Ανακαλύφθηκε το φωτεινότερο κβάζαρ στο πρώιμο σύμπαν. Astronomers Uncover The Brightest Lensed Quasar In The Early Universe

Καλλιτεχνική απεικόνιση του κβάζαρ J043947.08+163415.7. This artist’s impression shows how J043947.08+163415.7, a very distant quasar powered by a supermassive black hole, may look close up. This object is by far the brightest quasar yet discovered in the early Universe. Credit: ESA/Hubble, NASA, M. Kornmesser

Οι αστρονόμοι ανακάλυψαν το πιο φωτεινό αντικείμενο που έχει ποτέ παρατηρηθεί στο νεαρό σύμπαν, όταν αυτό είχε ηλικία μικρότερη του ενός δισεκατομμυρίου ετών. Πρόκειται για ένα κβάζαρ, δηλαδή το κέντρο ενός νεαρού γαλαξία όπου μια τεράστια μαύρη τρύπα «τρώει» αχόρταγα το υλικό που την περιβάλλει.

This is a Hubble Space Telescope image of a very distant quasar (at right) that has been brightened and split into three images by the effects of the gravitational field of a foreground galaxy (left). The crosses mark the centers of each quasar image. The quasar would have gone undetected if not for the power of gravitational lensing, which boosted its brightness by a factor of 50. The gravitational field of the foreground galaxy (seen at left) warps space like a funhouse mirror, amplifying the quasar’s light. Shining with the brilliance of 500 trillion suns, the quasar is fueled by a supermassive black hole at the heart of a young galaxy in the process of forming. The image shows the quasar as it looked 12.8 billion years ago – only about 1 billion years after the big bang. The quasar appears red because its blue light has been absorbed by diffuse gas in intergalactic space. By comparison, the foreground galaxy has bluer starlight light. The quasar, cataloged as J043947.08+163415.7, could hold the record of being the brightest in the early universe for some time, making it a unique object for follow-up studies. CREDIT: NASA, ESA, X. FAN (UNIVERSITY OF ARIZONA)

Tο κβάζαρ (J043947.08+163415.7) βρίσκεται σε απόσταση 12,8 δισεκατομμύρια έτη φωτός, ενώ η λάμψη του ισοδυναμεί με 600 τρισεκατομμύρια ήλιους. Για την ανακάλυψη συνεργάστηκαν πολλά τηλεσκόπια της Χαβάης (Gemini, James Clerk Maxwell, UKIRT, Keck και Pan-STARRS1). Οι επιστήμονες, με επικεφαλής τον καθηγητή αστρονομίας Σιαοχούι Φαν του Πανεπιστημίου της Αριζόνα, έκαναν σχετική δημοσίευση στο περιοδικό αστροφυσικής «The Astrophysical Journal Letters» και ανακοίνωση στο συνέδριο της Αμερικανικής Αστρονομικής Εταιρείας στο Σιάτλ.

Οι αστρονόμοι αναζητούν εδώ και 20 χρόνια τόσο μακρινά κβάζαρ και για πρώτη φορά πέτυχαν να βρουν ένα, χάρη σε ένα κοντινότερο γαλαξία, ο οποίος έδρασε ως φακός που μεγέθυνε κατά 50 φορές το φως του μακρινότερου κβάζαρ (το λεγόμενο φαινόμενο του βαρυτικού φακού).

This animation shows an artist’s impression of J043947.08+163415.7, a very distant quasar powered by a supermassive black hole. This object is by far the brightest object yet discovered in the early universe. CREDIT: ESA/HUBBLE, NASA, M. KORNMESSER

«Δεν περιμένουμε να βρούμε πολλά κβάζαρ φωτεινότερα από αυτό σε όλο το παρατηρήσιμο σύμπαν», δήλωσε ο Φαν.

Nasa says Hubble’s wide-field camera stopped working after making the discovery of a quasar with the brightness of 600tn suns. Photograph: AP

Εν τω μεταξύ, ένα τεχνικό πρόβλημα έθεσε εκτός λειτουργίας την καλύτερη κάμερα που διαθέτει το «γερασμένο» διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. Πάντως, σύμφωνα με την Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία (NASA), η οποία προσπαθεί να διορθώσει το πρόβλημα, τρία άλλα επιστημονικά όργανα του -μια άλλη κάμερα και δύο φασματογράφοι- λειτουργούν, συνεπώς το τηλεσκόπιο δεν έχει σταματήσει τις παρατηρήσεις του.

Η βλάβη συνέβη στην κάμερα ευρέος πεδίου που είχε τοποθετηθεί από αστροναύτες στη διάρκεια ενός διαστημικού περιπάτου το 2009. Ευτυχώς η κάμερα διαθέτει ηλεκτρονικά «μπακ-απ», που μπορούν να ενεργοποιηθούν, αν χρειαστεί.

Η κάμερα (Wide Field Camera 3), που δουλεύει τόσο στο ορατό, εγγύς υπέρυθρο και υπεριώδες τμήμα του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος, έχει τραβήξει έως τώρα εντυπωσιακές εικόνες άστρων, νεφελωμάτων και γαλαξιών.

Το Hubble, που είχε εκτοξευθεί το 1990, κινείται σήμερα σε απόσταση περίπου 560 χιλιομέτρων από τη Γη. Πρόσφατα είχε σταματήσει πρόσκαιρα να λειτουργεί εξαιτίας μιας βλάβης σε γυροσκόπιο προσανατολισμού του.

Το συνεχιζόμενο shutdown των δημοσίων υπηρεσιών στις ΗΠΑ, που απαγορεύει σε ορισμένους εργαζόμενους να δουλεύουν, ίσως οδηγήσει σε καθυστέρηση της αποκατάστασης της βλάβης, σύμφωνα με τους αναλυτές.

Πηγές: http://iopscience.iop.org/article/10.3847/2041-8213/aaeffe/meta - http://keckobservatory.org/brightest_quasar - http://www.amna.gr/home/article/323658/Anakalufthike-to-foteinotero-kbazar-sto-proimo-sumpan

Φάνης Κακριδής, «Όπλα και εργαλεία»

Λευκή λήκυθος του “ζωγράφου του Αχιλλέα”: Αναχώρηση πολεμιστή, γύρω στο 440 π.Χ. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Μπροστά σε μια όμορφη νεαρή γυναίκα καθισμένη με άνεση σε έναν κλισμό (κάθισμα με ερεισίνωτο) και ντυμένη με χιτώνα και ιμάτιο (του οποίου έχει απολεπιστεί το χρώμα, αφήνοντας να διακρίνεται το περίγραμμα των σκελών) στέκεται ένας άνδρας με επιβλητική κορμοστασιά, που φοράει κοντό χιτωνίσκο και πρέπει να είναι ο νεκρός. Η ασπίδα και το δόρυ στο αριστερό χέρι, το ξίφος που κρέμεται από τον δεξιό ώμο και το κράνος που προτείνει με το δεξί προς το μέρος της γυναίκας δείχνουν ότι ο άνδρας είναι πολεμιστής. Τα γυμνά πόδια είναι ένα στοιχείο που τοποθετεί τη μορφή έξω από τον κόσμο των θνητών. Μπορούμε επομένως να πούμε ότι εικονίζεται ένας στρατιώτης που σκοτώθηκε στον πόλεμο να χαιρετάει για τελευταία φορά τη γυναίκα του. Η σκηνή τοποθετείται μέσα στο σπίτι και συγκεκριμένα στον γυναικωνίτη, όπως φαίνεται από τα αντικείμενα που κρέμονται στον τοίχο: μια λήκυθος, ένας καθρέφτης και μια υφασμάτινη θήκη.

Αν ήταν κι ένα μονάχα να ευχηθούν οι απλοί άνθρωποι στον σημερινό κόσμο, σίγουρα θα διάλεγαν ν’ απαγορευτεί η παραγωγή όπλων. Ίσως έτσι να σταματούσαν οι πόλεμοι, και τα εργοστάσια να κατασκεύαζαν μόνο τα χρειαζούμενα για μιαν ειρηνική ζωή. Το αίτημα δεν είναι καινούριο, και είναι ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε τις παραλλαγές του, πώς διατυπώθηκε σε διάφορες εποχές, λαούς και τόπους, ιδιαίτερα στη νεότερη Ελλάδα.

Έξω από το κεντρικό κτήριο της γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ στη Ν. Υόρκη υπάρχει ένα γλυπτό που έχει φιλοτεχνήσει ο Evgeniy Vuchetich, και έχει τίτλο "Ας σφυρηλατήσουμε τα μαχαίρια διά υνία". Αποτελεί δωρεά προς τον ΟΗΕ από την τότε Σοβιετική Ένωση και πρωτοπαρουσιάστηκε στις 4 Δεκεμβρίου 1959. Το χάλκινο άγαλμα αντιπροσωπεύει την εικόνα ενός άνδρα ο οποίος κρατάει ένα σφυρί στο ένα χέρι, και στο άλλο ένα μαχαίρι που το μετατρέπει σε υνίο, συμβολίζοντας έτσι την επιθυμία για τερματισμό των πολέμων  και τη μετατροπή των όπλων σε δημιουργικά εργαλεία με σκοπό την ειρήνη ολόκληρης της ανθρωπότητας. Let Us Beat Swords into Plowshares, sculpture by Yevgeny Vuchetich - 1959 gift of the Soviet Union to the United Nations - garden of the United Nations Headquarters in New York City.

1. Στον δρόμο προς το κτίριο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών οι επισκέπτες διαβάζουν χαραγμένο σε πλάκα ένα εδάφιο από το βιβλίο Ησαΐας της Παλαιάς Διαθήκης, όπου νόμος καὶ λόγος Κυρίου… κρινεῖ ἀνὰ μέσον τῶν ἐθνῶν καὶ ἐλέγξει λαὸν πολύν, καὶ συγκόψουσιν τὰς μαχαίρας αὐτῶν εἰς ἄροτρα καὶ τὰς ζιβύνας (τα δόρατα) αὐτῶν εἰς δρέπανα, καὶ οὐ λήμψεται ἔτι ἔθνος ἐπ’ ἔθνος μάχαιραν, καὶ οὐ μὴ μάθωσιν ἔτι πολεμεῖν (2,4). Αν, όπως είναι πολύ πιθανό, το χωρίο ανήκει στον αρχικό πυρήνα του βιβλίου, που ο προφήτης τον έγραψε με το χέρι του 700 και παραπάνω χρόνια πριν από τον Χριστό, τότε ο Ησαΐας ήταν ο πρώτος που διατύπωσε παραστατικά τον αιώνιο πόθο των λαών να ειρηνέψουν.

Ακρωτήρι Θήρας. Χάλκινα οδοντωτά δρεπάνια από το Συγκρότημα Δ. Πηγή: Α. Μουνδρέα- Αγραφιώτη, "Αγροτικές καλλιέργειες, μεταποίηση αγροτικών προιόντων και λίθινα εργαλεία στο Ακρωτήρι της Θήρας", 469-485, Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία και Τεχνική, Πρακτικά Συνεδρίου, 2004.

2. Είναι τόσο χαρακτηριστικά της αγροτικής ζωής το άροτρο και το δρεπάνι, τόσο συμβολικά του πολέμου τα κοντάρια και τα μαχαίρια, ώστε δεν απορούμε όταν τρεις αιώνες αργότερα, και σίγουρα ανεξάρτητα από την προφητεία του Ησαΐα, ο Αριστοφάνης, στην κωμωδία Ειρήνη (424 π.Χ.), χρησιμοποίησε την ίδια εικόνα, ζωντανεμένη και επαυξημένη θεατρικά. Ένας αμπελουργός, ο Τρυγαίος, καταφέρνει ν’ ανεβεί στον ουρανό, όπου οι θεοί κρατούν φυλακισμένη τη θεά Ειρήνη. Τη λευτερώνει με τη βοήθεια του Χορού των Πανελλήνων, την κατεβάζει στη γη, ο πόλεμος σταματά, και τότε στη σκηνή εμφανίζονται πρώτα ο Δρεπανουργός, χαρούμενος για τα κέρδη του, ύστερα, απελπισμένοι για τις ζημιές τους, οι τεχνίτες παραγωγοί όπλων: ο Λοφοποιός, ο Θωρακοπώλης, ο Σαλπιγγοποιός, ο Κρανοποιός και ο Δορυξός. Οι τελευταίοι φέρνουν μαζί τους να πουλήσουν, άχρηστα πια, πολεμικά σύνεργα, κοψοχρονιά, αλλά ο Τρυγαίος τούς αποδιώχνει άπρακτους, προτείνοντας, παράδειγμα, να δώσει τρία σύκα για να πάρει ένα λοφίο με φτερά να καθαρίζει το τραπέζι, ή μια δραχμή για εκατό δόρατα, να τα βάλει στηρίγματα στ’ αμπέλι.¹

Οι Σάτιρες του Γιουβενάλη, έκδοση 1535. Decimus Iunius Iuvenalis, Saturae, 1535.

3. Πολεμικός λαός οι Ρωμαίοι, και κοσμοκράτορες· όμως αυτό δεν εμπόδισε τον Γιουβενάλη (1^ος/2^ος μ.Χ. αι.), σατιρικό ποιητή, ν’ αντιδιαστείλει τους παλιούς ειρηνικούς καιρούς με την εποχή του:

Οι σιδεράδες κάποτε ήτανε μαθημένοι

δικέλλια να σφυρηλατούν, τσουγκράνες, σκαλιστήρια.

Δεν ήξεραν σπαθιά να τεχνουργούν, μόνο κοπιάζαν

υνιά να μαστορεύουνε. Μα τώρα είναι συνήθειο

σίδερα να σφυροκοπούν σε ξορκισμένο αμόνι, θανατερά…2

Image from the 1798 Goethe book Hermann und Dorothea

4. Θα μεσολαβήσουν αιώνες, όπου συχνά ειρηνικοί πληθυσμοί χρειάστηκε να πολεμήσουν ένοπλους εχθρούς με τα γεωργικά τους εργαλεία. Έτσι, παράδειγμα, στο Ερμάνος και Δωροθέα (1798), περιγράφοντας ένα επεισόδιο του Γαλλογερμανικού πολέμου που είχε προηγηθεί, ο Goethe έγραψε πως…

…τα ειρηνικά των ξωμάχων τα σύνεργα εγένονταν τώρα

άρματα κ’ αίματα εστάζαν τα δρέπανα και τα δικράνια.3

The Works of Lord Byron (ed. Coleridge, Prothero)

5. Στη χρονολογική μας ακολουθία, άροτρο και σπαθί ξανασυναντιούνται στο Τραγούδι για τους Σουλιώτες του Byron, γραμμένο στην πολιορκία του Μεσολογγίου. Το ποίημα ξεκινά με την κλασική πολεμική κραυγή Εμπρός παιδιά του Σουλίου,⁴ κι η τελευταία του στροφή έχει αφετηρία τη διαπίστωση: Υνί μας είναι το σπαθί.⁵

Ο Κωστής Παλαμάς στο Ημερολόγιον Σκόκου του 1889

6. Στην Ελλάδα του 20^ού αιώνα το διπολικό ζευγάρι όπλα-εργαλεία εμφανίζεται το 1910 στη Φλογέρα του βασιλιά του Κωστή Παλαμά.⁶ Ο ποιητής διεκτραγωδεί την κατάντια μετά τον άτυχο πόλεμο του 1897, τότε που ήταν Σβυσμένες όλες οι φωτιές οι πλάστρες μες στη χώρα, και συνεχίζει:

Τα χέρια είναι παράλυτα, και τα σφυριά παρμένα

Και δε σφυροκοπά κανείς τ’ άρματα και τ’ αλέτρια…

Οι στίχοι είναι από τον Πρόλογο, γραμμένο κιόλας το 1902, όπου τα όπλα και τ’ αλέτρια παρουσιάζονται ισότιμα, σε αντιθετική συζυγία· η ειρηνόφιλη διάθεση του Παλαμά θα εκδηλωθεί χρόνια αργότερα, στη συλλογή Περάσματα και χαιρετισμοί (1931), όπου στο «Ονειρεμένος ύμνος» διαβάζουμε:

Τα σπαθιά στην ποδιά Σου κλειδιά και άροτρα,

           Ειρήνη, Ειρήνη, Ειρήνη!

7. Δεν ξέρουμε πότε ήρθε, πότε παραφράστηκε και πότε πρωτοτραγουδήθηκε στην Ελλάδα το ακόλουθο, γνωστό ως αντάρτικο, της Αντίστασης, ή, πιο σωστά, ως προπολεμικό επαναστατικό τραγούδι:

Τί τα θέλουμε τα όπλα,                             Τί τα θέλουμε τα όπλα,

τα κανόνια τα σπαθιά;                              τα κανόνια τα βαριά;

Να τα κάνουμε αλέτρια,                           Να τα κάνουμ’ εργαλεία

να δουλεύει η αγροτιά.                              Να δουλεύει η εργατιά.

Stepan Razin on the Volga (by Boris Kustodiev, (1918) State Russian Museum in St Petersburg.)

Το τραγούδι κυκλοφορεί χωρίς ονόματα συνθέτη και ποιητή· ωστόσο, ορισμένες του στροφές, που σπάνια καταγράφονται, αφορούν τον Βόλγα, και φανερώνουν την καταγωγή του από τη ρωσική λαϊκή μπαλάντα για τις τύχες του κοζάκου επαναστάτη Stepan Razin (1630-1671) και τις νεότερες παραλλαγές της.⁷ Ελληνικές προσαρμογές υπάρχουν πολλές, ανάμεσά τους και μια δυσερμήνευτη: Τί τον θέλουν τον Αβέρωφ, / τί το θέλουν το Κιλκίς; / Να τα κάνουμε τραχτέρια, / να οργώνουμε τη γης. Είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι το τραγούδι ήταν ήδη γνωστό την περίοδο 1908-1914, τότε που αγοράστηκαν κι εντάχτηκαν στο πολεμικό ναυτικό τα θωρηκτά «Αβέρωφ» και «Κιλκίς», αλλά που τα τρακτέρ ήταν ακόμα άγνωστα!

8. Μας είναι αντίθετα εύκολο να βεβαιώσουμε ότι, αν όχι και το συγκεκριμένο τραγούδι, τουλάχιστο το θέμα «όπλα-εργαλεία» ήταν γνωστό στον Νίκο Καζαντζάκη, στη νασιοναλιστική – σοσιαλιστική του περίοδο, τότε που ζούσε στη Γερμανία και σχεδίαζε για την Παιδική Βιβλιοθήκη των εκδόσεων Δημητράκου μυθιστορήματα που ν’ αφορούν τον ελληνικό πολιτισμό από τη Μινωική εποχή ως το 1821.⁸ Τότε πιστεύουμε θα γράφτηκε το Στα παλάτια της Κνωσού, όπου μετά τη νίκη του Θησέα και την καταστροφή των ανακτόρων του Μίνωα, ο αθηναίος σιδεράς δηλώνει: Δε θα φκιάνω πια μαχαίρια και κοντάρια (…) θα φκιάνω σκαλίδες και τσάπες. Όπλα είναι κι αυτά, και πολεμούμε. Όλο το σίδερο που πήρα από την Κρήτη θα το κάμω εργαλεία για να δουλεύει ο άνθρωπος τη γη.⁹

9. Μια πρακτική εφαρμογή, όπου πραγματικά τα κανόνια μετατρέπονται σε εργαλεία, είναι μαρτυρημένη ως ιστορικό γεγονός στην Κρήτη: ο αγρότης Στέλιος Δασκαλάκης διηγείται για ένα κανόνι γερμανικό στην περιοχή Ηρακλείου, στη γωνιά τση Κατσακούδαινας…, και πήγανε μετά την Κατοχή με το οξυγόνο και το κόβανε οι τεχνίτες οι δικοί μας, οι τορναδόροι, το δουλέψανε και το κάμανε μέταλλο, δηλαδή εργαλεία.¹⁰

Άλμπρεχτ Ντύρερ, Ο Ιππότης, Θάνατος και Διάβολος, 1513

10. Δύο χρόνια αργότερα, ο Νίκος Γκάτσος, στο «Ο ιππότης και ο θάνατος», απευθύνεται στον αγέρωχο σιδερόφραχτο καβαλάρη που εικονίζεται στη χαλκογραφία Ιππότης, Θάνατος και Διάβολος (Ritter, Tod und Teufel, 1513) του Albrecht Dürer, για να του πει:

Ώσπου να γίνεις πάλι μια φωτιά μες στη μεγάλη Τύχη που σε γέννησε

Ώσπου και πάλι στις σπηλιές των ποταμιών ν’ αντηχήσουν

Βαριά σφυριά της υπομονής

Όχι για δαχτυλίδια και σπαθιά

Αλλά για κλαδευτήρια κι αλέτρια.

Αριστερά: Πορτρέτο του Ζολιό-Κιουρί από τον Πάμπλο Πικάσο (1959). Δεξιά: Ο Φρεντερίκ Ζολιό-Κιουρί στο εργαστήριό του.

11. Τον Νοέμβρη του 1950, εκτοπισμένος στον Άι Στράτη, ο Ρίτσος απευθύνει ένα ποιητικό «Γράμμα στο Ζολιό Κιουρί», τον αριστερό ειρηνιστή επιστήμονα, που το 1938 είχε πάρει το βραβείο Nobel Χημείας. Βρισκόμαστε εδώ πέρα κάπου τρεις χιλιάδες / άνθρωποι απλοί, δουλευτάδες, γραμματιζούμενοι, του γράφει,

και πού θα πάει, Ζολιό; – θα λιώσουμε μια μέρα τις οβίδες

να φτιάξουμε σφυριά κι αλέτρια και μπαλκόνια και φτερά

κ’ ένα άγαλμα Άφτερης Χαράς

Και πάλι στο τέλος:

Μάθαμε τώρα κάτι πράματα απλά (…)

πως δεν είναι δίκιο να φτιάχνουν κανόνια

και να λείπουν τ’ αλέτρια – απλά πράγματα.

12. Τελευταίος στη δελτιοθήκη μας, ο Νικηφόρος Βρεττάκος δημοσίεψε το 1978 το θεατρικό Προμηθέας, όπου ο Τιτάνας δίνει οδηγίες για τη χρήση της φωτιάς στους ανθρώπους, και τους ορίζει:

Να φτιάξετε αξίνες, αλλά

και μαχαίρια. Να φτιάξετε υνιά, αλλά

και πελέκια…

Και ήταν πραγματικά η χρήση της φωτιάς που άνοιξε το δρόμο για τη μεταλλουργία, για τα πολεμικά όπλα όσο και για τα ειρηνικά γεωργικά εργαλεία· άλλο αν ο πρότυπος θεατρικός Προμηθέας του Αισχύλου το λέει με υπερηφάνια πως…

Εργάτης καθαρίζει τις λεπίδες από μηχανή οργώματος. Πηγή: K.D. White,"A greek and Roman Technology",61,London 1984.

Έζεψα πρώτος στο ζυγό τα ζώα σκυμμένα

κάτω από ζεύγλες και σαμάρια, για να παίρνουν

τους πιο μεγάλους πάνω των κόπους του ανθρώπου…

αλλά το αποσιωπά πως η φωτιά βοηθά και να κατασκευαστούν μαχαίρια και πελέκια.

Λαβή ξίφους με κεφαλή αετού, από τη Δωδώνη, 300 π.Χ. Ιωάννινα, Αρχαιολογικό Μουσείο. Πηγή: Ιστορία Ελληνικού Έθνους, Κλασσικός Ελληνισμός(2) , 196, Τόμος Γ2, Εκδοτική Αθηνών 2000.

Από το προφητικό όραμα του Hσαΐα ως το γράμμα του Ρίτσου, το ένα ισότιμα δίπλα στ’ άλλο, όπως στον Παλαμά και τον Βρεττάκο, το ένα στη θέση του άλλου, όπως στον Goethe και τον Byron, αλλά το περισσότερο σε αντιθετική διάζευξη, τα όπλα (μαχαίρια, ακόντια, σπαθιά, κανόνια…) και τα εργαλεία (άροτρα, τσάπες, δρεπάνια…) δεν έπαψαν να συμβολίζουν διαχρονικά την ειρήνη και τον πόλεμο, ευλογία και κατάρα στη μοίρα των λαών και των ανθρώπων.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Το 1977, στην παράσταση της Ειρήνης, ο Κάρολος Κούν παρουσίασε αναχρονιστικά τους οπλοποιούς τεχνίτες ως πολεμοκάπηλους εργοστασιάρχες, με ρεντιγκότα και ψηλό καπέλο.
2. Σάτιρ. 15, 165-168. Με άλλη ευκαιρία ο Γιουβενάλης κατηγορεί τους συγκαιρινούς του ότι με τις τόσες χοντρές αλυσίδες που χρησιμοποιούν για τους κακοποιούς, φοβάται κανείς… μην και δε μείνει σίδερο γι’ αλέτρια και λισγάρια (3, 310κ.).
3. Κλειώ, έμμετρη μετάφραση Κωνσταντίνου Θεοτόκη, σε δακτυλικούς εξάμετρους, όπως το πρωτότυπο!
4. Up to the battle! Sons of Suli, απόηχος του Ὦ παῖδες Ἑλλήνων, ἴτε…, που κατά τον Αισχύλο παιάνισαν οι Έλληνες στη ναυμαχία της Σαλαμίνας (Πέρσες,402). Η διατύπωση επηρέασε τον θούριο της Γαλλικής Επανάστασης: Allons enfants de la patrie! – σίγουρα και το τραγούδι των Μ. Τραϊφόρου και Μ. Σουγιούλ «Παιδιά, της Ελλάδος παιδιά…», που τραγούδησε η Σοφία Βέμπο το 1940, στο Αλβανικό.
5. As our ploughshare is the sabre…
6. Την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε και Το παραμύθι χωρίς όνομα της Πηνελόπης Δέλτα, και είναι ενδιαφέρον το πόσο η περιγραφή του Παλαμά συμπίπτει με την αντίστοιχη αλληγορική περιγραφή της καταστροφής από τη Δέλτα.
7. Βόλγα, ρώσικο ποτάμι, / μην απλώνεις τα νερά / και μας πνίγεις παλικάρια, / μπολσεβίκικα παιδιά.
8. Βλ. Ν. Καζαντζάκη, Επιστολές προς τη Γαλάτεια, Αθήνα, Δίφρος, 1958, σ. 53.
9. Σελ. 445. Το χειρόγραφο έμεινε στο συρτάρι, και το μυθιστόρημα δεν δημοσιεύτηκε παρά μετά τον θάνατο του Καζαντζάκη, το 1981· βλ. Φ. Κακριδής, Η αρχαιότητα στα παιδικά μυθιστορήματα του Ν. Καζαντζάκη, στον τόμο Η πρόσληψη της αρχαιότητας στο βυζαντινό και νεοελληνικό μυθιστόρημα, Αθήνα, Στιγμή, 2005, 277-285, και Ε. Νικολουδάκη-Σουρή, Ν. Καζαντζάκη, Στα παλάτια της Κνωσού: ζητήματα ταυτότητας και ετερότητας, Διακείμενα 21 (2006) 1-15, όπου και βιβλιογραφία.
10. Βλ. Α. Σανουδάκης, Καλέσα Μαλεβιζίου, Αθήνα, Ταξιδευτής, 2010.

 Φάνης Ι. Κακριδής

Ο Φάνης Κακριδής κατά την περιήγηση σε σημεία αρχαιολογικού και τουριστικού ενδιαφέροντος στην Ικαρία την Κυριακή 17 Ιουλίου 2011. Η περιήγηση πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του Φεστιβάλ Ικαρίας και του 1ου Σεμιναρίου Μυθολογίας, όπου πέντε διακεκριμένοι επιστήμονες, οι Φάνης Κακριδής, Δήμητρα Μήττα, Pedro Olalla, Κώστας Σουέρεφ, Μενέλαος Χριστόπουλος, δίδαξαν 25 ώρες στους εγγραφέντες, σε βασικούς άξονες της Ελληνικής Μυθολογίας. © Κωνσταντίνος Ε. Βακουφτσής

Ο Φάνης Κακριδής (1933 – 2019) γεννήθηκε το 1933 στην Αθήνα. Προερχόταν από μία επιστημονική οικογένεια, φιλολογική για την ακρίβεια. Ο πατέρας του ήταν ο Ιωάννης Κακριδής, η μητέρα του Όλγα επίσης φιλόλογος, η αδελφή του Ελένη και ο παππούς του, Θεοφάνης Κακριδής επίσης, φιλόλογοι. Σπούδασε αρχικά στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, και εν συνεχεία στο Πανεπιστήμιο της Μαγεντίας και Τυβίγγης, όπου και υπηρέτησε ως λέκτορας για την αρχαία και νέα ελληνική γλώσσα (1959-1964).

Το 1964, εκλέχτηκε καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας στο νεοσύστατο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, όπου και υπηρέτησε ως το 1982, με μια διακοπή στα χρόνια της δικτατορίας, όταν απολύθηκε. Ακολουθούν θητείες στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης, στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, και τελικά πάλι στο Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων ως το 2000.

Επιστημονικά, ο Κακριδής ασχολήθηκε με την επική ποίηση, και με το Αττικό δράμα, λιγότερο με την Τραγωδία, περισσότερο με την Κωμωδία του Αριστοφάνη.

Ο Φάνης Κακριδής δεν περιορίστηκε στην ακαδημαϊκή διδασκαλία και έρευνα. Ενδιαφέρθηκε για θέματα εκπαιδευτικής πολιτικής, ιδιαίτερα για το πρόβλημα των αναλυτικών προγραμμάτων και της ειδικής διδακτικής του αρχαίου κόσμου. Πίστευε, ότι το χρέος του ακαδημαϊκού δασκάλου απέναντι στους φοιτητές του δεν τελειώνει την ημέρα που αποφοιτούν, αλλά συνεχίζεται και μετά το διορισμό τους. Έτσι, μεταφράζει ξένα βιβλία χρήσιμα στους εκπαιδευτικούς, κάνει ομιλίες και μαθήματα, και αρθρογραφεί.

Τελευταίο του έργο η Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία, που προορίζεται για καθηγητές και μαθητές της Μέσης Εκπαίδευσης.

Πηγή: https://sarantakos.wordpress.com/2018/03/18/fkakridis/

Η τεχνητή νοημοσύνη κάνει κίνηση – ματ. One Giant Step for a Chess-Playing Machine

AlphaZero: Πώς το machine learning φέρνει την υπεροχή των μηχανών στο σκάκι, και όχι μόνο. The stunning success of AlphaZero, a deep-learning algorithm, heralds a new age of insight — one that, for humans, may not last long. Televisions broadcasting the Google DeepMind Challenge Match between Google’s artificial intelligence program, AlphaGo, a predecessor of AlphaZero, and South Korean professional Go player, Lee Sedol, in an electronics store in Seoul in 2016. The computer won the match. Credit: Ahn Young-joon/Associated Press

Μία νέα εποχή στον κόσμο των σκακιστικών μηχανών φαίνεται να εγκαινιάζει το AlphaZero της DeepMind (Google) – ένας deep learning αλγόριθμος που υπόσχεται επανάσταση σε έναν κλάδο που αποτελεί κλασικό πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ ανθρώπου και μηχανής.

Όπως αναφέρουν οι New York Times, στις αρχές του Δεκεμβρίου παρουσιάστηκαν σε επιστημονικό άρθρο στο Science εκτενώς οι λεπτομέρειες του αλγορίθμου, ο οποίος είχε ανακοινωθεί έναν χρόνο πριν, στις 5 Δεκεμβρίου 2017. Το AlphaZero δεν έπαιζε μόνο σκάκι, αλλά και σόγκι (ιαπωνικό σκάκι) και γκο (το γνωστό κινεζικό παιχνίδι στρατηγικής). Ο αλγόριθμος άρχισε χωρίς γνώση του παιχνιδιού πέρα από τους βασικούς κανόνες, και στη συνέχεια έπαιξε εναντίον του εαυτού του εκατομμύρια φορές, μαθαίνοντας από τα λάθη του. Μέσα σε μερικές ώρες, ο αλγόριθμος έγινε ο καλύτερος παίκτης του κόσμου- για την ακρίβεια, των κόσμων τόσο των ανθρώπων όσο και των υπολογιστών.

Όπως σημειώνει στο σχετικό δημοσίευμα στους NY Times ο Στίβεν Στρόγκατς, καθηγητής μαθηματικών στο Cornell και συγγραφέας του «Infinite Powers: How Calculus Reveals the Secrets of the Universe», στο νέο paper απαντάται σειρά ερωτημάτων γύρω από το AlphaZero, το οποίο, όπως υπογραμμίζεται, δεν έχει γίνει ισχυρότερο μέσα στους τελευταίους μήνες, ωστόσο οι αποδείξεις της υπεροχής του έχουν ενισχυθεί: «Ξεκάθαρα επιδεικνύει ένα είδος νοημοσύνης που οι άνθρωποι δεν έχουν δει στο παρελθόν» σημειώνει ο Στρόγκατς.

Garry Kasparov, left, playing against the I.B.M. Deep Blue computer in the sixth and final game of a match in New York in May 1997. The computer's pieces were moved by Joseph Hoane, right, an I.B.M. scientist. Credit: Stan Honda/Agence France-Presse — Getty Images

Οι σκακιστικές μηχανές του παρελθόντος, ακόμα και ο διάσημος Deep Blue που νίκησε τον Γκάρι Κασπάροφ το 1997, αλλά και τα σύγχρονα Stockfish και Κomodo, έπαιζαν και παίζουν «μηχανικά»: Δεν κατανοούν στην πραγματικότητα το παιχνίδι, και πρέπει να εκπαιδευτούν στις βασικές αρχές του σκακιού. Αυτό έχει αλλάξει με το machine learning: Παίζοντας με τον εαυτό του και αναβαθμίζοντας το νευρωνικό δίκτυό του, το AlphaZero ανακάλυψε μόνο του τις αρχές του σκακιού και έγινε γρήγορα ο καλύτερος παίκτης που υπήρξε ποτέ: Συνέτριψε το Stockfish, με 28 νίκες και 72 ισοπαλίες σε 100 παιχνίδια, επιδεικνύοντας στυλ παιχνιδιού που δεν έχει δείξει ποτέ υπολογιστής- παίζοντας «ενστικτωδώς», παίρνοντας ρίσκα και παραπλανώντας σαν άνθρωπος. «Το AlphaZero είχε τη φινέτσα ενός βιρτουόζου και τη δύναμη μιας μηχανής. Ήταν η πρώτη ματιά της ανθρωπότητας σε ένα απίστευτο νέο είδος νοημοσύνης» γράφει ο Στρόγκατς.

Daniel King analyses AlphaZero v Stockfish 2017 Game 10 - Attack.

Κατά την πρώτη αναμέτρηση του AlphaZero με το Stockfish, αρκετοί είπαν πως το δεύτερο είχε υποστεί «λοβοτομή», καθώς δεν είχε πρόσβαση στο βιβλίο με τα ανοίγματά του. Ωστόσο, όταν αυτό άλλαξε, ηττήθηκε πάλι, με το AlphaZero να νικά επειδή έπαιξε πιο έξυπνα, όχι πιο γρήγορα- εξετάζοντας μόλις 60.000 θέσεις το δευτερόλεπτο, τη στιγμή που ο αντίπαλος εξέταζε 60 εκατ. το δευτερόλεπτο. Όπως έγραψε σε σχόλιό του ο ίδιος ο Γκάρι Κασπάροφ, το AlphaZero ήταν πιο «σοφό», γνωρίζοντας τι να σκέφτεται και τι να αγνοεί, αναπτύσσοντας ένα στυλ παιχνιδιού που «αντικατοπτρίζει την αλήθεια» για το παιχνίδι, αντί για τις προτεραιότητες και τις προκαταλήψεις των προγραμματιστών.

Το ερώτημα πλέον, όπως τονίζει ο Στρόγκατς, είναι κατά πόσον το machine learning μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να ανακαλύψουν παρόμοιες αλήθειες για τομείς που πραγματικά έχουν σημασία, όπως την επιστήμη και την ιατρική. Μέχρι τώρα τα δείγματα είναι ενθαρρυντικά, με επιτυχείς δοκιμές της τεχνολογίας αυτής στον τομέα των διαγνώσεων ή της ερμηνείας εξετάσεων όπως οι αξονικές τομογραφίες.

«Οραματιστείτε μια ημέρα, ίσως στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον, όπου το AlphaZero θα έχει εξελιχθεί σε έναν αλγόριθμο επίλυσης πιο γενικών προβλημάτων, ας το πούμε AlphaInfinity. Όπως ο πρόγονός του, θα είχε ανώτερη οξυδέρκεια, θα μπορούσε να βρίσκει όμορφες αποδείξεις, κομψές σαν τις παρτίδες σκάκι που το AlphaZero έπαιζε με το Stockfish. Και κάθε απόδειξη θα έδειχνε γιατί ισχύει ένα θεώρημα…αυτό θα εγκαινίαζε μια νέα εποχή γνώσης για τους ανθρώπους μαθηματικούς και επιστήμονες…θα καθόμασταν στα πόδια του και θα ακούγαμε με ένταση. Δεν θα καταλαβαίναμε γιατί ο μάντης έχει πάντα δίκιο, μα θα ελέγχαμε τους υπολογισμούς του και τις προβλέψεις του, και θα επιβεβαιώναμε τα ευρήματά του. Στην επιστήμη…ο ρόλος μας θα μειωνόταν σε αυτόν του θεατή…ίσως αυτό στο τέλος να μη μας ενοχλούσε. Άλλωστε, στο τέλος το AlphaInfinity θα θεράπευε όλες μας τις ασθένειες, και θα έλυνε όλα μας τα επιστημονικά προβλήματα» σημειώνει ο αρθρογράφος.

Πηγές: https://arxiv.org/abs/1712.01815 - https://www.nature.com/articles/s41591-018-0147-y.epdf- https://www.nytimes.com/2018/12/26/science/chess-artificial-intelligence.html - https://www.naftemporiki.gr/story/1432260/i-texniti-noimosuni-kanei-kinisi-mat

Το διαστημικό τηλεσκόπιο TESS ανακάλυψε και τρίτο εξωπλανήτη. TESS discovers its third new planet, with longest orbit yet

Πρόκειται για ένα πλανήτη περίπου τριπλάσιο της Γης. NASA’s TESS mission, which will survey the entire sky over the next two years, has already discovered three new exoplanets around nearby stars. Measurements indicate a dense, gaseous, “sub-Neptune” world, three times the size of Earth. Image: NASA's Goddard Space Flight Center, edited by MIT News

Το διαστημικό τηλεσκόπιο TESS (Transiting Exoplanet Survey Satellite), ο νέος «κυνηγός» εξωπλανητών που η Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία (NASA) είχε εκτοξεύσει πέρυσι τον Απρίλιο, μόλις ανακάλυψε τον τρίτο επιβεβαιωμένο εξωπλανήτη του. Πρόκειται για ένα πλανήτη περίπου τριπλάσιο της Γης, αλλά περιέργως με μάζα 23 φορές μεγαλύτερη, ο οποίος βρίσκεται σε απόσταση 53 ετών φωτός.

Οι αστρονόμοι, με επικεφαλής τη Ντιάνα Ντραγκομίρ του Ινστιτούτου Αστροφυσικής και Διαστημικής Έρευνας Kavli του Πανεπιστημίου ΜΙΤ των ΗΠΑ, που έκαναν σχετική ανακοίνωση στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Αστρονομικής Εταιρείας στο Σιάτλ και δημοσίευση στο περιοδικό αστροφυσικής «Astrophysical Research Letters» , ανέφεραν ότι ο εξωπλανήτης HD 21749b κινείται γύρω από ένα φωτεινό γειτονικό άστρο ερυθρό νάνο (HD 21749) στην κατεύθυνση του αστερισμού του Δικτύου.

Using the first three months of publicly available data from NASA’s TESS mission, scientists at MIT and elsewhere have confirmed a new planet, HD 21749b — the third small planet that TESS has so far discovered. HD 21749b orbits a star, about the size of the sun, 53 light years away. Image: NASA/MIT/TESS

Ο εξωπλανήτης χρειάζεται 36 μέρες για να κάνει μια περιφορά γύρω από το άστρο του (αυτή είναι η διάρκεια του έτους του), ενώ η θερμοκρασία της επιφάνειάς του εκτιμάται σε περίπου 150 βαθμούς Κελσίου, είναι δηλαδή αρκετά χαμηλή σε σχέση με το πόσο κοντά βρίσκεται ο πλανήτης στο άστρο του και πόσο φωτεινό είναι το τελευταίο.

«Είναι ο πιο ψυχρός μικρός πλανήτης που έχουμε βρει γύρω από ένα άστρο τόσο φωτεινό», δήλωσε η Ντραγκομίρ. Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις, ο HD 21749b είναι απίθανο να είναι βραχώδης και φιλόξενος για ζωή. Μάλλον αποτελείται από πολύ πυκνά αέρια (εξ ου και η μεγάλη μάζα του), πολύ πυκνότερα από τις ατμόσφαιρες του Ποσειδώνα ή του Ουρανού.

Ο δορυφόρος TESS, που διαθέτει τέσσερις κάμερες, μελετά την παροδική μείωση της λάμψης περίπου 200.000 άστρων, μια ένδειξη ότι από μπροστά τους διέρχεται κάποιος πλανήτης. Το πρώτο έτος το τηλεσκόπιο θα επικεντρωθεί στον ουρανό του νοτίου ημισφαιρίου και το δεύτερο έτος στον ουρανό του βορείου ημισφαιρίου. Μέσα στους τρεις πρώτους μήνες λειτουργίας του έχει βρει επίσης τους εξωπλανήτες Pi Mensae b (μια υπερ-Γη με διάρκεια έτους μόνο 6,3 μέρες) και LHS 3844 b (ένα βραχώδη κόσμο με έτος μόλις 11 ωρών).

Στο ίδιο πλανητικό σύστημα του άστρου HD 21749, οι αστρονόμοι βρήκαν ενδείξεις και για ένα δεύτερο εξωπλανήτη, που φαίνεται να έχει το μέγεθος της Γης, η ύπαρξη του οποίου όμως δεν έχει ακόμη επιβεβαιωθεί.

Εξάλλου ερασιτέχνες αστρονόμοι, που ανέλυσαν στοιχεία του -εκτός λειτουργίας πλέον από πέρυσι τον Οκτώβριο- διαστημικού τηλεσκοπίου«Κέπλερ» της NASA, ανακάλυψαν έναν ακόμη εξωπλανήτη, τον K2-288Bb, και έκαναν σχετική ανακοίνωση στο ίδιο αστρονομικό συνέδριο στο Σιάτλ.

Ο εξωπλανήτης βρίσκεται σε απόσταση 226 ετών φωτός, στον αστερισμό του Ταύρου, και κινείται γύρω από το άστρο Κ2-288Β, διαγράφοντας μια πλήρη περιφορά κάθε 31,3 μέρες (η διάρκεια του έτους του). Ο πλανήτης έχει σχεδόν διπλάσιο μέγεθος από τη Γη και βρίσκεται μέσα στη φιλόξενη για συνθήκες ζωής ζώνη του άστρου του, συνεπώς θα μπορούσε θεωρητικά να διαθέτει νερό σε υγρή μορφή, αν και δεν είναι ακόμη σαφές αν πρόκειται για βραχώδη ή αέριο πλανήτη.

Πηγές: http://news.mit.edu/2019/tess-discovers-third-planet-0107 - https://www.tovima.gr/2019/01/08/science/nasa-to-diastimiko-tileskopio-tess-anakalypse-kai-trito-eksoplaniti/