Στίβεν Χόκινγκ, Η Αρχή του Χρόνου. Stephen Hawking, The Beginning of Time

Everything formed in the Big Bang. Credit: Detlev van Ravenswaay/Science Photo Library

Σε αυτή την διάλεξη, θα ήθελα να ασχοληθώ με το αν ο ίδιος ο χρόνος έχει μια αρχή και αν θα έχει ένα τέλος. Όλα τα στοιχεία συνηγορούν, ότι το Σύμπαν δεν υπήρχε από πάντα, αλλά είχε μια αρχή, περίπου 15 δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Αυτή είναι ίσως και η πιο αξιοσημείωτη ανακάλυψη της σύγχρονης κοσμολογίας. Όμως θεωρείται πλέον δεδομένη. Δεν είμαστε ακόμα σίγουροι αν το Σύμπαν θα έχει ένα τέλος. Όταν έδινα μια διάλεξη στην Ιαπωνία, μου ζητήθηκε να μην αναφέρω την πιθανότητα κατάρρευσης του σύμπαντος, γιατί θα μπορούσε να επηρεάσει το χρηματιστήριο. Παρόλα αυτά, μπορώ να διαβεβαιώσω όποιον ανησυχεί για τις επενδύσεις του, ότι είναι λιγάκι νωρίς για να πουλήσει: ακόμα κι αν το Σύμπαν φτάσει σε ένα τέλος, δεν θα συμβεί τουλάχιστον για τα επόμενα είκοσι δισεκατομμύρια χρόνια. Μέχρι τότε, ίσως η Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου (GATT) να έχει μπει σε ισχύ.

Η χρονική κλίμακα του Σύμπαντος είναι πολύ εκτεταμένη σε σύγκριση με εκείνη της ανθρώπινης ζωής. Για αυτό είναι λογικό το ότι μέχρι πρόσφατα, το Σύμπαν θεωρούταν στατικό και αναλλοίωτο στο χρόνο. Από την άλλη μεριά, πρέπει να ήταν εμφανές, ότι η ανθρώπινη κοινωνία συνεχώς αναπτύσσεται πολιτισμικά και τεχνολογικά. Αυτό υποδεικνύει ότι η παρούσα φάση της ανθρώπινης ιστορίας δεν μπορεί να συνεχιστεί για περισσότερα από μερικές χιλιάδες χρόνια. Διαφορετικά, θα ήμασταν πολύ πιο εξελιγμένοι από ότι είμαστε. Είναι, λοιπόν, φυσικό να πιστεύουμε ότι η ανθρώπινη φυλή, και ίσως ολόκληρο το Σύμπαν, είχε μια αρχή στο σχετικά κοντινό παρελθόν. Όμως, πολλοί άνθρωποι αντιδρούσαν στην ιδέα ότι το Σύμπαν είχε μια αρχή, γιατί φαινόταν να υπονοεί την ύπαρξη ενός υπερφυσικού όντος που δημιούργησε το Σύμπαν. Προτιμούσαν να πιστεύουν ότι το Σύμπαν, και η ανθρώπινη φυλή, υπήρχαν από πάντα. Η εξήγησή τους για την ανθρώπινη πρόοδο ήταν ότι υπήρξαν περιοδικοί κατακλυσμοί, ή άλλες φυσικές καταστροφές, που επαναλαμβανόμενα γύριζαν την ανθρώπινη φυλή πίσω, σε ένα πρωτόγονο στάδιο.

Αυτή η συζήτηση σχετικά με το αν το σύμπαν είχε ή δεν είχε μια αρχή, διατηρήθηκε μέσα στον 19ο και τον 20ο αιώνα. Είχε στηριχτεί κυρίως στις βάσεις της θεολογίας και της φιλοσοφίας, με ελάχιστη εξέταση των στοιχείων των επιστημονικών παρατηρήσεων. Αυτό μπορεί να ήταν λογικό, δεδομένου του απίστευτα αναξιόπιστου χαρακτήρα των κοσμολογικών παρατηρήσεων, μέχρι προσφάτως. Ο κοσμολόγος, Σερ Άρθουρ Έντινγκτον (Sir Arthur Eddington), κάποτε είπε, «Μην ανησυχείς αν η θεωρία σου διαφωνεί με τις παρατηρήσεις, γιατί πιθανώς είναι λανθασμένες». Αλλά αν η θεωρία διαφωνεί με τον Δεύτερο Νόμο της Θερμοδυναμικής, έχει σοβαρό πρόβλημα. Στην πραγματικότητα, η θεωρία ότι το Σύμπαν υπήρχε από πάντα βρίσκεται σε σοβαρή δυσχέρεια με τον Δεύτερο Νόμο της Θερμοδυναμικής. Ο Δεύτερος Νόμος, αναφέρει ότι η αταξία πάντα αυξάνεται με το χρόνο. Όπως συμβαίνει και με τη συζήτηση γύρω από την ανθρώπινη πρόοδο, υποδεικνύει ότι πρέπει κάπου να υπήρχε ένα ξεκίνημα. Διαφορετικά, το σύμπαν θα βρισκόταν πλέον σε μια κατάσταση απόλυτης αταξίας, και τα πάντα θα ήταν στην ίδια θερμοκρασία. Σε ένα άπειρο και ατέρμονο σύμπαν, κάθε οπτική ευθεία θα σταματούσε πάνω στην επιφάνεια ενός άστρου. Αυτό θα σήμαινε ότι ο νυχτερινός ουρανός θα ήταν τόσο λαμπρός όσο και η επιφάνεια του ήλιου. Ο μόνος τρόπος για να αποφευχθεί αυτό το πρόβλημα θα ήταν, για κάποιο λόγο, τα αστέρια να έλαμπαν μετά από μια συγκεκριμένη ώρα.

A key ingredient of the singularity theorems is that of a closed trapped surface. This is a surface where the gravitational field is so strong that outgoing photons are dragged inwards.

Σε εκείνη τη χρονική στιγμή, στη Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang), όλη η ύλη του σύμπαντος θα ήταν συγκεντρωμένη σε ένα σημείο. Η πυκνότητα θα ήταν άπειρη. Θα ήταν αυτό που λέμε, μια παραδοξότητα (singularity, μαθηματικά: σημείο ασυνέχειας). Σε μια παραδοξότητα, όλοι οι νόμοι της φυσικής θα είχαν καταρρεύσει. Αυτό σημαίνει ότι η κατάσταση του σύμπαντος, μετά τη Μεγάλη Έκρηξη, δεν θα εξαρτιόταν από οτιδήποτε θα είχε συμβεί πριν, γιατί οι αιτιοκρατικοί νόμοι που ορίζουν το σύμπαν δεν ίσχυαν στην αρχή αυτή. Το Σύμπαν θα εξελισσόταν από τη Μεγάλη Έκρηξη, εντελώς ανεξάρτητα από το τι ήταν πριν. Ακόμα και το ποσό της ύλης στο σύμπαν, θα μπορούσε να είναι διαφορετικό από αυτό που ήταν πριν, εφόσον ο Νόμος της Διατήρησης της Ύλης θα κατέρρεε μαζί με όλους τους άλλους.

Εφόσον τα γεγονότα πριν τη Μεγάλη Έκρηξη δεν είχαν καμία συνέπεια στο Σύμπαν μετά, κάποιος θα μπορούσε να τα αφαιρέσει από τη θεωρία, και να πει ότι ο χρόνος ξεκίνησε στο Big Bang. Γεγονότα πριν τη Μεγάλη Έκρηξη απλώς δεν καθορίζονται, γιατί δεν υπάρχει τρόπος να υπολογίσει κάποιος τι συνέβη τότε. Αυτού του είδους το ξεκίνημα του Σύμπαντος, και του ίδιου του χρόνου, είναι πολύ διαφορετικό από τα ξεκινήματα που είχαν φανταστεί οι άνθρωποι παλαιότερα. Εκείνα είχαν επιβληθεί στο σύμπαν από κάποιο εξωτερικό παράγοντα. Δεν υπάρχει καμία δυναμική αιτία γιατί η κίνηση των σωμάτων στο ηλιακό σύστημα δεν μπορεί να προεκταθεί πίσω στο χρόνο, πολύ πριν το 4004 π.Χ., που είναι η ημερομηνία της δημιουργίας του σύμπαντος, σύμφωνα με το βιβλίο της Γένεσης. Οπότε θα απαιτείτο η άμεση παρέμβαση του Θεού, εάν το σύμπαν ξεκίνησε σε εκείνη την ημερομηνία. Αντίθετα, η Μεγάλη Έκρηξη είναι το ξεκίνημα που επιβάλουν οι δυναμικοί νόμοι που κυβερνούν το Σύμπαν. Η γένεση συνεπώς είναι ενδογενής του Σύμπαντος, και δεν επιβλήθηκε «από έξω».

Ενώ οι νόμοι της επιστήμης φαίνεται να προβλέπουν ότι το Σύμπαν είχε μια αρχή, οι ίδιοι δεν μπορούσαν να καθορίσουν το πώς θα ξεκινούσε το Σύμπαν. Αυτό ήταν σαφώς πολύ απογοητευτικό. Έτσι υπήρξε μια σειρά προσπαθειών να παρακαμφθεί το συμπέρασμα, ότι υπήρξε μια παραδοξότητα άπειρης πυκνότητας στο παρελθόν. Μια πρόταση ήταν να τροποποιηθεί ο νόμος της βαρύτητας, έτσι ώστε να γίνει απωθητικός. Αυτό μπορούσε να οδηγήσει στο γράφημα διαχωρισμού ανάμεσα σε δύο γαλαξίες, ως μια καμπύλη που προσέγγιζε το μηδέν, αλλά δεν περνά ποτέ μέσω αυτού, σε κανένα καθορισμένο χρόνο στο παρελθόν. Αντίθετα, η ιδέα ήταν ότι όπως οι γαλαξίες απομακρύνονται, νέοι γαλαξίες σχηματίζονται ανάμεσά τους, από ύλη που υποτίθεται δημιουργείται συνεχώς. Αυτή ήταν η Θεωρία της Σταθερής Κατάστασης (Steady State Theory) που προτάθηκε από τους Μπόντι (Bondi), Γκόλντ (Gold), και Χόυλ (Hoyle).

Οι Penzias-Wilson μπροστά στην κωνική κεραία του Holmdel στο New Jersey, με την οποία ανακάλυψαν το 1964 τη διάχυτη ακτινοβολία υποβάθρου στο Σύμπαν.

Η Θεωρία της Σταθερής Κατάστασης, ήταν αυτό που ο Κάρλ Πόππερ (Karl Popper) θα αποκαλούσε, μια καλή επιστημονική θεωρία: έδινε συγκεκριμένες προβλέψεις, που μπορούσαν να ελεγχθούν μέσω παρατήρησης, και πιθανώς να διαψευσθούν. Δυστυχώς για την θεωρία, όντως διαψεύσθηκαν. Το πρώτο πρόβλημα προέκυψε με τις παρατηρήσεις του Κέιμπριτζ (Cambridge), σχετικά με τον αριθμό των πηγών ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων (radio sources) διαφορετικών εντάσεων. Κατά προσέγγιση, κάποιος θα περίμενε ότι οι ασθενέστερες πηγές θα ήταν και οι πιο απομακρυσμένες. Οπότε θα περίμενε να είναι περισσότερες από τις έντονες πηγές, οι οποίες θα έτειναν να βρίσκονται εγγύτερα σε εμάς. Παρόλα αυτά, το γράφημα του αριθμού των ραδιοπηγών ως προς την έντασή τους ανέβαινε πολύ πιο απότομα στις χαμηλές εντάσεις πηγών, από ότι προέβλεπε η Θεωρία της Σταθερής Κατάστασης.

Η χαρτογράφηση των ανισοτροπιών στην ακτινοβολία υποβάθρου του ουρανού των 2.74 Kelvin από τον δορυφόρο COBE.

Υπήρξαν προσπάθειες να εξηγηθεί και να απορριφθεί αυτό το αριθμητικό γράφημα, με την αξίωση ότι κάποιες από τις ασθενείς πηγές βρίσκονταν στον ίδιο μας τον γαλαξία και έτσι δεν μας έλεγαν τίποτα για την κοσμολογία. Αυτό το επιχείρημα στην πραγματικότητα δεν στέκει απέναντι σε περεταίρω παρατηρήσεις. Αλλά την χαριστική βολή στην Θεωρία της Σταθερής Κατάστασης την έδωσε η ανακάλυψη της Μικροκυμματικής Ακτινοβολίας Υποβάθρου (Microwave Background Radiation, MBR), το 1965. Αυτή η ακτινοβολία είναι ίδια σε όλες τις κατευθύνσεις του ουρανού. Το φάσμα της ακτινοβολίας υποδηλώνει θερμοκρασία 2,7 βαθμών άνω του μηδενός. Δεν φαίνεται να υπάρχει κανένας τρόπος να εξηγηθεί αυτή η ακτινοβολία στην Θεωρία της Σταθερής Κατάστασης.

Radial peculiar velocity field in the supergalactic plane. Blue colors are regions with negative peculiar velocities (infalling), red colors refer to positive ones (outfalling). The shade of the colour corresponds to the amplitude of the motion, and is saturated at 1000 km s^-1. The regions where the threshold requirement of at least two velocity measurements is not satisfied are set white. Black dots are all galaxies with a known redshift in Hyperleda. Green marks show positions of some well known structures - here Virgo, Ursa Major, Norma, Pisces, N533, and Zwicky33. The coordinates are in "real space'', i.e. redshift distances corrected for the smoothed peculiar velocity field, in units of km s^-1.

Άλλη μια απόπειρα για να αποφευχθεί μια αρχή στον χρόνο, ήταν η πρόταση ότι ίσως όλοι οι γαλαξίες δεν συναντήθηκαν σε ένα συγκεκριμένο σημείο του παρελθόντος. Αν και κατά μέσω όρο, οι γαλαξίες απομακρύνονται μεταξύ τους με σταθερό ρυθμό, έχουν μικρές επιπλέον ταχύτητες σε σχέση με την σταθερή και ενιαία επέκταση/διαστολή. Αυτές οι αποκαλούμενες «ιδιόμορφες ταχύτητες» (“peculiar velocities”) των γαλαξιών, μπορεί να έχουν διευθύνσεις πλάγιες προς την κύρια επέκταση/διαστολή. Υποστηρίχθηκε, ότι έτσι όπως χαράσσεται γραφικά η θέση των γαλαξιών πίσω στον χρόνο, οι πλάγιες ιδιόμορφες ταχύτητες, θα σήμαιναν ότι οι γαλαξίες δεν θα είχαν όλοι συναντηθεί. Αντίθετα, θα μπορούσε να υπάρχει μια προηγούμενη φάση συστολής του σύμπαντος, κατά την οποία οι γαλαξίες κινούνταν ο ένας προς τον άλλο. Οι πλάγιες ταχύτητες μπορούσαν να σημαίνουν ότι οι γαλαξίες δεν προσέκρουσαν, αλλά προσπέρασαν ο ένας τον άλλο, και μετά άρχισαν να απομακρύνονται. Δεν θα υπήρχε καμία παραδοξότητα άπειρης πυκνότητας, ή κατάρρευση των νόμων της φυσικής. Έτσι δεν θα υπήρχε ανάγκη για το σύμπαν, και τον ίδιο τον χρόνο, να έχουν μια αρχή. Πράγματι, κάποιος ίσως υποθέσει ότι το σύμπαν είχε ταλαντευθεί, αν και αυτό δεν θα έλυνε το πρόβλημα με τον Δεύτερο Νόμο της Θερμοδυναμικής: κάποιος θα έπρεπε να περιμένει ότι το σύμπαν θα γινόταν πιο άτακτο με κάθε ταλάντωση. Συνεπώς, είναι δύσκολο να δούμε πώς το σύμπαν μπορούσε να ταλαντεύεται για άπειρο χρόνο.

“We are thus presented with what is perhaps the most fundamental unanswered question of general relativistic collapse theory, namely: does there exist a `cosmic censor' who forbids the appearance of naked singularities, clothing each one in an absolute event horizon.” Penrose 1969

Αυτή η πιθανότητα, ότι οι γαλαξίες θα είχαν προσπεράσει ο ένας τον άλλο, υποστηρίχθηκε από μια μελέτη δυο Ρώσων. Ισχυρίσθηκαν ότι δεν θα υπήρχαν παραδοξότητες σε μια λύση του πεδίου εξισώσεων της γενικής σχετικότητας, η οποία ήταν απόλυτα γενική, με την έννοια ότι δεν είχε καμία σαφή συμμετρία. Όμως, ο ισχυρισμός τους αποδείχτηκε λάθος, από μια σειρά θεωρημάτων του Ρότζερ Πένροουζ (Roger Penrose) και δικών μου. Αυτά έδειξαν ότι η γενική σχετικότητα προέβλεπε παραδοξότητες, κάθε φορά που συγκεκριμένη ποσότητα μάζας βρισκόταν σε μια περιοχή. Τα πρώτα θεωρήματα σχεδιάστηκαν για να δείξουν ότι ο χρόνος φτάνει σε ένα τέλος, μέσα σε μια μαύρη τρύπα, που δημιουργήθηκε από τον θάνατο ενός άστρου. Ωστόσο, η διαστολή του σύμπαντος είναι αντίστροφη από την κατάρρευση ενός άστρου. Θα ήθελα γι’ αυτό να σας δείξω, ότι στοιχεία επιστημονικής παρατήρησης υποδεικνύουν ότι το σύμπαν περιέχει επαρκή ύλη, ώστε να περιέχει μια παραδοξότητα.

Προκειμένου να συζητήσουμε κοσμολογικές παρατηρήσεις, βοηθάει να σχεδιάσουμε ένα διάγραμμα των γεγονότων στο χωροχρόνο, με τον χρόνο να πηγαίνει προς τα πάνω, και το χώρο σε οριζόντιες κατευθύνσεις. Για να δείξω αυτό το διάγραμμα σωστά, θα χρειαζόμουν πραγματικά μια τετραδιάστατη οθόνη. Όμως, λόγω περιορισμένων κυβερνητικών κονδυλίων, μπορέσαμε να εφοδιαστούμε μόνο με μια δυσδιάστατη οθόνη. Έτσι θα μπορέσω να δείξω μόνο μια από τις κατευθύνσεις του χώρου.

Όπως κοιτάμε το σύμπαν, κοιτάμε πίσω στο χρόνο, γιατί το φως έχει εκπεμφθεί από τα πολύ μακρινά σώματα πολύ καιρό πριν, για να μας φτάσει στον παρόντα χρόνο. Αυτό σημαίνει ότι τα γεγονότα που παρατηρούμε βρίσκονται στον λεγόμενο κώνο παρελθοντικού φωτός. Η κορυφή του κώνου βρίσκεται στην θέση μας στον παρόντα χρόνο. Όπως όμως πηγαίνουμε πίσω στο χρόνο πάνω στο διάγραμμα, ο κώνος του φωτός απλώνεται σε μεγαλύτερες αποστάσεις, και η έκτασή του αυξάνει. Ωστόσο, εάν υπάρχει επαρκής ύλη στον κώνο παρελθοντικού φωτός μας, οι ακτίνες του φωτός θα κλίνουν η μια προς την άλλη. Αυτό σημαίνει ότι, όπως κάποιος πηγαίνει πίσω στο παρελθόν, η επιφάνεια του κώνου παρελθοντικού φωτός θα φτάσει ένα μέγιστο σημείο, και μετά θα αρχίσει να φθίνει. Αυτή η εστίαση στον κώνο παρελθοντικού φωτός, από τις βαρυτικές επιδράσεις της ύλης του σύμπαντος, είναι σημάδι του ότι το σύμπαν βρίσκεται μέσα στον ορίζοντα του. Εάν κάποιος μπορεί να καθορίσει ότι υπάρχει αρκετή ύλη στο σύμπαν, ώστε να εστιάσει τον κώνο του παρελθοντικού χρόνου μας, τότε αυτός μπορεί να εφαρμόσει τα θεωρήματα παραδοξότητας (singularity theorems), προκειμένου να δείξει πως ο χρόνος πρέπει να είχε μια αρχή.

Πως μπορούμε να πούμε από τις παρατηρήσεις, εάν υπάρχει αρκετή ύλη στον κώνο του παρελθοντικού μας φωτός, για να το εστιάσουμε; Παρατηρούμε έναν αριθμό γαλαξιών, αλλά δεν μπορούμε να υπολογίσουμε άμεσα πόση ύλη περιέχουν. Ούτε μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι κάθε οπτική μας ευθεία θα περνάει μέσα από ένα γαλαξία. Έτσι θα δώσω ένα διαφορετικό επιχείρημα, για να δείξω ότι το σύμπαν περιέχει αρκετή ύλη για να εστιάσει τον κώνο του παρελθοντικού μας φωτός. Το επιχείρημα βασίζεται στο φάσμα της Μικροκυματικής Ακτινοβολίας Υποβάθρου (microwave background radiation). Αυτή χαρακτηρίζει ακτινοβολίες που βρίσκονται σε θερμική ισορροπία, με την ύλη με την ίδια θερμοκρασία. Για να επιτευχθεί μια τέτοια ισορροπία, είναι απαραίτητο η ακτινοβολία να έχει διασπαρθεί με την ύλη, πολλές φορές. Για παράδειγμα, το φως που λαμβάνουμε από τον Ήλιο έχει ένα χαρακτηριστικά θερμικό φάσμα. Αυτό δεν συμβαίνει επειδή οι πυρηνικές αντιδράσεις που πραγματοποιούνται στο κέντρο του Ήλιου παράγουν ακτινοβολία θερμικού φάσματος. Ακριβέστερα, συμβαίνει γιατί η ακτινοβολία έχει απορροφηθεί και επανεκπεμφθεί από την ύλη του Ήλιου, πολλές φορές στη διαδρομή της από το κέντρο στην επιφάνεια.

Φανταστική απεικόνιση μαύρης τρύπας στο σύμπαν. Στο κέντρο της, φωλιάζει μια «βαρυτική ανωμαλία» – ένα σημείο άπειρης, παράλογης πυκνότητας.

Στην περίπτωση του σύμπαντος, το γεγονός ότι το μικροκυματικό υπόβαθρο (microwave background) έχει ακριβώς ένα τέτοιο θερμικό φάσμα (κατανομή) υποδεικνύει ότι πρέπει να έχει διασπαρθεί πολλές φορές. Το σύμπαν πρέπει συνεπώς να περιέχει αρκετή ύλη, για να το κάνει αδιαφανές προς κάθε κατεύθυνση που κοιτάμε, γιατί το μικροκυματικό υπόβαθρο είναι το ίδιο προς κάθε κατεύθυνση που κοιτάμε. Επιπλέον, αυτή η αδιαφάνεια πρέπει να προέκυψε πολύ μακριά από εμάς, γιατί μπορούμε να δούμε γαλαξίες και κβάζαρ σε μεγάλες αποστάσεις. Οπότε, πρέπει να υπάρχει μεγάλη ποσότητα ύλης σε μεγάλη απόσταση από μας. Η μέγιστη αδιαφάνεια σε μια ευρεία ζώνη κυμάτων, για δεδομένη πυκνότητα, προέρχεται από ιονισμένο υδρογόνο. Συνηγορεί έτσι στο ότι εάν υπάρχει αρκετή ύλη για να κάνει το σύμπαν αδιαφανές, υπάρχει επίσης αρκετή ύλη για να εστιαστεί ο κώνος του παρελθοντικού φωτός μας. Μπορεί έτσι να εφαρμοστεί το θεώρημα του Πένροουζ και εμένα, για να αποδειχθεί ότι ο χρόνος πρέπει να είχε μια αρχή.

At quantum scales, things get weird. Credit: Mark Garlick/Science Photo Library

Η εστίαση του παρελθοντικού μας φωτός υποδηλώνει ότι ο χρόνος πρέπει να είχε μια αρχή, εάν η Θεωρία της Γενικής Σχετικότητας είναι σωστή. Όμως, κάποιος μπορεί να θέσει το ερώτημα αν όντως η Γενική Σχετικότητα είναι πραγματικά σωστή. Σαφώς, σαν θεωρία, συμφωνεί με όλα τα τεστ επιστημονικής παρατήρησης που πραγματοποιήθηκαν. Ωστόσο, τα τεστ αυτά εξέτασαν την Γενική Σχετικότητα μόνο σε μεγάλες αποστάσεις. Γνωρίζουμε ότι η Γενική Σχετικότητα δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί σε πολύ μικρές αποστάσεις, γιατί είναι μια κλασσική θεωρία. Αυτό σημαίνει, ότι δεν λαμβάνει υπόψη την Αρχή της Αβεβαιότητας της Κβαντικής Μηχανικής, η οποία λέει ότι ένα αντικείμενο δεν μπορεί να έχει συγχρόνως μια απόλυτα καθορισμένη θέση και μια απόλυτα καθορισμένη ταχύτητα: όσο πιο εξακριβωμένα υπολογίζουμε την θέση, τόσο πιο ανακριβώς μπορούμε να μετρήσουμε την ταχύτητα, και αντιστρόφως. Συνεπώς, για να καταλάβουμε το στάδιο υψηλής πυκνότητας, όταν το σύμπαν ήταν πολύ μικρό, χρειαζόμαστε μια κβαντική θεωρία της βαρύτητας, η οποία θα συνδυάζει τη Γενική Σχετικότητα με την Αρχή της Αβεβαιότητας.

Εικόνα που δείχνει ότι η ύλη πέφτει μέσα στην μαύρη τρύπα σαν το νερό ενός καταρράκτη.

Πολλοί ελπίζουν ότι οι κβαντικές επιρροές, θα εξομαλύνουν με κάποιο τρόπο την παραδοξότητα της άπειρης πυκνότητας, και θα επιτρέψουν στο σύμπαν να αναδιπλωθεί επιστρέφοντας σε μια προηγούμενη φάση συστολής. Αυτό θα ήταν μάλλον σαν τη προηγούμενη ιδέα των γαλαξιών που προσπερνούν ο ένας τον άλλο, αλλά η αναδίπλωση θα συντελούταν σε μια πολύ υψηλότερη πυκνότητα. Όμως, νομίζω αυτό δεν πρόκειται να συμβεί: οι κβαντικές επιρροές δεν αναιρούν την παραδοξότητα, και επιτρέπουν στον χρόνο να συνεχίζει ατέρμονα προς τα πίσω. Αλλά φαίνεται ότι οι κβαντικές επιρροές μπορούν να απομακρύνουν το πιο άτοπο στοιχείο, της παραδοξότητας στην Γενική Σχετικότητα. Αυτό, γιατί η κλασική θεωρία δεν επιτρέπει σε κάποιον να υπολογίσει τι θα προέκυπτε από μια παραδοξότητα, γιατί όλοι οι νόμοι της φυσικής θα κατέρρεαν σε αυτήν. Αυτό σημαίνει ότι η επιστήμη δεν θα μπορούσε να προβλέψει το πως θα είχε ξεκινήσει το σύμπαν. Αντίθετα, θα έπρεπε να επικαλεστούμε έναν παράγοντα εκτός σύμπαντος. Ίσως, αυτός είναι ο λόγος που πολλοί θρησκευτικοί ηγέτες ήταν έτοιμοι να δεχθούν το Big Bang και τα θεωρήματα της παραδοξότητας.

Φαίνεται ότι η Κβαντική θεωρία, από την άλλη μεριά, μπορεί να προβλέψει πώς θα ξεκινήσει το σύμπαν. Η Κβαντική Θεωρία συστήνει μια καινούρια ιδέα, αυτή του φανταστικού χρόνου (imaginary time). Ο φανταστικός χρόνος μπορεί να ακούγεται σαν επιστημονική φαντασία, και έχει δημιουργήσει τον Δόκτωρ Χου (Doctor Who). Όμως παρόλα αυτά, είναι μια γνήσια επιστημονική έννοια. Μπορείτε να την συλλάβει με τον ακόλουθο τρόπο. Σκεφθείτε τον συνηθισμένο, πραγματικό χρόνο σαν μια οριζόντια γραμμή. Στα αριστερά έχετε το παρελθόν στα δεξιά το μέλλον. Αλλά υπάρχει άλλο ένα είδος χρόνου σε κάθετη κατεύθυνση. Αυτός ονομάζεται φανταστικός χρόνος γιατί δεν είναι το είδος του χρόνου που φυσιολογικά βιώνουμε. Όμως κατά μια έννοια, είναι το ίδιο πραγματικός με αυτόν που αποκαλούμε πραγματικό χρόνο.

Massive objects warp space and time around them. Credit: NASA/Science Photo Library

Οι τρεις κατευθύνσεις του χώρου και η μια κατεύθυνση του φανταστικού χρόνου συστήνουν αυτό που ονομάζουμε Ευκλείδειο χώρο-χρόνο. Δεν νομίζω να μπορεί κανείς να απεικονίσει ένα τετραδιάστατο κοίλο χώρο. Αλλά δεν είναι και τόσο δύσκολο να σχηματίσει την νοερή εικόνα μιας δυσδιάστατης επιφάνειας, όπως μια σέλα, ή την επιφάνεια μιας μπάλας ποδοσφαίρου.

As we trace the universe back in time to the singularity we not only find our laws of physics breaking down, but we are also left with the apparently unanswerable question of "what happened before the Big Bang"? In 1981, Stephen Hawking and James Hartle came up with an imaginative proposal which promised to avoid the singularity at the origin of the universe, and also gave a answer to the question of why there was no time before the Big Bang.

Στην πραγματικότητα, ο Τζέημς Χάρτλ (James Hartle) του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια Στη Σάντα Μπάρμπαρα, και εγώ έχουμε προτείνει ότι ο χώρος και ο πλασματικός χρόνος μαζί, είναι όντως πεπερασμένοι σε έκταση, αλλά χωρίς όρια. Θα είναι σαν την επιφάνεια της Γης, αλλά με δύο περισσότερες διαστάσεις. Η επιφάνεια της Γης είναι πεπερασμένη σε έκταση, αλλά δεν έχει όρια ή άκρες. Έχω γυρίσει τον κόσμο, αλλά δεν έπεσα έξω.

Εάν ο χώρος και ο πλασματικός χρόνος είναι όντως όπως η επιφάνεια της Γης, δεν θα υπήρχε καμία παραδοξότητα στην κατεύθυνση του φανταστικού χρόνου, στην οποία οι νόμοι της φυσικής θα κατέρρεαν. Και δεν θα υπήρχαν όρια, για τον φανταστικό χωροχρόνο, όπως δεν υπάρχουν όρια στην επιφάνεια της Γης. Αυτή η απώλεια ορίων σημαίνει ότι οι νόμοι της φυσικής θα καθορίζουν την κατάσταση του σύμπαντος αποκλειστικά, σε φανταστικό χρόνο. Αλλά εάν γνωρίζουμε την κατάσταση του σύμπαντος σε φανταστικό χρόνο, μπορούμε να υπολογίσουμε την κατάσταση του σύμπαντος σε πραγματικό χρόνο. Κάποιος θα μπορούσε ακόμα να περιμένει κάποιο είδος Μεγάλης Έκρηξης παραδοξότητας στον πραγματικό χρόνο. Έτσι ο πραγματικός χρόνος θα είχε ακόμα μια αρχή. Αλλά δεν θα μπορούσε να επικαλεσθεί κάτι έξω από το σύμπαν, προκειμένου να καθορίσει πως άρχισε το σύμπαν. Αντίθετα, ο τρόπος με τον οποίο ξεκίνησε το σύμπαν στη Μεγάλη Έκρηξη θα καθοριζόταν από την κατάσταση του σύμπαντος σε φανταστικό χρόνο. Έτσι, το σύμπαν θα ήταν ένα απόλυτα αυτοτελές/αυτόνομο σύστημα. Δεν θα καθοριζόταν από κάτι έξω από το φυσικό σύμπαν που παρατηρούμε.

So how can the No Boundary proposal answer the question: "How did the universe appear out of nothing?" Well, it would say that the question is flawed. According to the No Boundary proposal, there is no time before the start of the universe, time is self-contained within the universe. So nothing could have created the universe: it just is. It just "exists", essentially for no reason.

Η προϋπόθεση έλλειψης ορίων, είναι δήλωση του ότι οι νόμοι της φυσικής ισχύουν παντού. Ξεκάθαρα, αυτό είναι κάτι που θέλουμε να πιστέψουμε, αλλά είναι μια υπόθεση. Πρέπει να το εξετάσουμε, συγκρίνοντας την κατάσταση του σύμπαντος που προβλέπει η θεωρία, με τις παρατηρήσεις του πως πραγματικά είναι το σύμπαν. Εάν οι παρατηρήσεις διαφωνούσαν με τις προβλέψεις της υπόθεσης των μη ορίων, θα έπρεπε να συμπεράνουμε ότι η υπόθεση θα ήταν λανθασμένη. Θα υπήρχε κάτι εκτός σύμπαντος να ξεκινήσει τον μηχανισμό, και να θέσει το σύμπαν σε λειτουργία. Βέβαια, ακόμα και αν οι παρατηρήσεις συμφωνούν με τις προβλέψεις, δεν αποδεικνύεται ότι η εισήγηση των μη ορίων (no boundary proposal) είναι σωστή. Αλλά η εμπιστοσύνη μας σ’ αυτήν θα αυξανόταν, ιδιαίτερα λόγω του ότι δεν φαίνεται να υπάρχει καμία άλλη φυσική θεωρία, για τη κβαντική κατάσταση του σύμπαντος.

Η πρόταση των μη ορίων, προβλέπει ότι το σύμπαν θα ξεκινούσε σε ένα μοναδικό σημείο, όπως ο Βόρειος Πόλος της Γης. Αλλά αυτό το σημείο δεν θα αποτελούσε μια παραδοξότητα, όπως το Big Bang. Αντίθετα, θα ήταν ένα κανονικό σημείο του χώρου και του χρόνου, όπως ο Βόρειος Πόλος είναι ένα κανονικό σημείο στην Γη, από ότι έχω ακούσει. Δεν έχω πάει ο ίδιος εκεί.

Σύμφωνα με την πρόταση των μη ορίων, το σύμπαν θα είχε διασταλεί /επεκταθεί ομαλά από ένα μοναδικό σημείο. Όπως επεκτεινόταν, θα είχε δανειστεί ενέργεια από το βαρυτικό πεδίο, για να δημιουργήσει ύλη. Όπως θα προέβλεπε κάθε οικονομολόγος, το αποτέλεσμα όλου αυτού του δανεισμού, ήταν ο πληθωρισμός/το φούσκωμα. Το σύμπαν επεκτάθηκε και δανείστηκε ενέργεια με ένα συνεχώς αυξανόμενο ρυθμό. Ευτυχώς, το χρέος της βαρυτικής ενέργειας δεν πρέπει να ξεπληρωθεί πριν το τέλος του σύμπαντος.

This graphic illustrates the evolution of satellites designed to measure ancient light leftover from the big bang that created our universe 13.8 billion years ago. Called the cosmic microwave background, this light reveals secrets of the universe's origins, fate, ingredients and more. The three panels show 10-square-degree patches of all-sky maps created by space-based missions capable of detecting the cosmic microwave background. The first spacecraft, launched in 1989, is NASA's Cosmic Background Explorer, or COBE (left panel). Two of COBE's principal scientists earned the Nobel Prize in Physics in 2006 for the mission's evidence supporting the big bang theory, and for its demonstration that tiny variations in the ancient light reveal information about the state of the universe. These variations, called anistotropies, came into sharper focus with NASA's next-generation spacecraft, the Wilkinson Microwave Anisotropy Probe, or WMAP (middle panel). This mission, launched in 2001, found strong evidence for inflation, the very early epoch in our universe when it expanded dramatically in size, and measured basic traits of our universe better than ever before. The most advanced satellite yet of this type is Planck, a European Space Agency mission with significant NASA contributions. Planck, launched in 2009, images the sky with more than 2.5 times greater resolution than WMAP, revealing patterns in the ancient cosmic light as small as one-twelfth of a degree on the sky. Planck has created the sharpest all-sky map ever made of the universe's cosmic microwave background, precisely fine-tuning what we know about the universe.

Σταδιακά, η περίοδος του πληθωρισμού θα είχε τελειώσει, και το σύμπαν θα είχε κατασταλάξει σε μια κατάσταση πιο συγκρατημένης ανάπτυξης ή επέκτασης. Ωστόσο, ο πληθωρισμός θα είχε αφήσει το σημάδι του στο σύμπαν. Το σύμπαν θα ήταν απόλυτα ομαλό, αλλά με πολύ ανεπαίσθητες ανωμαλίες. Αυτές οι ανωμαλίες είναι τόσο μικρές, ένα προς εκατό χιλιάδες, που για χρόνια οι άνθρωποι τις αναζητούσαν μάταια. Όμως, το 1992, ο δορυφόρος Cosmic Background Explorer (COBE) (Εξερευνητής Κοσμικού Υπόβαθρου), βρήκε αυτές τις ανωμαλίες στην Ακτινοβολία Υποβάθρου. Ήταν μια ιστορική στιγμή. Κοιτάξαμε πίσω στις απαρχές του σύμπαντος. Η μορφή των διακυμάνσεων στο μικροκυματικό υπόβαθρο συμφωνεί άμεσα με τις προβλέψεις της θεωρίας των μη ορίων. Αυτές οι πολύ ανεπαίσθητες ανωμαλίες στο σύμπαν θα είχαν επιβάλει σε κάποιες περιοχές να επεκταθούν λιγότερο γρήγορα από άλλες. Τελικά, αυτές θα είχαν σταματήσει να επεκτείνονται και θα είχαν καταρρεύσει προς το κέντρο τους, σχηματίζοντας άστρα και γαλαξίες. Έτσι, η πρόταση των μη ορίων μπορεί να εξηγήσει όλη αυτή τη πλούσια και ποικιλόμορφη δομή του κόσμου στον οποίο ζούμε. Τι προβλέπει η θεωρία των μη ορίων για το μέλλον του σύμπαντος; Λόγω του ότι απαιτεί ότι το σύμπαν είναι πεπερασμένο σε χώρο, όπως και σε φανταστικό χρόνο, υποδηλώνει ότι το σύμπαν θα ξανά-καταρρεύσει σταδιακά. Όμως, δεν θα ξανά-καταρρεύσει για πολύ καιρό ακόμα, πολύ περισσότερο από τα 15 δισεκατομμύρια χρόνια που ήδη διαστέλλεται. Οπότε, θα έχετε χρόνο να ρευστοποιήσετε τα γραμμάτια του δημοσίου, πριν το τέλος του σύμπαντος πλησιάσει. Σε τι θα επενδύσετε τότε, δεν γνωρίζω.

Αρχικά, νόμιζα ότι η κατάρρευση θα είναι ο χρόνος πριν την διαστολή. Αυτό θα σήμαινε ότι το βέλος του χρόνου θα έδειχνε προς την άλλη μεριά στην φάση της συστολής. Οι άνθρωποι θα γίνονταν νεότεροι καθώς το σύμπαν γινόταν μικρότερο. Τελικά, θα εξαφανίζονταν πίσω στη μήτρα.

Ωστόσο, συνειδητοποιώ τώρα ότι έκανα λάθος, όπως δείχνουν αυτές οι λύσεις. Η κατάρρευση δεν είναι ο χρόνος αντίστροφα της διαστολής. Η διαστολή θα ξεκινήσει με μια φάση πληθωρισμού, αλλά η κατάρρευση γενικά δεν θα τελειώσει με μια αντιπληθωριστική φάση. Επιπλέον, οι μικρές παρεκκλίσεις από την ομοιόμορφη πυκνότητα θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται κατά την φάση συστολής. Το σύμπαν θα γίνεται όλο και πιο άμορφο και ακανόνιστο, όσο μικραίνει, και η αταξία θα αυξηθεί. Αυτό σημαίνει ότι το βέλος του χρόνου δεν θα αντιστραφεί. Οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να μεγαλώνουν, ακόμα και μετά την αρχή της συστολής του σύμπαντος. Οπότε, μην περιμένετε μέχρι την επανα-κατάρρευση του σύμπαντος για να επιστρέψετε στην νεότητα. Θα την έχετε λιγουλάκι προσπεράσει μέχρι τότε ούτως ή άλλως.

In this video, Stephen Hawking talks about his most significant theory, Imaginary Time.

Το συμπέρασμα αυτής της διάλεξης είναι ότι το σύμπαν δεν υπήρχε πάντα. Κατά πάσα πιθανότητα, το σύμπαν, και ο ίδιος ο χρόνος, είχε μια αρχή στο Μεγάλη Έκρηξη, περίπου 15 δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Η αρχή του πραγματικού χρόνου, θα ήταν μια παραδοξότητα, κατά την οποία οι νόμοι της φυσικής θα είχαν καταρρεύσει. Παρόλα αυτά, ο τρόπος με τον οποίο ξεκίνησε το σύμπαν θα είχε καθοριστεί από τους νόμους της φυσικής, εάν το σύμπαν ικανοποιούσε την προϋπόθεση των μη ορίων. Αυτή λέει, ότι στην κατεύθυνση του φανταστικού χρόνου, ο χώρο-χρόνος είναι πεπερασμένος σε έκταση, αλλά δεν έχει κανένα όριο ή άκρη. Οι προβλέψεις της πρότασης των μη ορίων φαίνεται να συμφωνούν με τις παρατηρήσεις. Η υπόθεση των μη ορίων επίσης προβλέπει ότι το σύμπαν σταδιακά θα ξανά-καταρρεύσει. Ωστόσο, η φάση συστολής δεν θα έχει αντίθετο βέλος (φορά) χρόνου, από την φάση διαστολής. Έτσι θα συνεχίσουμε να γερνάμε, και δεν θα επιστρέψουμε στην νεότητα μας. Διότι ο χρόνος δεν πρόκειται να πάει προς τα πίσω, νομίζω. Καλύτερα να σταματήσω τώρα.

Stephen Hawking as a young man. Credit: Liam White/Alamy Stock Photo

Μετάφραση μιας εκλαϊκευμένης διάλεξης του Στίβεν Χόκινγκ σχετικά με τη φύση του χρόνου (http://www.hawking.org.uk/the-beginning-of-time.html). Μπορείτε να βρείτε άλλες διαλέξεις του (στα αγγλικά) στον δικτυακό τόπο του μεγάλου επιστήμονα http://www.hawking.org.uk/lectures.html.

Πηγή: http://ekfe.reth.sch.gr/index.php?option=content&task=view&id=382

Η «μεγάλη ερυθρά κηλίδα» του Δία μικραίνει. The Great Red Spot Plunge

Παραμένει μεγαλύτερη από τη Γη. This animation takes the viewer on a simulated flight into, and then out of, Jupiter's upper atmosphere at the location of the Great Red Spot. The perspective begins about 2,000 miles (3,000 kilometers) above the cloud tops of the planet's southern hemisphere. The bar at far left indicates altitude during the quick descent; a second gauge next to that depicts the dramatic increase in temperature that occurs as the perspective dives deeper down. The clouds turn crimson as the perspective passes through the Great Red Spot. Finally, the view ascends out of the spot. Image credit: NASA/JPL-Caltech/SwRI/MSSS/Gerald Eichstadt/Justin Cowart

Η «μεγάλη ερυθρά κηλίδα» του Δία, το πιο διακριτό χαρακτηριστικό του μεγαλύτερου πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος, η οποία φαίνεται σιγά-σιγά να συρρικνώνεται, έχει πια πλάτος 1,3 φορές μεγαλύτερο από τη διάμετρο της Γης αλλά και βαθιές «ρίζες» 300 χιλιομέτρων στην ατμόσφαιρα του αέριου γίγαντα.

Τα στοιχεία αυτά προκύπτουν από την ανάλυση των νέων δεδομένων που συνέλλεξε το σκάφος Juno της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας (NASA), το οποίο βρίσκεται σε τροχιά γύρω από το Δία. Σχετικές ανακοινώσεις έκαναν οι επιστήμονες, με επικεφαλής τον Σκοτ Μπόλτον του Νοτιοδυτικού Ινστιτούτου Ερευνών του Τέξας, στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Γεωφυσικής Ένωσης.

This looping animation simulates the motion of clouds in Jupiter's Great Red Spot. The animation was made by applying a wind movement model to a mosaic of JunoCam images. Credits: NASA/JPL-Caltech/SwRI/MSSS/Gerald Eichstadt/Justin Cowart

«Τα δεδομένα του Juno δείχνουν ότι η πιο διάσημη καταιγίδα του ηλιακού μας συστήματος, η μεγάλη ερυθρά κηλίδα, έχει πλάτος σχεδόν μιάμιση φορά μεγαλύτερο της Γης και διαθέτει ρίζες που διαπερνούν την ατμόσφαιρα του πλανήτη σε βάθος 300 χιλιομέτρων» δήλωσε ο Μπόλτον.

Τα νέα στοιχεία συνέλεξε το όργανο MWR (ραδιόμετρο μικροκυμάτων) του Juno, που μπορεί να «δει» κάτω από τα πυκνά νέφη του Δία. Η «μεγάλη ερυθρά κηλίδα» είναι ένα γιγάντιο οβάλ από πορφυρά νέφη, πλάτους περίπου 16.000 χιλιομέτρων στο νότιο ημισφαίριο του Δία, τα οποία στροβιλίζονται αντίθετα προς τη φορά των δεικτών του ρολογιού με ταχύτητα μεγαλύτερη από οποιαδήποτε καταιγίδα στη Γη.

This figure gives a look down into Jupiter's Great Red Spot, using data from the microwave radiometer instrument onboard NASA's Juno spacecraft. Each of the instrument's six channels is sensitive to microwaves from different depths beneath the clouds Credits: NASA/JPL-Caltech/SwRI

«Το Juno βρήκε ότι οι ρίζες της μεγάλης ερυθράς κηλίδας πάνε 50 έως 100 φορές βαθύτερα από τους ωκεανούς της Γης και ότι αυτή είναι θερμότερη στη βάση της από ό,τι στην κορυφή της. Οι άνεμοι σχετίζονται με θερμοκρασιακές διαφορές και η θερμότητα στη βάση της κηλίδας εξηγεί τους τρομερούς ανέμους που βλέπουμε στην κορυφή της ατμόσφαιρας», δήλωσε ο καθηγητής πλανητικής επιστήμης Άντι Ινγκερσολ του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Καλιφόρνια (Caltech).

Το μέλλον της κηλίδας αποτελεί ζήτημα επιστημονικής διαμάχης. Η καταιγίδα παρακολουθείται από το 1830, αλλά εκτιμάται ότι υπάρχει εδώ και τουλάχιστον 350 χρόνια. Στον 19ο αιώνα ήταν ακόμη μεγαλύτερη, υπερδιπλάσια απο τη Γη, ενώ όταν την μελέτησαν τα σκάφη Voyager 1 και 2 το 1979, είχε διπλάσια διάμετρο από τον πλανήτη μας.

This animation takes the viewer on a simulated flight into, and then out of, Jupiter’s upper atmosphere at the location of the Great Red Spot. It was created by combining an image from the JunoCam imager on NASA's Juno spacecraft with a computer-generated animation.

Σταδιακά φαίνεται να συρρικνώνεται και σήμερα πια, όπως αποκαλύπτει το Juno, έχει μειωθεί κατά το ένα τρίτο σε πλάτος και κατά το ένα όγδοο σε ύψος σε σχέση με την εποχή των Voyager.

This graphic shows a new radiation zone Juno detected surrounding Jupiter, located just above the atmosphere near the equator. Also indicated are regions of high-energy, heavy ions Juno observed at high latitudes. Credits: NASA/JPL-Caltech/SwRI/JHUAPL

Τα νέα στοιχεία αποκαλύπτουν επίσης ότι ο γιγάντιος πλανήτης διαθέτει μια άγνωστη έως τώρα ζώνη ακτινοβολίας. Βρίσκεται ακριβώς πάνω από την ατμόσφαιρα του Δία, κοντά στον ισημερινό του, και περιλαμβάνει ιόντα υδρογόνου, οξυγόνου και θείου που κινούνται σχεδόν με την ταχύτητα του φωτός.

Έως σήμερα, το Juno, που εκτοξεύθηκε το 2011 και τέθηκε σε τροχιά γύρω από το Δία τον Ιούλιο του 2016, έχει ολοκληρώσει οκτώ περιφορές γύρω του και η ένατη θα πραγματοποιηθεί στις 16 Δεκεμβρίου.

Πηγές: https://www.nasa.gov/feature/jpl/nasa... - http://www.tovima.gr/science/article/?aid=924214

Εξωγήινοι στον αστεροειδή Οουμουαμούα; Astronomers to check interstellar body for signs of alien technology

Τηλεσκόπιο «τσεκάρει» αστεροειδή-πούρο μήπως κρύβει εξωγήινους. Ο έλεγχος θα πραγματοποιηθεί στη Δυτική Βριτζίνια των ΗΠΑ. It’s a long shot, but scientists are about to listen very closely for radio signals from our solar system’s first known interstellar visitor. This artist's concept depicts the interstellar visitor known as 'Oumuamua as a battered metallic space rock. Some astronomers, however, speculate that 'Oumuamua may be something far stranger. Credit: ESO/M. Kornmesser

Το πρόγραμμα αναζήτησης εξωγήινης ζωής Breakthrough Listen έκανε γνωστό ότι για πρώτη φορά θα χρησιμοποιήσει ένα μεγάλο τηλεσκόπιο, του Γκριν Μπανκ στη Δυτική Βιρτζίνια των ΗΠΑ, για να ελέγξει μήπως υπάρχουν κάποιες ενδείξεις εξωγήινης τεχνολογίας, όπως εκπομπές ραδιοσημάτων, στον μυστηριώδη μακρόστενο αστεροειδή Οουμουαμούα που έχει σχήμα πούρου.

Ο εν λόγω πολύ σκοτεινός αστεροειδής είναι ένας περαστικός «επισκέπτης» από το διαστρικό χώρο ή από κάποιο άλλο ηλιακό σύστημα, ο οποίος έγινε αντιληπτός για πρώτη φορά τον Οκτώβριο από το τηλεσκόπιο Pan-Starrs στη Χαβάη (εξ ου και το χαβανέζικο όνομά του που σημαίνει «αγγελιοφόρος»). Αφού πέρασε κοντά από τον Ήλιο, πλέον απομακρύνεται από τη Γη.

The Green Bank Telescope in West Virginia. Credit: NRAO/AUI

Το τηλεσκόπιο θα αρχίσει την παρατήρηση του αστεροειδούς την Τετάρτη και θα χρησιμοποιήσει τέσσερις διαφορετικές ραδιοσυχνότητες. Αν και ο Οουμουαμούα βρίσκεται σε διπλάσια απόσταση από τη Γη απ' ό,τι από τον Ήλιο, το αμερικανικό ραδιοτηλεσκόπιο, ένα από τα μεγαλύτερα του κόσμου, μπορεί να «πιάσει» σήματα τόσο αδύναμα όσο αυτά ενός κινητού τηλεφώνου.

«Το πιθανότερο είναι ότι έχει φυσική προέλευση, αλλά επειδή είναι τόσο παράξενος, θα θέλαμε να τον 'τσεκάρουμε' μήπως έχει οποιοδήποτε σημάδι τεχνητής προέλευσης, όπως ραδιοεκπομπές», δήλωσε ο καθηγητής αστρονομίας Αβι Λόεμπ του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ και σύμβουλος του προγράμματος Breakthrough.

This animation of an artist's concept shows the interstellar asteroid 1I/2017 (`Oumuamua). Observations with ESO's Very Large Telescope and others have shown that this unique object is dark, reddish in colour and highly elongated. Credit: ESO/M. Kornmesser

Πολλοί αστρονόμοι τον θεωρούν τον πρώτο αστεροειδή που «τρύπωσε» στο ηλιακό μας σύστημα και έχουν ξενιστεί από το ασυνήθιστα επίμηκες σχήμα του, που έχει μήκος περίπου 400 μέτρα και πλάτος μόνο 40.

«Είναι περίεργο που το πρώτο αντικείμενο, το οποίο βλέπουμε να έρχεται έξω από το ηλιακό μας σύστημα, έχει αυτή την εμφάνιση. Οι πιθανότητες να ακούσουμε κάτι, είναι πολύ μικρές, αλλά αν πράγματι αυτό συμβεί, θα το αναφέρουμε αμέσως και μετά θα προσπαθήσουμε να το εξηγήσουμε», ανέφερε ο Λόεμπ.

«Θα ήταν συνετό απλώς να το τσεκάρουμε και να ψάξουμε για τυχόν σήματα», πρόσθεσε. «Ακόμη κι αν βρούμε μια τεχνητή κατασκευή χωρίς σημάδια ζωής πάνω της, θα ήταν η μεγαλύτερη έξαψη που μπορώ να φανταστώ ότι θα είχα στη ζωή μου. Επειδή αφορά ένα από τα πιο θεμελιώδη ερωτήματα στην επιστήμη, ίσως το πιο βασικό από όλα: είμαστε μόνοι μας;».

Ακόμη κι αν οι αστρονόμοι δεν ακούσουν κάποιο εξωγήινο σήμα από τον αστεροειδή -όπως είναι και το πιθανότερο- οι παρατηρήσεις τους θα βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόησή του, όπως αν περιβάλλεται από νέφος αερίων όπως οι κομήτες και αν διαθέτει νερό και πάγο. «Αν έχει φυσική προέλευση, θα πρέπει να υπάρχουν πολλοί άλλοι σαν κι αυτόν», εκτίμησε ο Λόεμπ.

Το πρόγραμμα Breakthrough Listen ξεκίνησε το 2015 με χρηματοδότηση 100 εκατομμυρίων δολαρίων από τον ρωσο-αμερικανό δισεκατομμυριούχο Γιούρι Μίλνερ. Ήδη συνεργάζεται με τηλεσκόπια στις ΗΠΑ και την Αυστραλία για την αναζήτηση εξωγήινης νοήμονος ζωής (και όχι απλώς βακτηρίων σε άλλους κόσμους). Το νέο πρόγραμμα λειτουργεί παράλληλα με το παλαιότερο και γνωστότερο παρόμοιο πρόγραμμα SETI (Search for Extraterrestrial Intelligence).

Διαστημικό σκουπίδι;

This diagram shows the orbit of the interstellar asteroid ‘Oumuamua as it passes through the Solar System. Unlike all other asteroids and comets observed before, this body is not bound by gravity to the Sun. It has come from interstellar space and will return there after its brief encounter with our star system. Its hyperbolic orbit is highly inclined and it does not appear to have come close to any other Solar System body on its way in. Credit: ESO/K. Meech et al.

Ο αστρονόμος Ματίτζα Τσουκ στέλεχος του Ινστιτούτου SETI, το οποίο αναζητά κάποιο προηγμένο εξωγήινο πολιτισμό, ρίχνει στο τραπέζι μια ενδιαφέρουσα θεωρία για τον Οουμουαμούα. Ο Τσουκ υποστηρίζει ότι ο αστεροειδής αυτός αποτελεί ένα απομεινάρι ενός πλανήτη μεγέθους δέκα φορές μεγαλύτερο από αυτό της Γης ο οποίο βρισκόταν σε ένα δυαδικό σύστημα, σε ένα σύστημα με δύο άστρα ένα μικρότερο και ένα μεγαλύτερο. Σύμφωνα με τον Τσουκ ο πλανήτης αυτός βρισκόταν πολύ κοντά στο μικρότερο άστρο του συστήματος και κάποια στιγμή τα δύο σώματα πλησίασαν τόσο κοντά με αποτέλεσμα το άστρο να καταστρέψει τον πλανήτη. Στην συνέχεια οι ισχυρές βαρυτικές δυνάμεις του δεύτερου άστρου εκτόξευσαν προς κάθε κατεύθυνση τα απομεινάρια του πλανήτη που καταστράφηκε.

Πηγές: http://www.amna.gr/home/article/213162/Asteroeidis-i-diastimoploio-se-schima-pourou – https://breakthroughinitiatives.org/news/14

Μικροσκοπική Μόνα Λίζα αποτυπωμένη σε καμβά από DNA. The world's smallest Mona Lisa

Χάρη σε ειδικό λογισμικό. Three new strategies for using DNA to generate large, self-assembling shapes create everything from a nanoscale teddy bear to a nanoscale Mona Lisa. Conceptual animation of a fractal assembly process for creating the Mona Lisa out of DNA. Credit: Caltech

Ερευνητές στις ΗΠΑ δημιούργησαν την μικρότερη παγκοσμίως Μόνα Λίζα του Λεονάρντο ντα Βίντσι πάνω σε ένα καμβά από DNA, όπως αναφέρεται σε σχετικό άρθρο του Nature.

Rendered atomic force microscopy images of the Mona Lisa, a bacterium, and a rooster self-assembled from DNA origami tiles. Credit: GRIGORY TIKHOMIROV, PHILIP PETERSEN, AND LULU QIAN / CALTECH

Οι επιστήμονες είχαν στο παρελθόν αναπτύξει μια μέθοδο που τους επιτρέπει να διπλώνουν μακριές έλικες του μορίου του DNA σε προκαθορισμένα σχήματα, περίπου όπως ένα ιαπωνικό οριγκάμι. Οι δομές του DNA αυτοσυναρμολογούνται έτσι ώστε να σχηματίζουν ένα συγκεκριμένο σχήμα.

Η τεχνική αυτή -γνωστή και ως «DNA οριγκάμι»- έχει ήδη φέρει επανάσταση στη νανοτεχνολογία, ανοίγοντας νέες δυνατότητες για τη δημιουργία μικροσκοπικών μοριακών συσκευών ή «έξυπνων» υλικών που μπορούν να προγραμματισθούν κατά βούληση.

New techniques in DNA self-assembly allow researchers to create the largest to-date customizable patterns with nanometer precision on a budget. DNA rendering of the Mona Lisa viewed with atomic force microscopy. Credit: Qian laboratory

Οι ερευνητές, με επικεφαλής την αναπληρώτρια καθηγήτρια Εμβιομηχανικής Λούλου Τσιάν του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Καλιφόρνια (Caltech), βελτίωσαν περαιτέρω την τεχνική, ώστε να δημιουργούνται μεγαλύτεροι από ποτέ «καμβάδες» από DNA, που μπορούν να αναπαραστήσουν ακόμη και ένα πίνακα ζωγραφικής όπως η διάσημη Μόνα Λίζα.

Οι επιστήμονες ανέπτυξαν ένα ειδικό λογισμικό που παίρνει μια εικόνα όπως η Μόνα Λίζα, τη διαχωρίζει σε μικρά τετραγωνάκια και μετά αποφασίζει ποιές αλληλουχίες μορίων DNA θα αναδημιουργήσουν κάθε τετραγωνάκι. Τελικά, αυτά τα επιμέρους κομματάκια αυτοσυναρμολογούνται σε μια ενιαία εικόνα.

Πηγές: Grigory Tikhomirov, Philip Petersen, Lulu Qian. Fractal assembly of micrometre-scale DNA origami arrays with arbitrary patterns. Nature, 2017; 552 (7683): 67 DOI: 10.1038/nature24655 - http://www.tovima.gr/science/article/?aid=923649 - http://www.caltech.edu/news/worlds-smallest-mona-lisa-80563

O Max Born και η στατιστική ερμηνεία της κυματοσυνάρτησης. Max Born and the statistical interpretation of the wavefunction

Ο Max Born (11 Δεκεμβρίου 1882 – 1970) ήταν Γερμανός φυσικός κι ένας από τους τρεις πρωταγωνιστές -οι άλλοι δύο ήταν ο Bohr και ο Heisenberg- στη διαμόρφωση της πιθανοκρατικής ερμηνείας της Κβαντομηχανικής. Σύμφωνα με την ερμηνεία αυτή ο πιθανοκρατικός χαρακτήρας των νόμων της Κβαντομηχανικής δεν οφείλεται σε ατελή γνώση των παραγόντων, που προσδιορίζουν τις μικροσκοπικές κινήσεις αλλά είναι μια εγγενής ιδιότητα της φύσης στο ατομικό και υποατομικό επίπεδο. Η εργασία που δημοσίευσε το 1924 με τίτλο "Για την Κβαντομηχανική", θεωρείται ότι είναι η έναρξη της. Max Born (1882-1970) | Winner of the Nobel Prize in Physics in 1954 "for his fundamental research in quantum mechanics, especially for his statistical interpretation of the wavefunction", which suggests that a fundamental randomness is built into the laws of nature.

Ο Mαξ Μπορν ήταν Γερμανός φυσικός, ένας από τους θεμελιωτές της Κβαντομηχανικής. Μαζί με τον Πωλ Γιόρνταν διατύπωσε σε ολοκληρωμένη μορφή την μητρομηχανική του Χάιζενμπεργκ και αμέσως μετά –το 1926– τη στατιστική ερμηνεία της κυματοσυνάρτησης ψ, πάνω στην οποία εδράζεται όλο το κβαντικό οικοδόμημα. Ο Μαξ Μπορν συνέβαλε επίσης σημαντικά στην ανάπτυξη της σύγχρονης μοριακής φυσικής –η οποία βασίζεται καίρια στη λεγόμενη προσέγγιση Μπορν-Οπενχάιμερ– καθώς και στη φυσική της στερεάς κατάστασης, ενώ είναι και ο θεμελιωτής της κβαντικής θεωρίας της σκέδασης, με πασίγνωστη την προσεγγιστική μέθοδο που φέρει το όνομά του.

Ο Μαξ Μπορν επηρέασε επίσης σημαντικά τη φυσική της εποχής του ως δάσκαλος μερικών από τους καλύτερους νέους φυσικούς της περιόδου που εκπόνησαν μαζί του τη διατριβή τους. Ήταν όμως πολύ επιτυχής και ως συγγραφέας. Το βιβλίο του για την Ατομική Φυσική ήταν το καθιερωμένο σύγγραμμα στο πεδίο για πολλά χρόνια, ενώ έγραψε κι ένα εξίσου επιτυχές εκλαϊκευτικό βιβλίο με τον τίτλο “The restless universe” – «Το ανήσυχο σύμπαν».

Όπως και όλοι σχεδόν οι μεγάλοι φυσικοί αυτής της «ηρωικής» εποχής, έτσι και ο Μπορν καταγόταν από ακαδημαϊκή  οικογένεια. Ο πατέρας του ήταν καθηγητής εμβρυολογίας και ανατομίας στο πανεπιστήμιο του Μπρέσλαου ενώ ο αδελφός του –από άλλη μητέρα– Βόλφγκανγκ έγινε επίσης καθηγητής (ιστορίας της τέχνης) στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.

Max Born in Göttingen

Τα «κύματα των καιρών» δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον Μαξ Μπορν. Λόγω της εβραϊκής καταγωγής του απολύθηκε από τη θέση του στο πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, αμέσως μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία το 1933. Μετανάστευσε τότε στη Μεγάλη Βρετανία, ως καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ αρχικά και στο πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου αργότερα. Επέστρεψε στη Γερμανία το 1952 και πέθανε στο Γκέτινγκεν το 1970.

Η στατιστική ερμηνεία της κυματοσυνάρτησης

Ο τάφος του Μπορν στο Γκέτινγκεν, με επίγραμμα την Αρχή της απροσδιοριστίας, την οποία ο Μπορν θεμελίωσε με αυστηρά μαθηματικό τρόπο. Born's gravestone in Göttingen is inscribed with the uncertainty principle, which he put on rigid mathematical footing.

Το 1954 ο Μαξ Μπορν βραβεύθηκε με το Νόμπελ φυσικής «για την θεμελιώδη έρευνά του στην Κβαντική Μηχανική, και ειδικότερα για την στατιστική ερμηνεία της κυματοσυνάρτησης». Μπροστά στο αδιέξοδο της κλασικής φυσικής να δώσει μια ικανοποιητική φυσική ερμηνεία στα υλικά κύματα ο Μαξ Μπορν προχώρησε το 1926 στην στατιστική τους ερμηνεία, που διατυπώνεται σε «πυκνή» μορφή ως εξής: Η κυματοσυνάρτηση δεν αντιπροσωπεύει ένα φυσικά παρατηρήσιμο κλασικό κύμα αλλά ένα «κύμα πιθανότητας». Το τετράγωνο της απόλυτης τιμής της κυματοσυνάρτησης μας δίνει την πυκνότητα πιθανότητας – δηλαδή την πιθανότητα ανά μονάδα μήκους (ή όγκου) – να βρούμε το σωματίδιο σε μια περιοχή του χώρου.

Ο ίδιος ο Max Born ανέφερε τα εξής σε μια διάλεξη που έδωσε το 1943:

Το Συνέδριο του Solvay το 1927. Ο Μπορν είναι δεύτερος από τα δεξιά στη δεύτερη σειρά, ανάμεσα στους Λουί ντε Μπρολί και Νιλς Μπορ. Solvay Conference, 1927. Born is second from the right in the second row, between Louis de Broglie and Niels Bohr.

Όμως η νέα θεωρία (η κβαντική θεωρία) ήταν άκρως τυποκρατική. Ουδείς εγνώριζε το νόημα της κυματοσυνάρτησης του Schrödinger. Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα και πάλι ήταν αυθαίρετη επινόηση αλλά λύση υπό την καθοδήγηση των πειραματικών στοιχείων. Η στατιστική ερμηνεία των κυμάτων de Broglie ανέκυψε από τη γνώση μου για τα πειράματα ατομικών κρούσεων του συναδέλφου μου James Frank.

H όλη ανάπτυξη της κβαντικής μηχανικής δείχνει πως η συσσώρευση παρατηρήσεων και μετρήσεων παρήγαγε σταδιακά αφηρημένους τύπους, χάριν της εκφραστικής τους πυκνότητας, το ακριβές νόημα των οποίων αναδυόταν αργότερα. Το ίδιο συνέβη και με τις αναζητήσεις του Heisenberg για το ότι είναι αδύνατον να μετρηθούν ακριβώς ταυτόχρονα η θέση και η ταχύτητα ενός σωματιδίου και άλλα παρόμοια ζεύγη «συζυγών» μεγεθών (σχέσεις αβεβαιότητας), που ακολουθήθηκαν από πλήθος αφηρημένων μαθηματικών αναζητήσεων στα όρια της φιλοσοφίας και της επιστημολογίας (Jordan, Dirac, Neumann και άλλοι).

Η ουσία της στατιστικής ερμηνείας έχει ως εξής: το τετράγωνο της κυματοσυνάρτησης ψ του Schrödinger για ένα σύνολο σωματιδίων παριστάνει την πιθανότητα να βρεθούν τα σωματίδια στις θέσεις (ή με τις ταχύτητες ή με τις ενέργειες) που υποδηλώνουν τα ορίσματα της συνάρτησης. Είναι προκλητικό να μακρηγορήσει κάποιος σε αυτό το συναρπαστικό θέμα, ιδίως στις σχέσεις αβεβαιότητας και τα ερωτήματα της αιτιότητας (οι ίδιες αιτίες οδηγούν στα ίδια αποτελέσματα) και της αιτιοκρατίας (τα αίτια προηγούνται των αποτελεσμάτων) στη φυσική. Κάτι τέτοιο θα οδηγούσε έξω από το θέμα της διάλεξης αυτής. Πρέπει, λοιπόν, να περιοριστώ σε μερικές παρατηρήσεις: Σύμφωνα με την κλασική μηχανική, οι θέσεις και οι ταχύτητες όλων των μερών ενός κλειστού συστήματος σε κάποια αρχική χρονική στιγμή προσδιορίζουν πλήρως τη μελλοντική κίνηση του συστήματος. Το ίδιο συμβαίνει και στην κβαντική μηχανική: το μέγεθος ψ προσδιορίζεται από την αρχική του τιμή. Από αυτό το μέγεθος όμως δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε τις θέσεις και τις ταχύτητες των σωματιδίων, αλλά μόνο την πιθανότητα κάποιας συγκεκριμένης κατάστασης και ενός συνόλου ταχυτήτων. Όσον αφορά, λοιπόν, το ζήτημα της αιτιοκρατίας η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική.

Οι στατιστικές μέθοδοι χρησιμοποιούνταν στη θερμοδυναμική πολύ πριν από την ανάπτυξη της κβαντομηχανικής. Εξέφραζαν την έλλειψη επαρκών γνώσεων και περιείχαν κατά βάθος την ελπίδα πως αυτό το μειονέκτημα της στατιστικής θα μπορούσε κάποτε να αποφευχθεί. Στη νέα φυσική θεωρία υπάρχει ένα φυσικό όριο στην επαύξηση της πληροφόρησής μας, και η στατιστική αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της ίδιας της μηχανικής.(…)

(απόσπασμα από το βιβλίο: «Το πείραμα και η θεωρία στη Φυσική» – εκδόσεις τροχαλία)

135 χρόνια από την γέννηση του Μαξ Μπορν

Τον Max Born μας θύμισε σήμερα το λογότυπο της Google, 135 χρόνια ακριβώς από τη γέννησή του (11 Δεκεμβρίου 1882).

Πηγή: physicsgg

Επιστήμονες ανακάλυψαν το αρχαιότερο μάτι στον κόσμο. 530-million-year-old fossil has look of world's oldest eye

Είναι το παλαιότερο που έχει βρεθεί σε έμβιο οργανισμό και χρονολογείται προ 530 εκατομμυρίων ετών περίπου. An 'exceptional' 530-million-year-old fossil contains what could be the oldest eye (right eye circled) ever discovered, according to researchers. The 'exceptional' specimen 'shows us how early animals saw the world around them'.

Επιστήμονες ανακοίνωσαν ότι ανακάλυψαν στην Εσθονία το απολίθωμα ίσως του αρχαιότερου ματιού που έχει ποτέ βρεθεί σε έμβιο οργανισμό και το οποίο χρονολογείται προ 530 εκατομμυρίων ετών περίπου.

The remains of the extinct sea creature include an early form of the eye seen in many of today's animals, including crabs, bees and dragonflies. This image shows the full fossil.

Το μάτι, που ανήκε σε ένα προ πολλού εξαφανισμένο θαλάσσιο οργανισμό, ένα είδος τριλοβίτη (εν ονόματι Schmidtiellus reetae), μοιάζει αρκετά με μια πολύ πρώιμη εκδοχή του ματιού που εξελίχθηκε αργότερα σε ορισμένα ζώα όπως τα καβούρια, οι μέλισσες και οι λιβελούλες.

Image of Schmidtiellus reetae fossil's right eye. Credit: Copyright Gennadi Baranov

Επειδή το μάτι είναι μερικώς κατεστραμμένο, οι επιστήμονες μπόρεσαν να μελετήσουν την εσωτερική δομή και ανατομία του οργάνου. Μεταξύ άλλων, φέρει περίπου 100 ομματίδια, τα μικροσκοπικά φωτοευαίσθητα κύτταρα που υπάρχουν και σε σύγχρονα μάτια, αν και πολύ σε πολύ μεγαλύτερο αριθμό πια. Από την άλλη, το παλαιοζωικό μάτι δεν διαθέτει φακό.

Trilobites are an extinct group of arthropods, or jointed-legged animals, known from more than 10,000 fossil species. This image shows two fossil specimens of the trilobite species Kainops invius, one shown from the side (top) and another from above (bottom).

Οι ερευνητές από τη Βρετανία, τη Γερμανία και την Εσθονία, με επικεφαλής τον καθηγητή του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου Ίουαν Κλάρκσον, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (PNAS), εκτιμούν ότι το πανάρχαιο πλάσμα είχε σχετικά κακή όραση σε σχέση με τα σημερινά ζώα. Παρόλα αυτά, μπορούσε να διακρίνει τα εμπόδια και τους πιθανούς επικίνδυνους θηρευτές μέσα στα ρηχά νερά όπου ζούσε.

Researchers have discovered that the compound eyes of today's insects and crustaceans are still constructed in much the same way as they were in their extinct ancestors 500 million years ago. The research team looked at fossil trilobites. However, these arthropods lacked the lenses of contemporary compound eyes. Trilobite fossil. Credit: © alessandrozocc / Fotolia

«Η ανακάλυψή μας αποκαλύπτει κάτι αξιοσημείωτο: ότι η δομή και η λειτουργία των ματιών έχει ελάχιστα αλλάξει κατά το τελευταίο μισό δισεκατομμύρια χρόνια», δήλωσε ο Κλάρκσον.

Οι ερευνητές δήλωσαν ότι θεωρούν μάλλον απίθανο να βρουν ένα σχετικά άθικτο σύνθετο μάτι παλαιότερο από αυτό που ανακάλυψαν στη Βαλτική.

Πηγές: Brigitte Schoenemann, Helje Pärnaste, Euan N. K. Clarkson. Structure and function of a compound eye, more than half a billion years old. Proceedings of the National Academy of Sciences, 2017; 201716824 DOI: 10.1073/pnas.1716824114 - http://www.tovima.gr/science/medicine-biology/article/?aid=923846