Πυρηνική ασπίδα για τη Γη, How Nuclear Bombs Could Save Earth from Killer Asteroids

An artist's illustration of asteroids, or near-Earth objects, that highlight the need for a complete Space Situational Awareness system. Credit: ESA - P.Carril

Λίγες ώρες μετά το πέρασμα σε σχετικά κοντινή απόσταση από τη Γη ενός μεγάλου αστεροειδή, ερευνητές που συνεργάζονται με τη NASA αναφέρθηκαν σε ένα νέο σύστημα προστασίας του πλανήτη (και της ανθρωπότητας) από επικίνδυνα διαστημικά σώματα. Πρόκειται για ένα σύστημα εντοπισμού τέτοιων σωμάτων καθώς και για ένα μη επανδρωμένο σκάφος που θα τα αναχαιτίζει (ή θα τα καταστρέφει) χρησιμοποιώντας πυρηνικές βόμβες.

Ο εξολοθρευτής

A Hypervelocity Asteroid Intercept Vehicle (HAIV) mission architecture, which blends a hypervelocity kinetic impactor with a subsurface nuclear explosion for optimal fragmentation and dispersion of hazardous near-Earth objects (NEOs), has been developed with the help of two rounds of NIAC funding. Credit: Bong Wie/Iowa State University, Ames

Τα τελευταία χρόνια έχουν πέσει στο τραπέζι διάφορες ιδέες για την αντιμετώπιση απειλητικών αστεροειδών. Η πτώση πέρυσι του μετεώρου στη Ρωσία υπέδειξε τους κινδύνους που ελλοχεύουν από την πτώση ενός μεγάλου διαστημικού σώματος. Ομάδα ειδικών με επικεφαλής τον Μπόνγκ Γι του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Αϊόβα συνεργάζεται τα τελευταία δύο έτη με τη NASA για την κατασκευή ενός σκάφους που έχει λάβει την ονομασία HAIV (Hypervelocity Asteroid Intercept Vehicle). Το σκάφος θα μεταφέρει μαζί του δύο ειδικές κάψουλες ή «βολίδες», όπως ονομάζουν οι ειδικοί αυτού του είδους τις συσκευές.

Όταν το σκάφος πλησιάζει τον απειλητικό αστεροειδή θα εκτοξεύει την πρώτη βολίδα η οποία θα δημιουργεί έναν μεγάλο κρατήρα στην επιφάνειά του. Στη συνέχεια το HAIV θα εκτοξεύει τη δεύτερη βολίδα που θα φέρει επάνω της πυρηνικές βόμβες. Η βολίδα θα «σκάει» μέσα στον κρατήρα ώστε να μεγιστοποιείται η ζημιά που θα προκαλείται στον αστεροειδή ο οποίος είτε θα διαλύεται σε μικρότερα και ακίνδυνα για τη Γη κομμάτια είτε θα αλλάζει τροχιά.

Ο εντοπισμός

ATLAS project head Dr. John Tonry with a conceptual drawing for an ATLAS telescope. The project would use two of these 20-inch telescopes. Credit: UH/IfA

Το μεγάλο πρόβλημα στην αντιμετώπιση απειλητικών διαστημικών σωμάτων δεν είναι μόνο η ανάπτυξη ενός νέου προηγμένου και πολύ ισχυρού όπλου καταστροφής τους αλλά και ο έγκαιρος εντοπισμός της απειλής. Πολλοί ειδικοί πιστεύουν ότι όσο πιο μακριά από τη Γη αντιμετωπιστεί η απειλή τόσο περισσότερο θα αυξάνονται οι πιθανότητες επιτυχίας του εγχειρήματος. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, αν η προσπάθεια αναχαίτισης του αστεροειδή γίνει όταν αυτός έχει πλησιάσει αρκετά κοντά στον πλανήτη μας, υπάρχουν πολλές πιθανότητες είτε να μην επιτευχθεί η εκτροπή της πορείας του είτε, αν αυτός καταστραφεί, κάποια θραύσματα να καταλήξουν τελικά στη Γη.

Για αυτόν τον λόγο τα τελευταία χρόνια παρακολουθούνται στενά χιλιάδες μεγάλα διαστημικά σώματα που θα μπορούσαν να αποτελέσουν πιθανές απειλές. Στη μάχη του εντοπισμού τέτοιων απειλών αναμένεται να ριχτεί και ένα νέο σύστημα. Το ATLAS (Asteroid Terrestial-impact Last Alert System) αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία το 2015 και θα προειδοποιεί για την έλευση διαστημικών σωμάτων στη διαστημική μας γειτονιά. Το ATLAS για αστεροειδείς με διάμετρο 140 μέτρων θα μπορεί να ειδοποιεί περίπου τρεις εβδομάδες πριν η διαστημική απειλή πλησιάσει τη Γη. Θα δίνει ειδοποίηση μια εβδομάδα πριν για αστεροειδείς με διάμετρο 40 μέτρων και ειδοποίηση μια ημέρα νωρίτερα για αστεροειδείς με διάμετρο 8 μέτρων.

Οι ερευνητές που ασχολούνται με το HAIV αναφέρουν ότι θα πρέπει να γίνει «ταίρι» με το ATLAS ώστε να στηθεί μια ασπίδα για τη Γη. Υποστηρίζουν ότι το σκάφος θα είναι ικανό να απομακρύνει ή να καταστρέφει (χωρίς παρενέργειες) έναν αστεροειδή ακόμη και αν έχει στη διάθεση του λίγες ώρες για να το πετύχει.

Προϊστορική βαφή θα προστατεύσει ευρωπαϊκή αποστολή στον Ήλιο, ESA's High-Tech Solar Orbiter to be Coated in Prehistoric Pigment

Το Solar Orbiter θα πρέπει να υπομείνει θερμοκρασίες έως 520 βαθμούς Κελσίου. ESA’s next generation Sun explorer, Solar Orbiter will be launched in 2017. It will investigate the connections and the coupling between the Sun and the heliosphere, a huge bubble in space created by the solar wind. The solar wind can cause auroras and disrupt satellite-based communication. Credit: ESA/AOES

Οι προϊστορικοί καλλιτέχνες που ζούσαν στη νότια Γαλλία πριν από 30.000 χρόνια δεν θα μπορούσαν να φανταστούν ότι η εφεύρεσή τους θα χρησιμοποιούνταν κάποτε σε διαστημικά σκάφη. Η θερμική ασπίδα του Solar Orbiter, ενός ευρωπαϊκού σκάφους που θα πλησιάσει επικίνδυνα στον Ήλιο, θα είναι καλυμμένη με την πρώτη μαύρη χρωστική που εφηύρε ο άνθρωπος.

H αποστολή

To Solar Orbiter της ευρωπαϊκής διαστημικής υπηρεσίας ESA, το οποίο προγραμματίζεται να εκτοξευτεί το 2017, θα τεθεί σε τροχιά σε απόσταση μόλις 42 εκατομμυρίων χιλιομέτρων από τον Ήλιο, περίπου το ένα τέταρτο της απόστασης της Γης από το μητρικό της άστρο (150 εκατ. χιλιόμετρα).

Θα πρέπει τότε να υπομείνει θερμοκρασίες έως και 520 βαθμών Κελσίου, γι΄αυτό και τα όργανά του θα λειτουργούν προστατευμένα πίσω από μια θερμική ασπίδα από τιτάνιο, με διαστάσεις 3,1 επί 2,4 μέτρα. Οι μηχανικοί της ΝASA σχεδίαζαν αρχικά να επιστρώσουν την ασπίδα με ύφασμα ανθρακονήματος, αργότερα όμως συνειδητοποίησαν ότι το υλικό αυτό θα αλλοιωνόταν από τη μακρόχρονη έκθεση στην ακραία ακτινοβολία.

To μαύρο στις βραχογραφίες του Σοβέ είναι κάρβουνο από καμένα οστά. The 30 000-year-old Chauvet Cave paintings in southern France employ burnt bone from fires as the source of their black pigment. Credit: Wikimedia Commons via ESA

Αποφάσισαν τελικά να χρησιμοποιήσουν την κατάμαυρη βαφή που γνωρίζουμε από τις περίφημες βραχογραφίες στο σπήλαιο Σοβέ της νότιας Γαλλίας, ηλικίας περίπου 30.000 ετών.

Πρόκειται ουσιαστικά από κάρβουνο που προήλθε από την καύση οστών στους καταυλισμούς αυτών των προϊστορικών καλλιτεχνών. Η πρώτη μαύρη χρωστική που ανακάλυψε ο άνθρωπος περιέχει άνθρακα και μια μορφή φωσφορικού ασβεστίου που διαθέτει τα ιδανικά χαρακτηριστικά για το Solar Orbiter: απορροφά την ηλιακή ακτινοβολία και την εκπέμπει εκ νέου στη μορφή υπέρυθρης ακτινοβολίας, η οποία έτσι θα διαρρέει στο Διάστημα και δεν θα υπερθερμαίνει την ασπίδα. Επιπλέον, η μαύρη βαφή θα παραμένει μαύρη όσο καιρό κι αν μείνει εκτεθειμένη στη σκληρή ακτινοβολία.

Ερευνητές της εταιρείας Enbio πειραματίζονται με την κατάμαυρη επίστρωση Solar Black. The Enbio team wield a blow torch to demonstrate the heat absorption of Solar Black CoBlast-treated titanium foil. A similar coating will form the outermost layer of the protective heatshield for ESA's 2017 Solar Orbiter mission. Pictured at Enbio’s manufacturing facility at the NovaUCD centre on the University College Dublin campus are (l-r) Nigel Cobbe, vice-president, business development, Enbio; John O’Donoghue, CEO, Enbio; and Dr James Carton, industrial surfaces programme manager, Enbio. Credit: Enbio/NovaUCD

Για την επίστρωση της ασπίδας η ESA απευθύνθηκε στην Enbio, μια ιρλανδική εταιρεία που παράγει το υλικό Solar Black, βασισμένο σε κάρβουνο από κόκαλα.  Η ασπίδα θα επιστρωθεί με μια τεχνική της Enbio η οποία χρησιμοποιείται κανονικά για την επίστρωση ιατρικών εμφυτευμάτων. Πλάκες τιτανίου επιστρωμένες Solar Black πρόκειται τώρα να δοκιμαστούν σε έναν θάλαμο κενού που προσομοιώνει τις συνθήκες κοντά στον Ήλιο.

Αστεροειδής θα περάσει τα ξημερώματα «ξυστά» από τη Γη, Huge Asteroid to Fly Safely By Earth Monday: Watch It Live

The 'potentially hazardous' object, named 2000 EM26, will come within about 1.6 million miles (2.6 million km) of Earth at 9pm EST (2am GMT February 18). Ένας αστεροειδής με διάμετρο γύρω στα 270 μέτρα, θα περάσει τα ξημερώματα της Τρίτης, σε απόσταση ασφαλείας κοντά από τη Γη. Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις των επιστημόνων, υπάρχει μια πολύ μικρή πιθανότητα να πέσει στη Γη τα επόμενα 100 χρόνια.

Ο αστεροειδής 2000 ΕΜ26 ταξιδεύει με ταχύτητα 12,4 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο και σύμφωνα με το Space.com, η τροχιά του θα προσεγγίσει στο κοντινότερο σημείο της τη Γη περίπου στις 04:00 ώρα Ελλάδος της Τρίτης.

Shown here is the orbit of 2000 EM26. The planets are white lines, and the asteroid/comet is a blue line. The light blue indicates the portion above the solar system's plane, known as the ecliptic. The dark blue the portion below the ecliptic plane.

Η επίσκεψη του αστεροειδή στη Γη, έρχεται ακριβώς έναν χρόνο μετά την πτώση ενός πολύ μικρότερου αστεροειδούς στο Τσελιάμπινσκ της Ρωσίας, πέρυσι στα μέσα Φεβρουαρίου. Όλα αυτά υπενθυμίζουν πως η Γη απειλείται ανά πάσα ώρα και στιγμή από διάφορα ουράνια σώματα, που διασταυρώνονται με την τροχιά της.

This graphic shows the location of the asteroid 2000 EM26 in the night sky on Feb. 17, 2014 during a live skywatching webcast by the online stargazing venture Slooh. Credit: Slooh

Οι στιγμές που ο 2000 ΕΜ26 θα περνάει κοντά από τον πλανήτη μας, θα καταγραφούν από την online ρομποτική κάμερα του αμερικανικού παρατηρητηρίου Slooh από τα Κανάρια Νησιά. Όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να ξενυχτήσει και να παρακολουθήσει την εντυπωσιακή τροχιά του αστεροειδή διαμέσου του Slooh.com:

Το Slooh παρακολουθεί συστηματικά μια σειρά από δυνητικά επικίνδυνους αστεροειδείς και κομήτες, που έχουν αρκετά μεγάλο μέγεθος για να εντοπιστούν έγκαιρα και οι οποίοι θα μπορούσαν να προκαλέσουν τρομερές καταστροφές, αν πέσουν κάποτε στον πλανήτη Γη. 

Από το 2008 οι ρομποτικές κάμερες του έχουν καταγράψει το πέρασμα από τη «γειτονιά» της Γης αρκετών δυνητικά επικίνδυνων αστεροειδών, όπως οι 2012 LZ1, «Τουτάτης» και «Άποφις».

2000 EM26's flyby is almost exactly a year after a meteor unexpectedly exploded above Chelyabinsk, Russia, causing damage and injuring more than 1,000 people with falling glass.

Τον Φεβρουάριο του 2013, λίγο πριν γίνει το περιστατικό στο Τσελιάμπινσκ, ο αστεροειδής 2012 DA14, διαμέτρου 30 μέτρων και βάρους 40.000 τόνων, έξυσε τη Γη, περνώντας σε απόσταση μόλις 27.680 χιλιομέτρων, μικρότερη και από αυτή των γεωστατικών δορυφόρων. Ήταν το κοντινότερο πλησίασμα στον πλανήτη μας που έχει κάνει κάποιος αστεροειδής αυτού του μεγέθους κατά τις τελευταίες δεκαετίες.

Ο αστεροειδής του Τσελιάμπινσκ, που εξερράγη σχεδόν 30 χιλιόμετρα πάνω από τη Σιβηρία στις 15 Φεβρουαρίου 2013, απελευθερώνοντας ενέργεια άνω των 20 ατομικών βομβών, ήταν μικρότερος, έχοντας διάμετρο 20 μέτρων. Ως ανάμνηση του συμβάντος, η ρωσική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι δέκα χρυσά μετάλλια που δόθηκαν στις 15 Φεβρουαρίου φέτος, στους χειμερινούς Ολυμπιακούς αγώνες του Σότσι, είχαν ενσωματωμένα μικρά κομμάτια από τα θραύσματα εκείνου του μετεωρίτη

Οι Πύλες του Άδη στην Αρχαία Ελλάδα. The Gates of Hades in Ancient Greece

Jan Brueghel the Younger, Aeneas and the Sybil in Hades, 1630

Ανέκαθεν οι άνθρωποι, και πάντα σε συνεργασία με τη φύση, δημιουργούσαν με το νου τους και πέρα από αυτόν τον κόσμο άλλους κόσμους, παράξενους και μυθικούς, στους οποίους κατάφερναν με μυστηριώδη πάντα τρόπο να εισέρχονται, να τους περιηγούνται, να συζητούν ή ακόμα να πολεμούν και να συλλέγουν εντυπώσεις.

Hades with Cerberus (Heraklion Archaeological Museum).

Από τους κόσμους εκείνους ένας, ίσως ο πιο γνωστός σε όλους μας, ήταν ο «Κάτω Κόσμος», ο κόσμος των σκιών, ο χθόνιος Άδης.

William Bouguereau, Dante and Virgil in Hades, 1850

Πρόκειται για έναν τόπο που, αν τον ψάξουμε, θα τον βρούμε (με άλλο όνομα πολλές φορές) σχεδόν παντού: στις μυθολογίες των λαών, στις παραδόσεις, στις καταγραφές αρχαίων ή νεότερων περιηγητών, σε λογοτεχνικά συγγράμματα, σε ζωγραφικές παραστάσεις αρχαίων αγγείων, σε σκοτεινά και απρόσιτα σπήλαια, σε ψυχομαντεία και ξεχασμένους τόπους, στα ομηρικά έπη, σε σύγχρονα ελληνικά τραγούδια, σε ταινίες του Χόλιγουντ και γενικά στην τέχνη.

La barque de Charon fait traverser le Styx (ou l'Achéron) aux morts qui entrent dans les Enfers, fresque de Luca Giordano, 1685, Florence.

Επειδή σε μερικές σελίδες θα ήταν αδύνατο να προσεγγίσουμε όλες τις παραπάνω πτυχές του Κάτω Κόσμου, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε, αφού βάλουμε σε ένα σακίδιο τη φωτογραφική μηχανή και τη βιβλιογραφία μας, είναι να μπούμε στη βάρκα της φαντασίας και κωπηλατώντας να ταξιδέψουμε για λίγο μαζί σαν φανταστική παρέα, με προορισμό κάποιες από τις πύλες του Άδη που βρίσκονται στην πατρίδα μας. Αφού φτάσουμε σε αυτές, σίγουρα θα κοιτάξουμε για λίγο από τις ημιφωτισμένες εισόδους το παράξενο και άγνωστο εσωτερικό τους…

Ταίναρο: Το Νεκρομαντείο του Ποσειδώνα

Στο νοτιότερο άκρο της ξηράς της Ευρωπαϊκής ηπείρου, στο ακρωτήριο Ταίναρο, εδώ που σμίγουν δυο θάλασσες, που τα στοιχεία της φύσης δίνουν καθημερινά τιτάνιες μάχες, η θάλασσα σε αέναους κυματισμούς από το δυνατό αέρα, η στεριά να προτάσσει τα βραχώδη στήθια της στα δυνατά χτυπήματα των κυμάτων, εδώ στην αρχαιότητα πίστευαν ότι βρισκόταν μία από τις πύλες του Άδη, η είσοδος στο σκοτεινό βασίλειο των νεκρών. Οι Δωριείς όταν έφτασαν στο τελευταίο σημείο της Ευρωπαϊκής ηπείρου έδωσαν στο ακρωτήριο το όνομα "Μεταπέα 'Ακρα", δηλαδή ακρωτήριο που βρίσκεται ανάμεσα σε δύο θάλασσες (Λακωνικός και Μεσσηνιακός κόλπος). Our first gateway is an entrance to the Classical hell: the Cape Matapan Caves which are located on the southernmost tip of the Greek mainland. Cape Matapan – also known as Cape Tainaron, or Tenaro – is situated on the end of the peninsula known as the Mani. The caves open at sea-level into a cliff face beneath the headland, the exact point marked by the ruins of a Spartan temple above.

Αφού φτάσαμε στο νοτιότερο σημείο της Πελοποννήσου, στο ακρωτήριο Ταίναρο, αφήσαμε τη βάρκα μας στη γεμάτη βότσαλα ακτή και κατευθυνθήκαμε προς το ναό, στην κορυφή του λόφου, που ήδη από τα μέσα του όρμου είχε τραβήξει την προσοχή μας.

Στην εικόνα διακρίνεται ένα από τα δεκάδες αρχαία πηγάδια της περιοχής του νεκρομαντείου στο Ταίναρο. Στο βάθος, ο χριστιανικός ναός των Αγίων Ασωμάτων.

Καθώς περπατούσαμε προς εκείνον, γύρω μας συναντήσαμε παντού αρχαία πηγάδια και ορθογώνιους λίθους που έστεκαν εδώ κι εκεί, μισοβαλμένοι τις περισσότερες φορές μέσα στο χώμα. Έπειτα από λίγο φτάσαμε στο ναό για τον οποίο είχαμε λιγοστές πληροφορίες.

Ο ναός των Ασωμάτων που όπως φαίνεται χτίστηκε από αρχαία ερείπια της περιοχής.

Σκύβοντας, μπήκαμε μέσα με τη σειρά και προσεγγίσαμε το ιερό του. Ήταν ένας χριστιανικός ναός που όλως περιέργως το μόνο που θύμιζε κάτι τέτοιο ήταν το ιερό του. Δύο μισοσπασμένες κολώνες και λίγα ακόμη υπολείμματα ενός αρχαίου πιθανόν ναού έστεκαν στην επιφάνεια του ιερού και τον κοσμούσαν μαζί με μερικές χριστιανικές εικόνες.

Κάπως έτσι είδαμε το στενό ιερό του ναού των Αγίων Ασωμάτων, του παλαιού χριστιανικού ναού που δημιουργήθηκε από τα ερείπια του αρχαίου ελληνικού μαντείου του Ποσειδώνα Ταιναρίου, το οποίο βρισκόταν λίγα μέτρα πιο κάτω, μέσα σε σπήλαιο.

Άποψη από το σπήλαιο του Ποσειδώνος Ταιναρίου όπου και το μαντείο «κρυμμένο» πίσω από τη λιγοστή χλωρίδα της περιοχής, μερικά μέτρα μακριά από το χριστιανικό ναό. When Orpheus travelled down to Hades to rescue Eurydice, it was said to be through the cave on Cape Matapan; Hercules likewise used these caverns when he made his own descent to the underworld. The geographer Pausanias identified Cape Matapan as the point where, supposedly, “Cerberus was brought up from Hades by Herakles” (Description of Greece, 2nd century AD).

Αποχαιρετώντας το ναό, αρχίσαμε να συζητάμε για το μυθικό εκείνο σπήλαιο, που ήταν και ο επόμενος προορισμός μας. Όταν το πρωτοείδαμε να αχνοφαίνεται κάτω από τους βράχους στους οποίους βαδίζαμε, αισθανθήκαμε τυχεροί, καθώς δεν υπήρχε στην περιοχή κανένα σημάδι που να μας οδηγεί κοντά του.

Another story related by Pausanias linked to the picturesque cape relates to the poet Arion, who escaped from pirates to be carried ashore by a pod of dolphins. A bronze statue of the poet riding a dolphin stands on the crest of the cape, not far from the ruins of a temple raised in honor of the sea god, Poseidon.

Έξω από την είσοδο του ημιφωτισμένου σπηλαίου υπήρχε χλωρίδα, η οποία δυσκόλευε, αλλά συνάμα ομόρφαινε τη μικρή διαδρομή για το εσωτερικό του. Αφού προχωρήσαμε μέσα στο σπήλαιο, καθίσαμε, και με ενδιαφέρον συζητήσαμε για θέματα σχετικά με τους μύθους και την ιστορία του χώρου.

In this vase painting, Heracles leads a two-headed Cerberus out of Hades.

«Εκατόν πενήντα στάδια μακριά από την Τευθρώνη απέχει το Ταίναρον, όπου υπάρχουν δύο λιμάνια, ο Αχίλειος και ο Ψαμαθούς, ενώ στην άκρη είναι ο ναός που μοιάζει με σπηλιά και έχει μπροστά του το άγαλμα του Ποσειδώνα. Μερικοί Έλληνες αναφέρουν πως από εδώ ανέβασε ο Ηρακλής τον Κέρβερο, μολονότι δεν υπήρχε υπόγειος δρόμος που να άρχιζε από τη σπηλιά, και κανείς δεν πίστευε πως αυτή χρησίμευε ως υπόγεια κατοικία θεών όπου μαζεύονταν οι ψυχές. Ο Εκαταίος ο Μιλήσιος λέγει πως στο Ταίναρον ανατράφηκε ένα τρομερό φίδι που ονομαζόταν σκύλος του Άδη, γιατί όποιον δάγκωνε, πέθαινε αμέσως. Αυτό το φίδι έφερε ο Ηρακλής στον Ευρυσθέα».

Περίπου 500 μ. από το ναό του Ποσειδώνα και εντός του χώρου της αρχαίας πόλης Ταίναρος σώζεται διακοσμητικό ψηφιδωτό από δάπεδο οικίας της Ελληνιστικορωμαϊκής εποχής (1ου αι. μ.Χ.), αποκαλούμενο «Άστρο της Αριάς».

Τα παραπάνω λόγια ανήκουν στο μεγάλο περιηγητή Παυσανία (Ελλάδος Περιήγησις), ο οποίος μέσω του έργου του Λακωνικά μας διηγείται ότι τον καιρό που περπάτησε ο ίδιος στον τόπο αυτό, φτάνοντας στην είσοδο του μαντείου-σπηλαίου, υπήρχε άγαλμα του Ποσειδώνα, καθώς και άλλα αφιερώματα, μεταξύ των οποίων ένα χάλκινο άγαλμα του Αρίωνα που καθόταν επάνω σε δελφίνι.

Ο Παυσανίας ακόμη αναφέρει ότι στο ναό υπήρχε μία πηγή, η οποία σε παλαιότερα χρόνια θεωρούνταν από μόνη της ένα μικρό θαύμα, και λεγόταν πως, όταν κοιτούσε κανείς τα νερά της, έβλεπε λιμάνια και πλοία!

An ancient Etruscan vase from Caere (circa 525 BC) depicting Heracles presenting Cerberus to Eurystheus.

Υπάρχουν και άλλες μαρτυρίες όμως για τον παράξενο ναό, που και αυτές τον συσχετίζουν με τον Άδη, όπως η μαρτυρία του γεωγράφου Στράβωνα, ο οποίος πίστευε πως από μία σπηλιά που βρίσκεται κοντά στο ιερό του Ποσειδώνα στο Ταίναρο ανέβασε ο Ηρακλής από τα δώματα του Άδη το φοβερό, τρικέφαλο φύλακά του Κέρβερο κατ’ εντολή του βασιλιά των Μυκηνών Ευρυσθέα.

Jean-Baptiste-Camille Corot, Orpheus Leading Eurydice from the Underworld, 1861. Ο Ορφέας κρατά το χέρι της αγαπημένης του Ευρυδίκης, καθώς την καθοδηγεί από τον «κάτω κόσμο» στον «επάνω».

Και ο Ορφέας όμως στα Αργοναυτικά αναφέρει ότι έχοντας εμπιστοσύνη στην κιθάρα του, την οποία θα χρησιμοποιούσε για να μαγέψει τους κατοίκους του Κάτω Κόσμου, κατέβηκε τη σκοτεινή οδό του Ταινάρου και μπήκε στο ανάκτορο του ‘Aδη αναζητώντας τη νεκρή του σύζυγο.

Ο Πίνδαρος (Πιθιόνικος 4,44), όπως επίσης και ο Απολλόδωρος (Β, 5, 12), δέχονται ότι το Ταίναρο ήταν το «στόμιο για τον Άδη» από όπου κατέβηκε ο Ηρακλής, ενώ ο Οβίδιος (Μεταμορφώσεις Χ, στ 1-78) αναφέρει πως από το Ταίναρο οδηγήθηκε στον Κάτω Κόσμο ο Ορφέας, ο οποίος με τη λύρα του συγκίνησε τους πάντες!

Ιστορίες με Βρικόλακες & άλλα Θαυμαστά

The Thinker from Rodin's "The Gates of Hell" at the Musée Rodin. La Porte de l'Enfer a été dressée dans les jardins du musée Rodin en 1937.

Οι παράξενοι θρύλοι και οι παραδόσεις της περιοχής σχετικά με το μαντείο του Ποσειδώνα -και όχι μόνο- είναι πολύ πιθανόν ότι δεν σταμάτησαν ποτέ να υπάρχουν, κάτι που σαφώς δεν είναι τυχαίο αν αναλογιστεί κανείς τη μεγάλη μυθολογία που μας άφησαν οι αρχαίοι για την περιοχή.

Αναφέρω μία από τις παραδόσεις (989) που διασώθηκαν μέσα στο χρόνο διαβάζοντάς τη από το υπέροχο βιβλίο του Νικόλαου Πολίτη, Παραδόσεις, ώστε να δούμε καθαρά ένα παράδειγμα για τη διαχρονικότητα αλλά και την τρομακτική φύση των θρύλων της περιοχής.

«Σε μια σπηλιά που ‘ναι στον κάβο Ματαπά κατεβαίνει πολλές φορές ο Μιχαήλ Αρχάγγελος και βγαίνει τις ψυχές που τους εσυγχώρεσε ο Θεός τις αμαρτίες τους. Άλλοι πάλι λεν πως σ’ αυτή τη σπηλιά μένουν βουρκόλακες, και ο Μιχαήλ ο Αρχάγγελος, όταν παρακαλεστούν σ’ αυτόν οι άνθρωποι, πηγαίνει και τους ρίχνει από κει στα Τάρταρα για να γλιτώσει τον κόσμο».

Για ποιο λόγο όμως δημιουργήθηκε στους αρχαίους προγόνους μας η πεποίθηση ότι το συγκεκριμένο σπήλαιο έκρυβε μία μυστική είσοδο για τα παλάτια του Άδη, παρότι, ακόμη και σήμερα, εάν το επισκεφτεί κανείς θα διαπιστώσει εύκολα το μικρό του βάθος; Οι απαντήσεις σε τέτοιες ερωτήσεις δεν είναι καθόλου απλές. Ας αρκεστούμε προς το παρόν σε μια απάντηση, ίσως την πιο λογική:

Ο κόλπος που στα δεξιά του βρισκόταν ο ναός, το νεκρομαντείο και το υπνομαντείο του Ποσειδώνα. H σπηλιά που υπάρχει ήταν τμήμα του ναού και εικάζεται ότι ήταν η πύλη του Άδη.

Κατά την αρχαιότητα ο χώρος του σπηλαίου είχε τη λειτουργία νεκρομαντείου. Το μαντείο αυτό όπως αναφέρθηκε ήταν αφιερωμένο στον Ποσειδώνα, ο οποίος αρχικά λατρευόταν από τους Έλληνες ως υποχθόνιος θεός και κυρίαρχος του Κάτω Κόσμου. Το σπήλαιο του Ταινάρου λοιπόν, όπως και άλλοι πολλοί χώροι στην Ελλάδα με χθόνιες λατρείες, δεν άργησε να θεωρηθεί ως «κατάβαση» στον Άδη, και να αποτελέσει για τους αρχαίους την πρώτη ίσως πύλη για το υπόγειο βασίλειο του Πλούτωνα (το νεκρομαντείο του Ταινάρου ήταν πολύ πιθανόν το αρχαιότερο νεκρομαντείο στην Ελλάδα).

Το μονοπάτι που οδηγούσε στο ψυχοπομπείο του Ποσειδώνα. Εικάζεται ότι ήταν κλειστό από πάνω.

Ακόμη, στα δυτικά του μαντείου, στην απόκρημνη μεριά του λόφου (στην πίσω πλευρά του ακρωτηρίου), εάν έχει την αντοχή κάποιος να περπατήσει ως εκεί, υπάρχει μια σπηλιά που και αυτή διατηρεί τους θρύλους της και τους μοιράζεται με το σκοτεινό μαντείο του Ποσειδώνα.

Άποψη από την σπηλιά όπου βρισκόταν το Ιερό ψυχοπομπείο του Ποσειδώνα καθώς  επίσης το υπνομαντείο και νεκρομαντείο.

Για να περάσει κανείς την είσοδο και να βρεθεί στο εσωτερικό του θα πρέπει να κάνει πρώτα μία σύντομη βουτιά στη θάλασσα και να περάσει κάτω από το βράχο ώστε να βρεθεί στη μόνη κεντρική αίθουσα στην οποία υπάρχουν μερικές λαξεμένες αναθηματικές κόγχες. Πολύ πιθανόν είναι πως και αυτό το σπήλαιο θεωρήθηκε τα παλαιά χρόνια από πολλούς ως η αληθινή είσοδος του Κάτω Κόσμου.

Η Παράξενη Διάσωση του Αρίωνα

Ο Αρίων σε θαλάσσιο άτι, έργο του Γουΐλιαμ-Άντολφ Μπούγκερο. William-Adolphe Bouguereau, Arion on a Sea Horse, 1855.

Συμπληρώνοντας τώρα το κολλάζ με τους θρύλους από το Ταίναρο είναι σημαντικό να εξετάσουμε μία ακόμη όμορφη και αλλόκοτη ιστορία. Την ιστορία του Λέσβιου κιθαρωδού Αρίωνα.

Ταξιδεύοντας με κορινθιακό πλοίο προς την Ιταλία και τη Σικελία, ο Αρίων πληροφορήθηκε κάπου στα μέσα του πελάγους από τον καπετάνιο ότι οι ναύτες του καραβιού ήθελαν να τον σκοτώσουν.

Έτσι ο Αρίων, φορώντας την αγαπημένη του στολή μουσικών αγώνων, ζήτησε από τους ναύτες να ψάλλει ένα τελευταίο άσμα, την Πυθική ωδή. Έτσι κι έγινε, και καθώς ο Αρίων έψελνε, είδε την Πελοπόννησο να ξεπροβάλλει, και προτού του επιτεθούν οι ναύτες, πήδηξε μεμιάς στη θάλασσα για να σωθεί.

Arion riding a Dolphin, by Albrecht Dürer circa. 1514

Για καλή του τύχη, τη στιγμή εκείνη στα νερά διάβαιναν δελφίνια που τελικά τον έσωσαν παίρνοντάς τον στη ράχη τους διαδοχικά σαν να ήταν για αυτά λειτούργημα, και κάνοντας διάφορους κύκλους στο νερό, τον απέθεσαν προσεκτικά στη θάλασσα, κοντά στο μαντείο του Ποσειδώνα.

Salvator Rosa, Arion on the Dolphin, c. 1648

Η ιστορία βρίσκεται ολόκληρη μέσα στα κείμενα των Ηρόδοτου (Ιστορία Α) και του Πλούταρχου (Συμπόσιο των Επτά Σοφών) και η διήγηση του περιστατικού φαίνεται πως ήταν του Αρίωνα. Το τελευταίο παράδοξο της ιστορίας είναι η παράξενη αναφορά του Γόργου, του αδερφού του γνωστού Κορίνθιου τυράννου Περίανδρου. Ο Γόργος διηγήθηκε την περιπέτεια του Αρίωνα στον αδερφό του όπως ο ίδιος τη βίωσε, καθώς είχε σταλεί στο Ταίναρο για να κάνει θυσία στον Ποσειδώνα.

Mosaic of Arion. Piazzale delle corporazioni, Ostia antica (Italy).

Κάποια στιγμή, το τελευταίο από τα βράδια που έμεινε εκεί, είδε να έρχονται προς την ακτή τα δελφίνια που μετέφεραν τον Αρίωνα. Στην παράξενη αυτή περιγραφή του ο Γόργος μίλησε για κάτι που ξεχώριζε και επέπλεε, σαν ένας όγκος (ο Αρίων;), ενώ έμοιαζε σαν να ήταν πάνω σε κάποιο όχημα!

Ο Αχέροντας και η Τρομακτική Αρχαία Φαντασμαγορία

One of the underground tunnels of the Necromanteion, through which pilgrims would walk.

Το ταξίδι μας συνεχίστηκε, και έπειτα από λίγες μέρες πλεύσαμε με τη βάρκα μας προς τον Αχέροντα, τον ποταμό όπου σύμφωνα με τις παραδόσεις βαδίζουν οι ψυχές και ο οποίος χάνεται στα βάθη του Κάτω Κόσμου.

Joachim Patinir, Charon traversant le Styx, 1520, Huile sur bois, Musée du Prado, Madrid, Espagne.

Ο Αχέροντας είναι ποταμός της Θεσπρωτίας που διαρρέει την Αχερουσία λίμνη, έλος κοντά στην αρχαία πόλη Εφύρα, βυθίζεται στη γη και στη συνέχεια εκρέει στο Ιόνιο Πέλαγος. Τα νερά του είναι πικρά και θολά, γιατί σύμφωνα με την παράδοση κατόπιν εντολής του Δία ήπιαν από αυτά οι Τιτάνες.

Ο Αχέρων, μαζί με τον ποταμό Πυριφλεγέθων, τον Κωκυτό (ποτάμι των θρήνων) και τη λίμνη Στύγα, συνδέθηκαν κατά το παρελθόν πολύ στενά με τον υποχθόνιο κόσμο του ‘Aδη. Πάνω από τον Αχέροντα, το ποτάμι των στεναγμών, στα αρχαία χρόνια λεγόταν πως βαδίζουν οι ψυχές τις οποίες μετέφερε στον Κάτω Κόσμο ο Χάροντας, ο δύσμορφος γέροντας πορθμέας.

Tiresias appears to Odysseus during the nekyia of Odyssey xi, in this watercolor with tempera by the Anglo-Swiss Johann Heinrich Füssli, c. 1780-85.

Από τον Αχέροντα είχε κατέβει ο Οδυσσέας έπειτα από οδηγίες της μάγισσας Κίρκης στον Κάτω Κόσμο για να συναντήσει το Θηβαίο μάντη Τειρεσία, προσφέροντας ως θυσία ένα κατάμαυρο κριάρι ώστε να φανερώσει τις ψυχές των νεκρών.

Και άλλοι ήρωες όμως αποτόλμησαν την κατάβαση στον ‘Aδη, όπως ο Ορφέας, ο Ηρακλής και ο Θησέας, ο αττικός ήρωας που ταξίδεψε με το φίλο του Πειρίθου ως τα παλάτια του Πλούτωνα για να αρπάξουν την Περσεφόνη, τη γυναίκα του βασιλιά της Εφύρας Αιδωνέα, που δεν είναι άλλος από το βασιλιά των νεκρών.

Το νεκρομαντείο από ψηλά κι ένας υπόγειος θάλαμός του. Εδώ οι ιερείς υπέβαλλαν τους επισκέπτες σε σκληρές ψυχολογικές δοκιμασίες και σε μια δίαιτα με κουκιά.

Εκεί λοιπόν, στην κορυφή ενός λόφου, πάνω από το χωριό Μεσοπόταμος, που βρίσκεται κοντά στο σημείο όπου με βουητό σμίγει ο Κωκυτός με τον Αχέροντα, ανακαλύφτηκε στα μέσα του περασμένου αιώνα ένα νεκρομαντείο, θαμμένο κάτω από το χριστιανικό ναό της μονής του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και το σύγχρονό της νεκροταφείο των αρχών του 18ου αιώνα.

Το κτίριο αυτό κατά πάσα πιθανότητα αποτελούσε από μόνο του για τους αρχαίους την είσοδο και το χώρο διαμονής τους στον ‘Aδη. Από τις ανασκαφές στο χώρο βρέθηκαν πολυάριθμα ευρήματα, όπως αγγεία, σιδερένια αντικείμενα αλλά και ειδώλια της βασίλισσας του Κάτω Κόσμου Περσεφόνης.

Στο σκοτεινό ανάκτορο ο χρηστηριαζόμενος περνούσε αρχικά από την αυλή, όπου βρίσκονταν τα δωμάτια των ιερέων, και κατόπιν εισερχόταν στο βόρειο διάδρομο του ιερού, αριστερά του οποίου υπήρχαν δύο δωμάτια και ένας λουτρώνας που χρησίμευαν για την εγκοίμηση των προσκυνητών.

Μετά υποβαλλόταν σε ψυχική και σωματική προετοιμασία τρώγοντας αρχικά ειδικές τροφές και πίνοντας γάλα, μέλι και νερό, και έπειτα επιδιδόταν σε πράξεις εξαγνισμού και μαγείας, ακούγοντας από έναν ιερέα-οδηγό θαυμαστές διηγήσεις, προσευχές και δεήσεις προς τους υποχθόνιους δαίμονες. Ύστερα πλενόταν σε ένα διπλανό δωμάτιο για να καθαρθεί και να μην κινδυνεύσει από τα φάσματα των νεκρών.

Ως παγκόσμιο «θαύμα» ακουστικής χαρακτηρίζεται το νεκρομαντείο του Αχέροντα σε έρευνα των διδακτόρων του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Παναγιώτη Καραμπατζάκη και Βασίλη Ζαφρανά. Οι δύο επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα, ύστερα από μελέτη 12 ετών, ότι στην υπόγεια αίθουσα του νεκρομαντείου βασιλεύει απόλυτη ησυχία. Όπως αναφέρουν, πρόκειται για έναν πολύ καλά ηχομονωμένο θάλαμο, που τα 15 τόξα του μειώνουν στο ελάχιστο την αντήχηση. Έτσι, δεν είναι τυχαίο που το νεκρομαντείο του Αχέροντα θεωρούνταν το «Κατώφλι του Κάτω Κόσμου». Πραγματοποίησαν αλλεπάλληλες μετρήσεις με διαφορετικά και εξελιγμένα τεχνολογικά μέσα για να επιβεβαιώσουν αυτό το φαινόμενο. Η παρατήρηση των τόξων, σε συνδυασμό με τις ιδιαίτερα χαμηλές τιμές του χρόνου αντήχησης και του θορύβου βάθους, οδήγησαν τους δύο ερευνητές στο συμπέρασμα ότι ο χώρος ήταν συνειδητά κατασκευασμένος, ώστε να δημιουργεί στον επισκέπτη του έντονα ψυχοακουστικά φαινόμενα. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι ακουστικές τιμές πλησιάζουν την ακουστικότητα που υπάρχει στους ανηχοϊκούς θαλάμους (σύγχρονα εργαστήρια ακουστικής). Στόχος των αρχαίων κατασκευαστών του νεκρομαντείου του Αχέροντα ήταν να αποπροσανατολίζουν τις αισθήσεις του επισκέπτη, δίνοντάς του την ψευδαίσθηση της επαφής με τον Κάτω Κόσμο. Τέλος, οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι δεν είναι δυνατό να αντιληφθούμε τη μεγέθυνση των ψυχοακουστικών φαινομένων, αν αναλογιστούμε ότι οι επισκέπτες του νεκρομαντείου περνούσαν από σωματικές και ψυχικές δοκιμασίες.

Οι μυστηριακές πράξεις συνεχίζονταν, ώσπου ο χρηστηριαζόμενος έφτανε μαζί με τον ιερέα στον ανατολικό διάδρομο, όπου θυσίαζε μέσα σε λάκκους ένα πρόβατο. Ύστερα περνούσε από ένα σκοτεινό μαιανδρικό λαβύρινθο (!) που είχε τρεις τοξοτές σιδερόφρακτες πύλες. Τελικά περνούσε την τελευταία πύλη φτάνοντας στην κεντρική και τελευταία αίθουσα, όπου πετούσε ένα τελευταίο λιθάρι κι έχυνε τις χοές για τον Αιδωνέα και την Περσεφόνη, τους Θεούς του Κάτω Κόσμου.

Εκεί ερχόταν σε οπτική επαφή με τα πνεύματα που αιωρούνταν μπροστά στα εκστασιασμένα μάτια του. Ήταν μια Φαντασμαγορία, μία μαγευτική και μυστηριώδης Φαντασμαγορία, στημένη υπέροχα για τα μάτια του χρηστηριαζόμενου.

Στο χώρο της κεντρικής αίθουσας των ειδώλων, κατά τη διάρκεια σύγχρονων ανασκαφών, βρέθηκαν μεταλλικοί τροχοί και άλλα πολύπλοκα αντικείμενα που σχετίζονταν με τη σκηνοθεσία της παράξενης Φαντασμαγορίας από τους ιερείς.

Μετά το τέλος της «παράστασης» ο επισκέπτης ακολουθούσε άλλο δρόμο για την έξοδό του από την αίθουσα, και αφού διέμενε για τρεις ημέρες σε ένα δωμάτιο ώστε να καθαρθεί, αποχωρούσε από το μαντείο τηρώντας απόλυτη σιγή για όσα είδε και άκουσε.

Το άντρο του Τροφωνίου & το Σοφό Βιβλίο του Πυθαγόρα

So-called "cave of Trophonius", possibly the sanctuary of Agathos Daimon & Agathe Tyche.

Μία διαφορετική πύλη που οδηγούσε στον Κάτω Κόσμο, ή καλύτερα σε ένα από τα δωμάτιά του, που δεν σχετιζόταν όμως με τον ‘Aδη, ήταν το υποχθόνιο μαντείο του Τροφωνίου στη Λιβαδειά, το Τροφώνιο Άντρο, που όπως φημολογείται σήμερα βρίσκεται θαμμένο κάτω από χριστιανικό ναό της περιοχής.

Κατά την αρχαιότητα φαίνεται πως συνέβαιναν εκεί διάφορα «παράδοξα», με κυριότερο την απίστευτη κάθοδο που πραγματοποιούσε ο επισκέπτης στο υπόγειο παλάτι του Τροφωνίου.

Εκείνο που είναι πραγματικά παράξενο, όσον αφορά την ιστορία του Τροφωνίου Άντρου, είναι ότι οι μαρτυρίες που έχουμε στην περίπτωση αυτή ξεπερνούν αρκετά το μύθο. Και αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι τα συγκεκριμένα παράδοξα που αναφέραμε διηγήθηκαν ότι τα έζησαν ιστορικά πρόσωπα, όπως ο περιηγητής Παυσανίας και ο Απολλώνιος ο Τυανεύς (η διήγηση για τον τελευταίο ανήκει στον Φιλόστρατο).

Trophonius on a relief from Lebadeia (National  Archaeological Museum, Athens).

Ο λόγος για τον οποίο κατέβαινε κανείς στο παλάτι του Τροφωνίου (ο Τροφώνιος ήταν γιος του βασιλέα των Μινύων Εργίνου, αλλά ο θρύλος λέει πως ο αληθινός πατέρας του ήταν ο Δίας) ήταν η απόκτηση γνώσης που πιθανόν θα οδηγούσε στην απάντηση μιας και μοναδικής ερώτησης (ο Τυανεύς θέλησε να πάρει από τον Τροφώνιο τη γνώμη του περί του ποια ήταν η αρτιότερη φιλοσοφία. Ο Τροφώνιος σαν απάντηση του έδωσε ένα βιβλίο που περιείχε τις γνώμες του Πυθαγόρα).

Το μαντείο του Τροφωνίου στη Λιβαδειά. © FOUNDATION OF THE HELLENIC WORLD 

Για να μπει κάποιος στο παλάτι του Τροφωνίου έπρεπε, αφού χρηστηριαστεί μέσα στο κτίσμα που βρισκόταν στην επιφάνεια, να κατεβεί σε ένα χαμηλότερο επίπεδο μέσω μίας σκάλας. Κατόπιν έπρεπε να ξαπλώσει ανάσκελα στο δάπεδο κρατώντας γλυκίσματα, τα οποία θα προσέφερε στα ερπετά που θα συναντούσε, και να βάλει τα πόδια του μέσα σε μια τρύπα, η οποία θα τον «ρουφούσε βαθιά στο έδαφος σαν νερό» για να τον εμφανίσει έπειτα στο σκοτεινό άντρο του Τροφωνίου!

Source of Herkyna: Lethe or Mnemosyne.

Τα όσα φαίνεται ότι έβλεπε εκεί ο επισκέπτης μόνο «μαγευτικά» θα μπορούσαμε να τα χαρακτηρίσουμε, και ίσως αρκετά περίτεχνα για να χωρέσουν σε μερικές σελίδες. Τελικά, ο επισκέπτης επέστρεφε στο ίδιο σημείο από το οποίο εισήλθε, δίχως αρχικά να θυμάται τίποτα από τον εαυτό του αλλά και από όσα τού συνέβησαν. Για να επανέλθει η μνήμη του τον κάθιζαν οι ιερείς σε ένα θρόνο, το θρόνο της μνημοσύνης, και έπειτα από λίγο η μνήμη του άρχιζε να επανέρχεται…

Επίλογος Μέσα από τις Πύλες

This digital reconstruction of the Plutonium shows the entire site. Pilgrims watched the sacred rites on the steps, took the waters in the pool, slept not too far from the cave and received visions and prophecies, in a sort of oracle of Delphi effect. During the 6th century AD, the Plutonium was obliterated by the Christians. Earthquakes may have then completed the demolition work. Ploutonion in Greek, Plutonium in Latin -- the cave was celebrated as the portal to the underworld in Greco-Roman mythology and tradition. Historic sources located the site in the ancient Phrygian city of Hierapolis, now called Pamukkale, and described the opening as filled with lethal mephitic vapors. Founded around 190 B.C. by Eumenes II, King of Pergamum (197 B.C.-159 B.C.), Hierapolis was given over to Rome in 133 B.C. Photo by Francesco D'Andria/Discovery News

Το ταξίδι μας όμως δεν σταματά εδώ, καθώς και αλλού συναντήσαμε πύλες -και μάλιστα περισσότερες- για τον αρχαίο Άδη. Ταξιδεύοντας στον Ωρωπό μιλήσαμε για την ιστορία του ενάρετου Αμφιάραου, που θεοποιήθηκε μετά τον πρόωρο και μυστηριώδη θάνατό του.

Marble votive relief of a chariot race, from Oropos, beginning of the 4th century BCE (Pergamonmuseum, Berlin). Weihrelief für einen Sieg im Wagenrennen bei den Spielen für den Heros Amphiaraos. Aus Oropos, Anfang des 4. Jh. v. Chr. Marmor.

Η ιστορία λέει ότι μετά την άτακτη υποχώρηση των Αργείων στη σύγκρουσή τους με τους Θηβαίους, ο Αμφιάραος, που ήταν στο πλευρό των Αργείων, καταδιώχθηκε από το Θηβαίο ήρωα Περικλύμενο, αλλά προτού ο τελευταίος καρφώσει το ξίφος του στο σώμα του αντιπάλου του, ο Αμφιάραος χάθηκε (!) μέσα σε χάσμα της γης μαζί με το άρμα του. Σύμφωνα με τις παραδόσεις των κατοίκων του Ωρωπού, ο Αμφιάραος επέστρεψε στον επάνω κόσμο ως θεός μέσω μιας πηγής που βρισκόταν σε ιερό το οποίο είχε πάρει το όνομά του.

Rape of Persephone. Hades with his horses and Persephone (down). An Apulian red-figure volute krater, c. 340 BC. Antikensammlung Berlin.

Η ιστορία αυτή έφερε αμέσως στο νου μας την Περσεφόνη, τη νεαρή γυναίκα που έσυρε ο Πλούτωνας στο άρμα του για να την οδηγήσει στα σκοτεινά παλάτια του, κατευθυνόμενος σύμφωνα με το μύθο από το μυστικό υπόγειο δρόμο του Πλουτωνίου Άντρου στην Ελευσίνα…

Pluto's Gate archeological site. The archaeologists found the remains of a temple, a pool and a series of steps placed above the cave -- all matching the descriptions of the site in ancient sources. Known as Pluto's Gate, or Ploutonion in Greek, the archeological site in southwestern Turkey was discovered in 2013 after following the route of a thermal spring. The site matches closely the description of the temple to the underworld that disappeared in the 6th century. Photo by Francesco D'Andria/Discovery News

Inscription to the gods of the underworld at Pluto's Gate. The archaeologists found Ionic semi-columns and, on top of them, an inscription with a dedication to the deities of the underworld -- Pluto and Kore. Photo by Francesco D'Andria/Discovery News

Bird who got too close to the deadly fumes of Pluto's Gate. Tourists to the portal to the underworld were able to buy small birds or other animals (the sale of which supported the temple) and test out the toxic air that blew out of the mysterious cavern, which was connected to a temple with a pool. Only the priests, high and hallucinating on the fumes, could stand on the steps by the opening to hell, and would sometimes lead sacrificial bulls inside, only to pull out their dead bodies dramatically. As the Greek geographer, philosopher, and prolific traveler Strabo, who lived from 64/63 BC to 24 AD), so enticingly described it: "This space is full of a vapor so misty and dense that one can scarcely see the ground. Any animal that passes inside meets instant death. I threw in sparrows and they immediately breathed their last and fell." Photo by Francesco D'Andria/Discovery News

Διαφορετικά περάσματα για τον Κάτω Κόσμο όμως υπήρξαν και αλλού κατά την αρχαιότητα, όπως στην Ηράκλεια του Πόντου, αποικία των Μεγαρέων, όπου υπήρχε νεκρομαντείο και σπήλαιο το οποίο κατά την εποχή του Έλληνα ιστορικού Ξενοφώντα σωζόταν ακόμη. Μάλιστα λεγόταν, σύμφωνα με τον τελευταίο, ότι από εκεί ανέβασε ο Ηρακλής τον Κέρβερο.

Η Σπηλιά της Κυμαίας Σιβύλλας. Antro della Sibilla cumana.

Στην αρχαία πόλη της Ήλιδας επίσης υπήρχε τέμενος και ναός του Άδη με το όνομά του, στον οποίο οι πύλες άνοιγαν μία φόρα το χρόνο. Αλλά και στην Κύμη της Ιταλίας υπήρχε σημαντικό νεκρομαντείο των ρωμαϊκών χρόνων, το οποίο θεωρείται ότι έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μεταφορά της ελληνικής κουλτούρας, τέχνης και γραφής στους Ετρούσκους και τους Ρωμαίους.

Περάσματα και είσοδοι υπήρχανε παντού, σε μυστικές τοποθεσίες και λαϊκά προσκυνήματα. Πύλες αμέτρητες, πύλες σ’ έναν κόσμο γεμάτο σκιές, διακοσμημένο με αλλόκοτες ιστορίες, μύθους και περίεργες παραδόσεις που ζωγραφίζουν περίτεχνα μαγευτικές εικόνες μιας άλλης Ελλάδας, πιο μαγικής, και ασφαλώς περισσότερο μυστηριώδους…

Πηγές:

* Τhe Ancient Web Greece

* Burkert W., Αρχαία Ελληνική Θρησκεία, Καρδαμίτσα.

* Vandenberg P., Το Μυστήριο των Μαντείων, Κονιδάρη.

* Δάκαρης Σ., Το Νεκυομαντείο του Αχέροντα.

* Κουτσιαΰτης Ε. Η, Ο Άδης των Ελλήνων, Γρηγόρη.

* Λαδιά Ε., Τα Ψυχομαντεία & ο Υποχθόνιος Κόσμος των Ελλήνων, Gema.

* Λελούδας Ν., Εξερευνώντας την Υπόγεια Ελλάδα, Ελεύθερη Σκέψη.

* Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις, Εκδοτική Αθηνών.

* Πολίτης Ν., Παραδόσεις, Γράμματα.