Οι γάτες αναγνωρίζουν το αφεντικό τους, Cats recognise their owners' voices but never evolved to care, says study

Henriette Ronner-Knip, Une chatte et ses chatons, A she-cat and its kittens. Η γατούλα μας ξέρει πολύ καλά ποιός είναι το αφεντικό, αλλά επιλέγει πότε θα ανταποκριθεί στις υποδείξεις του, υποστηρίζουν οι ιάπωνες ερευνητές. Japanese researchers tested cats' reactions to their owners, suggesting that because cats "domesticated themselves" they never needed to take notice.

Νέα μελέτη ερευνητών από το Πανεπιστήμιο της Ιαπωνίας, έδειξε ότι οι γάτες αναγνωρίζουν τη φωνή του αφεντικού τους και ανταποκρίνονται στο κάλεσμά του, όμως κάποιες φορές επιλέγουν να τον αγνοούν επιδεικτικά.

Jules Leroy, Une petite Famille, A small Family

Οι ειδικοί εξέτασαν τη συμπεριφορά 20 κατοικιδίων στο περιβάλλον του σπιτιού τους. Στο πλαίσιο του πειράματός τους, ζήτησαν από τους ιδιοκτήτες να απομακρυνθούν από τα ζώα τους μέχρι να χαθούν από το οπτικό τους πεδίο. Στη συνέχεια αναπαρήγαγαν ηχογραφημένο υλικό με τρεις διαφορετικές, άγνωστες φωνές να καλούν το όνομά τους, στο ενδιάμεσο τη φωνή των ιδιοκτητών τους και τελευταία πάλι τη φωνή ενός αγνώστου.

«Ελεύθερη» σχέση

Théophile Alexandre Steinlen, Les Chats, Cats

Αναλύοντας την ανταπόκριση των γατών, οι ειδικοί είδαν ότι κατά βάση τα ζώα εμφάνιζαν συμπεριφορές που σχετίζονταν με τον προσανατολισμό, στρέφοντας το κεφάλι και τα αφτιά τους προς την κατεύθυνση από όπου άκουγαν το όνομά τους. Ωστόσο εμφάνιζαν μεγαλύτερη ανταπόκριση στο άκουσμα της φωνής του ιδιοκτήτη τους, ενώ επέλεγαν να αγνοούν το κάλεσμα των αγνώστων.

Jules Leroy, Chats sur une pelisse, Cats on a fur-lined coat

«Από το πείραμά μας, είδαμε ότι οι γάτες δεν ανταποκρίνονται άμεσα στους ιδιοκτήτες τους, όταν εκείνοι δεν βρίσκονται στο οπτικό τους πεδίο, ακόμα και αν μπορούσαν να αναγνωρίσουν τη φωνή τους» εξηγούν οι ερευνητές Ατσούκο Σαίτο και Καζουτάκα Σινοζούκα, υπογραμμίζοντας την ανεξάρτητη φύση των αιλουροειδών. «Βλέπουμε λοιπόν, ότι η σχέση ιδιοκτήτη-γάτας, βρίσκεται στον αντίποδα εκείνης ιδιοκτήτη-σκύλου» προσθέτουν.

Wild cat (Felis silvestris)

Πρόσφατη γενετική ανάλυση, είχε αποκαλύψει ότι o πρόγονος της σύγχρονης γάτας, Felis silvestris, είχε έρθει σε επαφή με τον άνθρωπο πριν από περίπου 9.000 χρόνια. Με τον σχηματισμό των πρώτων κοινωνιών και την ανάπτυξη της γεωργίας, οι γάτες μπήκαν ως «φύλακες» μαζί με το εμπόρευμα στα μαγαζιά σιτηρών, τα οποία μαγνήτιζαν τρωκτικά.

«Ιστορικά και σε αντίθεση με τους σκύλους, οι γάτες δεν εξημερώθηκαν για να υπηρετούν και εκτελούν τις εντολές του ανθρώπου. Φαίνεται να λαμβάνουν δικές τους πρωτοβουλίες ως προς την διάδραση ανθρώπου-γάτας» αναφέρουν οι επιστήμονες.

Alfred de Dreux, Chiens chassant un chat, Dogs driving out a cat

Οι σκύλοι, επισημαίνουν οι ειδικοί, εκτρέφονται εδώ και χιλιάδες χρόνια από τον άνθρωπο προκειμένου να υπακούνε σε εντολές. Οι γάτες από την πλευρά τους, όπως όλα δείχνουν δεν χρειάστηκε ποτέ να μπουν στη συγκεκριμένη διαδικασία, κατά τους ερευνητές, καθώς με την πάροδο των ετών «εξημερώθηκαν από μόνες τους». Τα ενδιαφέροντα ευρήματα των ιαπώνων επιστημόνων, παρουσιάζονται στο επιστημονικό έντυπο «Animal Cognition».

Κάποτε στη Γη έβρεχε… λεμονάδα. A possible cause of the end-Permian mass extinction: Lemon juice?

Βροχή όξινη όσο ο αδιάλυτος χυμός του λεμονιού και διάλυση του στρώματος του όζοντος στην ατμόσφαιρα συνέβαλαν στη μαζική εξαφάνιση των ειδών στο τέλος της Περμίου. MIT researchers find that rain as acidic as lemon juice may have contributed to massive die-offs on land 252 million years ago.

Πριν από περίπου 252 εκατομμύρια χρόνια, στο τέλος της Περμίου περιόδου, ένα «Μεγάλο Θανατικό» όπως το αποκαλούν οι επιστήμονες ενέσκυψε στη Γη εξολοθρεύοντας το μεγαλύτερο μέρος των ειδών που ζούσαν τότε σε αυτήν. Διάφορες θεωρίες έχουν προταθεί για την αιτία που μπορεί να προκάλεσε αυτή τη μαζική εξαφάνιση των ειδών, τη μεγαλύτερη από όσες γνωρίζουμε να έχουν σημειωθεί στον πλανήτη μας Τώρα μια ομάδα ερευνητών υποστηρίζει ότι σημαντικό ρόλο έπαιξε το γεγονός ότι την περίοδο εκείνη ο ουρανός έβρεχε… λεμονάδα.

Τα «Σκαλιά της Σιβηρίας»

The moon-like landscape of the mountains reveals the volcanic origins of Siberia's Putorana Plateau. Credit: Photo is courtesy of Jeff Schmaltz, MODIS Rapid Response Team, NASA/GSFC

Στη λεγόμενη – πιο επίσημα – Πέρμια-Τριασική εξαφάνιση υπολογίζεται ότι εξαλείφθηκε περισσότερο από το 90% των θαλάσσιων και το 70% των χερσαίων ειδών, «ανοίγοντας» τον δρόμο για την επικράτηση των δεινοσαύρων. Η αιτία της δεν έχει εξακριβωθεί ως τώρα. Μια από τις επικρατέστερες ερμηνείες όμως είναι ότι προκλήθηκε από μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις.

Υπέρ αυτής της άποψης συνηγορεί το γεγονός ότι, όπως δείχνουν οι γεωλογικές χρονολογήσεις, στο «όριο» της Περμίου και της Τριασικής περιόδου, πριν από 250-251 εκατομμύρια χρόνια, σημειώθηκε ένα από τα μεγαλύτερα ηφαιστειακά «γεγονότα» των τελευταίων 500 εκατομμυρίων ετών στη γεωλογική ιστορία της Γης. Η ηφαιστειακή δραστηριότητα υπολογίζεται ότι διήρκεσε περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια και οδήγησε στον σχηματισμό των «Σκαλιών της Σιβηρίας», μιας τεράστιας περιοχής ηφαιστειογενών πετρωμάτων  που απλώνεται σε έκταση 2 εκατ. τ.χλμ. (περίπου όσο η Δυτική Ευρώπη) στον βορρά της Ρωσίας.

Όξινη βροχή σαν το λεμόνι

Researchers investigated the theory for the Great Dying that volcanic eruptions in the Siberian Traps triggered a cascade of environmental events. They believe sulphur emissions were significant enough to create widespread acid rain throughout the Northern Hemisphere, with pH levels reaching 2.

Οι επιστήμονες από διάφορα αμερικανικά ερευνητικά κέντρα με επικεφαλής τον Μπέντζαμιν Μπλακ του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ), χρησιμοποιώντας τρισδιάστατα υπολογιστικά μοντέλα που ανέπτυξαν, δημιούργησαν μια προσομοίωση των συνθηκών κατά το τέλος της Περμίου προκειμένου να διαπιστώσουν τις επιπτώσεις που θα είχε στην ατμόσφαιρα η έκλυση αερίων από τα «Σκαλιά της Σιβηρίας».

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης τους, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Geology», η έκλυση τεράστιων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα και διοξειδίου του θείου θα πρέπει να είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία εξαιρετικά όξινης βροχής. Η βροχή αυτή (η οποία είχε όπως υπολόγισαν pH ως και 2, όσο ο αδιάλυτος χυμός του λεμονιού) μόλυνε το έδαφος προκαλώντας τεράστιες βλάβες στα φυτά και στους ευάλωτους χερσαίους οργανισμούς. Επίσης οι ερευνητές είδαν ότι από την ηφαιστειακή δραστηριότητα θα πρέπει να εκλύονταν επίσης σε τεράστιες ποσότητες μεθυλοχλωρίδιο (ή φρέον 40) και άλλες αλογονωμένες ενώσεις προκαλώντας κατάρρευση του στρώματος του όζοντος της ατμόσφαιρας.

Εφιαλτικό περιβάλλον

Rain as acidic as lemon juice may have played a part in killing off plants and organisms around the world during the most severe mass extinction in Earth's history, 252 million years ago, according to MIT researchers. A forest devastated by acid rain is pictured.

Οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι οι ηφαιστειακές εκρήξεις δεν ήταν συνεχείς αλλά «επεισοδιακές», προκαλώντας κύματα όξινης βροχής και εξαφάνισης του όζοντος από την ατμόσφαιρα. Ωστόσο θεωρούν βέβαιο ότι οι τεράστιες διακυμάνσεις του pΗ της βροχής και της υπεριώδους ακτινοβολίας «στρεσάρισαν» σε τεράστιο βαθμό τη ζωή που υπήρχε τότε στη Γη συμβάλλοντας σημαντικά στην εξαφάνιση πολλών ειδών.

«Τα φυτά και τα ζώα δεν θα είχαν χρόνο να προσαρμοστούν σε αυτές τις μεταβολές στο pH της βροχής. Νομίζω ότι αυτό συνέβαλε οπωσδήποτε στο περιβαλλοντικό στρες που έκανε δύσκολη την επιβίωσή τους» δήλωσε ο δρ Μπλακ στην ιστοσελίδα του ΜΙΤ «Και δεν ήταν μόνο αυτό το δυσάρεστο. Ένα σωρό πραγματικά άσχημες ατμοσφαιρικές και περιβαλλοντικές συνθήκες είχαν δημιουργηθεί ταυτόχρονα. Τα αποτελέσματα αυτά με έκαναν πραγματικά να λυπηθώ τους οργανισμούς του τέλους της Περμίου».

Οι θεωρίες για το Μεγάλο Θανατικό

Geologists believe the boiling stew of magma from the ancient volcanoes probably released carbon dioxide and other gases into the atmosphere, leading to gradual but powerful global warming. A modern depiction of global warming is pictured.

Οι επιστήμονες ονομάζουν την εξαφάνιση της Περμίου-Τριασικής περιόδου «Μεγάλο Θανατικό» γιατί είναι η μεγαλύτερη εξαφάνιση ειδών που γνωρίζουμε στην ιστορία της Γης. Σε μεγάλο βαθμό όλοι συμφωνούν ότι αυτή επήλθε σε τρεις φάσεις, εξ αιτίας του συνδυασμού της σταδιακής υποβάθμισης του περιβάλλοντος και ενός καταστροφικού γεγονότος.

Ως πιθανά «υποψήφια» καταστροφικά γεγονότα εκτός από τις ηφαιστειακές εκρήξεις που δημιούργησαν τα «Σκαλιά της Σιβηρίας» έχουν επίσης προταθεί η απελευθέρωση μεγάλων ποσοτήτων υδρίτη μεθανίου από τον βυθό της θάλασσας ή η πρόσκρουση ενός τεράστιου μετεωρίτη. Άλλες θεωρίες θέλουν υπεύθυνη την υποξία (έλλειψη οξυγόνου) των νερών των ωκεανών και την έκλυση υδρόθειου από τον βυθό τους, Καθώς κάτι τέτοιο αποτελεί συνέπεια της ανόδου των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, η ερμηνεία αυτή θεωρείται ότι «δένει» με εκείνη των ηφαιστειακών εκρήξεων στη Σιβηρία.

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, Φωνές. C.P. Cavafy, Voices

Soldat, fin de règne de Trajan, Fayoum's Portrait

Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες

εκείνων που πεθάναν, ή εκείνων που είναι

για μας χαμένοι σαν τους πεθαμένους.

Portrait du Jeune homme pensif, 32x32 cm, IVème Style, Pompéi, Insula occidentalis.

Κάποτε μες στα όνειρά μας ομιλούνε·

κάποτε μες στην σκέψι τες ακούει το μυαλό.

Hermaphrodite, 94x62 cm, IVe Style, Rome, musée Barracco.

Και με τον ήχο των για μια στιγμή επιστρέφουν

ήχοι από την πρώτη ποίησι της ζωής μας —

σα μουσική, την νύχτα, μακρυνή, που σβύνει.

(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης

Voices

Homme panopolis grec, Fayoum's Portrait

Voices, loved and idealized,

of those who have died, or of those

lost for us like the dead.

L'Ephèbe d'Agde, trouvé dans l'Hérault, Bronze, H. 1.33 m.

Sometimes they speak to us in dreams;

sometimes deep in thought the mind hears them.

Portrait du Jeune homme lisant, 28x22 cm, IVème Style, Herculanum, Musée de Naples.

And with their sound for a moment return

sounds from our life’s first poetry—

like music at night, distant, fading away.

Translated by Edmund Keeley/Philip Sherrard

C.P. Cavafy

«Ιδανικές μορφές κι αγαπημένες…». Εικονογραφώντας ποιήματα του Καβάφη, «Figures loved and idealised …». Illustrating poems by C.P.Cavafy

Η αφίσα της έκθεσης. As part of the celebrations for the Year of Constantine Cavafy in 2013, which marks 150 years from the birth and 80 years from the death of the great Alexandrian poet, the Museum of Cycladic Art is organizing together with the Cavafy Archive/Onassis Foundation and the Hellenic Ministry of Culture and Sports the exhibition entitled ‘Figures’ loved and idealized: Illustrating poems by C.P.Cavafy, which will be displayed in the Stathatos Mansion from 27 November 2013 to 30 March 2014.

Ποιος δεν έχει διαβάσει ή ακούσει στίχους ή ποιήματα του Καβάφη; Όμως πόσοι έχουμε δει τις εικόνες και τα πρόσωπα της γραφής και του μυαλού του;

Άποψη της έκθεσης. Προτομή ηγεμόνα, ίσως του Σαυρομάτη Β’, βασιλέα του Κιμμερίου Βοσπόρου. Γύρω στα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. Μουσείο Ακρόπολης. © Μαριλένα Σταφυλίδου, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. The exhibition focuses on figures that play a leading role in Cavafy's poetry. These are drawn either from myth or from the pages of history and, especially, the broader horizon of the Hellenistic world as it formed under the successors and descendants of Alexander the Great. Other sections relate to historical figures and events of the Roman period and Late Antiquity, to the transitional period before Christianity’s predominance, and to the Byzantine and Post-Byzantine periods.

Αγάλματα και πορτρέτα του Αλέξανδρου, του Δημητρίου του Πολιορκητή, του Ιούλιου Καίσαρα ή του Νέρωνα, παρατάσσονται μαζί με τα ποιήματα φέρνοντας πίσω τη λεπτή αίσθηση της ελληνιστικής εποχής με την οποία επιθυμούσε συνήθως να συνδιαλέγεται ο Αλεξανδρινός ποιητής. Και φυσικά, μαζί με αυτά, την παραβολή, την ειρωνεία και τη «διδαχή» του.

Άποψη της έκθεσης. © Ευγενία Χριστοδουλάκου, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Inspired by the verse “Voices, loved and idealized” from Cavafy’s poem Voices, the exhibition uses archaeological artefacts to illustrate a selection of poems with mythological and, especially, historical subjects, which experts believe comprise approximately one third of Cavafy’s work.

Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σε συνεργασία με το Αρχείο Καβάφη/Ίδρυμα Ωνάση και το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού παρουσιάζει στο Μέγαρο Σταθάτου την έκθεση «Ιδανικές “μορφές” κι αγαπημένες – Εικονογραφώντας ποιήματα του Καβάφη». Στο πλαίσιο της έκθεσης  67 αρχαία αντικείμενα πλαισιώνουν 27 επιλεγμένα ποιήματα, μυθολογικού και ιστορικού περιεχομένου. Πρόκειται για γλυπτά (κυρίως μαρμάρινες κεφαλές, προτομές, αγαλματίδια ή συμπλέγματα μορφών), χάλκινα σκεύη, πήλινα ειδώλια και αγγεία, σκεύη μικροτεχνίας από φαγεντιανή, νομίσματα, νεκρικά πορτρέτα, επιτύμβιες στήλες, καθώς και εικόνες και εκκλησιαστικά σκεύη της μεταβυζαντινής περιόδου.

Μαρμάρινο αγαλμάτιο νέου που κρατεί στα χέρια δάδες. 1ος αι. μ.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. This exhibition is an evocative exposition of the true meaning of some of Cavafy’s most important poems, bolstered by the museographical display and scenography. Thus, meaning and ancient artefacts merge so that a poem’s moment of conception and writing is moved to the time of Cavafy’s protagonists, offering the reader-visitor a novel ‘communion’.

Με αφορμή τον στίχο «Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες» από το ποίημα «Φωνές», στον οποίο παραπέμπει ο τίτλος της έκθεσης «Ιδανικές “μορφές” κι αγαπημένες…», επιχειρείται η εικονογράφηση των ποιημάτων μέσα από τα αρχαιολογικά αντικείμενα. Παρουσιάζοντας παράλληλα τα καβαφικά κείμενα με τα αρχαία αντικείμενα, γίνεται προσπάθεια υπαινικτικής παρουσίασης του πραγματικού νοήματος των ποιημάτων, στην οποία σημαντικό ρόλο παίζουν η μουσειογραφική μελέτη και η σκηνογραφική επιμέλεια της έκθεσης.

Μαρμάρινη κεφαλή Τύχης. Τέλη 1ου αι. μ.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Κορίνθου. The 67 ancient artefacts, which accompany and illustrate the 27 selected poems, come from 13 Greek museums, antiquities’ Ephorates, and private collections. They include sculptures (primarily marble heads, busts, statuettes, and groups), bronze vessels, terracotta figurines and clay vases, faience objects, coins, funerary portraits, grave stelai, as well as icons and ecclesiastical vessels of the Post-Byzantine period.

Με τον τρόπο αυτόν οσμώνεται το νόημα των ποιημάτων με τα αρχαία έργα και ο χρόνος της σύνθεσης και της συγγραφής του ποιήματος μεταφέρεται στην καρδιά του χρόνου δράσης των καβαφικών πρωταγωνιστών, προσφέροντας μιαν άλλη «μέθεξη» στον σημερινό αναγνώστη-επισκέπτη της έκθεσης.

Τα αντικείμενα προέρχονται από ελληνικά Μουσεία, Εφορείες Αρχαιοτήτων και ιδιωτικές συλλογές. Συγκεκριμένα τα μουσεία που συμμετέχουν στην έκθεση είναι το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Μουσείο Ακρόπολης, το Νομισματικό Μουσείο, το Επιγραφικό Μουσείο, τα Αρχαιολογικά Μουσεία Κορίνθου, Ελευσίνας, Μαραθώνος, Σικυώνας, Σπάρτης και Θεσσαλονίκης, το Μουσείο Μπενάκη, το Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλόπουλου, η Νομισματική Συλλογή Alpha Bank και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Την επιμέλεια της έκθεσης έχουν ο Καθηγητής Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης, η Μαρία Δόγκα-Τόλη και η Μιμίκα Γιαννοπούλου.

Οι ενότητες της έκθεσης

Η έκθεση αναπτύσσεται σε 5 ενότητες:

Θραύσμα μελανόμορφου λέβητα. Του Σοφίλου, 580-570 π.Χ. Επιτάφιοι αγώνες προς τιμήν του Πατρόκλου, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. 

1. Ποιήματα με μυθολογικό περιεχόμενο, τα οποία αντλούν το θέμα από τον τρωικό κύκλο, το περιβάλλον του Αχιλλέα και τις σχέσεις θεών και θνητών.

2. Ποιήματα ιστορικής έμπνευσης, τα οποία εξετάζουν την ποικιλόμορφη περίοδο των ελληνιστικών χρόνων, με αφετηρία τον Μέγα Αλέξανδρο. Η ενότητα της πρώτης αίθουσας ξεκινά με τον Δημήτριο Πολιορκητή, βασιλιά της Μακεδονίας και τις σχέσεις του με τον Πύρρο της Ηπείρου, εστιάζει στην Αντιόχεια και τους Σελευκίδες, και, κυρίως, στους Πτολεμαίους της Αιγύπτου και τις διαπραγματεύσεις τους με ηγεμόνες του ελλαδικού χώρου. Ειδικότερα, γίνεται αναφορά στη σταδιακή επιρροή της Ρώμης στο περιβάλλον της κοσμοπολίτικης Αλεξάνδρειας επί Κλεοπάτρας και Μάρκου Αντωνίου και στην ατμόσφαιρα που διαμορφώθηκε στην περιοχή ύστερα από την καταναυμάχηση του στόλου τους στο Άκτιο.

Ανδρικό νεκρικό πορτρέτο. Περίοδος Αδριανού, περ. 117-138 μ.Χ. ή μέσα 4ου αι. μ.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Στην ίδια ενότητα (δεύτερη αίθουσα) περιλαμβάνονται ποιήματα που αναφέρονται σε εξελληνισμένους «βάρβαρους» ηγεμόνες του Πόντου και της Παρθίας, στην περιοχή της Περσίας και Μεσοποταμίας, σε ρωμαϊκές προσωπικότητες της Δημοκρατικής περιόδου και των Αυτοκρατορικών Χρόνων, καθώς και σε σημαντικούς εκπροσώπους της ρητορικής (δεύτερης σοφιστικής) της Αδριάνειας περιόδου (2ος αι. μ.Χ.).

3. Ποιήματα με ψευδο-ιστορικό περιεχόμενο, με πρωταγωνιστές φανταστικούς γλύπτες ή τεχνουργούς μετάλλινων έργων οι οποίοι δημιουργούν παραγγελίες για επώνυμους άρχοντες, κινούμενοι σε ένα ευρύ περιβάλλον του ελληνιστικού κόσμου, από τη Σικελία του Ιέρωνα, τυράννου των Συρακουσών, μέχρι την επικράτεια του Αντιόχου Δ΄ Επιφανούς της Συρίας και την πρώτη περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας.

Εξετάζεται η σχέση τέχνης και ζωής, η καλλιτεχνική ελευθερία και το ιδανικό στην τέχνη, σε συσχετισμό με τις αναγκαιότητες που μπορεί να υπαγορεύει η εκάστοτε εξουσία ή το προσωπικό όφελος, οικονομικό και κοινωνικό.

4. Ποιήματα «επιτύμβια», όπως έχουν χαρακτηριστεί από τους μελετητές, με πρωταγωνιστές νέους, από το εθνικό ή το χριστιανικό περιβάλλον, που πέθαναν σε νεαρή ηλικία. Η ενότητα εικονογραφείται με γλυπτά, νεκρικά πορτρέτα Φαγιούμ των πρώτων μεταχριστιανικών χρόνων και επιτύμβιες στήλες.

Μαρμάρινη προτομή του Ηρώδη Αττικού (101-178 μ.Χ.). Περί τα μέσα του 2ου αι. μ.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

5. Ποιήματα που παραπέμπουν στη λατρεία κατά την ύστερη αρχαιότητα με σαφείς αναφορές στις εθνικές και χριστιανικές πρακτικές αλλά και στη βίαιη, σε περιπτώσεις, μετάβαση από την αρχαία στη νέα θρησκεία. Η ενότητα κλείνει με το ποίημα Στην Εκκλησία, το οποίο αναπολεί, μέσα από ένα μεταβυζαντινό περιβάλλον, το ιστορικό παρελθόν της ελληνοχριστιανικής θρησκείας.

Η έκθεση εντάσσεται στο πλαίσιο των δράσεων για το «Έτος Καβάφη» το 2013, το οποίο αποτελεί επέτειο για τα 150 χρόνια από τη γέννηση και τα 80 από τον θάνατο του μεγάλου Αλεξανδρινού ποιητή. Την έκθεση θα πλαισιώσουν εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολεία, δημιουργικά εργαστήρια για παιδιά και οικογένειες, ξεναγήσεις και διαλέξεις για το ευρύ κοινό.

Διάρκεια έκθεσης: 27 Νοεμβρίου 2013 – 30 Μαρτίου 2014. Ξεναγήσεις: κάθε Πέμπτη στις 19.00, κάθε Σάββατο και Κυριακή στις 13.00. Ημέρα ελεύθερης εισόδου στην έκθεση: Πέμπτη 28 Νοεμβρίου 2013, 10.00-20.00.

Ο κομήτης ISON ανατέλλει, Comet ISON Rising

Ο κομήτης ISON ανατέλλει πάνω από τις Καναρίους Νήσους, λίγο πριν την ανατολή του ήλιου. Ένα βίντεο του Juan Carlos Casado:

Will Comet ISON survive tomorrow's close encounter with the Sun? Approaching to within a solar diameter of the Sun's surface, the fate of one of the most unusual comets of modern times will finally be determined. The comet could shed a great amount of ice and dust into a developing tail -- or break apart completely. Unfortunately, the closer Comet ISON gets to the Sun, the harder it has been for conventional telescopes to see the brightening comet in the glare of the morning Sun. Pictured in the above short time lapse video, Comet ISON was captured rising over the Canary Islands just above the morning Sun a few days ago. If the comet's nucleus survives, the coma and the tails it sheds might well be visible rising ahead of the Sun in the next few days or weeks. Alternatively, satellites watching the Sun might document one of the larger comet disintegrations yet recorded. Stay tuned! Video Credit & Copyright: Copyright: Juan Carlos Casado (TWAN, Earth and Stars)

Ο Μπέρτραντ Ράσελ για το Θεό. Bertrand Russell on God

Bertrand Russell at his home in Wales in 1958 Photo: John Pratt/Keystone Features/Getty Images

Ο Bertrand Russell (1872-1970) ήταν Βρετανός φιλόσοφος, μαθηματικός και ιστορικός. Βραβεύτηκε με Νόμπελ το 1950 για τη συνεισφορά του στον ανθρωπισμό και την ελευθερία της σκέψης. Φυλακίστηκε για τη φιλειρηνική του δράση τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αντιτάχθηκε στον Χίτλερ, στον ολοκληρωτισμό του Στάλιν, στον πόλεμο του Βιετνάμ και στην εξάπλωση των πυρηνικών όπλων.  

Στο παρακάτω βίντεο μιλάει για το Θεό. Στην τελευταία ερώτηση η δημοσιογράφος τον ρωτάει, αν φοβάται ότι θα πάθει αυτό που παθαίνουν πολλοί άθεοι αγνωστικιστές λίγο πριν πεθάνουν. Αν δηλαδή λίγο πριν πεθάνει πιστέψει τελικά στο Θεό όπως έκαναν τόσοι. Ο Ράσελ της λέει ότι δεν υπάρχει περίπτωση να γίνει κάτι τέτοιο και ότι ούτε είναι τόσοι πολλοί αυτοί που έγιναν θρήσκοι λίγο πριν πεθάνουν. «Οι περισσότεροι θρήσκοι θεωρούν «ιερό» καθήκον τους να λένε τέτοιου είδους ψέματα» λέει. Πράγμα το οποίο αν το καλοσκεφτείς είναι αλήθεια. Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει μια ιστορία για τον άπιστο που έγινε πιστός λίγο πριν πεθάνει; Πόσες φορές έχουμε ακούσει το αντίθετο;

The fantastic Bertrand Russell talks about his thoughts and beliefs on god or lack there of. Regardless of your own personal beliefs you have to admire the way in which he stands by his own beliefs when under scrutiny.

«Επιστήμη είναι ό,τι ξέρουμε. Φιλοσοφία είναι ό,τι δεν ξέρουμε». “Science is what we know, and philosophy is what we don't know.” Bertrand Russell lecturing at the University California, Los Angeles where he had taken up a three-year appointment as Professor of Philosophy in March 1939.

«Τρία πάθη, απλά αλλά εξαιρετικά δυνατά, έχουν εξουσιάσει τη ζωή μου: η λαχτάρα για έρωτα, η αναζήτηση για γνώση και η αβάσταχτη λύπη για τα δεινά του κόσμου»

Με στριφογυρίζoυν αυτά τα πάθη όπως ένας σίφουνας, μια από ‘δω, μια από ‘κει, σε μια απρόβλεπτη διαδρομή μέσα σ’ ένα ωκεανό μαρτυρίου, συχνά μέχρι τα τελευταία όρια της απελπισίας.

Καταρχήν αναζήτησα την αγάπη γιατί φέρνει την έκσταση, έκσταση τόσο μεγάλη ώστε κάποιες φορές αισθάνομαι ότι θα μπορούσα να θυσιάσω το υπόλοιπο της ζωής μου για λίγες μόνο ώρες αυτής της χαράς. Επιπλέον την αναζήτησα γιατί ανακουφίζει από τη μοναξιά, αυτή τη τρομερή μοναξιά κατά την οποία μια τρεμάμενη συνείδηση διακρίνεται στο χείλος του κόσμου μέσα σε μία κρύα αβυσσαλέα άψυχη άβυσσο. 

"I think all the great religions of the world - Buddhism, Hinduism, Christianity, Islam, and Communism - both untrue and harmful. It is evident as a matter of logic that, since they disagree, not more than one of them can be true." Bertrand Russell wrote these words in his famous essay, "Why I Am Not A Christian."

Τέλος την αναζήτησα στον έρωτα, γιατί στoν έρωτα είδα, σε μια μυστικιστική μικρογραφία, την προεικόνιση του οράματος του παραδείσου, αυτό που φαντάστηκαν οι άγιοι και οι ποιητές. Αυτό είναι που αναζήτησα, και παρόλο που φαίνεται πολύ καλό για την ανθρώπινη ζωή, αυτό είναι – τελικά – που βρήκα. Με το ίδια πάθος αναζήτησα και τη γνώση. Επιθυμούσα να κατανοήσω τις καρδιές των ανθρώπων. Ήθελα να μάθω γιατί λάμπουν τα αστέρια. Και προσπάθησα να κατανοήσω τη Πυθαγόρεια φιλοσοφική θεωρία κατά την οποία κυριαρχούν οι φυσικοί αριθμοί. Λίγα από αυτά, αλλά όχι σε μεγάλο βαθμό, τα έχω επιτύχει.  

Ο έρωτας και η γνώση, στο μέτρο του δυνατού, μας ωθούν προς τα πάνω, στους ουρανούς. Αλλά πάντα η πίκρα με γυρνούσε πίσω στη γη. Αντίλαλοι κραυγών πόνου αντηχούν στην καρδιά μου. Τα παιδιά που πεινάνε, τα θύματα που βασανίζονται από τους καταπιεστές, ανήμποροι ηλικιωμένοι, και όλος ο κόσμος που είναι γεμάτος με μοναξιά,  φτώχεια και πόνο, κάνουν παρωδία αυτό που θα έπρεπε να είναι η ανθρώπινη ζωή. Λαχταρώ να προσφέρω ανακούφιση από το κακό, αλλά δεν μπορώ και υποφέρω. Αυτή είναι η ζωή μου. Διαπίστωσα ότι αξίζει να ζεις, και εφόσον μου προσφερόταν αυτή η δυνατότητα, θα ζούσα με χαρά και πάλι .»  

(Από την αυτοβιογραφία του Μπέρτραντ Ράσελ, που γράφτηκε το 1956). 

Γαλιλαίος: Η Μάχη στην Αυγή της Σύγχρονης Επιστήμης. Galileo: Fighting in the Dawn of Modern Science

Ο Γαλιλαίος αποτελεί μία από τις πιο εμβληματικές φυσιογνωμίες στην ιστορία της επιστήμης. Το Ίδρυμα Ευγενίδου αποδίδει τον δικό του φόρο τιμής στον σπουδαίο μαθηματικό και αστρονόμο με τη δημιουργία του ντοκιμαντέρ «Γαλιλαίος: Η Μάχη στην Αυγή της Σύγχρονης Επιστήμης».

Exploring new insights into Galileo Galilei' s life and scientific works, we follow one of the greatest men in the History of Science to a journey through intense social, academical and political battles. For the Dawn of Modern Science.

Η Ιταλία της Αναγέννησης ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς σταθμούς για την περίοδο που οι ιστορικοί ονομάζουν «Επιστημονική Επανάσταση». Σε αυτό το ντοκιμαντέρ παρουσιάζεται η ζωή και το έργο του Γαλιλαίου, οι διαμάχες του και το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναδείχτηκε. 

Ο Γαλιλαίος χρησιμοποίησε μια νέα μέθοδο στη φυσική φιλοσοφία και αστρονομία βασιζόμενος τόσο στα μαθηματικά και στο πείραμα, όσο και στις κοινωνικές και πολιτικές του συμμαχίες. Η αλήθεια του μαθηματικού και αστρονόμου Γαλιλαίου ήρθε σε σύγκρουση με την αλήθεια των σημαντικότερων φιλοσόφων του 17ου αιώνα και η σύγκρουση αυτή υπήρξε κομβική για ένα πλήθος αλλαγών.

Justus Sustermans, Portrait of Galileo Galilei, 1636

Το ηλεκτρονικό βιβλίο "Γαλιλαίος: Η Μάχη στην Αυγή της Σύγχρονης Επιστήμης" βασίζεται στο ομώνυμο ντοκιμαντέρ και σας μεταφέρει στην Ιταλία της Αναγέννησης, περιγράφοντας εκτενέστερα τη ζωή και το έργο του Γαλιλαίου. Μπορείτε να κατεβάσετε εδώ το ibook (για mac, ipad και iphone) και εδώ το αρχείο pdf του ηλεκτρονικού βιβλίου.

Εκπαιδευτική αξιοποίηση του υλικού

Το ντοκιμαντέρ και το ηλεκτρονικό βιβλίο «Γαλιλαίος: Η Μάχη στην Αυγή της Σύγχρονης Επιστήμης» μπορούν να αξιοποιηθούν ως εκπαιδευτικό εργαλείο στην καθημερινή σχολική πρακτική, για την άντληση εκπαιδευτικού υλικού, που θα στηρίξει και θα εμπλουτίσει τη διδασκαλία των φυσικών επιστημών. Προτάσεις για την εκπαιδευτική τους αξιοποίηση θα βρείτε εδώ.

© Ίδρυμα Ευγενίδου 2013. All rights of the music belong to the respective owners. No copyright infringement intended.

Βιβλιογραφία

1. Γαβρόγλου Κ. (2004), Το Παρελθόν των Επιστημών ως Ιστορία, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
2. Γαβρόγλου Κ. (2011), “Ενώπιον της Ιεράς Εξέτασης” στο Η δίκη του Γαλιλαίου, επιμ. Αρτέμης Ψαρομηλίγκος, Βασιλική Λάζου, Κώστας Καρτάλης, Αθήνα: Ελευθεροτυπία.
3. Πατηνιώτης Μ. (2011), “Ο Αριστοτελισμός στα χρόνια του Γαλιλαίου” στο Η δίκη του Γαλιλαίου, επιμ. Αρτέμης Ψαρομηλίγκος, Βασιλική Λάζου, Κώστας Καρτάλης, Αθήνα: Ελευθεροτυπία.
4. Παπανελοπούλου Φ. (2011), “Η επιστημονική κοινότητα και δραστηριότητα την εποχή του Γαλιλαίου” Η δίκη του Γαλιλαίου, επιμ. Αρτέμης Ψαρομηλίγκος, Βασιλική Λάζου, Κώστας Καρτάλης, Αθήνα: Ελευθεροτυπία.
5. Παλαιοπούλου-Σταθοπούλου Ρ., Κουκοπούλου-Αρνέλλου Γ. (1999), “Τα Κοσμολογικά”, Αθήνα: Τυπωθήτω.
6. Στείρης Γ. (2011), “Φιλοσοφία και Φυσικές Επιστήμες στο πλαίσιο του Καθολικισμού και της Θρησκευτικής Μεταρρύθμισης: 16ος-17ος αιώνας” στο Η δίκη του Γαλιλαίου, επιμ. Αρτέμης Ψαρομηλίγκος, Βασιλική Λάζου, Κώστας Καρτάλης, Αθήνα: Ελευθεροτυπία.
7. Χριστοπούλου Χ. (2011), “Παρουσίαση του έργου του Γαλιλαίου, Διάλογος αναφορικά με τα δύο βασικά συστήματα του κόσμου, Πτολεμαϊκό και Κοπερνίκειο” στο Η δίκη του Γαλιλαίου, επιμ. Αρτέμης Ψαρομηλίγκος, Βασιλική Λάζου, Κώστας Καρτάλης, Αθήνα: Ελευθεροτυπία.
8. Biagioli Mario (2006), Ο Γαλιλαίος Αυλικός, Η πρακτική της επιστήμης στο πλαίσιο της κουλτούρας της απολυταρχίας, Αθήνα: Εκδόσεις Κάτοπτρο.
9. Brooke Hedley J. (2008), Επιστήμη και Θρησκεία, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
10. Butterfield H. (1994), Η Καταγωγή της Σύγχρονης Επιστήμης (1300 - 1800), Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
11. Debus G. Allen (1997), Άνθρωπος και Φύση στην Αναγέννηση, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
12. Drake S. (2009), Γαλιλαίος, μτφρ. Τ. Κυπριανίδης, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
13. Gillispie C. (1994), Στην Κόψη της Αλήθειας, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
14. Koyre A. (1991), Δυτικός Πολιτισμός, Αθήνα: Εκδόσεις ύψιλον.
15. Kuhn T.S. (2004), “Η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων”, Αθήνα: Σύγχρονα Θέματα.
16. Lindberg David (1997), Οι απαρχές της Δυτικής Επιστήμης, Η Φιλοσοφική, Θρησκευτική και Θεσμική Θεώρηση της Ευρωπαϊκής Επιστημονικής Παράδοσης 600 π.Χ.-1450 π.Χ., μτφρ., Μαρκολέφας Η., Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις ΕΜΠ.
17. Shapin S. (2003), Η Επιστημονική Επανάσταση, Αθήνα: Εκδόσεις Κάτοπτρο.
18. Westfall S. R. (1995), Η συγκρότηση της σύγχρονης επιστήμης, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
19. Zilsel E. (1942), "The Genesis of the Concept of Physical Law", The Philosophical Review, 51.3: 245-279.
20. Ηλεκτρονική πηγή “The Galileo Project”: http://galileo.rice.edu/