Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, «Φώτα-Ολόφωτα»

Ιωάννης Αλταμούρας, Κύματα

Εκινδύνευε να βυθισθεί εις το κύμα η μικρή βάρκα του Κωνσταντή του Πλαντάρη, πλέουσα ανάμεσα εις βουνά κυμάτων, έκαστον των οποίων ήρκει δια να ανατρέψει πολλά και δυνατά σκάφη και να μη αποκάμει, και εις αβύσσους, εκάστη των οποίων θα ήτο ικανή να καταπίει εκατόν καράβια και να μη χορτάσει. Ολίγον ακόμη και θα κατεποντίζετο. Άγριος εφύσα βορράς, οργώνων βαθέως τα κύματα, και η μικρά φελούκα, δια να μην αρμενίζει κατεπάν’ τον αέρα, είχε μαϊνάρει το πανί της, και είχε μείνει ξυλάρμενη και ωρτσάριζε κι εδοκίμαζε να κάμει βόλτες. Του κάκου. Μετ’ολίγον η θάλασσα επήρε τον ελεεινόν φελλόν εις την εξουσίαν της, και ο άνεμος τον έσυρεν εδώ κι εκεί, και ο Κωνσταντής ο Πλαντάρης εξέμαθεν εις την στιγμήν όσας βλασφημίας ήξευρε και ησχολείτο να κάμει την προσευχήν του, ενώ ο μικρός σύντροφός του, ο ναύτης Τσότσος, νέος δεκαεπτά χρόνων, εγδύνετο και ητοιμάζετο να πέσει εις την θάλασσαν, ελπίζων να σωθεί κολυμβών, και ο μόνος επιβάτης των, ο ζωέμπορος Πραματής, έκλαιε και εύρισκεν ότι δεν ήξιζε τον κόπον ν’αρμενίσει τις τόσην θάλασσαν δια να πνιγεί, αφού η γη ήτο ικανή να σκεπάσει με το χώμα της τόσους και τόσους.

Εκινδύνευε ν’ αποθάνει από τους πόνους η Μαχώ, η γυναίκα του Κωσταντή του Πλαντάρη, νεόγαμος, πρωτάρα. Η Πλανταρού, η πεθερά της, είχε καλέσει από το βράδυ της προλαβούσης ημέρας την μαμμήν την Μπαλαλίναν και την εμπροσθινήν την Σωσάνναν. Αι δύο γυναίκες, τεχνίτισσαι εις το είδος των, και η μήτηρ του συζύγου της κοιλοπονούσης, φιλόστοργος, ως πάσα πενθερά ήτις δεν επιθυμεί τον θάνατον της νύμφης της, όταν αύτη είναι πρωτάρα, πριν βεβαιωθεί ότι θα επιζήσει το παιδίον, δια να ασφαλισθεί η κληρονομία της προικός, επροσπάθουν, όσον το δυνατόν, να ανακουφίσουν τους πόνους της ωδινούσης. Και είχεν ανατείλει ήδη η άλλη ημέρα και ακόμη η γυνή εκοιλοπόνει, και η μαμμή, η εμπροσθινή και η πενθερά συνεπόνουν με αυτήν, και ο καλογερόπαπας του Μετοχίου του Αγίου Σπυρίδωνος είχε λάβει εντολήν να ψάλει μικράν και μεγάλην Παράκλησιν προς βοήθειαν της ωδινούσης.

Το σπιτάκι έκειτο επάνω εις την κορυφήν του μικρού νησιδίου προς μεσημβρίαν. Την πρωίαν της Παρασκευής, η βάρκα του Πλαντάρη είχε φανεί αντικρύ, αγωνιώσα εις τα κύματα, και δύο παιδία του γιαλού, απ’ εκείνα που περνούν τον καιρόν των κάτω από τον αρσανάν, μη γνωρίζοντα επί της ξηράς άλλην διατριβήν από τας συρμένας έξω φελούκας, ούτε άλλο παιγνίδι από την θάλασσαν, ήλθαν να πάρουν τα συχαρίκια της Πλανταρούς, ακούσαντα την είδησιν από πορθμείς, οι οποίοι είχον αναγνωρίσει μακρόθεν την βάρκαν. Και τότε η Πλανταρού είδε, κι εκατάλαβεν από την τρικυμίαν, όπου ήτο εις το πέλαγος, ότι η βάρκα ανεβοκατέβαινεν εις τα κύματα κι εκινδύνευε να βουλιάξει, και τότε ενόησε τι θα ’πει να ’χει κανείς «δυο χαρές και τρεις τρομάρες». Διότι διπλή μεν χαρά θα ήτο να έφτανεν αισίως ο υιός της, να εγέννα με το καλόν και η νύμφη της· τριπλή δε τρομάρα ήτο ο κίνδυνος του υιού της, ο κίνδυνος της νύμφης της και ο κίνδυνος του προσδοκωμένου νεογνού. Ίσως δε θα ήτο τετραπλή η τρομάρα, αν προσετίθετο και ο φόβος μήπως τυχόν και η νύμφη της γεννήσει …θήλυ.

* * *

Μιχαήλ Οικονόμου, Το Σπίτι που Ονειρεύεται, π. 1930

Επάνω εις την κορυφήν του λόφου, ευρίσκετο μονήρες το σπιτάκι, και κάτω εις την ακρογιαλιάν ήτο κτισμένον το χωρίον. Διακόσια σπίτια αλιέων, πορθμέων και ναυτών. Έν μίλιον απείχε το σπιτάκι από το χωρίον. Υπήρχε μικρός επισφαλής όρμος, αλλά δεν ήτο λιμήν. Έβλεπε μόνον προς μεσημβρίαν. Η αγωνία της βάρκας του Πλαντάρη ήτο ορατή από την πολίχνην, ορατή και από τον μεμονωμένον οικίσκον.

Η Πλανταρού ήρχισε τότε να μέμφεται πικρώς τον υιόν της δια την τόλμην και την αποκοτιά του. Τι ήθελε, τι γύρευε τέτοιες μέρες να κάμει ταξίδι; Δεν άκουε, ο βαρυκέφαλος, τη μάννα του, τι του έλεγε. Ακόμη τα Φώτα δεν είχαν έλθει. Ο Σταυρός δεν είχε πέσει στο γιαλό. Τον αβάσταχτο είχε; Δεν εκαρτερούσε, ο απόκοτος, δύο τρεις ημέρες, να φωτισθούν τα νερά, να αγιασθούν οι βρύσες και τα ποτάμια, να φύγουν τα σκαλικαντζούρια; Καλά να πάθει, γιατί δεν την άκουσε.

Όσον υψώνετο ο ήλιος προς το μεσουράνημα, τόσον ηύξανε και η αγωνία της Πλανταρούς. Η νύμφη της, υποστηριζομένη όπισθεν από την Μπαλαλού και κρεμαμένη έμπροσθεν από τον τράχηλον της Σωσάννας, εμούγκριζεν ως αγελάδα. Ο άνεμος εκεί κάτω, εις το πέλαγος, εφαίνετο ότι απεμάκρυνε το πλοιάριον αντί να το προσεγγίσει εις την ακτήν. Η βάρκα ολονέν εξέπεφτε μακρύτερα, αισθητώς εις το βλέμμα. Εις την νύμφην της η Πλανταρού εφυλάχθη να είπει τίποτα. Μόνον εξήρχετο συχνά εις τον εξώστην, προσποιουμένη ότι ήθελε να κουβαλήσει το εν και το άλλο, και έμενεν επί μακρόν κι εκοίταζε. Δεν επανήρχετο ειμή αν την ανεκάλει η μαμμή, η Μπαλαλού.

Επλησίαζεν ήδη η μεσημβρία και η αγωνία της Πλανταρούς έφθασεν εις το κατακόρυφον. Δεν εφαίνετο πλέον να υπάρχει ελπίς. Ο υιός της θα επνίγετο εκεί εις το άσπλαχνον πέλαγος, και την νύμφην της ομού με το έμβρυον θα την εσκέπαζεν η «μαύρη γης».

  Τέλος, η γραία απέκαμε. Η βάρκα έγινεν άφαντη…Και η σύζυγος του υιού της εγέννησεν ….άρρεν. Ω! το στρίγλικο, το κακοπόδαρο, ω! το γρουσούζικο, οπού ψωμόφαγε τον πατέρα του! Πνίξτε το! Σκοτώστε το! Τι το φυλάτε; Πετάτε το στο γιαλό, να πα να βρει τον πατέρα του! Κ’αυτή, η γουρουνοποδαρούσα η μάννα του, αυτή η πρωτάρα, η στερεμένη, αυτή η λεχώνα η λοχεμένη!... Ημπορείς, μαμμή, να την καρυδοπνίξεις, κειδά που θα ψοφολογήσει, στο κρεβάτι της, να στραμπουλήξεις με τη χεράρα σου και της κλήρας το λαιμό, να πούμε πως εγεννήθηκε παθαμένο το παιδί, και πως η μάννα ετελείωσε, καθώς κάθισε στα σκαμνιά, ημπορείς;

* * *

Κωνσταντίνος Βολανάκης, Ψαρόβαρκα σε ταραγμένα νερά

Δεν την εσκέπασεν η μαύρη γης την ταλαίπωρον μητέρα ομού με τον καρπόν των σπλάχνων της, και το πέλαγος ίλεων δεν έπνιξε τον πατέρα. Ο Πλαντάρης είχε τελειώσει προ πολλού την προσευχήν του, και ο μικρός ναύτης, ο Τσότσος, είχε φορέσει εκ νέου το υποκάμισον και την περισκελίδα του. Ο ζωέμπορος ο Πραματής επείσθη ότι ήτο καλός χριστιανός και ότι ήτο προωρισμένος να ταφεί εις ευλογημένον χώμα. Ο άνεμος είχε κοπάσει περί το δειλινόν, και ο κυβερνήτης ανέλαβε το κράτος του επί του μικρού σκάφους. Έπιασε δυνατά το τιμόνι και με τα πολλά ορτσαρίσματα ήλθεν η φελούκα εις μέρος απαγγερόν, δίπλα εις την ξηράν, ολίγα μίλια απώτερον του μικρού όρμου. Δια τούτο η βάρκα είχε γίνει άφαντος εις τα όμματα της Πλανταρούς, ήτις δεν είχε παύσει ν’αγναντεύει από το ύψος του εξώστου. Έφθασε δε ασφαλώς εις τον όρμον, ευθύς ως έπεσεν εντελώς ο άνεμος, βασίλευμα ηλίου.

Δεύτερα συχαρίκια επήραν της Πλανταρούς. Ο υιός της, αποστάζων άλμην, κατάκοπος, θαλασσοπνιγμένος, έφθασεν εις το σπιτάκι, άμα ενύκτωσε, κι εκεί μόνον έμαθε την ευτυχή είδησιν, ότι η συμβία του τού είχε γεννήσει κληρονόμον.

* * *

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, Η βάπτιση του Χριστού, 1597-1600

 Την επαύριον ήσαν Φώτα. Την άλλην ημέραν Ολόφωτα. Την εσπέραν της μεγάλης εορτής, άμα τη τριημερεύσει της λεχούς και του παιδίου, έβαλαν την σκαφίδα κάτω εις το πάτωμα και εγέμισαν με χλιαρόν νερόν βρασμένον με δάφνας και με μύρτους. Επρόκειτο να τελέσουν τα «κολυμπίδια» του παιδίου.

Η καλή μαμμή, η Μπαλαλού, εξήπλωσε το βρέφος μαλακά επί των ηπλωμένων κνημών της και ήρχισε να λύει τα σπάργανα. Είχε νυκτώσει. Μία λυχνία και δύο κηρία έκαιον επί χαμηλής τραπέζης. Το παιδίον, παχύ, μεγαλοπρόσωπον, με αόριστον ροδίζοντα χρώτα, με βλέμμα γαλανίζον και τεθηπός, ανέπνεε και ησθάνετο άνεσιν, καθ’όσον απηλλάσσετο των σπαργάνων.

Εμειδία προς το φως, το οποίον έβλεπε, κι έτεινε την μικράν χείρα δια να συλλάβει την φλόγα. Την άλλην χείρα την είχε βάλει εις το στόμα του, κι επιπίλιζε, επιπίλιζε. Τι ησθάνετο; Απερίγραπτον.

Η καλή μαμμή αφήρεσεν όλα τα σπάργανα, απέσπασεν αβρώς την φουστίτσαν και το υποκάμισον του βρέφους και το έρριψεν απαλώς εις την σκαφίδα. Ήρχισε να το πλύνει και να αφαιρεί τα άλατα, με τα οποία το είχε πιτυρίσει κατά την στιγμήν της γεννήσεως, αφού το είχε αφαλοκόψει. Αφήρεσε και το βαμβάκιον, με το οποίον είχε περιβάλει τας παρειάς και την σιαγόνα του παιδίου, δια να κάμει άσπρα γένεια.

Έλαβε την «μασά», την σιδηράν λαβίδα, από την εστίαν και την έβαλε μέσα εις την σκάφην, δια να γίνει το παιδίον σιδεροκέφαλον.

Το βρέφος ήρχισε να κλαυθμυρίζει, ενώ η μαμμή εξηκολούθει να το πλύνει μαλακά και να το υποκορίζεται άμα: «Όχι, χαδούλη μ’, όχι, χαδιάρη μ’! όχι κεφαλά μ’, πάπο μ’, χήνο μ’!» Και συγχρόνως ο πατήρ, η μήτηρ, η μαμμή, η Πλανταρού και άλλοι συγγενείς και φίλοι παρόντες, έρριπτον αργυρά νομίσματα, δια ν’ ασημώσουν το παιδίον. Τα απέθετον αβρώς επί του στέρνου και της κοιλίας του βρέφους, και ολισθαίνοντα έπιπτον εις τον πάτον της σκάφης.

Το παιδίον δεν έπαυε να κλαίει, και η μαμμή το εκολύμβιζεν ακόμη, το εκολύμβιζεν. Κολύμβα, τέκνον μου, εις την σκάφην σου, κολύμβα και απόβαλε την άλμην σου εις το γλυκόν νερόν. Θα έλθει καιρός ότε θα κολυμβάς εις το αλμυρόν κύμα, καθώς εκολύμβησεν όλος, χθες ακόμη, ο πατήρ σου με την σκάφην του. «Φωνή Κυρίου επί των υδάτων, ο Θεός της δόξης εβρόντησε, Κύριος επί των υδάτων πολλών».

* * *

Διονύσιος Τσόκος, Βαφτίσια σε Ζακυνθινή Εκκλησία, π. 1850

Την επαύριον, εορτήν της Συνάξεως του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού, έμελλε να βαπτισθεί το παιδίον, επειδή είχε συμβεί να γεννηθεί ούτω τας παραμονάς της εορτής, πριν περάσουν όλως τα Φώτα. Αλλά την εσπέραν, μετά τα κολυμπίδια, δείπνον παρετέθη εις την οικίαν. Η μαμμή εμάζωξε μετά προσοχής, όλα τα αργυρά κέρματα, ημιτάλληρα και σβάντζικα και δραχμάς, τα εκομβόδεσεν εις το μανδήλιόν της, ενώ οι παρεστώτες εφώναζαν γύρωθεν: «Να ζήσει! σιδεροκέφαλος!» και επηύχοντο εις την μαμμή «καλή ψυχή».

Είτα η Μπελαλού εσπόγγισε καλώς το παιδίον με μέγα λευκόν προσόψιον, του εφόρεσε καινούργιον καθαρόν υποκάμισον και ποδίτσαν, το ανέκλινεν επί των κνημών της, και ήρχισε να το περιβάλλει με τα σπάργανα.

Ο ζωέμπορος, ο Πραματής, είχεν έλθει εις τα κολυμπίδια, και εδήλωσεν ότι επεθύμει να γίνει ανάδοχος του βρέφους, εις μνήμην του προχθεσινού εν θαλάσση κινδύνου και της διασώσεως.

Ο μικρός ναύτης, ο Τσότσος, είχεν έλθει έως την θύραν, και ίστατο θεωρών μακρόθεν την τελετήν του κολυμβήματος. Ο γείτων, ο Δημήτρης ο Σκιαδερός, πρωτοξάδελφος του Κωνσταντή του Πλαντάρη, δεν είχε φανεί εις την οικίαν από πέρυσι, από την ημέραν του γάμου. Αλλά την εσπέραν ταύτην επήρε την γυναίκα του την Δελχαρώ και τα παιδιά του, εκ των οποίων δύο εκράτει αυτός αρμαθιαστά από την μίαν χείρα, το εν πενταετές και το άλλο τετραετές, τρίτον διετές, έφερεν υπό την μασχάλην, εν πενταμηνίτικον βρέφος εβύζαινεν εις τους κόλπους της η γυνή του, και δύο άλλα επτά και οκτώ ετών την ηκολούθουν κρατούμενα από το φουστάνι της, κι επαρουσιάσθη χαμογελών, χαίρων δια την χαράν του συγγενούς του, γεμάτος ευχάς και συγχαρητήρια.

Εκάθισαν όλοι εις την τράπεζαν. Δεξιά η Μπαλαλού, η μαμμή, αριστερά η μπροσθινή, η Σωσάννα, καταμεσής ο πατήρ του νεογνού. Δεξιόθεν της Σωσάννας η Πλανταρού, κατόπιν ο ζωέμπορος ο Πραματής και δύο τρεις άλλοι. Το λοιπόν του χώρου κατείχετο από τον Δημήτρην τον Σκιαδερόν και από την φαμελιά του.

Ήρχισαν να τρώγουν. Τα παιδιά του Δημήτρη του Σκιαδερού δεν εταιριάζοντο εύκολα. Εφώναζαν, εγρίνιαζαν, κι εθορυβούσαν. Το ένα ήθελε τσιτσί, δεν ήθελε μαμμά. Το τρίτον, κλαυθμηρίζον, εζήτει βρυ. Το τέταρτον ήθελε γλυκό, δεν του ήρεσε το τυρί. Η ταλαίπωρος η λεχώ υπέφερε κάπως από τον θόρυβον.

Ήρχισαν αι προπόσεις. Ηύχοντο εις τον πατέρα να του ζήσει, και εις την λεχώ «καλή σαράντιση». Πρώτη έπιεν η μαμμή, δεύτερος ο πατήρ, τρίτη η γραία Σωσάννα, η μπροσθινή.

Όταν ήλθεν η σειρά της Πλανταρούς να πίει εις την υγείαν της νύμφης της, ευχήθη με τρεις διάφορους τόνους φωνής·

– Εβίβα, νύφη, με το καλό να σαραντίσεις… Κι ό,τι είπα, παιδάκι μ’…αστοχιά στο λόγο μου!

Νικόλαος Γύζης, Κου - Κου, 1882

(1894)  

Xάρης Βλαβιανός, «Παραμονή»

John Baker, New Year's Eve, 2019

Για σένα ο μήνας

θα ’ναι πάντα ο πρώτος· 

οι ατέλειες στο πορτραίτο

– το τεθλιμμένο βλέμμα

η αμήχανη σύσπαση των χειλιών –

σε αφήνουν αδιάφορη.

Στην πολύχρωμη σιωπή

της αγαπημένης σου βραδιάς

(χρυσά έλατα, πορσελάνινες κούπες)

γιόρτασα την ακινησία του χρόνου.

Οι αγγελιαφόροι φορώντας μάσκες και περούκες

χορεύουν με τους ζωντανούς.

Σκοτείνιασε νωρίς.

Joel Goodman’s stunning image of New Year’s Eve on Wells Street in Manchester, UK, 31 December 2015. The photograph, taken for the Manchester Evening News, has gone viral on social media, lauded as a ‘perfect image’. Photograph: Joel Goodman/LNP

Από τη συλλογή «Adieu», εκδ. Νεφέλη, 1996. Συγκεντρωτική έκδοση «Η εύθραυστη επικράτεια των λέξεων», εκδ. Νεφέλη, 2013

Αριστοτέλης: Ο πρώτος επιστήμονας βιολόγος. Aristotle: The first scientist

Η πρόεδρος του Διεπιστημονικού Κέντρου Αριστοτελικών Μελετών μας παίρνει από το χέρι και μας καθοδηγεί στα μονοπάτια της σκέψης του Σταγειρίτη που τον κατέστησαν πατέρα της Βιολογίας. Aristotle is considered by many to be the first scientist, although the term postdates him by more than two millennia. In Greece in the fourth century BC, he pioneered the techniques of logic, observation, inquiry and demonstration. These would shape Western philosophical and scientific culture through the Middle Ages and the early modern era, and would influence some aspects of the natural sciences even up to the eighteenth century. Aristotle (384–322 BC) was inspired by observation of the natural world on the Greek island of Lesvos. Credit: DeAgostini/Getty

Ο Αριστοτέλης, ο μακεδόνας φιλόσοφος από τα Στάγειρα της Χαλκιδικής (384-322), ασκεί επί 2.400 χρόνια μια μοναδική επίδραση στην ιστορία του ανθρώπινου πνεύματος.

Με το έργο του έχει βάλει τη σφραγίδα του στον ελληνιστικό και ελληνορωμαϊκό κόσμο, στη βυζαντινή λόγια παράδοση, στους Άραβες, στη διανόηση της μεσαιωνικής Ευρώπης, και η επίδρασή του συνεχίζεται στην πνευματική ζωή του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού.

Οι πραγματείες του απλώνονται σε ένα εκπληκτικό εύρος θεμάτων, που καλύπτει όλους τους κλάδους της Φιλοσοφίας και επεκτείνεται με έναν τρόπο εντυπωσιακό και σε όλους τους βασικούς τομείς των επιστημών.

Ρωμαλέα θέση μέσα στο σύνολο του επιστημονικού του έργου κατέχει η συστηματική και συγκροτημένη ενασχόληση με τον κόσμο των έμβιων όντων, η οποία τον καθιστά τον «πρώτο επιστήμονα βιολόγο», όπως δίκαια τον χαρακτήρισε ο καθηγητής Εξελικτικής Βιολογίας στο Imperial College του Λονδίνου Armand Marie Leroi (The Lagoon: How Aristotle Invented Science, 2014).

Γήινος φιλόσοφος

The Greeks cast their science from first principles, without troubling to examine the natural world. Aristotle changed everything. A Lesbos nightingale. Lesbos was to Aristotle what the Galápagos were to Darwin. Photograph: Alamy

Ας δούμε, λοιπόν, ποια είναι τα βασικά στοιχεία που συνθέτουν την επιστήμη της Βιολογίας όπως τη συγκρότησε ο σταγειρίτης φιλόσοφος. Θα πρέπει να πούμε από την αρχή ότι ο Αριστοτέλης είναι ο γήινος φιλόσοφος – σε αντίθεση προς τον δάσκαλό του Πλάτωνα -, ο οποίος έστρεψε το βλέμμα του στον άνθρωπο και στη φύση. Είδε το σύνολο του φυσικού κόσμου ως ένα δυναμικό όλον, το οποίο δεν μένει στατικό και ακίνητο, αλλά βρίσκεται σε μια διαρκή κίνηση, μεταβολή, ανάπτυξη, γένεση και φθορά. Επιδόθηκε λοιπόν με απίστευτο πάθος και αγάπη στην παρατήρηση του κόσμου, στην αναζήτηση αιτίων και βρήκε ομορφιά όχι μόνο στα ανώτερα ανεπτυγμένα έμβια όντα, αλλά ακόμη και στα πιο ταπεινά και, πιθανόν για τους πολλούς, άσχημα ή ακόμη και αποκρουστικά. Αυτό το δηλώνει με έναν θαυμάσιο τρόπο στην πραγματεία του, Περί Ζώων μορίων (Ι, 5; 644b21-645a 37).

Ας πάρουμε όμως τώρα τα πράγματα από την αρχή. Όπως προκύπτει από τη διαίρεση των επιστημών, ο Αριστοτέλης διαιρεί το σύμπαν σε δύο κόσμους, τον ουράνιο, ή υπερσελήνιο, κόσμο της τελειότητας και αιωνιότητας, όπου όλα τα πράγματα διατηρούνται άφθαρτα και κυριαρχεί η αιωνιότητα των κινήσεων, και τον υποσελήνιο κόσμο, τον κόσμο της ύλης, της αλλαγής, της μεταβολής, «της γενέσεως και φθοράς, του διαρκούς γίγνεσθαι». Ό,τι υπάρχει σε αυτόν τον κόσμο δεν μπορεί να είναι αιώνιο. Όλα τα πράγματα γεννιούνται και πεθαίνουν. Το μόνο που μπορεί να εξασφαλισθεί είναι η αιωνιότητα μέσω της διαιώνισης των ειδών (Περί Ζώων γενέσεως 731b32-732a1).

A 1597 map of Lesbos / Mytilene, Greece by Giacomo Franco. (Flickr / Creative Commons)

Το πλήθος και το είδος των ερευνών που έκανε ο ίδιος ο Αριστοτέλης στην περίοδο της παραμονής του στην Άσσο της Μικράς Ασίας, στη Λέσβο και στη Μακεδονία το διάστημα 347-335 π.Χ., κυρίως όμως οι συστηματικές παρατηρήσεις του και η θεωρητική επεξεργασία των δεδομένων που συνέλεξε με τη βοήθεια άλλων, τον καθιστούν έναν πρωτοπόρο για την εποχή του. Θα πρέπει, ωστόσο, να παρατηρήσουμε ότι ο Αριστοτέλης κέρδισε τη φήμη του ως ερευνητού-επιστήμονα κυρίως χάρη στο έργο του στον χώρο της Ζωολογίας και της Βιολογίας. Κανείς δεν αμφισβητεί το γεγονός ότι οι μελέτες του πάνω στα έμβια όντα έθεσαν τα θεμέλια των βιολογικών επιστημών και γι’ αυτόν, άλλωστε, τον λόγο έχει χαρακτηριστεί ως ο πατέρας της Βιολογίας και ως ο σημαντικότερος βιολόγος της αρχαιότητας. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Δαρβίνος, ο οποίος διάβασε την αριστοτελική πραγματεία Περί Ζώων μορίων στα 1882 – δηλαδή πολύ αργότερα από την πρώτη δημοσίευση του βιβλίου του On the Origin of the Species στα 1859 -, έγραψε σε μια επιστολή του στον φιλόλογο και φυσιοδίφη William Ogle, ο οποίος έκανε τη μετάφραση της αριστοτελικής πραγματείας και την έστειλε στον Δαρβίνο, ότι δεν είχε καταλάβει ποτέ πριν διαβάσει το βιβλίο αυτό την τεράστια συμβολή του Αριστοτέλη στην επιστημονική και φιλοσοφική σκέψη. Συμπλήρωσε μάλιστα ότι αν επιχειρούσαμε να συγκρίνουμε τον Αριστοτέλη με τον Λινναίο και τον Cuvier, οι τελευταίοι θα έμοιαζαν μαθητές του.

Ανατομία και ταξινομική

Many animals in Aristotle's prose, like the cuttlefish, live in the sea. Credit: A 19th-century lithograph, from "The Lagoon".

Στις σωζόμενες βιολογικές του πραγματείες ο Αριστοτέλης αναφέρεται σε μια τεράστια ποικιλία Ζώων· καταγράφονται περίπου πεντακόσια διαφορετικά είδη θηλαστικών. Αναφέρονται επίσης πτηνά, αλλά και ερπετά, χελώνες, σαύρες, κροκόδειλοι και οχιές. Μιλάει ακόμη ο Σταγειρίτης για διάφορες ποικιλίες εντόμων, αλλά και για πολλά είδη ψαριών και άλλων θαλάσσιων εμβίων. Γι’ αυτόν τον τεράστιο πλούτο πληροφοριών που συνέλεξε ο Αριστοτέλης, εκτός από την πρωτότυπη έρευνα που έκανε ο ίδιος, συμβουλευόταν επίσης και γραπτές πηγές, όπως λ.χ. ιατρικά συγγράμματα για θέματα ανατομίας. Γενικά, ασχολούνταν ιδιαίτερα με τη μελέτη των θεωριών των προγενεστέρων του και για τον λόγο αυτόν είχε στο σπίτι του μια πλουσιότατη βιβλιοθήκη. Επίσης θα πρέπει να σημειώσουμε, κάτι το οποίο δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό, ότι έκανε ακόμη και πειράματα, για να μελετήσει την ανατομία των ζώων. Όπως υποστηρίζει ο Thomas East Lones, ο Αριστοτέλης είχε ανατάμει κατά προσέγγιση πενήντα είδη ζώων. Το ενδιαφέρον του αυτό για τη χειρουργική, καθώς και για τη Βιολογία εν γένει θα πρέπει μάλλον να το αποδώσουμε στο γεγονός ότι ο πατέρας του Νικόμαχος ήταν γιατρός και καταγόταν μάλιστα από το γένος των Ασκληπιαδών, οι οποίοι όπως είναι γνωστό είχαν παράδοση να διδάσκουν ανατομία στους γιους τους.

Το έργο του Σταγειρίτη δεν έχει αξία μόνο για τις λεπτομερέστατες περιγραφές όλου του φυσικού και βιολογικού βασιλείου που μας άφησε, αλλά κυρίως για τις ταξινομήσεις στις οποίες προχώρησε και οι οποίες απετέλεσαν τη βάση για την επιστήμη της ταξινόμησης. Το χαρακτηριστικό της ταξινόμησης αυτής, η οποία συνέχισε να ισχύει έως τον 18ο αιώνα, είναι ότι στηρίζεται σε μια ιεραρχική κατάταξη των μορφών με τις οποίες εμφανίζονται τα έμβια όντα, όπου ξεκινάμε από τις κατώτερες μορφές των φυτών και φθάνουμε στο ανώτερο είδος, που είναι ο άνθρωπος, ο οποίος θεωρείται από τον Αριστοτέλη ένα ξεχωριστό είδος έναιμου όντος (βλ. Περί τα Ζώα ιστορίαι, 490b 16-20). Στην ταξινόμηση αυτή των έμβιων όντων, η οποία δεν δίνεται σε ένα οριζόντιο αλλά σε ένα κάθετο σχήμα, είναι σαν να αναβαίνουμε τα σκαλοπάτια μιας κλίμακας καθώς προχωρούμε από τα απλούστερα στα συνθετότερα είδη. Για τον λόγο αυτό είναι γνωστή ως φυσική κλίμακα (scala naturae), η οποία όμως θα πρέπει να προσέξουμε ότι δεν συνοδεύεται από μια εξελικτική θεωρία – εφόσον τα είδη για τον Αριστοτέλη είναι σταθερά. Όπως είναι γνωστό, η έννοια της εξέλιξης εισήχθη στον 18ο αιώνα με τη θεωρία του Lamarck (προδρόμου του Δαρβίνου) και στον επόμενο αιώνα από τον Δαρβίνο με την έκδοση του βιβλίου του, On the Origin of the Species.

Για την ψυχή

Everything Aristotle wrote, whether about natural history or poetry or politics, formed part of a grand, interlocking, philosophical scheme. Much of it seems ridiculous by modern standards. He held that matter was continuous, that life was a balance of four elements; that the heavens revolved around the Earth in ethereal spheres; and that plants, animals and humans did things for a reason, in order that the whole scheme could remain eternally in balance. Creatures were animated by souls of greater or lesser degree – that, and a magical entity called pneuma. ILLUSTRATION BY UNIVERSAL HISTORY ARCHIVE/GETTY IMAGES

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος που συνδέει ο Αριστοτέλης την έννοια της ζωής με αυτήν της ψυχής στο πεδίο της Βιολογίας, όπου επιχειρεί ο φιλόσοφος να δώσει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα – ανεξάρτητα από το κατά πόσο ορθή ή εσφαλμένη είναι με τα σημερινά δεδομένα – εξήγηση για τον τρόπο με τον οποίο συντελείται η αναπαραγωγή.

Ας δούμε, λοιπόν, τι λέει ο Σταγειρίτης. Το θήλυ είναι αυτό που προσφέρει την ύλη μέσω του ωαρίου για τη δημιουργία του εμβρύου· το άρρεν όμως παίζει τον κυρίαρχο ρόλο, διότι είναι αυτό που με το σπέρμα λειτουργεί κατ’ αρχήν ως ποιητικό αίτιο, εφόσον θέτει σε κίνηση την όλη διαδικασία ανάπτυξης του εμβρύου. Ταυτόχρονα όμως παίζει και τον ρόλο του «μορφικού/ειδικού αιτίου», όπως τονίζει επανειλημμένα ο φιλόσοφος στο Περί Ζώων γενέσεως: «…το μεν άρρεν παρέχεται το τε είδος και την αρχήν της κινήσεως, το δε θήλυ το σώμα και την ύλην» / «…αυτό το οποίο παρέχει το άρρεν στη γένεση είναι η μορφή και το ποιητικό αίτιο, ενώ το θήλυ παρέχει το σώμα και την ύλη» (Περί Ζώων γενέσεως, 729a 9-11).

Έχουμε εδώ ένα σημείο εξαιρετικής σημασίας: η κίνηση που προσδίδει το σπερματικό υλικό με την ιδιότητα της μορφής/είδους (μορφικό αίτιο) είναι μια κίνηση εσωτερική (735a4). Έτσι, όταν αρχίσει η διαδικασία σχηματισμού του εμβρύου δημιουργείται μια νέα ατομική ουσία με τη δική της πλέον εσωτερική αρχή της κίνησης και της μεταβολής: (Περί Ζώων γενέσεως, 740a 6-8).

Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να θυμόμαστε ότι για τον Αριστοτέλη η μορφή/είδος των έμβιων όντων είναι η ψυχή. Και το σώμα είναι μια σύνθετη ουσία από σώμα και ψυχή (DA.II,1,412a15-6). Σύμφωνα με τον περίφημο ορισμό του Περί ψυχής, η ψυχή για τον Αριστοτέλη είναι «η εντελέχεια σώματος φυσικού δυνάμει Ζωήν έχοντος», δηλαδή η εντελέχεια όχι ενός τεχνητού σώματος αλλά, ακριβώς, ενός φυσικού σώματος, το οποίο, χάρη σε αυτό, είναι ικανό να ζει.

Έτσι, η μορφή/το είδος προσφέρει την αρχή για να μπορεί να οργανώνει και να τακτοποιεί από μόνο του το έμβρυο το σώμα του και τις λειτουργίες του· αν δεν υπήρχε η μορφή/είδος, θα ήταν ένα αδρανές κομμάτι ύλης, την οποία προσφέρει το ωάριο. Επίσης, η αρχή αυτή θα πρέπει να βρίσκεται ήδη μέσα στην ύλη του εμβρύου, όχι βέβαια σε μία εν ενεργεία, αλλά σε μία εν δυνάμει κατάσταση που κλείνει μέσα της όλα τα μελλοντικά στάδια ανάπτυξης του ατομικού όντος. Να, λοιπόν, ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον σημείο που θα μας επέτρεπε να βρούμε το ανάλογο της αριστοτελικής μορφής (είδους) στο DNA των βιολογικών οργανισμών, όπως το έφεραν στο φως οι έρευνες του 20ού αιώνα.

Max Delbrück (1906-1981) was a biophysicist and Nobel laureate who made seminal discoveries in the DNA-based replication of viruses. He was a pioneer in molecular genetics, and, unlike so many scientists of today, he had a profound understanding of the philosophical underpinnings of modern biology. He was a life-long student of Aristotle, and in his Nobel acceptance speech he credited the Stagirite with remarkable prescience of molecular genetics. In a paper written shortly after his Nobel lecture, Delbrück endorsed Aristotle’s anti-reductionism and noted the “essential beauty” of a living organism, understood as a complete individual. Photo: Max Delbrück, by Dr. Ernst Peter Fischer via Wikicommons.

Με άλλα λόγια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό που κλείνει μέσα του το σπέρμα ως το αριστοτελικό είδος είναι κάτι ανάλογο με τον γενετικό κώδικα, που κλείνει μέσα του εν δυνάμει όλες τις πληροφορίες που απαιτούνται για την ανάπτυξη του έμβιου όντος σε όλα τα μεταγενέστερα στάδια ανάπτυξής του. Μια τέτοιου είδους εντυπωσιακή προσέγγιση έχουμε από τον φυσικό και βιολόγο Max Delbruck (1906-1981), ο οποίος με τη σειρά του κέρδισε το βραβείο Νομπέλ Ιατρικής το 1969 για την έρευνά του για  τους βακτηριοφάγους. Σε ένα άρθρο του αφιερωμένο στον Αριστοτέλη με τον τίτλο «Aristotle-totle-totle» (printed from «Of Microbes and Life,» J. Monod and E. Borek, eds. Columbia University Press, N.Y. 1971), o νομπελίστας επιστήμονας υποστήριξε ότι, εάν ήταν δυνατόν να δοθεί ένα βραβείο Νομπέλ στη μνήμη κάποιου, θα έπρεπε να δοθεί στον Αριστοτέλη για την ανακάλυψη της αρχής που υπονοείται στο DNA.

Η εξέλιξη και η συνέχεια των έμβιων όντων

The ancient Greek philosopher Aristotle was also a scientist, and could be considered the world's first natural historian. Both Plato and Aristotle taught at an academy in Piraeus, the port area of Athens. PHOTOGRAPH BY LEEMAGE/UIG VIA GETTY IMAGES

Η κλασική αντίληψη για το αριστοτελικό έργο είναι ότι ο σταγειρίτης φιλόσοφος δεν αφήνει κανένα περιθώριο για την έννοια της εξέλιξης – άλλωστε ο ίδιος απέρριψε την εξελικτική θεωρία του Εμπεδοκλή του Ακραγαντίνου, η οποία αποτελεί την πρώτη εξελικτική θεωρία της αρχαιότητας (5ος αιώνας π.Χ.) -, εν τούτοις δεν πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός ότι στην αριστοτελική φυσική κλίμακα υπάρχει ήδη όλο το υλικό για μια εξελικτική θεωρία. Είναι δηλαδή σαν να ετοίμασε ο Αριστοτέλης τη σκάλα και απλώς χρειαζόταν να έρθει κάποιος, ο Lamarck ή ο Δαρβίνος, για να πατήσει το κουμπί και να αρχίσει η σκάλα να κινείται, να αρχίσει δηλαδή να λειτουργεί η ιδέα της εξέλιξης. Άλλωστε, στην αριστοτελική θεωρία για τα έμβια όντα υπάρχει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ιδέα, αυτή της συνέχειας, η οποία κατέχει κεντρική θέση σε όλο το έργο του Σταγειρίτη. Όπως δηλαδή υποστηρίζει ο Δαρβίνος ότι δεν υπάρχει καμία σαφής διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην εξέλιξη του ανθρώπου και αυτήν των άλλων έμβιων όντων, ώστε να γίνεται χωρίς κενά ή άλματα η μετάβαση από το ένα είδος στο άλλο, έτσι και ο Αριστοτέλης κάνει την εξής εκπληκτική παρατήρηση στο Βιβλίο VIII.1 της πραγματείας του Περί τα Ζώα ιστορίαι: «Η φύση μεταβαίνει από τα άψυχα στα ζώα με τέτοια μικρά βήματα, ώστε λόγω της συνέχειας δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε ποιο είναι το όριο ανάμεσά τους και ποιο το μέσο τους. Διότι ύστερα από το γένος των αψύχων έρχεται πρώτο το γένος των φυτών. Και από αυτά το ένα [φυτό] διαφέρει από το άλλο ως προς το πόσο περισσότερο φαίνεται να μετέχει στη ζωή, ενώ όλο το γένος [των φυτών] σε σχέση προς τα άλλα σώματα φαίνεται σχεδόν σαν άψυχο, ενώ σε σχέση προς το γένος των ζώων φαίνεται σαν έμψυχο. Και η μετάβαση από αυτά [τα φυτά] προς τα Ζώα είναι συνεχής, όπως είπαμε προηγουμένως» (Περί τα Ζώα ιστορίαι, 588b 4-15).

Με βάση λοιπόν τα κείμενα αυτά προσφέρεται ένα πολύτιμο και εξαιρετικά ενδιαφέρον υλικό για να υποστηρίξουμε – όπως άλλωστε έχουν κάνει ήδη δύο σύγχρονοι αριστοτελιστές, ο Arthur O. Lovejoy και ο James G. Lennox – ότι στα ανωτέρω χωρία εκφράζεται όχι απλώς η ιδέα της ταξινόμησης, αλλά και η ιδέα της συνέχειας των διαφόρων μορφών και όντων που συναντούμε στη φύση. Εδώ έχουμε λοιπόν ακόμα ένα στοιχείο το οποίο, αν εξεταστεί σε βάθος, μας οδηγεί σε μια νέα ανάγνωση της αριστοτελικής Φυσικής Φιλοσοφίας, έξω από τα παραδοσιακά πλαίσια, και ενισχύει την εικόνα του δυναμικού μοντέλου της φύσης που αναδύεται μέσα από το αριστοτελικό έργο.

Δήμητρα Σφενδόνη-Μέντζου, ομότιμη καθηγήτρια Φιλοσοφίας της Επιστήμης, πρόεδρος του Διεπιστημονικού Κέντρου Αριστοτελικών Μελετών του ΑΠΘ.

Πηγές: https://www.theguardian.com/books/2014/oct/02/the-lagoon-armand-marie-leroi-aristotle-review - https://www.nationalgeographic.com/news/2014/11/141130-aristotle-natural-history-seashells-biology-philosophy/ - https://evolutionnews.org/2017/08/dna-information-and-aristotles-nobel-prize/ - https://www.tovima.gr/2019/12/25/science/aristotelis-o-protos-epistimonas-viologos/

Ανακαλύφθηκαν ακόμη έξι εξωπλανήτες γύρω από τρία άστρα. Astronomers make new discoveries set to reveal the geology of planets outside our Solar System

Οι αστρονόμοι ανακοίνωσαν την ανακάλυψη έξι ακόμη εξωπλανητών, που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τρία άστρα. Οι πλανήτες έχουν μάζες από 2,6 φορές μεγαλύτερη τη Γης έως σχεδόν τη μισή μάζα του Δία. Three OU astronomers announce ground-breaking discoveries allowing scientists to understand planets outside our Solar System. Dispersed Matter Planet Project target selection area.

Και οι τρεις πλανήτες περιφέρονται πολύ κοντά στα άστρα τους, πολύ κοντύτερα από ό,τι βρίσκεται ο Ερμής σε σχέση με τον Ήλιο.

DMPP project team: (L to R )Dr John Barnes, Prof Carole Haswell and Dr Daniel Staab.

Οι ερευνητές από τη Βρετανία, την Αυστρία και τη Χιλή, με επικεφαλής την Κάρολ Χάσγουελ του βρετανικού Ανοικτού Πανεπιστημίου Μίλτον Κέινς, που έκαναν σχετικές δημοσιεύσεις στο περιοδικό αστρονομίας «Nature Astronomy», χρησιμοποίησαν μια νέα αστρονομική μέθοδο για τις ανακαλύψεις τους.

The OU's Professor Carole Haswell tells us about exoplanets and how they serve to put planet Earth in context. This is an excerpt from her inaugural lecture found here: https://www.youtube.com/watch?v=X0Wo9...

Κατά την τελευταία δεκαετία έχει γίνει πλέον αντιληπτό ότι σε άλλα πλανητικά συστήματα, οι πλανήτες μπορεί να βρίσκονται πολύ πιο κοντά στο άστρο τους από ό,τι στο δικό μας ηλιακό σύστημα. Η νέα τεχνική (Disperse Matter Planet Project-DMPP) επιτρέπει τον εντοπισμό συστημάτων όπου οι πλανήτες βρίσκονται σχεδόν κολλητά στα άστρα τους.

Artist impression of DMPP -1

Artist impression of DMPP-2

Artist impression of DMPP-3AB

Το αστρικό σύστημα DMPP-1 περιλαμβάνει τρεις εσωτερικούς -πιθανώς βραχώδεις- εξωπλανήτες με μάζες τριπλάσιες έως δεκαπλάσιες της Γης, καθώς και ένα πιο εξωτερικό πλανήτη με μάζα ανάλογη του Ποσειδώνα. Ο εξωπλανήτης γύρω από το άστρο DMPP-2 έχει περίπου τη μισή μάζα του Δία, ενώ στο διπλό αστρικό σύστημα DMPP-3 υπάρχει ένας πλανήτης με μάζα περίπου δυόμισι φορές μεγαλύτερη της Γης.

Πηγές: https://nature.com/articles/s41550-019-0972-z - https://nature.com/articles/s41550-019-0973-y - https://nature.com/articles/s41550-019-0974-x - https://ounews.co/around-ou/university-news/ou-researchers-make-new-discoveries-set-to-reveal-the-geology-of-planets-outside-our-solar-system/ - https://www.kathimerini.gr/1057537/article/epikairothta/episthmh/anakalyf8hkan-akomh-e3i-e3wplanhtes-gyrw-apo-tria-astra

Φερνάντο Πεσσόα, «Χριστούγεννα». Fernando Pessoa, “Natal”

William Blake, Christmas, 1800

Ένας Θεός γεννιέται. Άλλοι πεθαίνουν. Η Αλήθεια

ούτε ήρθε ούτε υπήρξε. Το τι είναι πλάνη αλλάζει.

Άλλη αιωνιότητα αυτή, άλλη συνήθεια,

κι ό,τι ήταν πριν πάντα καλύτερο φαντάζει.

Η επιστήμη οργώνει στα τυφλά το χώμα να ξεμπλέξει.

Ονείρου παραλήρημα της πίστης τα ιδεώδη.

Νέος Θεός σημαίνει απλά μια νέα λέξη.

Μην ερευνάς και μην πιστεύεις. Τα πάντα είναι γριφώδη.

John Everett Millais, Christmas Eve, 1887

Μετάφραση: Αλέξιος Μάινας

Fernando Pessoa, “Natal”

Paul Gauguin, Christmas, 1902

Nasce um deus. Outros morrem. A Verdade

Nem veio nem se foi: o Erro mudou.

Temos agora uma outra Eternidade,

E era sempre melhor o que passou.

Cega, a Ciência a inútil gleba lavra.

Louca, a Fé vive o sonho do seu culto.

Um novo deus é só uma palavra.

Não procures nem creias: tudo é oculto.

René Magritte, God is not a Saint, 1936

Fernando Pessoa (1888-1935)

«Σιδερένιο χιόνι» σκεπάζει τον πυρήνα της Γης, σύμφωνα με επιστήμονες. Scientists find iron 'snow' in Earth's core

O πυρήνας της Γης είναι θερμός, υπό τεράστια πίεση και... χιονισμένος, σύμφωνα με μια νέα έρευνα, η οποία αναμένεται να δώσει στους επιστήμονες τη δυνατότητα να κατανοήσουν καλύτερα τις δυνάμεις που επηρεάζουν τον πλανήτη μας. The Earth's inner core is hot, under immense pressure and 'snow'-capped, according to new research that could help scientists better understand forces that affect the entire planet. The snow is made of tiny particles of iron that fall from the molten outer core and pile on top of the inner core. Illustration of Earth's core (stock image; elements furnished by NASA). Credit: © Vadimsadovski / Adobe Stock

Το χιόνι αυτό βέβαια διαφέρει από αυτό που έχουμε υπόψιν οι περισσότεροι, καθώς αποτελείται από μικροσκοπικά σωματίδια σιδήρου- πολύ βαρύτερα από τις χιονονιφάδες που βλέπουμε στην επιφάνεια της Γης- τα οποία πέφτουν από τον τηγμένο εξώτερο πυρήνα και στοιβάζονται πάνω στον εσώτερο, δημιουργώντας τεράστια στρώματα, πάχους εκατοντάδων χιλιομέτρων, που καλύπτουν τον εσώτερο πυρήνα.

Παρά το παράδοξο της εικόνας αυτής, οι επιστήμονες που πραγματοποίησαν την έρευνα τονίζουν πως πρόκειται για μια διαδικασία παρεμφερή με αυτήν που προκαλεί τη δημιουργία βράχων μέσα στα ηφαίστεια.

«Ο μεταλλικός πυρήνας της Γης λειτουργεί ως ένας θάλαμος μάγματος» είπε ο καθηγητής Τζουνγκ-Φου Λιν του The University of Texas at Austin. Η εν λόγω μελέτη είναι ήδη διαθέσιμη online και θα δημοσιευτεί στην έντυπη έκδοση του JGR Solid Earth στις 23 Δεκεμβρίου.

Ο Γιουτζούν Ζανγκ, αναπληρωτής καθηγητής στο Sichuan University στην Κίνα, ηγήθηκε της έρευνας. Μεταξύ των άλλων συντελεστών της είναι ο Πίτερ Νέλσον, επίσης του University of Texas at Austin, και ο Νικ Ντάιγκερτ, επίκουρος καθηγητής στο University of Tennessee.

Η λήψη δειγμάτων από τον πυρήνα της Γης δεν είναι δυνατή, οπότε οι επιστήμονες τον μελετούν καταγράφοντας και αναλύοντας σήματα από σεισμικά κύματα καθώς διέρχονται μέσα από τη Γη. Ωστόσο, εκτροπές/ διακυμάνσεις μεταξύ δεδομένων από πρόσφατα σεισμικά κύματα και τις τιμές που θα αναμένονταν με βάση το υπάρχον μοντέλο του πυρήνα της Γης προκάλεσαν ερωτήματα: Τα κύματα κινούνται πιο αργά από ό,τι αναμενόταν καθώς διέρχονται από τη βάση του εξώτερου πυρήνα, και κινούνται ταχύτερα του αναμενομένου όταν διέρχονται μέσω του ανατολικού ημισφαιρίου της κορυφής του εσώτερου πυρήνα.

A simplified graphic of the inner Earth as described by the new research. The white and black layers represent a slurry layer containing iron crystals. The iron crystals form in the slurry layer of the outer core (white). These crystals 'snow' down to the inner core, where they accumulate and compact into a layer on top of it (black). The compacted layer is thicker on the western hemisphere of the inner core (W) than on the eastern hemisphere (E). Credit: University of Texas at Austin/Jackson School of Geosciences

Σύμφωνα με την εν λόγω έρευνα, οι διακυμάνσεις/ αποκλίσεις αυτές οφείλονται στην ύπαρξη χιονιού από σίδηρο στον πυρήνα. Ο επιστήμονας Σ.Ι Μπραγκίνσκι είχε παρουσιάσει στις αρχές της δεκαετίας του 1960 τη θεωρία πως υπάρχει ένα στρώμα «τσιμεντολάσπης» μεταξύ του εσώτερου και του εξώτερου πυρήνα, αλλά τα στοιχεία που προέκυψαν για τις συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης στο περιβάλλον του πυρήνα κατέρριψαν αυτή τη θεωρία. Ωστόσο, νέα δεδομένα από πειράματα δείχνουν πως η κρυσταλλοποίηση είναι δυνατή και ότι περίπου το 15% του χαμηλότερου τμήματος του εξώτερου πυρήνα θα μπορούσε να αποτελείται από βασιζόμενους στον σίδηρο κρυστάλλους, που πέφτουν στο άνω τμήμα του στερεού εσώτερου πυρήνα. «Είναι περίεργο να το σκέφτεται κανείς. Έχεις κρυστάλλους εντός του εξώτερου πυρήνα να χιονίζουν στον εσώτερο πυρήνα σε μια απόσταση αρκετών εκατοντάδων χιλιομέτρων».

Σύμφωνα με τους ερευνητές, το συσσωρευμένο αυτό χιόνι αποτελεί την αιτία των σεισμικών αποκλίσεων. Η «λασπώδης» αυτή σύνθεση επιβραδύνει τα σεισμικά κύματα, ενώ η ποικιλομορφία στο μέγεθος των όγκων χιονιού εξηγεί τις αλλαγές στην ταχύτητα.

«Το όριο του εσώτερου πυρήνα δεν είναι μια απλή και ομαλή επιφάνεια, κάτι που μπορεί να επηρεάζει τη θερμική αγωγιμότητα και τις μετατοπίσεις στον πυρήνα» αναφέρει ο Ζανγκ.

Πηγές: Youjun Zhang, Peter Nelson, Nick Dygert, Jung‐Fu Lin. Fe Alloy Slurry and a Compacting Cumulate Pile Across Earth's Inner‐Core Boundary. Journal of Geophysical Research: Solid Earth, 2019; DOI: 10.1029/2019JB017792 - https://phys.org/news/2019-12-scientists-iron-earth-core.html - https://www.naftemporiki.gr/story/1544874/siderenio-xioni-skepazei-ton-purina-tis-gis-sumfona-me-epistimones

Ντύλαν Τόμας, «Μην αφήνεστε σ’ αυτή την όμορφη νύχτα». Dylan Thomas, “Do not go gentle into that good night”

Wassily Kandinsky, Night, 1907

Αβρός μην μπαίνεις σ’ αυτή την καλή νύχτα,

Το γήρας πρέπει να φλέγεται και να οργίζεται καθώς η μέρα πέφτει-

Οργίσου, οργίσου ενάντια στου φωτός τον θάνατο.

Κι αν οι σοφοί γνωρίζουν στα στερνά τους το σκότος πως είναι αναπόφευκτο,

Αφού ο λέξεις τους δεν μπόρεσαν σαν αστραπή να το φωτίσουν

Αβροί δεν μπαίνουν σ’ αυτή την καλή νύχτα.

Άνθρωποι καλοί, στο στερνό χαιρετισμό , θρηνώντας πόσο λαμπερά

Τα εύθραυστα έργα τους θα χόρευαν ίσως σε καταπράσινο λιμάνι,

Οργίζονται, οργίζονται ενάντια στου φωτός τον θάνατο.

Άγριοι άνδρες που άδραξαν και τραγούδησαν τον ήλιο πετώντας,

Και μαθαίνουν, πολύ αργά, θρήνησαν γι’ αυτόν στην πορεία του,

Αβροί δεν μπαίνουν μέσα σ’ αυτή την καλή νύχτα.

Άνθρωποι βαρυσήμαντοι, στο θάνατο κοντά, που βλέπουν με εκτυφλωτική ματιά

Μάτια τυφλά που θα ακτινοβολούσαν σαν μετέωρα ευτυχισμένοι όντας,

Οργίζονται, οργίζονται ενάντια στου φωτός τον θάνατο.

Και συ, πατέρα μου, εκεί στα θλιβερά σου ύψη,

Κατάρα κι ευλογία τώρα δώσε μου με τα άγρια δάκρυά σου, παρακαλώ.

Αβρός μην μπαίνεις σ’ αυτή την καλή νύχτα.

Οργίσου, οργίσου ενάντια στου φωτός τον θάνατο.

Titina Chalmatzi, Winter Solstice

Μετάφραση: Ιορδάνης Πουλκούρας και Άγγυ Βλαβιανού

Dylan Thomas, “Do not go gentle into that good night”

Nicole Eisenman, Winter Solstice Dinner Party, 2012

Do not go gentle into that good night,

Old age should burn and rave at close of day;

Rage, rage against the dying of the light.

Though wise men at their end know dark is right,

Because their words had forked no lightning they

Do not go gentle into that good night.

Good men, the last wave by, crying how bright

Their frail deeds might have danced in a green bay,

Rage, rage against the dying of the light.

Wild men who caught and sang the sun in flight,

And learn, too late, they grieved it on its way,

Do not go gentle into that good night.

Grave men, near death, who see with blinding sight

Blind eyes could blaze like meteors and be gay,

Rage, rage against the dying of the light.

And you, my father, there on the sad height,

Curse, bless, me now with your fierce tears, I pray.

Do not go gentle into that good night.

Rage, rage against the dying of the light.

From The Poems of Dylan Thomas, published by New Directions. Copyright © 1952, 1953 Dylan Thomas. Copyright © 1937, 1945, 1955, 1962, 1966, 1967 the Trustees for the Copyrights of Dylan Thomas. Copyright © 1938, 1939, 1943, 1946, 1971 New Directions Publishing Corp. Used with permission.