Λύθηκε το μυστήριο των θεαματικών δακτυλίων του Κρόνου. Saturn's rings are surprisingly young

Νέες εκτιμήσεις Αμερικανών και Ιταλών επιστημόνων. Οι δακτύλιοι του Κρόνου μπορεί να είναι νεότεροι και από τους δεινόσαυρους. The first dinosaurs and mammals appeared long before the planet's stunning rings. Artist's concept of the Cassini spacecraft shown against a real photo of Saturn and its rings as Cassini crossed the ring plane. Credit: NASA/JPL-Caltech

Ο Κρόνος δεν είχε πάντα τους θεαματικούς δακτυλίους του, αλλά αυτοί είναι σχετικά πρόσφατο δημιούργημα. Οι νέες εκτιμήσεις Αμερικανών και Ιταλών επιστημόνων είναι ότι οι δακτύλιοι σχηματίσθηκαν πριν από δέκα έως 100 εκατομμύρια χρόνια, δηλαδή μπορεί να είναι πιο πρόσφατοι και από τους δεινόσαυρους, αφού οι τελευταίοι εκτιμάται ότι εξαφανίστηκαν πριν περίπου 65 εκατομμύρια χρόνια.

Όλοι οι αέριοι γίγαντες πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος διαθέτουν δακτυλίους, αλλά του Κρόνου είναι οι μεγαλύτεροι και πιο εντυπωσιακοί, με διάμετρο περίπου 282.000 χιλιομέτρων. Αποτελούνται κατά 99% από πάγο και 1% από σωματίδια.

Ο Κρόνος, ο έκτος στη σειρά από τον Ήλιο και ο δεύτερος μεγαλύτερος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος μετά τον Δία, σχηματίσθηκε πριν 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια, λίγο μετά τη δημιουργία του ηλιακού μας συστήματος, αλλά οι δακτύλιοι του είναι πολύ πρόσφατοι.

Using observations from NASA’s Cassini spacecraft, researchers have found that Saturn’s rings are actually much younger than the planet itself. Credit: NASA/JPL-Caltech/SSI

Η νέα εκτίμηση για την ηλικία τους βασίζεται σε μια καινούρια ανάλυση των επιστημονικών δεδομένων του αμερικανο-ευρωπαϊκού διαστημικού σκάφου Cassini, τα οποία έστειλε κατά την τελική φάση της αποστολής του το φθινόπωρο 2017. Τότε -προτού κάνει βουτιά αυτοκτονίας στην ατμόσφαιρα του Κρόνου- είχε πραγματοποιήσει 22 διαδοχικές κοντινές διελεύσεις ανάμεσα στον πλανήτη και στους δακτυλίους του.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή Λουτσιάνο Ίες του Πανεπιστημίου Σαπιέντσα της Ρώμης, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Science», υπολόγισαν την ηλικία με βάση τα νεότερα στοιχεία για τη μάζα των δακτυλίων, όπως την κατέγραψε το Cassini. Όσο μικρότερη είναι η μάζα, σε τόσο μικρότερη ηλικία παραπέμπει.

Saturn's interior is mainly composed of three layers: a deep inner core made mostly of heavy elements, with a liquid metallic hydrogen envelope, surrounded by a molecular hydrogen layer. Cassini measurements are telling scientists about the size of the core, the flow of winds in the atmosphere, and the mass of the rings. Credit: Background image from NASA/JPL-Caltech

Ο υπολογισμός της μάζας των δακτυλίων κατέστη εφικτός, επειδή καθώς το Cassini περνούσε κοντά από τους δακτυλίους και μέσα από το βαρυτικό πεδίο του Κρόνου, μπορούσε να «νιώσει» τη βαρυτική έλξη που ασκούσαν πάνω του ο πλανήτης και οι δακτύλιοι του. Η βαρυτική επίδραση οδηγούσε σε αλλαγή επιτάχυνσης της διαστημοσυσκευής και από αυτό βγήκαν συμπεράσματα για τη μάζα κάθε δακτυλίου και του ίδιου του Κρόνου.

Η νέα εκτίμηση είναι αφενός ότι οι δακτύλιοι έχουν μάζες περίπου 20 φορές μικρότερες από τις προηγούμενες εκτιμήσεις, άρα είναι πολύ νεότεροι σε ηλικία, αφετέρου ότι ο πυρήνας του Κρόνου έχει μάζα 15 έως 18 φορές μεγαλύτερη της Γης. Μάλιστα, οι δακτύλιοι είναι πιθανό να έχουν εξαφανιστεί το πολύ σε 100 εκατομμύρια χρόνια. Συνεπώς, οι άνθρωποι έχουν την ευκαιρία να ζουν σε μια ευτυχή συγκυρία που μπορούν να θαυμάσουν τους δακτυλίους, αν και οι τελευταίοι στο μακρινό παρελθόν θα ήσαν ακόμη μεγαλύτεροι και φωτεινότεροι.

Τα στοιχεία του Cassini δεν μπορούν πάντως να εξηγήσουν γιατί δημιουργήθηκαν οι δακτύλιοι. Μια πιθανή εξήγηση για την προέλευση τους είναι ότι κάποτε ένας κομήτης ή ένας από τους δορυφόρους του Κρόνου τριγυρνούσε πολύ κοντά στον πλανήτη και όταν τελικά διαλύθηκε από την ισχυρή βαρυτική επίδραση του τελευταίου, τα συντρίμμια του σχημάτισαν τους δακτυλίους. Μια εναλλακτική θεωρία είναι ότι ένας κομήτης ή αστεροειδής έπεσε πάνω σε έναν από τους δορυφόρους του Κρόνου και ό,τι απέμεινε από τη σφοδρή πρόσκρουση, σχημάτισε τους δακτυλίους, ενώ μια τρίτη πιθανότητα είναι να συγκρούστηκαν μεταξύ τους δύο από τους συνολικά 64 δορυφόρους του Κρόνου.

Πηγές: L. Iess el al., "Measurement and implications of Saturn's gravity field and ring mass," Science (2018). science.sciencemag.org/cgi/doi … 1126/science.aat2965 - http://astronomy.com/news/2019/01/saturns-rings-are-surprisingly-young - http://www.amna.gr/home/article/326135/Oi-daktulioi-tou-Kronou-mporei-na-einai-neoteroi-kai-apo-tous-deinosaurous

Δημιουργήθηκαν για πρώτη φορά εργαστηριακά αιμοφόρα αγγεία. Scientists grow perfect human blood vessels in a petri dish

Επιστήμονες ανακοίνωσαν ότι κατάφεραν πρώτη φορά να αναπτύξουν στο εργαστήριο τέλεια ανθρώπινα αιμοφόρα αγγεία. Το επίτευγμα αποτελεί σημαντικό βήμα προόδου για την αξιοποίηση τέτοιων οργανοειδών, όπως αποκαλούνται, προκειμένου στο μέλλον να αντιμετωπιστούν διάφορες αγγειακές παθήσεις σε ασθενείς όπως οι διαβητικοί. An illustration of vascular organoids, lab-made human blood vessels, based on original data. Breakthrough technology advances research of vascular diseases like diabetes. Credit: IMBA

Επιστήμονες ανακοίνωσαν ότι κατάφεραν πρώτη φορά να αναπτύξουν στο εργαστήριο τέλεια ανθρώπινα αιμοφόρα αγγεία. Το επίτευγμα αποτελεί σημαντικό βήμα προόδου για την αξιοποίηση τέτοιων οργανοειδών, όπως αποκαλούνται, προκειμένου στο μέλλον να αντιμετωπιστούν διάφορες αγγειακές παθήσεις σε ασθενείς όπως οι διαβητικοί.

Οι ερευνητές από τον Καναδά, τις ΗΠΑ, την Αυστρία και τη Βρετανία, με επικεφαλής το δρα Γιόζεφ Πένινγκερ, διευθυντή του Ινστιτούτου Επιστημών της Ζωής του Πανεπιστημίου της Βρετανικής Κολομβίας στο Βανκούβερ και επικεφαλής του Ινστιτούτου Μοριακής Βιοτεχνολογίας της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature», δημιούργησαν τα λεγόμενα «αγγειακά οργανοειδή» καλλιεργώντας ανθρώπινα πολυδύναμα βλαστικά κύτταρα.

«Η δυνατότητα να δημιουργούμε ανθρώπινα αγγεία ως οργανοειδή από βλαστικά κύτταρα αποτελεί μια επαναστατική αλλαγή. Επειδή κάθε όργανο στο σώμα μας συνδέεται με το κυκλοφορικό σύστημα, οι ερευνητές μπορούν πλέον να φωτίσουν τις αιτίες και να βρουν νέες θεραπείες για διάφορες αγγειακές παθήσεις, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ, οι καρδιαγγειακές νόσοι, το εγκεφαλικό, ο καρκίνος και φυσικά ο διαβήτης».

Diabetic blood vessel changes in patients and human vascular organoids. The basement membrane (green) around the blood vessels (red) is massively enlarged in diabetic patients (white arrows). The human vascular organoids that were made “diabetic” in the laboratory can now be used as diabetic model to identify new treatments. Credit: IMBA

Πολλά συμπτώματα του διαβήτη -από τον οποίον πάσχουν περίπου 420 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως- είναι το αποτέλεσμα αλλαγών στα αιμοφόρα αγγεία, οι οποίες έχουν ως συνέπεια προβλήματα στην κυκλοφορία του αίματος και στην οξυγόνωση των ιστών.

Παρόλο που είναι κάτι συχνό, πολύ λίγα πράγματα είναι γνωστά για τις αγγειακές αλλαγές λόγω του διαβήτη, με αποτέλεσμα να καθυστερεί η ανάπτυξη νέων θεραπειών.

«Επειδή τα οργανοειδή μας μοιάζουν με τα ανθρώπινα αγγεία σε μεγάλο βαθμό, ακόμη και σε μοριακό επίπεδο, μπορούμε πλέον να τα χρησιμοποιήσουμε για να μελετήσουμε τις αγγειακές ασθένειες άμεσα σε ανθρώπινους ιστούς» δήλωσε ο ερευνητής Ράινερ Γουίμερ.

Πηγές: https://www.nature.com/articles/s41586-018-0858-8 - https://news.ubc.ca/2019/01/16/scientists-grow-perfect-human-blood-vessels-in-a-petri-dish/ - https://www.tovima.gr/2019/01/17/science/dimiourgithikan-gia-proti-fora-ergastiriaka-aimofora-aggeia/

FCC: O αντικαταστάτης του Μεγάλου Επιταχυντή Αδρονίων (LHC). International collaboration publishes concept design for a post-LHC future circular collider at CERN

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Πυρηνικών Ερευνών (CERN), έδωσε στη δημοσιότητα το σχέδιο του για τη δημιουργία ενός μεγαλύτερου κυκλικού επιταχυντή, ο οποίος θα αποτελέσει το διάδοχο του τωρινού Μεγάλου Επιταχυντή Αδρονίων (LHC). Η ελπίδα των επιστημόνων είναι ότι χάρη στον FCC θα ανοίξει ο δρόμος για ανακαλύψεις μιας νέας φυσικής πέρα από το Καθιερωμένο Πρότυπο (Standard Model). The proposed layout of the future circular collider. (Image: CERN)

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Πυρηνικών Ερευνών (CERN), έδωσε σήμερα, από τη Γενεύη, στη δημοσιότητα, το σχέδιο του για τη δημιουργία ενός μεγαλύτερου κυκλικού επιταχυντή, ο οποίος θα αποτελέσει το διάδοχο του τωρινού Μεγάλου Επιταχυντή Αδρονίων (LHC).

Layout of a future detector for an energy frontier proton collider able to reach energies of 100 TeV. (Image: CERN)

Ο προτεινόμενος επιταχυντής -με το προσωρινό όνομα Future Circular Collider (FCC)- θα έχει σχεδόν τετραπλάσιο μήκος (100 χιλιομέτρων) σε σχέση με τον LHC και θα είναι σχεδόν δέκα φορές πιο ισχυρός, φθάνοντας σε ενέργεια ως 100 TeV, έτσι ώστε να είναι σε θέση να αναζητήσει νέα υποατομικά σωματίδια. Το κόστος του εκτιμάται σε περίπου 24 δισεκατομμύρια ευρώ, ποσό καθόλου ευκαταφρόνητο, αν και θεωρείται ότι θα καταβληθεί σιγά-σιγά από πολλές χώρες σε διάστημα αρκετών ετών (ίσως άνω των 20).

Δεν λείπουν οι επικριτές που υποστηρίζουν ότι ίσως είναι σπατάλη η κατασκευή ενός νέου ισχυρότερου επιταχυντή, όταν τα χρήματα θα μπορούσαν να δαπανηθούν σε κάτι πιο άμεσα χρήσιμο, όπως η μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής ή για νέες βιοϊατρικές ανακαλύψεις.

Όμως η διευθύντρια του CERN Ιταλίδα φυσικός Φαμπιόλα Τζιανότι επέμεινε ότι ο FCC «θα έχει ένα τρομακτικό δυναμικό να βελτιώσει τις γνώσεις μας για τη θεμελιώδη φυσική και να προωθήσει πολλές τεχνολογίες με ευρείες επιπτώσεις στην κοινωνία».

Το σχέδιο του CERN -ένα ογκώδες κείμενο τεσσάρων τόμων που χρειάστηκε πέντε χρόνια για να ετοιμασθεί- θα εξετασθεί από μια διεθνή επιτροπή φυσικών, μαζί την εναλλακτική πρόταση για τη δημιουργία ενός γραμμικού επιταχυντή (CLIC), στο πλαίσιο της νέας Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Σωματιδιακή Φυσική, που θα παρουσιασθεί το 2020.

A short film about the Future Circular Collider study for a post-LHC large-scale research facility in particle physics. The film highlights the importance of continue exploring the fundamental questions about the universe and shows the importance of collaboration to tackle the technological challenges of this project. (Video: CERN)

Σύμφωνα με την πρόταση, αρχικά θα δημιουργηθεί ένας κυκλικό τούνελ με μήκος 100 χιλιομέτρων, στο εσωτερικό του οποίου θα γίνονται συγκρούσεις ηλεκτρονίων με ποζιτρόνια (θετικά φορτισμένα ηλεκτρόνια). Το κόστος για αυτή την πρώτη φάση αναμένεται να φθάσει τα 9 δισ. ευρώ, ενώ ο επιταχυντής θα αρχίσει να λειτουργεί γύρω στο 2040 και θα διαρκέσει 15 έως 20 χρόνια.

Στη συνέχεια, στο ίδιο τούνελ θα κατασκευασθεί ένας ισχυρότερος επιταχυντής όπου θα γίνονται συγκρούσεις πρωτονίων και βαρέων ιόντων με ισχύ δεκαπλάσια της σημερινής. Το κόστος προϋπολογίζεται σε 15 δισ. ευρώ και η έναρξη λειτουργίας του προς το τέλος της δεκαετίας του 2050.

Particles of the Standard Model of particle physics. (Image: Daniel Dominguez/CERN)

Η ελπίδα των επιστημόνων είναι ότι χάρη στον FCC θα ανοίξει ο δρόμος για ανακαλύψεις μιας νέας φυσικής πέρα από το Καθιερωμένο Πρότυπο (Standard Model).

Curiosity is as old as humankind, and it is CERN’s raison d’être. When the Laboratory was founded, the structure of matter was a mystery. Today, we know that all visible matter in the Universe is composed of a remarkably small number of particles, whose behaviour is governed by four distinct forces. CERN has played a vital role in reaching this understanding. Have we reached the end of the road in understanding nature? Far from it. There is still much to learn about the Higgs boson, the messenger of the Brout-Englert-Higgs field, and many other puzzles remain about how and why matter in the Universe is the way it is. Watch CERN’s contribution to this science in this video: “CERN and the rise of the Standard Model”. (Video: CERN)

Το θεωρητικό αυτό πλαίσιο εξηγεί τη συμπεριφορά της ύλης και των δυνάμεων, αλλά στο σύμπαν υπάρχουν περισσότερα πράγματα να εξηγηθούν, όπως η σκοτεινή ύλη και η σκοτεινή ενέργεια. Πολλοί φυσικοί θεωρούν ότι μένουν και άλλα βασικά σωματίδια για να ανακαλυφθούν, ενώ μεγάλο ζητούμενο είναι επίσης το «πάντρεμα» της βαρύτητας (γενικής σχετικότητας) με την κβαντομηχανική.

Μέχρι σήμερα ο επιταχυντής του CERN έχει αποτύχει να βρει σωματίδια πέρα από το Καθιερωμένο Πρότυπο, αλλά ούτε κανείς μπορεί να εγγυηθεί ότι αυτό θα το πετύχει ο μελλοντικός FCC (αν όντως κατασκευασθεί).

Πηγές: http://www.amna.gr/home/article/325298/To-CERN-parousiase-to-filodoxo-kai-akribo-schedio-tou-gia-ena-neo-megalutero-kukliko-epitachunti – https://home.cern/news/press-release/accelerators/international-collaboration-publishes-concept-design-post-lhc

Σετ γονιδίων συνδέεται με τη ριψοκίνδυνη συμπεριφορά. Scientists identify hundreds of genes associated with risk tolerance and risky behaviors

Jan van Hemessen, Risky society, c.1550. Οι γενετικοί παράγοντες αφορούν επικίνδυνες συμπεριφορές, όπως η γρήγορη οδήγηση, το κάπνισμα, το ποτό, οι επικίνδυνες επενδύσεις και οι ακραίες σεξουαλικές συμπεριφορές. An international group of scientists has identified 124 genetic variants associated with a person's willingness to take risks, as reported in a study published in Nature Genetics.

Oι ερευνητές έχουν βρει ένα σετ γονιδίων που θεωρούν ότι συνδέεται με την προθυμία μας να παίρνουμε ρίσκα. Αν και υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένο γονίδιο ρίσκου, πιστεύουν ότι οι 124 γενετικές παραλλαγές που ανακάλυψαν μπορούν να κάνουν τους ανθρώπους πιο επιρρεπείς στη ριψοκίνδυνη συμπεριφορά. Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Γενετική της Φύσης, αποδεικνύει την επιρροή της γενετικής σε πολλές συγκεκριμένες συμπεριφορές.

‘Το να είμαστε πρόθυμοι να πάρουμε ρίσκο είναι απαραίτητο στο να επιτύχουμε στο μοντέρνο κόσμο’, είπε ο Άμπρααμ Πάλμερ, επικεφαλής της έρευνας. ‘Ξέρουμε όμως ότι η λήψη πολλών ρίσκων ή το να μην ζυγίζουμε τις συνέπειες των ριψοκίνδυνων αποφάσεων, όπως το κάπνισμα, το αλκοόλ ή τα ναρκωτικά οδηγεί ενίοτε σε άσχημα αποτελέσματα’.

Οι ερευνητές λένε ότι αν και καμία παραλλαγή από μόνη της δεν επηρεάζει τη ριψοκίνδυνη συμπεριφορά, αυτή η μελέτη ανοίγει νέους δρόμους στο θέμα αυτό. Η ομάδα ελπίζει ότι θα κατανοήσει τη θεμελιώδη μοριακή και κυτταρική διεργασία που διαμορφώνει την ανθρώπινη συμπεριφορά και θα μάθει πώς μπορεί να προληφθεί η κατάχρηση ουσιών.

‘Το να παίρνουμε ρίσκο έχει συσχετιστεί με πολλές ψυχιατρικές διαταραχές. Για παράδειγμα, οι ασθενείς με διαταραχές άγχους μπορεί να αντιλαμβάνονται αυξημένο άγχος σε ορισμένες περιστάσεις και για αυτό να τις αποφεύγουν. Η κατανόηση της γενετικής βάσης είναι σημαντική ως προς την κατανόηση και την ανάπτυξη καλύτερων θεραπειών΄.

Pablo Picasso, Two lovers, 1904. Researchers found genetic variants tend to be associated with risky behaviors, such as speeding, drinking, tobacco and cannabis consumption, and with riskier sexual behaviors.

Οι γενετικοί παράγοντες αφορούν επικίνδυνες συμπεριφορές, όπως η γρήγορη οδήγηση, το κάπνισμα, το ποτό, οι επικίνδυνες επενδύσεις και οι ακραίες σεξουαλικές συμπεριφορές. Η επίδραση καθενός από τα 124 γονίδια είναι πολύ μικρή αλλά οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι ο συνδυασμός τους μπορεί να έχει πολύ σημαντικό αντίκτυπο. ‘Τα αποτελέσματά μας δείχνουν το ρόλο συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου που έχουν παλαιότερα εντοπιστεί σε άλλες μελέτες ως περιοχές της λήψης αποφάσεων’.

Πηγές: https://www.nature.com/articles/s41588-018-0309-3 - https://www.tovima.gr/2019/01/15/science/set-gonidion-syndeontai-me-ti-ripsokindyni-symperifora/

Σύστημα τεχνητής νοημοσύνης προβλέπει έγκαιρα τα ψυχολογικά συμπτώματα των καρκινοπαθών. AI predicts cancer patients' symptoms

Ernst Ludwig Kirchner, Self-portrait as a Sick Person, 1918. Το σύστημα κάνει ακριβή πρόβλεψη τριών συχνών συμπτωμάτων των ασθενών με καρκίνο: του άγχους, της κατάθλιψης και των διαταραχών του ύπνου. Doctors could get a head start treating cancer thanks to new AI developed at the University of Surrey that is able to predict symptoms and their severity throughout the course of a patient’s treatment.

Οι γιατροί θα μπορούν να οργανώνουν καλύτερα τη θεραπεία του καρκίνου χάρη σε ένα νέο σύστημα τεχνητής νοημοσύνης, το πρώτο του είδους του διεθνώς, που ανέπτυξαν ερευνητές στη Βρετανία και στις ΗΠΑ με επικεφαλής έναν Έλληνα επιστήμονα και το οποίο είναι ικανό να προβλέπει τα συνοδευτικά ψυχολογικά συμπτώματα ενός καρκινοπαθούς και τη σοβαρότητά τους.

Το σύστημα κάνει ακριβή πρόβλεψη τριών συχνών συμπτωμάτων των ασθενών με καρκίνο: του άγχους, της κατάθλιψης και των διαταραχών του ύπνου. Και τα τρία έχουν σοβαρή αρνητική επίπτωση στην ποιότητα της ζωής των καρκινοπαθών.

Nikolaos Papachristou has been doing research in elearning, healthcare services, cancer symptoms, maching learning and data analytics. Source: https://www.researchgate.net/profile/Nikolaos_Papachristou

Οι ερευνητές των πανεπιστημίων του Σάρεϊ και της Καλιφόρνια-Σαν Φρανσίσκο, με επικεφαλής τον Νίκο Παπαχρήστου, ο οποίος σχεδίασε τους αλγόριθμους μηχανικής μάθησης για το νέο σύστημα, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό PLoS One.

«Νιώθω μεγάλη συγκίνηση που βλέπω ότι η μηχανική μάθηση και η τεχνητή νοημοσύνη μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να δημιουργήσουν λύσεις, οι οποίες έχουν θετική επίπτωση στην ποιότητα ζωής και στην ευημερία των ασθενών» δήλωσε ο κ. Παπαχρήστου.

Οι ερευνητές ανέλυσαν δεδομένα για τα συμπτώματα που βιώνουν οι καρκινοπαθείς στη διάρκεια της χημειοθεραπείας και της ακτινοθεραπείας και στη συνέχεια ανέπτυξαν τους κατάλληλους αλγόριθμους που μπορούν να κάνουν πρόβλεψη. Έτσι, οι ογκολόγοι είναι σε θέση πλέον να διακρίνουν εξαρχής τους ασθενείς υψηλού κινδύνου για την εκδήλωση τέτοιων ψυχολογικών συμπτωμάτων, ώστε να σχεδιάσουν έγκαιρα ένα τρόπο διαχείρισής τους, προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητα της ζωής τους.

Στην έρευνα συμμετείχαν επίσης, μεταξύ άλλων, οι Στυλιανός Κατσαραγκάκης, Κάθυ Αποστολίδη και Ελισάβετ Πατηράκη.

Πηγές: Nikolaos Papachristou et al. Learning from data to predict future symptoms of oncology patients, PLOS ONE (2018). DOI: 10.1371/journal.pone.0208808 - https://www.surrey.ac.uk/news/surrey-ai-predicts-cancer-patients-symptoms - https://www.tovima.gr/2019/01/14/science/systima-texnitis-noimosynis-provlepei-egkaira-ta-psyxologika-symptomata-ton-karkinopathon/

Τι γύρευε λίγο λάπις λάζουλι στα δόντια μιας μοναχής του Μεσαίωνα; Why a Medieval Woman Had Lapis Lazuli Hidden in Her Teeth

H ανάλυση της οδοντικής πλάκας στα δόντια μιας γυναίκας του Μεσαίωνα ρίχνει φως στην αποσιωπημένη δουλειά των γυναικών αντιγραφέων των μοναστηριών της εποχής. An analysis of dental plaque illuminates the forgotten history of female scribes. This set of teeth had a secret hidden in the tartar. Credit: Christina Warinner

Αυτό που η Anita Radini παρατήρησε κοιτάζοντας στο μικροσκόπιο της ήταν το γαλάζιο -ένα λαμπερό γαλάζιο χρώμα που φαινόταν τόσο αφύσικο να βρίσκεται εκεί, στην οδοντική πλάκα μιας οδοντοστοιχίας 1000 και πλέον ετών.   

Ψάχνοντας, θα μάθαινε ότι πρόκειται για υπολείμματα ultramarine, μιας χρωστικής ουσίας που πριν από μία 1000ετία θα είχε προέλευση μόνο από μία συγκεκριμένη περιοχή του Αφγανιστάν και προερχόταν από τον λίθο λάπις λάζουλι. Αυτό το λαμπερό μπλε, εκεί ανάμεσα στα δόντια αυτής της γυναίκας, κάποτε άξιζε το μικρό του βάρος σε χρυσό.  

Ήταν το ίδιο εκτυφλωτικό μπλε που χρησιμοποιήθηκε για να χαρίσει την μεγαλοπρεπή απόχρωση στα ενδύματα της Παναγίας, όπως απεικονίζεται σε κορυφαία έργα Τέχνης και ήταν σφηνωμένο στα δόντια αυτής της γυναίκας που πιθανότατα να ήταν ζωγράφος ή γραφέας των μεσαιωνικών χρόνων...   

Σε ποιον ανήκαν αυτά τα δόντια, όμως; Ποια ήταν αυτή η γυναίκα; Γιατί σίγουρα ήταν γυναίκα. Βάσει των αποτελεσμάτων της ραδιοχρονολόγησης έζησε μεταξύ των ετών 997 και 1162, ενώ θάφτηκε σε γυναικείο μοναστήρι στο Dalheim της Γερμανίας.  

Και κάπως έτσι αυτά τα μπλε υπολείμματα στα δόντια της φωτίζουν μια ξεχασμένη, ίσως και παντελώς άγνωστη πτυχή που αφορά τα μεσαιωνικά χειρόγραφα: δεν υπήρχαν μόνο άντρες μοναχοί αντιγραφείς, αλλά και γυναίκες που έκαναν ακριβώς την ίδια εργασία. 

Όταν άρχισαν να αναζητούν στοιχεία για το τι ακριβώς μπορεί να συνέβαινε με τα υπολείμματα λάπις λάζουλι, συνάδελφοι τους επιστήμονες, νόμιζαν ότι είχαν τρελαθεί. The semiprecious rock lapis lazuli is ground up to create a pigment called ultramarine, tiny particles of which can be found in dental tartar. Credit: Christina Warinner

Κατά τον Μεσαίωνα και οι μοναχές εργάζονταν με αφοσίωση στην αντιγραφή θρησκευτικών κειμένων, δημιουργώντας όμορφους τόμους χειρόγραφων βιβλίων και μερικές από αυτές θεωρούνταν τεράστιες τεχνήτρες, ειδικά αν ήξεραν πώς να χρησιμοποιήσουν χρωστικές όπως η ultramarine που ήταν σπάνιες και πολύτιμες για την εποχή. 

Σύμφωνα με τον Mark Clarke, ιστορικό τέχνης στο Nova University Lisbon, αυτή η ανακάλυψη ανοίγει νέους δρόμους στην αρχαιολογία, καθώς η διατήρηση χρωστικών σε οδοντική πλάκα μπορεί να αποκαλύψει πολλά για τους τεχνίτες μετάλλου, για τους ξυλουργούς, αλλά και για άλλες επαγγελματικές κατηγορίες εκείνων των χρόνων, για τις οποίες δεν υπάρχουν πολλά και τεκμηριωμένα στοιχεία.   

Το εντυπωσιακό είναι ότι η Radini και η συνεργάτις της, Christina Warinner, δεν είχαν σκοπό να προχωρήσουν σε μία τέτοια έρευνα. Η πρώτη στο Πανεπιστήμιο του York μελετούσε διατροφικά ζητήματα του μεσαίωνα και η άλλη στο Ινστιτούτο Max Planck, εντρυφούσε στη μελέτη του DNA των αρχαίων βακτηρίων του στόματος. Αλλά η μπλε χρωστική στα δόντια αυτής της γυναίκας ήταν τεράστια ανακάλυψη για να την αγνοήσουν.

Όπως εξηγούν και οι δύο, όταν άρχισαν να αναζητούν στοιχεία για το τι ακριβώς μπορεί να συνέβαινε με τα υπολείμματα λάπις λάζουλι, συνάδελφοι τους επιστήμονες, νόμιζαν ότι είχαν τρελαθεί. Απευθύνθηκαν σε καθηγητές ανατομίας, γιατρούς, οδοντιάτρους, ιστορικούς προκειμένου να τις διαφωτίσουν και κανείς δεν μπορούσε να τις καθοδηγήσει σωστά.   

Όταν μάλιστα απευθύνθηκαν σε έναν ιστορικό τέχνης τους απάντησε ότι βρίσκει αδιανόητο η οδοντοστοιχία να ανήκε σε γυναίκα αντιγραφέα. Του φαινόταν παράξενο (σεξιστική η αντιμετώπιση του, κάπως...) μια μοναχή να ξέρει και να μπορεί να χειρίζεται με μαεστρία τη συγκεκριμένη χρωστική. Τους είπε μάλιστα ότι μπορεί να είχε πρόσβαση σε αυτήν, επειδή ανήκε στις καθαρίστριες του μοναστηριού. 

Θα έπρεπε τελικά η Warinner να απευθυνθεί στην Alison Beach, ιστορικό στο πανεπιστήμιο του Οχάιο και μελετήτρια των γυναικείων χειρογράφων του 12ου αιώνα στη Γερμανία. Η ίδια ασχολείται με το ζήτημα της αποσιώπησης των γυναικείων ονομάτων από σημαντική παραγωγή μοναστικών βιβλίων του Μεσαίωνα, παραγωγή που τελικά πιστωνόταν σε άντρες μοναχούς. Ακριβώς, όπως στις επιστήμες και στην Τέχνη, οι γυναίκες σκοπίμως δεν πιστώνονταν ποτέ τη σκληρή εργασία τους, ευτυχώς, όμως, η Beach μέσω έρευνας είχε εντοπίσει την αλληλογραφία γυναικών μοναχών που επιχειρούσαν να συντονίσουν τον ρυθμό παραγωγής τους. 

Το 1141 η μοναχή άρχισε να αντιγράφει το Scrivias, τίτλο που προέρχεται από το λατινικό Scito vias Domini, δηλαδή Γνώριζε τις βουλές του Κυρίου. An illuminated page from the Scivias, a 12th-century book written by the nun Hildegard of Bingen and painted by two anonymous artists. The blue pigment comes from lapis lazuli. Credit: (Heidelberg University Library / Cod. Sal. X,16 / page 2r)

Η Beach κατάφερε ακόμη να εντοπίσει και μια επιστολή που χρονολογείται από το 1168, και βάσει αυτής ο λογιστής ενός ανδρικού μοναστηριού προμήθευε τη μοναχή «Ν» - και προκειμένου να παράξει ένα πολυτελές χειρόγραφο-  υλικά όπως περγαμηνή, δέρμα και μετάξι. Η μονή στην οποία ζούσε η αδελφή "N" απέχει μόνο 40 μίλια από το Dalheim, όπου βρέθηκαν τα δόντια με υπολείμματα lapis lazuli.   

Βάσει των στοιχείων που είχε συγκεντρώσει, η ομάδα της εξέτασε έναν αριθμό εναλλακτικών τρόπων με τους οποίους η χρωστική θα μπορούσε να βρεθεί στην οδοντική πλάκα της γυναίκας. Μπορεί τα σωματίδια να προέρχονται από επαναλαμβανόμενο σάλιωμα στο γύρισμα των σελίδων ενός χειρογράφου; Μήπως πέθανε δηλητηριασμένη πια από αυτή την πρακτική;

Μήπως της χορηγούσαν την ουσία ως φάρμακο για κάποια ασθένεια, όπως άλλωστε αναφέρεται σε ισλαμικά και ελληνικά αρχαία χειρόγραφα ιατρικής;  

Τελικώς, η ερευνητική ομάδα κατέληξε σε δύο πιθανά σενάρια: ή η γυναίκα ήταν ζωγράφος και ύγραινε με τη γλώσσα το πινέλο της με αποτέλεσμα να επικαθίσουν στην οδοντική πλάκα υπολείμματα της χρωστικής ή έφτιαχνε η ίδια τη συγκεκριμένη χρωστική και η επαφή της με τη σκόνη που παρήγε άφησε αυτά τα σημάδια στα δόντια της.   

Σε κάθε περίπτωση, αυτή η γυναίκα δεν είχε κατά νου τους αρχαιολόγους του μέλλοντος και τα σενάρια τους. Ήταν ακόμη μία τεχνήτρια που η δουλειά της έμεινε στη σκιά -και στις εσοχές των δοντιών της- μέχρι σήμερα, τουλάχιστον...   

Πηγές: https://www.theatlantic.com/science/archive/2019/01/the-woman-with-lapis-lazuli-in-her-teeth/579760/ - https://www.lifo.gr/articles/archaeology_articles/221895/ti-gyreye-ligo-lapis-lazoyli-sta-dontia-mias-gynaikas-toy-mesaiona

  

Ανακαλύφθηκε το φωτεινότερο κβάζαρ στο πρώιμο σύμπαν. Astronomers Uncover The Brightest Lensed Quasar In The Early Universe

Καλλιτεχνική απεικόνιση του κβάζαρ J043947.08+163415.7. This artist’s impression shows how J043947.08+163415.7, a very distant quasar powered by a supermassive black hole, may look close up. This object is by far the brightest quasar yet discovered in the early Universe. Credit: ESA/Hubble, NASA, M. Kornmesser

Οι αστρονόμοι ανακάλυψαν το πιο φωτεινό αντικείμενο που έχει ποτέ παρατηρηθεί στο νεαρό σύμπαν, όταν αυτό είχε ηλικία μικρότερη του ενός δισεκατομμυρίου ετών. Πρόκειται για ένα κβάζαρ, δηλαδή το κέντρο ενός νεαρού γαλαξία όπου μια τεράστια μαύρη τρύπα «τρώει» αχόρταγα το υλικό που την περιβάλλει.

This is a Hubble Space Telescope image of a very distant quasar (at right) that has been brightened and split into three images by the effects of the gravitational field of a foreground galaxy (left). The crosses mark the centers of each quasar image. The quasar would have gone undetected if not for the power of gravitational lensing, which boosted its brightness by a factor of 50. The gravitational field of the foreground galaxy (seen at left) warps space like a funhouse mirror, amplifying the quasar’s light. Shining with the brilliance of 500 trillion suns, the quasar is fueled by a supermassive black hole at the heart of a young galaxy in the process of forming. The image shows the quasar as it looked 12.8 billion years ago – only about 1 billion years after the big bang. The quasar appears red because its blue light has been absorbed by diffuse gas in intergalactic space. By comparison, the foreground galaxy has bluer starlight light. The quasar, cataloged as J043947.08+163415.7, could hold the record of being the brightest in the early universe for some time, making it a unique object for follow-up studies. CREDIT: NASA, ESA, X. FAN (UNIVERSITY OF ARIZONA)

Tο κβάζαρ (J043947.08+163415.7) βρίσκεται σε απόσταση 12,8 δισεκατομμύρια έτη φωτός, ενώ η λάμψη του ισοδυναμεί με 600 τρισεκατομμύρια ήλιους. Για την ανακάλυψη συνεργάστηκαν πολλά τηλεσκόπια της Χαβάης (Gemini, James Clerk Maxwell, UKIRT, Keck και Pan-STARRS1). Οι επιστήμονες, με επικεφαλής τον καθηγητή αστρονομίας Σιαοχούι Φαν του Πανεπιστημίου της Αριζόνα, έκαναν σχετική δημοσίευση στο περιοδικό αστροφυσικής «The Astrophysical Journal Letters» και ανακοίνωση στο συνέδριο της Αμερικανικής Αστρονομικής Εταιρείας στο Σιάτλ.

Οι αστρονόμοι αναζητούν εδώ και 20 χρόνια τόσο μακρινά κβάζαρ και για πρώτη φορά πέτυχαν να βρουν ένα, χάρη σε ένα κοντινότερο γαλαξία, ο οποίος έδρασε ως φακός που μεγέθυνε κατά 50 φορές το φως του μακρινότερου κβάζαρ (το λεγόμενο φαινόμενο του βαρυτικού φακού).

This animation shows an artist’s impression of J043947.08+163415.7, a very distant quasar powered by a supermassive black hole. This object is by far the brightest object yet discovered in the early universe. CREDIT: ESA/HUBBLE, NASA, M. KORNMESSER

«Δεν περιμένουμε να βρούμε πολλά κβάζαρ φωτεινότερα από αυτό σε όλο το παρατηρήσιμο σύμπαν», δήλωσε ο Φαν.

Nasa says Hubble’s wide-field camera stopped working after making the discovery of a quasar with the brightness of 600tn suns. Photograph: AP

Εν τω μεταξύ, ένα τεχνικό πρόβλημα έθεσε εκτός λειτουργίας την καλύτερη κάμερα που διαθέτει το «γερασμένο» διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. Πάντως, σύμφωνα με την Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία (NASA), η οποία προσπαθεί να διορθώσει το πρόβλημα, τρία άλλα επιστημονικά όργανα του -μια άλλη κάμερα και δύο φασματογράφοι- λειτουργούν, συνεπώς το τηλεσκόπιο δεν έχει σταματήσει τις παρατηρήσεις του.

Η βλάβη συνέβη στην κάμερα ευρέος πεδίου που είχε τοποθετηθεί από αστροναύτες στη διάρκεια ενός διαστημικού περιπάτου το 2009. Ευτυχώς η κάμερα διαθέτει ηλεκτρονικά «μπακ-απ», που μπορούν να ενεργοποιηθούν, αν χρειαστεί.

Η κάμερα (Wide Field Camera 3), που δουλεύει τόσο στο ορατό, εγγύς υπέρυθρο και υπεριώδες τμήμα του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος, έχει τραβήξει έως τώρα εντυπωσιακές εικόνες άστρων, νεφελωμάτων και γαλαξιών.

Το Hubble, που είχε εκτοξευθεί το 1990, κινείται σήμερα σε απόσταση περίπου 560 χιλιομέτρων από τη Γη. Πρόσφατα είχε σταματήσει πρόσκαιρα να λειτουργεί εξαιτίας μιας βλάβης σε γυροσκόπιο προσανατολισμού του.

Το συνεχιζόμενο shutdown των δημοσίων υπηρεσιών στις ΗΠΑ, που απαγορεύει σε ορισμένους εργαζόμενους να δουλεύουν, ίσως οδηγήσει σε καθυστέρηση της αποκατάστασης της βλάβης, σύμφωνα με τους αναλυτές.

Πηγές: http://iopscience.iop.org/article/10.3847/2041-8213/aaeffe/meta - http://keckobservatory.org/brightest_quasar - http://www.amna.gr/home/article/323658/Anakalufthike-to-foteinotero-kbazar-sto-proimo-sumpan