, 1927-1930

Αλλά η κατάρρευση του Λαπαθιώτη είχε αρχίσει πριν από τον πόλεμο. Με τον πόλεμο και τη φριχτή πείνα στην Αθήνα τα πράγματα απόγιναν. Ο ποιητής ερχόταν στην ταβέρνα μόνο για λίγο κρασί. Ο ταβερνιάρης, που ήξερε το δράμα του, αλλά και τα παλιά μεγαλεία του, δεν τον άφηνε να πληρώσει. Οι παρέες των νεαρών της γειτονιάς τού έστελναν με τρόπο κρασί στο τραπέζι: «Για τον ποιητή!». Ο Λαπαθιώτης δεν έπινε πολύ.

            Για το ξεπούλημα των βιβλίων έστελνε άλλους, τους οποίους προφανώς καθοδηγούσε. Το 1943, όταν πρωτάνοιξε ο εκδοτικός οίκος «Ίκαρος», στεγάστηκε στην οδό Σταδίου 10, σε ένα κατάστημα που πουλούσε γραφομηχανές, οι οποίες όμως τότε δεν παρουσίαζαν καμία κίνηση. Ο «Ίκαρος» είχε για τα βιβλία του τη δεξιά βιτρίνα του μαγαζιού. Εκεί άρχισε να εμφανίζεται κάθε τόσο ένας λαϊκός τύπος, με βιβλία για πούλημα υπό μάλης, τα οποία όμως δεν ήταν καθόλου λαϊκά, αλλά ένα κι ένα. Ο «Ίκαρος» αγόραζε τα εκλεκτά βιβλία. Αλλά πάντα υπήρχε το μυστήριο, από ποια βιβλιοθήκη προέρχονται. Ώσπου κάποια μέρα αποκαλύφθηκε το μυστικό: τα βιβλία προέρχονταν από τη βιβλιοθήκη του Λαπαθιώτη!

            Και η αποκάλυψη έγινε ως εξής: μετά το θάνατο του Λαπαθιώτη και την κηδεία του, που έγινε, ως γνωστό, με έρανο, έπρεπε να ορισθούν εκτιμητές για τη βιβλιοθήκη του, που μετά το σπίτι ήταν το μόνο αξιόλογο κατάλοιπο. Και έτσι ο άνθρωπος, που πήγαινε τα βιβλία στον «Ίκαρο», κληρονόμος προφανώς, πρότεινε ως εκτιμητή από μέρους του τον κύριο Νίκο Καρύδη, τον οποίο γνώριζε από τις μεταβάσεις του στο βιβλιοπωλείο.

            Το σπίτι ήταν γυμνό από έπιπλα και πολύ βρώμικο. Ο Νίκος Καρύδης δεν είχε γνωρίσει τον ποιητή. Ο ποιητής είχε αυτοκτονήσει στο πρώτο πάτωμα, μπαίνοντας. Οι φορατζήδες ήταν εκεί, καθώς και ο αρρενωπός φίλος του ποιητή. Ήταν ένα κρεβάτι μπαίνοντας δεξιά, το στρώμα χωρίς σεντόνι. Το στρώμα με λεκέδες, ίσως αίματα. Πίσω από την πόρτα πολλές κουρελιασμένες γραβάτες, κρεμασμένες. Στο βάθος απέναντι ένας μικρός νιπτήρας. Αριστερά μια πόρτα, απόπου περνούσες σ΄ ένα μεγάλο χώρο. Όμως όλοι οι τοίχοι σκεπασμένοι με βιβλιοθήκες, φορτωμένες βιβλία. Ήταν τόσο πολλά τα βιβλία, ώστε υπήρχαν και βιβλιοθήκες κάθετες προς το χώρο των δωματίων, σαν χωρίσματα στη μέση. Τα βιβλία ήταν εκλεκτά και ακριβά, σε γαλλική κυρίως γλώσσα. Μυθιστορήματα, ποιήματα, μελέτες, βαριές καλλιτεχνικές εκδόσεις. Και ήταν διαβασμένα βιβλία, χρησιμοποιημένα βιβλία – ζεστά. Γεμάτα σκόνη, βέβαια. «Μια βδομάδα κουβαλούσαν οι κληρονόμοι τη βιβλιοθήκη του. Είχε αγανακτήσει η γειτονιά». Ο κύριος Ναπολέων! «Κανείς δεν ξέρει την τύχη της βιβλιοθήκης του». Είναι εφτάψυχα τα βιβλία, εμείς να δούμε τι θα απογίνουμε. «Όλοι οι παλιοί εξέλιπαν πια, μόνο εγώ απόμεινα». Ο κύριος Κώστας! Καμιά μέρα θα γκρεμίσουν και το σπίτι ή θα το κάψουν. Κανείς δεν άκουσε την πιστολιά! Ούτε πρόκειται ν΄ ακούσει.

Ο ποιητής το 1942. 

            Πικρή αλλά γνωστή πια η μοίρα του γείτονά μου Λαπαθιώτη. Η μοίρα του γείτονά του όμως άγνωστη. Ο κύριος Γιώργος!

Περιοδικό «η λέξη», τεύχος 33, Μάρτιος – Απρίλιος 1984, σ. 204-216.

Σούπερ ηλιακές καταιγίδες «έφεραν» τη ζωή στη Γη! Sun’s adolescent storms may have been key to life on Earth

Δημιούργησαν γρήγορα ένα φιλικό περιβάλλον για την εμφάνιση των πολύπλοκων μορίων. Four billion years ago, our young Sun aided in creating molecules in Earth’s atmosphere that allowed it to warm up enough to incubate life. Image credit: NASA’s Goddard Space Flight Center/Genna Duberstein

Η αναζήτηση της προέλευση της ζωής στη Γη αποτελεί διαχρονική επιστημονική αναζήτηση με πολλές θεωρίες να έχουν πέσει στο τραπέζι του διαλόγου. Μια νέα μελέτη επιστημόνων της NASA προτείνει μια νέα, ενδιαφέρουσα και σίγουρα απρόσμενη θεωρία για την ύπαρξη της ζωής στον πλανήτη μας. Σύμφωνα με τους ερευνητές το φιλικό για τη ζωή περιβάλλον στη Γη δημιούργησαν έντονες ηλιακές καταιγίδες!

Οι εκρήξεις

Δείτε το εντυπωσιακό βίντεο που έδωσαν στη δημοσιότητα οι ερευνητές. Our suns adolescence was stormy—and new evidence shows that these tempests may have been just the key to seeding life as we know it on Earth. Watch this movie to see how energy from our young sun – 4 billion years ago -- aided in creating molecules in Earth's atmosphere that allowed it to warm up enough to incubate life. Credit: NASA/Goddard/Genna Duberstein

Όταν σχηματίστηκε η Γη πριν από περίπου τέσσερα δισ. έτη ο Ήλιος βρισκόταν και αυτός σε νεαρή ηλικία και είχε πολύ μικρότερη φωτεινότητα από την σημερινή. Αυτό σημαίνει ότι δεν παρείχε την απαραίτητη θερμότητα και ενέργεια στη Γη ώστε να μπορούν να αναπτυχθούν συνθήκες που να μπορούν να υποστηρίξουν την παρουσία της ζωής. Σύμφωνα όμως με τη νέα μελέτη που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature Geoscience» εκείνη την εποχή το μητρικό μας άστρο συγκλονιζόταν από συνεχείς εκρήξεις, γνωστές ως ηλιακές εκλάμψεις ή ηλιακές καταιγίδες.

Αυτές οι εκρήξεις εκτοξεύουν στο Διάστημα γιγάντιες ποσότητες ακτινοβολίας και φορτισμένων σωματιδίων. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτές οι έντονες ηλιακές καταιγίδες όχι μόνο αύξησαν την θερμότητα στη Γη αλλά κυρίως παρείχαν την απαραίτητη ενέργεια ώστε να μετατρέψουν τα απλά μόρια που είχαν δημιουργηθεί στον πλανήτη σε σύνθετα και να κάνουν την εμφάνιση τους τα δομικά για τη ζωή υλικά RNA και DNA.

«Εκείνη την εποχή η Γη δεχόταν μόνο το 70% της ενέργειας του Ηλιου. Αυτό σημαίνει ότι η Γη έπρεπε κανονικά να είναι μια παγωμένη μπάλα. Όμως όλα ευρήματα που έχουμε στη διάθεση μας δείχνουν ότι ο πλανήτης μας ήταν θερμός και υπήρχε νερό σε υγρή μορφή. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που ονομάζουμε Το Παράδοξο του Νεαρού Αχνού Ήλιου. H μελέτη που κάναμε δείχνει ότι ηλιακές καταιγίδες φρόντισαν ώστε η Γη να θερμαίνεται» αναφέρει ο Βλάντιμιρ Εραπέτιαν, ειδικός στην μελέτη του Ήλιου στο Κέντρο Goddard της NASA που ήταν και ο επικεφαλής της μελέτης. Η κατανόηση των συνθηκών που επέτρεψαν την εμφάνιση της ζωής στη Γη μπορεί εκτός των άλλων να αποτελέσουν και οδηγό για την αναζήτηση ζωής σε άλλους πλανήτες.

Το «ρεύμα δακτυλίου» αποκαλύπτεται. Van Allen Probes reveal long-term behavior of Earth's ring current

Νέα ευρήματα για τα παγιδευμένα σωματίδια στη μαγνητόσφαιρα. During periods when there are no geomagnetic storms affecting the area around Earth (left image), high-energy protons (with energy of hundreds of thousands of electronvolts, or keV; shown here in orange) carry a substantial electrical current that encircles the planet, also known as the ring current. During periods when geomagnetic storms affect Earth (right), new low-energy protons (with energy of tens of thousands of electronvolts, or keV; shown here in magenta) enter the near-Earth region, enhancing the pre-existing ring current. Credits: Johns Hopkins APL

Επιστήμονες στις ΗΠΑ, με επικεφαλής μια Ελληνίδα φυσικό, μελέτησαν το λεγόμενο «ρεύμα δακτυλίου» που περιβάλλει τη Γη και ανέτρεψαν τις έως τώρα γνώσεις μας γι' αυτό.

Το ρεύμα

This animated gif shows how particles move through Earth’s radiation belts, the large donuts around Earth. The sphere in the middle shows a cloud of colder material called the plasmasphere. New research shows that the plasmasphere helps keep fast electrons from the radiation belts away from Earth. Credits: NASA/Goddard/Scientific Visualization Studio

Το εν λόγω ηλεκτρικό ρεύμα βρίσκεται σε απόσταση 10.000 έως 60.000 χιλιομέτρων από τη Γη, στις λεγόμενες «ζώνες ακτινοβολίας Βαν Άλεν»,  και αποτελείται από ιόντα που προέρχονται τόσο από τον ηλιακό «άνεμο», όσο και από την ιονόσφαιρα της Γης. Αποτελεί βασικό συστατικό του διαστημικού περιβάλλοντος (ή διαστημικού «καιρού») γύρω από τον πλανήτη μας, το οποίο μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τη λειτουργία των δορυφόρων.

Οι γεωφυσικοί πίστευαν έως τώρα ότι το εν λόγω ρεύμα αυξομειώνεται περιοδικά, αλλά τα νέα στοιχεία δείχνουν ότι αυτό συμβαίνει μόνο με μερικά από τα σωματίδιά του, ενώ άλλα παραμένουν σταθερά. Αυτό συμβαίνει, επειδή τα πρωτόνια υψηλής ενέργειας στο ρεύμα δακτυλίου μεταβάλλονται τελείως διαφορετικά από ό,τι τα πρωτόνια χαμηλής ενέργειας στο ίδιο ρεύμα.

Τα ευρήματα

“We study the ring current because, for one thing, it drives a global system of electrical currents both in space and on Earth’s surface, which during intense geomagnetic storms can cause severe damages to our technological systems," said lead author of the study Matina Gkioulidou, a space physicist at the Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory in Laurel, Maryland. “It also modifies the magnetic field in near-Earth space, which in turn controls the motion of the radiation belt particles that surround our planet. That means that understanding the dynamics of the ring current really matters in helping us understand how radiation belts evolve as well.”

Η Ματίνα Γκιουλίδου και οι συνεργάτες της στο Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φυσικής του Πανεπιστημίου Τζον Χόπκινς στο Μέριλαντ, μελέτησαν τις παρατηρήσεις των δορυφόρων Βαν Άλεν της NASA. Οι ερευνητές αποκάλυψαν ότι το «ρεύμα δακτυλίου» (ring current), ένα ηλεκτρικό ρεύμα που μεταφέρεται από φορτισμένα σωματίδια (ιόντα) παγιδευμένα στη γήινη μαγνητόσφαιρα, και το οποίο περικυκλώνει τον πλανήτη μας, συμπεριφέρεται με πολύ διαφορετικό τρόπο από ό,τι νόμιζαν ως τώρα οι επιστήμονες.

«Μελετάμε το ρεύμα δακτυλίου, επειδή επηρεάζει ένα παγκόσμιο σύστημα ηλεκτρικών ρευμάτων τόσο στο διάστημα, όσο και στην επιφάνεια της Γης, το οποίο στη διάρκεια έντονων γεωμαγνητικών καταιγίδων μπορεί να προκαλέσει σοβαρές ζημιές στα τεχνολογικά συστήματά μας», δήλωσε η Γκιουλίδου. «Το ρεύμα δακτυλίου τροποποιεί επίσης το μαγνητικό πεδίο στο διάστημα κοντά στη Γη, το οποίο, με τη σειρά του, ελέγχει την κίνηση των σωματιδίων στις ζώνες ακτινοβολίας που περιβάλλουν τον πλανήτη μας», πρόσθεσε.

Οι δορυφόροι

Graphical rendering of the two Van Allen Probes Credit: JHU/APL, NASA

Οι δύο δορυφόροι της NASA (Van Allen Probes), οι οποίοι εκτοξεύθηκαν το 2012, διαθέτουν όργανα που επιτρέπουν για πρώτη φορά στους επιστήμονες να μελετούν σε βάθος τις δύο ζώνες ακτινοβολίας Βαν Άλεν και να παρακολουθούν συνεχώς το ρεύμα δακτυλίου. Οι «δίδυμοι» αυτοί δορυφόροι, που κινούνται σε ύψος περίπου 600 χιλιομέτρων από τη Γη, κατασκευάσθηκαν και μέχρι σήμερα ελέγχονται από το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φυσικής του Πανεπιστημίου Τζον Χόπκινς, για λογαριασμό της NASA.

Μετά από ένα έτος συλλογής στοιχείων, οι ερευνητές, με επικεφαλής τη Γκιουλίδου κατανόησαν όπως είπε η ίδια, ότι «υπάρχει ένα σημαντικό και μόνιμο ρεύμα δακτυλίου γύρω από τη Γη, ακόμη και όταν δεν υπάρχουν γεωμαγνητικές καταιγίδες, το οποίο (ρεύμα) μεταφέρεται από πρωτόνια υψηλής ενέργειας. Στη διάρκεια των γεωμαγνητικών καταιγίδων, το ρεύμα δακτυλίου ενισχύεται από νέα πρωτόνια χαμηλής ενέργειας, τα οποία εισέρχονται στην κοντινή στη Γη περιοχή του διαστήματος». Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Geophysical Research Letters».

Εντοπίστηκε γαλαξίας… Ελντοράντο! Tiny ancient galaxy preserves record of catastrophic event

Είναι γεμάτος χρυσό, σίδηρο και πλατίνα. This is an image of Reticulum II obtained by the Dark Energy Survey, using the Blanco 4-meter telescope at Cerro Tololo Inter-American Observatory. The nine stars described in the paper are circled in red. The insets show the  strong presence of barium, one of the main neutron capture elements the team observed in three stars. Credit: Background image is courtesy of Dark Energy Survey/Fermilab. Foreground image is courtesy of Alexander Ji, Anna Frebel, Anirudh Chiti, and Josh Simon

Ερευνητές του Τμήματος Φυσικής του MIT εντόπισαν σε απόσταση 100 χιλιάδων ετών φωτός από εμάς ένα γαλαξία που είναι γεμάτος χρυσό, σίδηρο και πλατίνα. Ο γαλαξίας ονομάζεται Reticulum II και είναι ένας σπάνιος τύπος γαλαξία νάνου. Η ανακάλυψη είναι πολύ σημαντική γιατί η προέλευση αυτών των χημικών στοιχείων διχάζει τους επιστήμονες εδώ και δεκαετίες και η μελέτη του γαλαξία και των άστρων του αναμένεται να φωτίσει αυτό το κοσμικό μυστήριο.

Η γρήγορη διαδικασία

A generic illustration of the neutron capture process on an unspecified element. Credit: Courtesy of Carnegie Institution for Science

Έχει διαπιστωθεί ότι τα περισσότερα βαριά στοιχεία δημιουργούνται με διαδοχικές πυρηνικές αντιδράσεις σύντηξης στο εσωτερικό των άστρων. Στο εσωτερικό των περισσότερων άστρων το υδρογόνο «καίγεται» δημιουργώντας πυρήνες ηλίου και απελευθερώνοντας ενέργεια. Καθώς τα καύσιμα των άστρων εξαντλούνται οι διεργασίες στο εσωτερικό τους παράγουν βαρύτερα στοιχεία. Όμως οι διεργασίες αυτές φθάνουν μέχρι την παραγωγή σιδήρου. Περαιτέρω πυρηνικές αντιδράσεις σύντηξης που θα δημιουργούσαν βαρύτερους πυρήνες, δεν ευνοούνται ενεργειακά στο εσωτερικό των περισσότερων άστρων.

Οι βαρύτεροι πυρήνες μπορούν να δημιουργηθούν με δυο τρόπους: την αργή διαδικασία (s-process) που περιλαμβάνει σύλληψη νετρονίων από βαρείς πυρήνες στο εσωτερικό άστρων που βρίσκονται στα τελευταία στάδια της ζωής τους και περιέχουν περιοχές με μικρή πυκνότητα νετρονίων καθώς επίσης και την γρήγορη διαδικασία (r-process), η οποία πραγματοποιείται όταν έχουμε μεγάλες πυκνότητες νετρονίων.

Οι φυσικοί γνωρίζουν ότι η r-διαδικασία είναι υπεύθυνη για την παραγωγή της μεγαλύτερης ποσότητας στοιχείων πολύ βαρύτερων από τον σίδηρο (πυρήνες με μαζικούς αριθμούς Α> 80), όπως του χρυσού. Ωστόσο το ποια αστρικά αντικείμενα μπορούν να φιλοξενήσουν την r-διαδικασία δεν έχει απαντηθεί πλήρως. Η πιο δημοφιλής ιδέα είναι ότι αυτές οι συνθήκες πραγματοποιούνται κατά την διάρκεια της έκρηξης των σουπερνόβα. Ωστόσο εμφανίζονται και εναλλακτικές προτάσεις. Προσομοιώσεις επιστημόνων του Ινστιτούτου Max Planck και του Ελεύθερου Πανεπιστημίου των Βρυξελλών έδειξαν ότι η βίαιη συγχώνευση άστρων νετρονίων και η εκτόξευση της ύλης που προκαλείται στη συνέχεια δημιουργεί τις ιδανικές συνθήκες για τον σχηματισμό αυτών των στοιχείων.

Η μουσική των σωματιδίων που ανιχνεύονται στον LHC. Make music with ATLAS data

Quantizer: Μετατρέπει τα δεδομένα του ATLAS σε μουσική. The newly-launched Quantizer platform transforms ATLAS events into music. Quantizer Infographic by Nicola Quadri/ATLAS Outreach Group.

Το πρόγραμμα Quantizer μεταφράζει τα γεγονότα που συλλέγει ο ανιχνευτής ATLAS σε μελωδίες techno, jazz, pop και rock. Επινοήθηκε από την Juliana Cherston φοιτήτρια στο Media Lab του MIT και υλοποιήθηκε σε συνεργασία με τον Ewan Hill υποψήφιο διδάκτορα από το πανεπιστήμιο της Victoria.

To Quantizer χρησιμοποιεί τα δεδομένα που ανεβάζει στο διαδίκτυο ο ανιχνευτής ATLAS, ταυτόχρονα με την εξέλιξη του πειράματος. Ανάλογα με το είδος των σωματιδίων, την ενέργειά τους, την κατανομή τους στο χώρο κ.ο.κ. τα δεδομένα μετατρέπονται σε μουσικές νότες. Για παράδειγμα οι χαμηλές νότες, που ακούγονται συχνότερα σε σχέση με τις υψηλές, αντιστοιχούν σε σωματίδια με χαμηλότερες ενέργειες.

Tον περασμένο Ιούλιο το Quantizer έδωσε την πρώτη του παράσταση της στο φεστιβάλ Jazz στο Montreux (The Physics of Music and the Music of Physics event).

Εννοείται πως όλα τα παραπάνω δεν έχουν καμία φυσική ή άλλη βαθυστόχαστη σημασία. Η «καλύτερη μουσική» για τα αυτιά των φυσικών είναι τα διαγράμματα που προκύπτουν από την ανάλυση των δεδομένων όπως:

… και όταν εμφανίζονται «καρούμπαλα», όπως αυτό που φαίνεται στην εικόνα, αισθάνονται βασιλιάδες τουλάχιστον για μια νύχτα:

Πηγή: atlas.cern

Τα δέντρα κοιμούνται το βράδυ. Trees seen resting branches while ‘asleep’ for the first time

Μελέτη έδειξε ότι κατά τη διάρκεια της νύχτας τα κλαδιά τους χαλαρώνουν και πέφτουν ελαφρώς, ενώ ανεβαίνουν και πάλι με την ανατολή του ήλιου. Most living organisms adapt their behavior to the rhythm of day and night. Now, using laser scanners, scientists are studying the day-night rhythm of trees. As it turns out, trees go to sleep too. Time to rest your weary branches. Dmitry Savin/Getty

O νυχτερινός ύπνος δεν αποτελεί προνόμιο μόνο του ζωικού βασιλείου. Μελέτη ερευνητών από την Αυστρία, την Φινλανδία και την Ουγγαρία έδειξε ότι ακόμα και τα δέντρα «κοιμούνται» κατά τις ώρες της συσκότισης.

The researchers used lasers to monitor specific points on the trees through the day and night in a variety of different weather conditions. The trees were shown to droop their branches by up to 4 inches during the night before raising them again in the morning.

Με τη βοήθεια σαρωτών λέιζερ, οι επιστήμονες μελέτησαν τις κινήσεις μεγάλων δέντρων με «ανάστημα» πάνω από 15 μέτρα κατά τη διάρκεια της νύχτας. Είδαν λοιπόν, ότι μόλις πέσει το σκοτάδι χαλαρώνουν τα κλαδιά τους, ενώ τα επαναφέρουν στην αρχική τους θέση μόλις ο ήλιος σκαρφαλώσει στον ουρανό.

Όνειρα γλυκά δάσος

Αριστερά, το δέντρο κατά την διάρκεια της νύχτας και δεξιά το ίδιο δέντρο κατά την διάρκεια της μέρας. At night (left) tree branches droop more than during the day (right). Credit: Image courtesy of Vienna University of Technology, TU Vienna

Μελετώντας το μοτίβο του «ύπνου» τους είδαν ότι τα κλαδιά των δέντρων κατά τη διάρκεια της νύχτας πέφτουν κατά 10 εκατοστά. Προκειμένου να αποκλείσουν την επίδραση των καιρικών συνθηκών και της περιοχής όπου βρίσκονταν τα δέντρα (υψόμετρο κτλ.), οι μετρήσεις έγιναν σε δέντρα της Αυστρίας της Φινλανδίας. Και οι δυο δοκιμές πραγματοποιήθηκαν υπό άρτιες καιρικές συνθήκες, χωρίς ανέμους ή υγρασία.

Το animation δείχνει τον τρόπο με τον οποίο χαλαρώνουν τα κλαδιά του δέντρου κατά τη νυχτερινή συσκότιση. The animation above shows how trees relax their branches during the hours of darkness (credit: Eetu Puttonen/Finnish Geospatial Research Institute/National Land Survey of Finland).

Παρατηρήθηκε ότι η πτώση των κλαδιών γινόταν σταδιακά, αγγίζοντας το κατώτερο σημείο περίπου δύο ώρες πριν από την ανατολή του ήλιου, ενώ επανέρχονταν στην αρχική τους θέση μέσα στο πρώτο δίωρο από την διάχυση του ηλιακού φωτός.

The animation above shows how the position of the tree changed from evening until morning. The tree appears to relax (credit: Eetu Puttonen/Finnish Geospatial Research Institute/National Land Survey of Finland).

Με τη βοήθεια σαρωτών λέιζερ, οι επιστήμονες μελέτησαν τις κινήσεις μεγάλων δέντρων με «ανάστημα» πάνω από 15 μέτρα κατά τη διάρκεια της νύχτας. Είδαν λοιπόν, ότι μόλις πέσει το σκοτάδι χαλαρώνουν τα κλαδιά τους, ενώ τα επαναφέρουν στην αρχική τους θέση μόλις ο ήλιος σκαρφαλώσει στον ουρανό.

Με τις μαύρες κουκίδες φαίνεται η θέση των κλαδιών στο τέλος της μέρας, ενώ με τις κόκκινες η θέση τους νωρίς το πρωί. The trees were monitored at the end of the day (see black dots) and early in the morning (see red dots) in Finland and Austria using infrared light.

Οι ειδικοί πιστεύουν ότι η πτώση των κλαδιών ενδεχομένως να οφείλεται στην πτώση της εσωτερικής πίεσης στα φυτικά κύτταρα των δέντρων, γεγονός που συνδέεται με την διαδικασία της φωτοσύνθεσης. Κατά την διάρκεια της νύχτας, η φωτοσύνθεση σταματάει με αποτέλεσμα να μειώνεται η παραγωγή σακχάρων στα κύτταρα και μαζί και η πίεση.

Οι ερευνητές υποστηρίζουν ακόμα, ότι η όλη διαδικασία ενδεχομένως να επιτρέπει στα δέντρα να «ξεκουραστούν» και να επαναφέρουν τα επίπεδα της ενέργειάς τους έπειτα από το κυνήγι του ήλιου κατά τη διάρκεια της μέρας. Μέχρι στιγμής, αναφέρουν, ο μηχανισμός αφύπνισης των δέντρων δεν είναι ξεκάθαρος: θα μπορούσε να οφείλεται π.χ. στο σκαρφάλωμα του ήλιου στον ουρανό, ή στο εσωτερικό τους «ρολόι».

«Η κίνηση των φυτών και των δέντρων συνδέεται πάντα με τα επίπεδα του νερού στα κύτταρα, τα οποία επηρεάζονται από το ηλιακό φως κατά την διαδικασία της φωτοσύνθεσης» αναφέρει ο Αντράς Ζλίνσκι από την Ουγγρική Ακαδημία Επιστημών. Όπως εξηγεί ο ίδιος, οι μετρήσεις ως προς τις αλλαγές της θέσης ενός φυτού ακόμα και αν πρόκειται για ένα μικρό βότανο αποτελούν ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση καθώς η φωτογραφία, για παράδειγμα, χρησιμοποιεί το ορατό φως γεγονός που επηρεάζει το μοτίβο «ύπνου» τους. Για τον λόγο αυτόν και προκειμένου να περιορίσουν την ενόχληση των δέντρων όσο το δυνατόν περισσότερο, οι ειδικοί κατέληξαν στην επιλογή σαρωτών λέιζερ/υπερύθρων.

«Πιστεύουμε ότι η σάρωση λέιζερ θα μας επιτρέψει να μελετήσουμε και να κατανοήσουμε καλύτερα τα μοτίβα ύπνου των φυτών και των δέντρων αλλά και να επεκτείνουμε το εύρος των περιοχών που μελετάμε κάθε φορά με αποτέλεσμα να μπορέσουμε να παρακολουθήσουμε τι συμβαίνει π.χ. σε ένα ολόκληρο δάσος» εξηγεί από την πλευρά του ο δρ Νόρμπερτ Πφάιφερ από το Πολυτεχνείο της Βιέννης (TU Wien), που επίσης συμμετείχε στη μελέτη.

Πηγή: Eetu Puttonen, Christian Briese, Gottfried Mandlburger, Martin Wieser, Martin Pfennigbauer, András Zlinszky, Norbert Pfeifer. Quantification of Overnight Movement of Birch (Betula pendula) Branches and Foliage with Short Interval Terrestrial Laser Scanning. Frontiers in Plant Science, 2016; 7 DOI: 10.3389/fpls.2016.00222

«Γιγάντια τσουνάμι» σημάδεψαν τον νεαρό Άρη. Mega-Tsunamis Resurfaced Shorelines of Early Mars’ Ocean, Researchers Say

Τα κύματα ενός χαμένου ωκεανού δημιούργησαν τις ρυτίδες του κόκκινου πλανήτη. Massive meteorite impacts triggered two mega-tsunamis in the early Martian ocean 3.4 billion years ago, according to scientists writing in the journal Scientific Reports, and these enormous waves forever scarred the Martian landscape.The young Mars would have had enough water to cover its entire surface in a liquid layer about 140 m deep, but it is more likely that the liquid would have pooled to form an ocean occupying almost half of Mars’s northern hemisphere, and in some regions reaching depths greater than 1.6 km. Image credit: M. Kornmesser / ESO / N. Risinger, skysurvey.org.

Διαβάζοντας προσεκτικά το αφυδατωμένο πρόσωπο του Άρη, αμερικανοί πλανητολόγοι υποστηρίζουν ότι διέκριναν ρυτίδες που σχηματίστηκαν από γιγάντια τσουνάμι στις ακτές ενός αρχαίου, χαμένου πια ωκεανού.

«Φανταστείτε  ένα γιγάντιο κόκκινο κύμα να έρχεται προς το μέρος σας, με ύψος μέχρι 120 μέτρα» σχολιάζει στο Nature ο Αλέξις Ροντρίγκεζ, ερευνητής του Ινστιτούτου Πλανητικής Επιστήμης στο Τούσον της Αριζόνα.

Πολυάριθμες προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει ότι στα αρχικά στάδια της ζωής του ο Άρης πρέπει να ήταν ένας φιλόξενος υγρός κόσμος με λίμνες και θάλασσες.

From the shoreline of an ancient Martian ocean (top), tsunamis may have washed ashore two separate times, leaving behind piles of rocks and debris (brown, bottom images). Credit: Alexis Rodriguez

Πιο αμφιλεγόμενη παραμένει ωστόσο η θεωρία ότι το βόρειο ημισφαίριο του πλανήτη καλυπτόταν από έναν ωκεανό. Ορισμένοι πλανητολόγοι διακρίνουν ίχνη μιας αρχαίας ακτής, η οποία όμως δεν είναι συνεχής όπως θα περίμενε κανείς.

Τα νέα ευρήματα

Ο σκουρόχρωμος σχηματισμός στο κέντρο της εικόνας είναι γεμάτος κομμάτια πάγου που θα μπορούσε να είχε αφήσει πίσω του ένα τσουνάμι. A 250-kilometre- long lobe of dark material might be the remnants of a tsunami that hit when Mars’ climate was cold enough to freeze the water into an ice-rich slush that crept across the landscape. Credit: Alexis Rodriguez

Η τελευταία μελέτη, η οποία δημοσιεύεται στο Scientific Reports έρχεται να ενισχύσει τη θεωρία ότι μεγάλα τμήματα της ωκεάνιας ακτής διαβρώθηκαν από τσουνάμι, τα οποία προκλήθηκαν από την πρόσκρουση αστεροειδών μέσα στο νερό.

Τα χτυπήματα αστεροειδών πρέπει να ήταν συχνά πριν από 3,4 δισεκατομμύρια χρόνια, την εποχή κατά την οποία χρονολογούνται τα νέα ευρήματα.

Regional view of sections of circum-Chryse highland-lowland boundary region made up of Chryse and Acidalia Planitiae lowlands and Tempe, Xanthe, and Arabia Terrae highlands. The boundary is breached by the planet’s largest outflow channels (blue arrows). The red and black lines trace the margins of the two documented tsunami events. Image credit: J. Alexis P. Rodriguez et al.

Η ομάδα του δρ Ροντρίγκεζ εστιάζει στα υψίπεδα του Arabia Terra, των οποίων οι πρόποδες δεν αποκλείονταν να βρέχονταν κάποτε από τον ωκεανό. Σε δορυφορικές εικόνες διακρίνεται ένας σχηματισμός αποτελούμενους από σκοτεινούς λοβούς που θα έφταναν κάποτε πιο βαθιά στην ενδοχώρα από ό,τι η αρχική ακτή.

Το σενάριο που προτείνουν οι ερευνητές είναι ότι ο σχηματισμός δημιουργήθηκε από δύο διαδοχικά τσουνάμι. Στο πρώτο επεισόδιο, το νερό έσπρωξε βράχους των δέκα μέτρων βαθιά μέσα στην ακτή, και στη συνέχεια υποχώρησε πίσω στον ωκεανό.

Η κατάσταση παρέμεινε ήσυχη για εκατομμύρια χρόνια, μέχρι που το κλίμα έγινε σημαντικά πιο ψυχρό. Όταν χτύπησε ο δεύτερος αστεροειδής, η επιφάνεια του ωκεανού είχε πια παγώσει, και το τσουνάμι ήταν ουσιαστικά ένα γιγάντιο κύμα από κομμάτια πάγου. Το κύμα στερεοποιήθηκε πριν προλάβει να υποχωρήσει στον ωκεανό και μετατράπηκε σε παγωμένα συντρίμμια που παραμένουν στην ίδια θέση μέχρι σήμερα.

Μένει να φανεί αν το σενάριο που προτείνει η μελέτη θα πείσει τους πλανητολόγους για τον χαμένο βόρειο ωκεανό του Άρη.

Στο μεταξύ, ο Ροντρίγκεζ θα αναζητήσει ενδείξεις τσουνάμι και σε άλλες περιοχές του πλανήτη, και θα αναζητήσει κρατήρες που μπορεί να παγίδευσαν το νερό στις ακτές και ενδεχομένως να προσέφεραν ένα φιλόξενο περιβάλλον για την εξέλιξη μικροβιακής ζωής.