Αόρατος δακτύλιος στον Κρόνο είναι μακράν ο μεγαλύτερος. Saturn's outer ring much bigger than thought

Καλλιτεχνική απεικόνιση του δακτυλίου της Φοίβης συγκριτικά με το μέγεθος του Κρόνου. An artists' conception of how Saturn's immense Phoebe ring might appear to eyes sensitive to the infrared wavelengths at which the ring was discovered. The vast but sparse region of dusty material surrounds Saturn and is set against a background starfield lit by faint nebular luminosity.

Αόρατος στο φάσμα του ορατού φωτός, ο μεγαλύτερος δακτύλιος του Κρόνου ανακαλύφθηκε μόλις το 2009. Νέες, πιο ευαίσθητες παρατηρήσεις αποκαλύπτουν τώρα ότι είναι ακόμα μεγαλύτερος από ό,τι είχε εκτιμηθεί: αν ο Κρόνος είχε μέγεθος μπάλας ποδοσφαίρου, το δαχτυλίδι θα ήταν όσο τα δύο τρίτα του γηπέδου.

Γιγάντιος

WISE Band 4 mosaic of the Phoebe ring. a, Individual WISE frames manually combined: scattered light from Saturn forms the large white overexposed blob with a black centre while four diagonal diffraction spikes radiate outward. Bright reflections of Saturn are visible as smaller white lumps with black centres at the six and twelve o’clock positions. Iapetus (black dot) and the more distant Phoebe (white dot) are visible at nine o’clock. The Phoebe ring is the white, horizontally oriented 550RS × 40RS rectangle. b, We subtract ±90° rotations of the top frame from itself, yielding clean and cluttered ring ansae (the apparent ends of edge-on rings); here we stitch the two clean ansae together to significantly reduce scattered light and reveal the ring’s inner regions. Distance scale applies to a and b. Credit: (c) Nature 522, 185–187 (11 June 2015) doi:10.1038/nature14476

Ο γιγάντιος δακτύλιος, γνωστός μέχρι στιγμής ως δακτύλιος της Φοίβης, διαφέρει από τους υπόλοιπους, καθώς αποτελείται από μικρά, σκούρα σωματίδια σκόνης που δεν ανακλούν αρκετό φως για να γίνουν ορατά ακόμα και με τα ισχυρότερα τηλεσκόπια. Το δαχτυλίδι ανακαλύφθηκε με το διαστημικό τηλεσκόπιο Spitzer  της NASA, το οποίο διέκρινε τη θερμική, υπέρυθρη ακτινοβολία που εκπέμπουν τα σωματίδια καθώς θερμαίνονται από τον Ήλιο. Η διάμετρος του δακτυλίου είχε εκτιμηθεί τότε στα 7,7 έως 12,4 εκατομμύρια χιλιόμετρα.

Known as the Phoebe ring, it was first discovered in 2009 using the Spitzer Space Telescope. But now, using the infrared capabilities of the Wide-field Infrared Survey Explorer (Wise) telescope (illustrated) astronomers have been able to work out the ring’s size, shape and even its origins.

Ένα άλλο σκάφος, ακόμα πιο ευαίσθητο στην υπέρυθρη ακτινοβολία αποκαλύπτει τώρα το πραγματικό μέγεθος αυτής της δομής, της οποίας η διάμετρος εκτιμάται τώρα στα 6 με 16 εκατομμύρια χιλιόμετρα. Αυτό σημαίνει ότι εκτείνεται σε αποστάσεις 100 με 270 φορές την ακτίνα του ίδιου του Κρόνου. Ο δακτύλιος είναι πιθανότατα πανάρχαιος και εκτιμάται ότι σχηματίστηκε από υλικό που εκτινάχθηκε από τη Φοίβη, ένα από τα μικρά φεγγάρια του Κρόνου, σε παλιές κοσμικές συγκρούσεις.

Ο εντοπισμός

This graphic shows the intricate relationships between Saturn's immense ring, its source satellite Phoebe, and the embedded satellite Iapetus. The dark face of Iapetus always leads its motion and, like a car's windshield, collects all of the debris in its path.

Οι πλανητολόγοι άρχισαν να υποψιάζονται την ύπαρξή του όταν παρατήρησαν ότι ο Ιαπετός, ένα μικρός παγωμένος δορυφόρος που έχει πάντα την ίδια πλευρά του στραμμένη στον Κρόνο, είναι μαυρισμένος στην αντίθετη πλευρά, ένδειξη ότι δέχεται κάποια βροχή σκούρων σωματιδίων -πρόκειται πιθανότατα για σκόνη από τον δακτύλιο της Φοίβης.

This image shows a colour composite of the Phoebe ring. Saturn forms the bright white circle at the centre of the image and the ring is the faint horizontal bar that cuts across Saturn.

Παρά την έκτασή του, πάντως, ο δακτύλιος είναι εξαιρετικά αραιός και αποτελείται κυρίως από σωματίδια μεγέθους 10 ως 20 μικρομέτρων. «Ένα κυβικό χιλιόμετρο διαστήματος στον δακτύλιο της Φοίβης μπορεί να έχει λίγες δεκάδες σωματίδια σκόνης, το πολύ εκατό» ανέφερε στο Space.com ο Ντάγκλας Χάμιλτον του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ στο Κόλετζ Παρκ, πρώτος συγγραφέας της νέας μελέτης.

Shown is the E ring of Saturn, which is created by material from the moon Enceladus. This ring, made of frozen water droplets, can be seen in visible light, unlike the outer Phoebe ring.

Όπως είπε, οι τελευταίες παρατηρήσεις υποδεικνύουν ότι ο Κρόνος έχει τρία είδη δακτυλίων: τα εσωτερικά δαχτυλίδια αποτελούνται από μεγάλα κομμάτια πάγου που διαρκώς συγκρούονται και αλλάζουν· πιο έξω, ο δακτύλιος Ε, ο μεγαλύτερος μετά τον δακτύλιο της Φοίβης, περιέχει σωματίδια πάγου που προέρχονται από τους γιγάντιους πίδακες του δορυφόρου Εγκέλαδου· και ο εξώτερος δακτύλιος της Φοίβης, αποτελούμενος από αρχαία συντρίμμια εκρήξεων.

The 2009 discovery image of Saturn's dusty Phoebe ring (inset with orange tones) is overlain on the tan rectangular ring extrapolated from both the data and theoretical expectations. The Phoebe ring dwarfs, and is tilted relative to, Saturn's main ring.

Ο ερευνητής, του οποίου η ομάδα παρουσιάζει τις τελευταίες παρατηρήσεις στην επιθεώρηση «Nature», σκοπεύει τώρα να προσπαθήσει να διακρίνει το δαχτυλίδι με οπτικά τηλεσκόπια. Υποψιάζεται μάλιστα ότι ένας παρόμοιος αλλά ακόμα πιο δυσδιάκριτος δακτύλιος μπορεί να περιβάλλει τον Δία.

Πηγή: Small particles dominate Saturn’s Phoebe ring to surprisingly large distances.

Ποιος λέει περισσότερα ψέματα; Women tell more fibs than men... honestly! Four in five say they tell a lie on a daily basis

Félix Vallotton, Le Mensonge, The Lie, 1898. Πίσω από μικρά καθημερινά ψεματάκια... κρύβονται τέσσερις στις πέντε γυναίκες, σύμφωνα με τη βρετανική δημοσκόπηση. The fairer sex are the biggest fibbers of all, according to a new survey.

Τα μικρά αθώα ψεματάκια είναι μέσα στη ζωή, ιδιαίτερα όταν σκοπός είναι να διευκολύνουν και να «ελαφρύνουν» δύσκολες καταστάσεις. Όταν όμως αυτά λαμβάνουν διαστάσεις με αποτέλεσμα να μετατρέπονται σε καθημερινή τακτική, τότε ίσως να προκαλούν περισσότερα προβλήματα από την «ωμή» αλήθεια.

Βρετανική δημοσκόπηση που διενεργήθηκε για χάρη της  ασφαλιστικής εταιρείας Privilege και στην οποία έλαβαν μέρος 2.000 άτομα έδειξε ότι το ωραίο φύλο είναι εκείνο που έχει μεγαλύτερη τάση να λέει... κι ένα ψεματάκι παραπάνω. Όπως φάνηκε από τις απαντήσεις των εθελοντών, τέσσερις στις πέντε γυναίκες δήλωσαν ότι θα πουν ένα ψέμα σε καθημερινή βάση.

Κάποιες από τις συμμετέχουσες μάλιστα παραδέχθηκαν ότι κατά τη διάρκεια μιας ημέρας ενδεχομένως τα ψέματά τους να αγγίξουν τα... 30! Από την άλλη πλευρά, δύο στους τρεις άνδρες δήλωσαν ότι λένε ψέματα καθημερινά. Η γενικότερη εικόνα, παρ' όλα αυτά, σύμφωνα με τις απαντήσεις των εθελοντών, δεν είναι τόσο άσχημη όσο και τα στατιστικά στοιχεία, καθώς οι περισσότεροι τείνουν να χρησιμοποιούν μικρά ψεματάκια με σκοπό να μην πληγώσουν τα συναισθήματα των γύρω τους.

Αλήθεια ή ψέματα;

Pablo Picasso, Two friends, 1904. Some women even admit to doing so as many as 30 times a day – the equivalent of twice every waking hour, a survey has revealed.

Το 55% δήλωσε ότι είπε ψέματα «για να κάνει κάποιον να νιώσει καλύτερα» και το 32% «για να μην μπλέξει». Ένας στους τέσσερις χρησιμοποίησε τη φράση «η ζωή είναι περίπλοκη» για να περιγράψει τον λόγο για τον οποίο καταφεύγει σε ψέματα, ενώ άλλοι δήλωσαν ότι λένε ψέματα «για να αποδείξουν κάτι» ή «για να γλιτώσουν» από μια δύσκολη κατάσταση. 

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, ένα μεγάλο μέρος των ερωτηθέντων λέει ψέματα για θέματα που αφορούν την εργασία, τον μισθό και το βάρος του, ενώ αρκετοί είναι αυτοί που παρουσιάζουν ότι δήθεν μοιράζονται ένα χόμπι με ένα άτομο που προσπαθούν να προσεγγίσουν.

Περίπου το 80% των εθελοντών δήλωσε ότι είπε ψέματα μόνο και μόνο για να μην πληγώσει κάποιον, ενώ ένας στους δέκα ανέφερε ότι τελικά το ψεματάκι που χρησιμοποίησε κατέληξε να πληγώνει το άτομο που προσπαθούσε να προστατεύσει εξαρχής.

Σπίτι, γραφείο και social media στην κορυφή

Από τη δημοσκόπηση φάνηκε ακόμη ότι ο χώρος που «διανθίζεται» από τα περισσότερα ψέματα είναι το σπίτι μας, ενώ αμέσως μετά στην κατάταξη έρχεται ο χώρος εργασίας και μάλιστα κατά τη διάρκεια επαγγελματικής συνέντευξης για δουλειά. Τα social media δεν θα μπορούσαν φυσικά να λείπουν από τη λίστα όπου συχνάζουν οι σύγχρονοι... Πινόκιο, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που και τα βιογραφικά σημειώματα κρύβουν «περικοκλάδες» ψεύδους.

Οι μεσήλικοι είναι εκείνοι που εκστομίζουν τα περισσότερα ψέματα καθώς η πλειοψηφία όσων παραδέχθηκαν ότι ψεύδονται συχνά άγγιζε τα 46 έτη. Στην κορυφή των ατόμων που δέχονται τα περισσότερα ψέματα σκαρφάλωσε ο φιλικός κύκλος για το 30% των εθελοντών. Αμέσως μετά ακολουθούσαν οι συνάδελφοι, οι σύντροφοι και τα παιδιά.

Η αλήθεια, σύμφωνα με τις απαντήσεις των συμμετεχόντων, φαίνεται να περιορίζεται στις αίθουσες των δικαστηρίων και στα χειρουργεία. Τα συμπεράσματα δικά σας...

Ζύγισαν όλο το DNA στη Γη! How Much DNA Is There in the World?

Ερευνητές μέτρησαν τον βάρος αλλά και τον όγκο των δεδομένων του γενετικού υλικού όλων των οργανισμών του πλανήτη. Scientists have shown that the Earth is not so much the planet of the apes as the planet of the DNA molecule – calculating that there is enough of it in the world to fill a billion shipping containers. The researchers totted up the number of organisms in the world, from the tiniest virus to the biggest whale, multiplied this by the total number of their cells containing at least once DNA molecule and converted this figure into an estimated weight – about 50bn tonnes of genetic material. IMAGE CREDIT: ISTOCK

Το βάρος όλων των μορίων DNA όλων των ζωντανών οργανισμών της Γης φθάνει τα 50 δισεκατομμύρια τόνους γεμίζοντας ένα δισεκατομμύριο κοντέινερ πλοίων, ενώ η συνολική ικανότητα αποθήκευσης που έχει όλο αυτό το συσσωρευμένο γενετικό υλικό, ξεπερνά τις δυνατότητες ενός δισεκατομμυρίου τρισεκατομμυρίων υπερυπολογιστών. Σε αυτές τις εντυπωσιακές εκτιμήσεις κατέληξαν επιστήμονες στη Βρετανία, που βάλθηκαν να υπολογίσουν το βάρος, καθώς επίσης την αποθηκευτική και υπολογιστική ικανότητα όλων των μορίων της ζωής πάνω στον πλανήτη μας.

Η μελέτη

Professor Charles Cockell, who led the work at Edinburgh, said: “This offers a way to look at the total information content of the biosphere and how it’s changed over time, rather than just focussing on biodiversity assessments on the numbers and types of species.” Image credit: Corbis

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή Τσαρλς Κόκελ και τη Χάνα Λάντενμαρκ του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου συνυπολόγισαν κάθε ζωντανό οργανισμό, από τον μικρότερο ιό έως την μεγαλύτερη φάλαινα, και πολλαπλασίασαν τον εκτιμώμενο συνολικό αριθμό των κυττάρων τους με τον αριθμό των μορίων που εκτιμάται ότι περιέχει κάθε κύτταρο.

Fig 1. Storing the total amount of information encoded in DNA in the biosphere, 5.3 × 10³¹ megabases (Mb), would require approximately 10²¹ supercomputers with the average storage capacity of the world’s four most powerful supercomputers. Image credit: Globe from NASA, Wikimedia Commons; Composite Fig. 1 created by David Hammett.

Το συνολικό DNA, που ζυγίζει 50 δισ. τόνους, περιέχεται σε μια συνολική βιομάζα 2.000 τρισεκατομμυρίων τόνων (το βάρος όλων των έμβιων οργανισμών στον πλανήτη μας), που περιέχουν συνολικά 5 επί 10^30 (ο αριθμός 5 ακολουθούμενος από 30 μηδενικά) ζωντανά κύτταρα.

Τα δεδομένα

The total DNA content in the biosphere.

Όμως, πέρα από το συνολικό βάρος, ακόμη πιο εντυπωσιακή είναι η συνολική ποσότητα γενετικών πληροφοριών, που είναι αποθηκευμένη σε όλα αυτά τα μόρια της βιόσφαιρας, είτε πρόκειται για μικροοργανισμούς, είτε για φυτά, για ζώα ή για τον άνθρωπο. Όπως είπε η Λάντενμαρκ, σε μια εποχή περιβαλλοντικών απειλών, στόχος των επιστημόνων είναι να αναδείξουν τη σημασία της ζωής στη Γη.

Οι συνολικές πληροφορίες που περιέχονται στη βιόσφαιρα, υπολογίζονται σε τουλάχιστον 5,3 επί 10^31 (ο αριθμός 5,3 ακολουθούμενος από 31 μηδενικά) μεγαβάσεις (Mb) DNA. Με βάση συντηρητικές εκτιμήσεις, η ισχύς επεξεργασίας όλου αυτού του DNA υπερβαίνει τις 10^24 πράξεις (νουεκλοτιδίων) ανά δευτερόλεπτο.

Οι επιστήμονες υπολόγισαν ότι το συνολικό DNA των φυτών ξεπερνά το DNA όλων μαζί των άλλων μορφών ζωής, χωρίς μάλιστα να υπολογίσει κανείς το συνολικό DNA όλων των πεσμένων φύλλων. Ακολουθεί στη δεύτερη θέση το συνολικό DNA των μονοκύτταρων μικροοργανισμών (βακτηρίων). Το DNA των ζώων και των ιών έπεται και είναι περίπου ίσο σε βάρος. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «PLOS Biology».

Βρέθηκε ο πρώτος εξωπλανήτης με στρατόσφαιρα. Astronomers Discover Stratosphere on Hot Jupiter WASP-33b

Μέχρι σήμερα οι επιστήμονες δεν ήταν βέβαιοι ότι υπάρχει αυτό το στρώμα σε άλλους πλανήτες. Using NASA's Hubble Space Telescope, scientists detected a stratosphere on the planet WASP-33b. A stratosphere occurs when molecules in the atmosphere absorb ultraviolet and visible light from the star. This absorption warms the stratosphere and acts as a kind of sunscreen layer for the planet below. WASP-33bs stratosphere was detected by measuring the drop in light as the planet passed behind its star (top). Temperatures in the low stratosphere rise because of molecules absorbing radiation from the star (right). Without a stratosphere, temperatures would cool down at higher altitudes (left). Credit: NASA, ESA, and K. Haynes and A. Mandell (Goddard Space Flight Center)

Μια ακόμη ιστορική ανακάλυψη προστίθεται στον μακρύ κατάλογο ανακαλύψεων του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble. Το τηλεσκόπιο ανίχνευσε για πρώτη φορά στρατόσφαιρα σε έναν εξωπλανήτη.

Ασπίδα

H NASA δημοσίευσε ένα βίντεο για την ανακάλυψη της στρατόσφαιρας στον εξωπλανήτη.

Η στρατόσφαιρα αποτελεί στρώμα της ατμόσφαιρας πάνω από την τροπόσφαιρα, δηλαδή πάνω από το στρώμα όπου λαμβάνουν χώρα τα καιρικά φαινόμενα. Στην τροπόσφαιρα η θερμοκρασία είναι μεγαλύτερη στο κατώτερο μέρος της, ενώ στη στρατόσφαιρα συμβαίνει το αντίθετο.

Η στρατόσφαιρα περιέχει όζον και άλλα μόρια που απορροφούν την υπεριώδη ακτινοβολία, λειτουργώντας σαν «αντηλιακό» για έναν πλανήτη. Η ανακάλυψη στρατόσφαιρας μπορεί να δώσει στους επιστήμονες βασικές ενδείξεις για τη σύνθεση του πλανήτη και το πώς αυτός δημιουργήθηκε. Μέχρι σήμερα οι επιστήμονες δεν ήσαν σίγουροι αν είναι δυνατό να υπάρχουν στρατόσφαιρες σε άλλους κόσμους. Τώρα φαίνεται πως η απάντηση είναι καταφατική.

Καυτός Δίας

This is an artist’s concept of a hot Jupiter exoplanet. Image credit: NASA / ESA / G. Bacon, STScI.

Ερευνητές του Κέντρου Διαστημικών Πτήσεων Goddard της NASA διαπίστωσαν την ύπαρξη στρατόσφαιρας στον εξωπλανήτη WASP-33b, ο οποίος έχει μάζα υπερτετραπλάσια του Δία. Ο WASP-33b βρίσκεται σε πολύ κοντινή απόσταση από το μητρικό του άστρο και έτσι η θερμοκρασία του είναι πολύ υψηλή. Οι παρατηρήσεις που έχουν γίνει σε αυτόν δείχνουν ότι όχι μόνο διαθέτει την υψηλότερη θερμοκρασία από κάθε άλλον εξωηλιακό πλανήτη που έχουμε εντοπίσει αλλά είναι πιο καυτός και από ορισμένα άστρα!

Προηγούμενες παρατηρήσεις έχουν οδηγήσει τους ειδικούς στην εκτίμηση ότι η θερμοκρασία του WASP 33-b αγγίζει τους 3.200 C, η οποία είναι μεγαλύτερη από αυτή ορισμένων άστρων. Η ανακάλυψη της στρατόσφαιρας δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Astrophysical Journal»

Ο γαλαξίας της μοναξιάς. Lost in space: New Hubble image of galaxy NGC 6503

Ο NGC 6503 όπως τον φωτογράφησε το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. Most galaxies are clumped together in groups or clusters. A neighboring galaxy is never far away. But this galaxy, known as NGC 6503, has found itself in a lonely position, at the edge of a strangely empty patch of space called the Local Void. The Local Void is a huge stretch of space that is at least 150 million light-years across. It seems completely empty of stars or galaxies. The galaxy's odd location on the edge of this never-land led stargazer Stephen James O'Meara to dub it the "Lost-In-Space galaxy" in his 2007 book, Hidden Treasures. NGC 6503 is 18 million light-years away from us in the northern circumpolar constellation of Draco. NGC 6503 spans some 30,000 light-years, about a third of the size of the Milky Way. This Hubble Space Telescope image shows NGC 6503 in striking detail and with a rich set of colors. Bright red patches of gas can be seen scattered through its swirling spiral arms, mixed with bright blue regions that contain newly forming stars. Dark brown dust lanes snake across the galaxy's bright arms and center, giving it a mottled appearance. The Hubble Advanced Camera for Surveys data for NGC 6503 were taken in April 2003, and the Wide Field Camera 3 data were taken in August 2013. Credit: NASA, ESA

Το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble κατέγραψε εντυπωσιακές εικόνες ενός ιδιαίτερου γαλαξία. Ο NGC 6503 βρίσκεται σε απόσταση 18 χιλιάδων ετών φωτός από τη Γη και έχει μέγεθος περίπου όσο το ένα τρίτο από αυτό του γαλαξία μας. Ο NGC δεν αποτελεί μέρος κάποιου γαλαξιακού σμήνους ούτε έχει κοντά του κάποιον άλλο γαλαξία. Βρίσκεται σε μια εντελώς άδεια περιοχή έκτασης 150 εκ. ετών φωτός του Γαλαξία η οποία έχει ονομαστεί από τους ειδικούς «Τοπικό Κενό». Ο γαλαξίας αποτελεί αντικείμενο μελέτης από τους αστρονόμους και πιστεύεται ότι οι εκπομπές ύλης που έχουν παρατηρηθεί στον NGC 6503 πηγάζουν από μια μελανή οπή που… λιμοκτονεί.

Γλώσσα, πολιτισμό και γαλακτομικά έφεραν στην Ευρώπη Ρώσοι νομάδες. Nomadic herders left a strong genetic mark on Europeans and Asians

Νέες μελέτες ρίχνουν νέο φως στην καταγωγή αλλά και εξέλιξη των κατοίκων της ηπείρου μας. An analysis of 101 ancient genomes has revealed how Eurasian populations moved around during the Bronze Age 3,000 to 5,000 years ago. The work, published in Nature this week, is one of the largest studies of ancient DNA ever. And it may help explain the prevalence of traits like skin color and lactose intolerance, as well as the spread of ancient languages. Reconstruction of a typical Yamnaya individual from the Caspian steppe in Russia ca. 5,000-4,800 BC. Image credit: Alexey Nechvaloda

Νομάδες βοσκοί από τις νότιες στέπες της Ρωσίας και της Ουκρανίας μετακινήθηκαν δυτικά προς την Ευρώπη πριν από 4.500 έως 5.000 χρόνια και άφησαν το γενετικό, πολιτισμικό και πιθανώς γλωσσικό αποτύπωμά τους στους σύγχρονους Ευρωπαίους. Αυτό είναι το συμπέρασμα δύο νέων γενετικών μελετών -των μεγαλύτερων του είδους τους μέχρι σήμερα- που έγιναν στο προϊστορικό ευρωπαϊκό DNA.

Η ρίζα

Yamnaya skull from the Samara region colored with red ochre. Image credit: NATALIA SHISHLINA

Η νομαδική αυτή ευρασιατική επιρροή είναι η τρίτη και πιο πρόσφατη «ρίζα» των σύγχρονων Ευρωπαίων. Οι άλλες δύο και αρχαιότερες ρίζες έλκουν την καταγωγή τους από τους κυνηγούς-συλλέκτες που έφθασαν στην Ευρώπη πριν περίπου 45.000 χρόνια, καθώς και από τους πρώτους αγρότες που πριν από 8.000 χρόνια μετανάστευσαν στην Ευρώπη από την Εγγύς Ανατολή (και οι οποίοι προέρχονταν από την παλαιότερη έξοδο των προγόνων μας από την Αφρική).

Οι δύο νέες έρευνες, που παρουσιάσθηκαν στην επιθεώρηση «Nature», έγιναν η μία από επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης με επικεφαλής τον παλαιογενετιστή Έσκε Βίλερσλεβ του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας της Δανίας και η άλλη από ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ με επικεφαλής τον γενετιστή Ντέηβιντ Ράιχ.

Οι δύο ανεξάρτητες μελέτες πραγματοποίησαν αναλύσεις δειγμάτων DNA από συνολικά 170 σκελετούς, που έχουν βρεθεί σε διάφορες χώρες, από την Ισπανία έως τη Ρωσία. Το νέο στοιχείο που έρχεται στο φως, είναι ότι μια ομάδα νομάδων, οι Γιαμνάγια, που ζούσαν στην περιοχή μεταξύ της Μαύρης και της Κασπίας Θάλασσας, έφθασαν με τα ζώα, τα όπλα και τα εργαλεία τους στην Ευρώπη, όπου πιθανώς η γλώσσα τους συνέβαλε σημαντικά στη δημιουργία πολλών ευρωπαϊκών γλωσσών.

Το σενάριο

Their findings support the theory that migrations during the early Bronze Age played a role in the spread of Indo-European languages. This fits with a genetic analysis published earlier this year that favored the steppe hypothesis. The Corded Ware people, who lived in northern Europe 4,500 years ago, can trace three-fourths of their ancestry to the Yamnaya steppe herders living in Russia from 6,000 to 5,000 years ago. That means a massive migration of the Yamnaya Culture into northern Europe from its eastern edge had to have taken place (see map). Image credit: Richard Potter

Σύμφωνα με το «σενάριο» στο οποίο παραπέμπουν τα νέα γενετικά δεδομένα, πριν περίπου 9.000 χρόνια η Ευρώπη κατοικείτο μόνο από ένα γενετικά διαφοροποιημένο πληθυσμό κυνηγών-συλλεκτών. Λίγο μετά, πριν από 9.000 έως 7.000 χρόνια, το γενετικό «προφίλ» μερικών περιοχών της Ευρώπης αλλάζει σημαντικά, καθώς προστίθεται το νέο «αίμα» των νεοφερμένων αγροτών από την Εγγύς και Μέση Ανατολή. Θύλακες κυνηγών-συλλεκτών επιβίωσαν για χιλιάδες χρόνια, διάσπαρτοι ανάμεσα στις νέες αγροτικές κοινότητες. Οι επιμειξίες μεταξύ αγροτών και κυνηγών-συλλεκτών εντάθηκαν πριν από 7.000 έως 5.000 χρόνια.

Ώσπου, πριν από περίπου 4.500 χρόνια, την Εποχή του Χαλκού, το γενετικό «παζλ» της Ευρώπης συμπληρώθηκε με την άφιξη νέου γενετικού υλικού από τις ευρασιατικές στέπες. Η «συνιστώσα» αυτή είναι πολύ πιο αισθητή σήμερα στο DNA των κατοίκων της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης. H τρίτη αυτή γενετική συμβολή προέρχεται από τους Γιαμνάγια, όπως δείχνει η ανάλυση σκελετών τους, που βρέθηκαν στις στέπες της σημερινής Ρωσίας και της Ουκρανίας.

Οι Γιαμνάγια χρησιμοποιούσαν άλογα για να «κουμαντάρουν» τα τεράστια κοπάδια ζώων τους, κυρίως προβάτων, ενώ έφτιαχναν πελώριους τύμβους για τους νεκρούς τους, τους οποίους γέμιζαν με κοσμήματα και όπλα των πεθαμένων, παραδόσεις και τεχνολογίες που μετέφεραν και στην Ευρώπη. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η επέκτασή τους προς τη Δύση ήταν ειρηνική και δεν θύμιζε τον Ατίλα ή τον Τζέγκις Χαν. Σύμφωνα με τους ερευνητές μάλιστα οι Γιαμνάγια μετέδωσαν στους υπόλοιπους Ευρωπαίους το γονίδιο ανοχής στη λακτόζη και έτσι επέτρεψε την κατανάλωση γαλακτομικών προϊόντων στην ήπειρο μας.

Ινδοευρωπαϊκή γλώσσα: Γιαμνάγια εναντίον Ελλήνων;

Σύμφωνα με τη νέα μελέτη φυλές νομάδων από τη Ρωσία καθόρισαν όλες τις παραμέτρους, γενετικούς και πολιτισμικούς, στην Ευρώπη. The Bronze Age came to Europe and Asia 5000 years ago, leaving a trail of metal tools, axes, and jewelry that stretches from Siberia to Scandinavia. But was this powerful new technology an idea that spread from the Middle East to European and Asian people, or was it brought in by foreigners? Two of the largest studies of ancient DNA from Bronze Age and Iron Age people have now found that outsiders deserve the credit: Nomadic herders from the steppes of today's Russia and Ukraine brought their culture and, possibly, languages with them—and made a relatively recent and lasting imprint on the genetic makeup of Europeans and Asians. Bronze Age Yamnaya ornaments and spearheads from the Hermitage Museum collections in St. Petersburg, Russia. Image credit: Evgeny Genkin

Η νέα ανακάλυψη αναμένεται να αναζωπυρώσει τη διαμάχη για την καταγωγή και εξάπλωση των περίπου 400 ινδοευρωπαϊκών γλωσσών στην Ευρώπη και στην Ασία. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες (και η ελληνική) ανήκουν στην μεγάλη ινδοευρωπαϊκή οικογένεια, η οποία επίσης περιλαμβάνει γλώσσες της νότιας και κεντρικής Ασίας.

Μερικοί γλωσσολόγοι πιστεύουν ότι οι πρώτοι μεσανατολίτες αγρότες έφεραν την πρωτο-ινδοευρωπαϊκή γλώσσα στην Ευρώπη, ενώ άλλοι θεωρούν ότι αυτή προήλθε πολύ αργότερα από τις ρωσικές στέπες. Η νέα μελέτη φαίνεται να ενισχύει τη δεύτερη άποψη, αν και ασφαλώς το ζήτημα παραμένει ανοιχτό.

Ο γλωσσολόγος Πολ Χέγκαρτι του Ινστιτούτου Εξελικτικής Ανθρωπολογίας Μαξ Πλανκ στη Λειψία της Γερμανίας επεσήμανε ότι η ελληνική γλώσσα, που είναι ινδοευρωπαϊκή, είχε αναπτυχθεί πριν από 3.500 χρόνια περίπου και είχε ήδη διαφοροποιηθεί από άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες της Νότιας Ευρώπης, όπως τα λατινικά. Όπως είπε, αν οι Γιαμνάγια, που εμφανίσθηκαν στην Ευρώπη πριν από 4.500 χρόνια, ήσαν η μοναδική πηγή των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, τότε θα έπρεπε να είχαν φθάσει στην Ελλάδα πολύ γρήγορα, ώστε να προλάβουν να εξελιχθούν τα ελληνικά από αυτήν.

Αντίθετα, σύμφωνα με τον Χέγκαρτι, πιθανότερο είναι ότι το παλαιότερο κύμα αγροτών μεταναστών στην δυτική Ευρώπη από την Εγγύς Ανατολή έφεραν την πρωτο-ινδοευρωπαϊκή γλώσσα τους αρχικά στη Νότια και μετά στην υπόλοιπη Ευρώπη. Οι Γιαμνάγια συνέβαλαν πολύ αργότερα στις γλώσσες της Κεντρικής Ευρώπης.

Ο Χάγκερτι τόνισε ότι μόνο αν στο μέλλον οι επιστήμονες ανακαλύψουν ότι οι Έλληνες ξαφνικά, πριν από 4.500 χρόνια, απέκτησαν στο DNA τους το γενετικό «αποτύπωμα» των Γιαμνάγια, τότε μπορεί η ζυγαριά να γείρει υπέρ της καταγωγής των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών από τις στέπες και όχι από το Λεβάντε. «Ας δούμε αν (οι Έλληνες) μοιάζουν (γενετικά) ή όχι με τους ανθρώπους των στεπών», κατέληξε.

Γιώργος Δάγλας, Καντάδες για ένα δαίμονα

Mikhail Vrubel, Demon Seated in a Garden, 1890.

Επιστρέφω,

να ράψω ερμητικά

τα μάτια των προδομένων

τα ράκη να φορέσω των μοναχών

και στους καταραμένους

την άφεση να δώσω.

Έρχομαι,

να πέσω εδώ στη μέση της αρένας

χωρίς αίμα και μνήμα,

χωρίς καθρέφτη κι ελπίδα,

χωρίς Αίγυπτο, Ακαρνανία και όρη.

Τα βήματα του θηρίου ακολουθώ

τη μυσταγωγία του ανομολόγητου έρωτα.

Ορκίζομαι στο όνομα των πλοίων

που δεν λύσαν ποτέ τα σκοινιά τους.

Εκλιπαρώ το τρύπιο βλέμμα,

ανοίγω τον στρόβιλο των νεκρών ημερών

Έρχομαι με τους τελευταίους να πέσω

εδώ στη μέση της αρένας. 

Jean Cocteau, Mains et pieds de plâtre attaquant des hommes au bord de la mer, 1926.

 ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Carlo Carrà, Les Cavaliers de l'apocalypse, Riders of the apocalypse, 1908.

Ακολουθώ τους ήχους των εκρήξεων

δεν έχω πλέον επιλογές

δεν έχω Άνοιξη

Στις δυναστείες δεν έχω θέση.

Ακολουθώ τα ίχνη

που άφησε το αίμα των εξεγερμένων,

τις κραυγές των φυλακισμένων συντρόφων,

φοράω τα ματωμένα πουκάμισα

κι αντίθετα στον άνεμό τους προχωράω.

Δεν έχω πλέον διλήμματα.

Ή με το δίκιο ή με την εξουσία. 

Jindrich Styrsky, Ubiquitous eye, 1936.

Ένα σκίτσο για τον ποιητή Γιώργο Δάγλα με την ευκαιρία της παρουσίασης του Βιβλίου του "Καντάδες για ένα δαίμονα" από τις εκδόσεις Φίλντισι. Διαβάζουν: H Ηθοποιός Δανάη Τζήμα ο Γιώργος Δάγλας και ο Άκανθος. Ακούγεται το τραγούδι "Σαν απόκληρος γυρίζω" με τον Β.Τσιτσάνη απο την ηχογράφηση του Radio France και ένα Ηπειρώτικο μοιρολόι με σόλο κλαρίνο.

Γιώργος Δάγλας, «Καντάδες για έναν δαίμονα», Εκδόσεις Φίλντισι, Σελίδες: 46.