Σπουδαία αρχαιολογική ανακάλυψη κοντά στον Ορχομενό Βοιωτίας. A significant archaeological discovery was made near Orchomenos of Boeotia

Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Άποψη της πρόσοψης του μνημειακού τάφου και της ξερολιθιάς που έφραζε την είσοδο. Φωτ.: Γιάννης Γαλανάκης. Prosilio chamber tomb. View of the tomb’s façade and the dry-stone masonry that sealed the entrance. Photo credit: Giannis Galanakis

Ένας από τους μεγαλύτερους μυκηναϊκούς λαξευτούς τάφους που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα στην Ελλάδα ήρθε στο φως στο Προσήλιο του Δήμου Λεβαδέων, κοντά στον Ορχομενό, κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους του πενταετούς προγράμματος συνεργασίας ανάμεσα στο Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού/Εφορεία Αρχαιοτήτων Βοιωτίας και τη Βρετανική Σχολή Αθηνών/Πανεπιστήμιο του Cambridge. Συγκεκριμένα, πρόκειται για τον ένατο σε μέγεθος θαλαμοειδή τάφο, από τους περίπου 4.000 που έχουν ανασκαφεί τα τελευταία 150 χρόνια.

Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Η ανασκαφή του δρόμου που οδηγούσε στον τάφο σε εξέλιξη. Φωτ.: Γιάννης Γαλανάκης. Prosilio chamber tomb. Excavation of the dromos leading to the tomb. Photo credit: Giannis Galanakis

Η κατασκευή είναι μνημειώδης και μαρτυρεί την ιδιαίτερη φροντίδα που καταβλήθηκε για τη δημιουργία της. Στον νεκρικό θάλαμο οδηγεί λαξευτός δρόμος, μήκους 20 μ., ο οποίος απολήγει σε εντυπωσιακή αίθουσα επιφάνειας 42 τ.μ. Τις τέσσερις πλευρές της αίθουσας περιτρέχει λαξευτό θρανίο (πεζούλι) καλυμμένο με πηλοκονίαμα. Το αρχικό ύψος της οροφής, η οποία είχε σχήμα δίρριχτης στέγης, υπολογίζεται στα 3,5 μ. Ωστόσο, η αρχική στέγη άρχισε να καταρρέει ήδη από την αρχαιότητα, ίσως μάλιστα ακόμη και στη Μυκηναϊκή εποχή, δίνοντας στο εσωτερικό του θαλάμου σπηλαιώδη όψη, συνολικού ύψους 6,5 μ.

Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Ζεύγος στομίδων (εξαρτημάτων χαλιναριών αλόγων), όπως βρέθηκαν στην ανασκαφή. Φωτ.: Γιάννης Γαλανάκης. Prosilio chamber tomb. A pair of snuffle-bits in situ. Photo credit: Giannis Galanakis

Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Επικασσιτερωμένη κύλικα με μία λαβή. Φωτ.: Γιάννης Γαλανάκης. Prosilio chamber tomb. Tinned kylix with one handle. Photo credit: Giannis Galanakis

Η κατάρρευση της οροφής διατάραξε σε κάποιο βαθμό τη θέση του νεκρού και των αντικειμένων του, παράλληλα όμως κάλυψε και προστάτεψε το ταφικό στρώμα από μεταγενέστερες επεμβάσεις. Στο δάπεδο του θαλάμου βρέθηκε ένας άνδρας, 40-50 χρονών, τον οποίο συνόδευαν προσεκτικά επιλεγμένα αντικείμενα. Εντοπίστηκαν πάνω από δέκα επικασσιτερωμένα αγγεία, ζεύγος στομίδων (τμήματα από χαλινάρια αλόγων), εξαρτήματα τόξου, βέλη, περόνες, κοσμήματα από διάφορα υλικά, κτένια, ένας σφραγιδόλιθος και ένα σφραγιστικό δαχτυλίδι.

Prosilio chamber tomb. Recording the dromos which led to the tomb. Photo credit: Giannis Galanakis. Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Εργασίες τεκμηρίωσης της ανασκαφής του δρόμου που οδηγούσε στον τάφο. Φωτ.: Γιάννης Γαλανάκης

Η κατασκευή του τάφου χρονολογείται περίπου στα μέσα του 14ου αι. π.Χ. και η αξία του έγκειται στο ότι απέδωσε ένα από τα καλύτερα μέχρι σήμερα τεκμηριωμένα ταφικά σύνολα της Ανακτορικής περιόδου στην ηπειρωτική Ελλάδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι μεμονωμένες ταφές με σημαντικά ευρήματα σώζονται εξαιρετικά σπάνια σε μνημειακούς μυκηναϊκούς θαλαμωτούς τάφους, καθώς αυτοί χρησιμοποιούνται συνήθως για πολλαπλές ταφές και για πολλές γενιές, με αποτέλεσμα να διαταράσσονται ή να υφαρπάζονται τα κτερίσματά τους. Συνεπώς, το σημαντικό στην περίπτωση του τάφου του Προσηλίου είναι ότι όλα τα αντικείμενα που βρέθηκαν συσχετίζονται με τον μοναδικό νεκρό που ενταφιάστηκε εκεί.

Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Ψευδόστομος αμφορέας με γραπτή διακόσμηση. Φωτ.: Γιάννης Γαλανάκης. Prosilio chamber tomb. Decorated stirrup jar. Photo credit: Giannis Galanakis

Η ανεύρεση της συγκεκριμένης ταφής και των κτερισμάτων της θα δώσει την ευκαιρία στους ερευνητές να κατανοήσουν καλύτερα τις ταφικές πρακτικές της περιοχής κατά τους μυκηναϊκούς χρόνους. Για παράδειγμα, η εναπόθεση πολλών κοσμημάτων σε ανδρική ταφή αμφισβητεί –όπως και στην περίπτωση του κατά έναν αιώνα παλαιότερου πολεμιστή από την Πύλο που βρέθηκε το 2015– τη μέχρι τώρα ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι τα κοσμήματα συνόδευαν κυρίως γυναίκες στην τελευταία τους κατοικία. Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, το γεγονός πως –με εξαίρεση δύο μικρούς ψευδόστομους αμφορείς– δεν βρέθηκε γραπτή μυκηναϊκή κεραμική στον τάφο, η οποία, κατά τα άλλα, είναι εξαιρετικά δημοφιλής τη συγκεκριμένη περίοδο.

Η ανασκαφική ομάδα εικάζει πως ο τάφος σχετίζεται με το ανακτορικό κέντρο του μυκηναϊκού Ορχομενού, ο οποίος απέχει περίπου 3,5 χλμ. και ήταν το σημαντικότερο κέντρο της βόρειας Βοιωτίας τον 14ο-13ο αι. π.Χ. Ορατά τεκμήρια της δύναμης του Ορχομενού αποτελούν ακόμη και σήμερα ο θολωτός τάφος «του Μινύου», ο οποίος είναι συγκρίσιμος σε μέγεθος με τον τάφο «του Ατρέως» στις Μυκήνες, αλλά και τα μνημειώδη αποστραγγιστικά έργα της Κωπαΐδας που κατασκευάστηκαν και λειτουργούσαν υπό την επίβλεψή του την εποχή της ακμής του. Συνεπώς, ο νεκρός του Προσηλίου φαίνεται ότι ανήκε στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα της τοπικής μυκηναϊκής εξουσίας. Η σημαντική κοινωνική του θέση του εξασφάλισε μετά θάνατον μία εντυπωσιακή αιώνια κατοικία, την οποία όμως θαύμασαν μόνο κατά τη μεγαλόπρεπη ταφή του, πριν καλυφθεί για πάντα με χώμα, μαζί με τα τεκμήρια της εξουσίας του.

Θαλαμοειδής τάφος Προσηλίου. Εργασίες τεκμηρίωσης των οστών στο εσωτερικό του ταφικού θαλάμου. Φωτ.: Γιάννης Γαλανάκης. Prosilio chamber tomb. Recording the bones in the burial chamber’s interior. Photo credit: Giannis Galanakis

Το ανασκαφικό πρόγραμμα του Προσηλίου διεξήχθη κατόπιν άδειας του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Τη διεύθυνση της ανασκαφής και του διεπιστημονικού πενταετούς προγράμματος στο Προσήλιο ασκούν η δρ Αλεξάνδρα Χαραμή, Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Βοιωτίας, και ο δρ Γιάννης Γαλανάκης, Επίκουρος Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Cambridge. Τους υπεύθυνους πλαισιώνουν –από την πλευρά της Εφορείας Αρχαιοτήτων Βοιωτίας– η αρχαιολόγος Κ. Καλλιγά, ενώ η ομάδα της Βρετανικής Σχολής συμπληρώνεται από τον γεωαρχαιολόγο Π. Καρκάνα, διευθυντή του εργαστηρίου Wiener της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών, και την Ιω. Μουτάφη, υπεύθυνη της οστεοαρχαιολογικής μελέτης.

Πηγές: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (Δελτίο Τύπου) - http://www.cam.ac.uk/research/news/a-rare-discovery-will-shed-new-light-on-mycenaean-funerary-practices

Δείτε τις φωτογραφίες που τράβηξε το Cassini... πεθαίνοντας. Cassini's Last-Ever Photos Come Down to Earth

This view is the last image taken by the imaging cameras on NASA's Cassini spacecraft. It looks toward the planet's night side, lit by reflected light from the rings, and shows the location at which the spacecraft would enter the planet's atmosphere hours later. This location -- the site of Cassini's atmospheric entry -- was at this time on the night side of the planet, but would rotate into daylight by the time Cassini made its final dive into Saturn's upper atmosphere, ending its remarkable 13-year exploration of Saturn. The view was acquired on Sept. 14, 2017 at 19:59 UTC (spacecraft event time). The view was taken in visible light using the Cassini spacecraft wide-angle camera at a distance of 394,000 miles (634,000 kilometers) from Saturn. Image scale is about 11 miles (17 kilometers). The Cassini mission is a cooperative project of NASA, ESA (the European Space Agency) and the Italian Space Agency. The Jet Propulsion Laboratory, a division of Caltech in Pasadena, manages the mission for NASA's Science Mission Directorate, Washington. The Cassini orbiter and its two onboard cameras were designed, developed and assembled at JPL. The imaging operations center is based at the Space Science Institute in Boulder, Colorado. Credit: NASA/JPL-Caltech/Space Science Institute

Το διαστημικό σκάφος Cassini που εξερεύνησε από το 2004 το σύστημα του Κρόνου αυτοκαταστράφηκε στις 15 Σεπτεμβρίου κάνοντας μια βουτιά στην ατμόσφαιρα του γίγαντα αερίων. Μέχρι και την τελευταία στιγμή πριν το σκάφος μετατραπεί σε μια πύρινη μπάλα και διαλυθεί τα όργανα του λειτουργούσαν καταγράφοντας εικόνες και δεδομένα.

Το Cassini πέφτοντας με ταχύτητα στον Κρόνο κατέγραφε εικόνες του Εγκέλαδου, του παγωμένου δορυφόρου που κρύβει στο εσωτερικό του ένα ωκεανό. Η NASA έδωσε στην δημοσιότητα και ένα βίντεο στο οποίο προβάλλονται πολλές από τις τελευταίες εικόνες που τράβηξε το Cassini. The last images taken by NASA’s Cassini spacecraft from Saturn: Enceladus setting behind Saturn, Last look at Titan, Saturn’s rings, Saturn’s northern hemisphere, Saturn’s outer A ring and the small moon Daphnis, Saturn’s A ring (all taken on 13 September 2017), Impact Site: Cassini's Final Image and Impact Site: Infrared Image (14 September 2017, spacecraft time). Credit: NASA/JPL-Caltech/Space Science Institute

Η NASA έδωσε στην δημοσιότητα τις τελευταίες εικόνες που κατέγραψε το Cassini καθώς εισερχόταν με μεγάλη ταχύτητα στην ατμόσφαιρα του Κρόνου. Από αυτές ξεχωρίζει μια ακολουθία εικόνων στην οποία η κάμερα του Cassini κοιτάζει τον Εγκέλαδο ο οποίος προοδευτικά χάνεται από τον ορίζοντα του σκάφους καθώς αυτό βυθίζεται στην ατμόσφαιρα του Κρόνου. 

This montage of images, made from data obtained by Cassini's visual and infrared mapping spectrometer, shows the location on Saturn where the NASA spacecraft entered Saturn's atmosphere on Sept. 15, 2017. This view shows Saturn in the thermal infrared, at a wavelength of 5 microns. Here, the instrument is sensing heat coming from Saturn's interior, in red. Clouds in the atmosphere are silhouetted against that inner glow. This location -- the site of Cassini's atmospheric entry -- was at this time on the night side of the planet, but would rotate into daylight by the time Cassini made its final dive into Saturn's upper atmosphere, ending its remarkable 13-year exploration of Saturn. Credit: NASA/JPL-Caltech/Space Science Institute

Η επιστημονική κοινότητα μελετά τα τελευταία πολύτιμα δεδομένα που έστειλε το Cassini αφού προέρχονται από περιοχές του Κρόνου όπου δεν είχαμε ποτέ μέχρι σήμερα τόσο άμεση πρόσβαση. Φυσικά οι επιστήμονες θα συνεχίσουν να μελετούν και ένα πλήθος δεδομένων που περιμένουν ανάλυση και είναι βέβαιο ότι θα προσφέρουν νέες γνώσεις για τον Κρόνο και τους δορυφόρους του.

Πηγές: NASA - http://www.tovima.gr/science/physics-space/article/?aid=901611

Το μηδέν είναι πέντε αιώνες αρχαιότερο! Earliest recorded use of zero is centuries older than first thought

Η ραδιοχρονολόγηση ενός ινδικού χειρογράφου αλλάζει την ιστορία του μαθηματικού συμβόλου που στηρίζει την ψηφιακή εποχή μας. In this close-up image you can see the use of a dot as a placeholder in the bottom line. This dot evolved into the use of zero as a number in its own right. Credit: Copyright Bodleian Libraries/University of Oxford

Το μηδέν γίνεται 500 χρόνια αρχαιότερο – και για ορισμένους η ιστορία των μαθηματικών αλλάζει – χάρη σε ένα σανσκριτικό χειρόγραφο που βρίσκεται στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Μέχρι τώρα οι ειδικοί θεωρούσαν ότι το χειρόγραφο, στο οποίο υπάρχουν εκατοντάδες μηδενικά, είναι κατά πολύ μεταγενέστερο, όμως η ραδιοχρονολόγησή του έδειξε ότι ανάγεται στον 3ο ή 4ο αιώνα μ.Χ.. Έτσι αποτελεί την αρχαιότερη καταγραφή του συμβόλου του μηδενός που γνωρίζουμε ως σήμερα.

Άγνωστες ρίζες

Το χειρόγραφο του Μπασκάλι χρονολογήθηκε ανάμεσα στο 224 και το 383 μ.Χ. κάνοντας το μηδέν κατά 500 χρόνια αρχαιότερο. The Bakhshali manuscript consists of 70 leaves of birch bark. Carbon dating reveals is centuries older than scholars believed and is formed of multiple leaves nearly 500 years different in age. Credit: Copyright Bodleian Libraries/University of Oxford

Αν και σήμερα το σύμβολο «0» είναι για μας πανταχού παρόν, η ιστορία του δεν είναι και τόσο ξεκάθαρη. Παρά το γεγονός πως υπάρχουν ενδείξεις ότι χρησιμοποιήθηκε από τους Μάγια ή ακόμη και τους Βαβυλώνιους, δεν ξέρουμε πότε ακριβώς γεννήθηκε η έννοια του μηδενός.  Όπως επίσης δεν ξέρουμε πότε το μηδέν απέκτησε το μαθηματικό σύμβολό του. Η αρχαιότερη γνωστή καταγραφή του εθεωρείτο ως σήμερα ένα μηδενικό που χαράχθηκε τον 9ο αιώνα στον τοίχο ενός ναού στο Γκουαλιόρ της Ινδίας.

Το χειρόγραφο του Μπακσάλι, όπως λέγεται από το χωριό όπου ανακαλύφθηκε, στο σημερινό Πακιστάν, αλλάζει τώρα τα δεδομένα. Πρόκειται για ένα «βιβλίο» που αποτελείται από 70 φύλλα από φλοιό σημύδας στα οποία είναι γραμμένα στα σανσκριτικά μαθηματικά κείμενα και σύμβολα. Το μηδέν αναγράφεται εκατοντάδες φορές ως κουκίδα – αυτή η κουκίδα, η οποία στο αρχαίο ινδικό σύστημα χρησίμευε αρχικά για να δηλώσει τάξεις μεγέθους (π.χ. δεκάδες, εκατοντάδες ή χιλιάδες) εξελίχθηκε αργότερο στο στρογγυλό μηδενικό με το κενό στο κέντρο που γνωρίζουμε σήμερα.

Η πρώτη ραδιοχρονολόγηση

The ‘front’ page (recto) of folio 16 which dates to 224-383 AD. Credit: Copyright Bodleian Libraries/University of Oxford

Με βάση τα στυλ της γραφής και το μαθηματικό περιεχόμενό του το χειρόγραφο του Μπακσάλι είχε εκτιμηθεί ότι συντάχθηκε ανάμεσα στον 6ο και τον 12ο αιώνα μ.Χ., και άρα εθεωρείτο μεταγενέστερο του μηδενικού του ναού της Γουαλιόρ. Η πρώτη ραδιοχρονολόγησή του, στην οποία προέβησαν ερευνητές των Bodleian Libraries του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, έδειξε ωστόσο ότι είναι κατά πολύ αρχαιότερο τοποθετώντας το ανάμεσα στο 224 και το 383 μ.Χ., πέντε αιώνες νωρίτερα από εκείνο του Γκουαλιόρ.

The Bakhshali manuscript is an ancient Indian mathematical manuscript written on more than 70 leaves of birch bark, found in 1881. It is notable for having a dot representing zero in it. The date of the manuscript has intrigued scholars for years, with many believing it dated from the 9th century, as does the oldest known example of a zero in India, in Gwailor temple. Now a team of researchers at the University of Oxford and the Bodleian Libraries have carbon dated the manuscript and found that it dates from between the second and fourth centuries! The Bakhshali manuscript therefore contains the oldest recorded example of the symbol that we use for zero today. This symbol would then grow into something that exists in its own right to capture the concept of nothing. Credit: University of Oxford

Αυτή η μετάθεση προς τα πίσω στο παρελθόν θεωρείται πολύ σημαντική, καθώς το μηδέν – ως έννοια και ως σύμβολο – αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο των μαθηματικών. «Σήμερα θεωρούμε δεδομένο ότι η έννοια του μηδενός χρησιμοποιείται σε όλο τον πλανήτη και αποτελεί βασικό δομικό στοιχείο του ψηφιακού κόσμου μας» δήλωσε σε δελτίο Τύπου ο Μάρκους ντι Σότοϊ, καθηγητής μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. «Ωστόσο η δημιουργία του μηδενός ως μεμονωμένου αριθμού, ο οποίος εξελίχθηκε από το δηλωτικό της τάξης μεγέθους σύμβολο που βρίσκουμε στο χειρόγραφο του Μπακσάλι, υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στην ιστορία των μαθηματικών».

Πηγές: https://www.livescience.com/60425-oldest-zero-indian-manuscipt.html - http://www.tovima.gr/science/mathematics-computers/article/?aid=901196

WASP-12b: ένας κατάμαυρος εξωπλανήτης. Hubble Captures Blistering Pitch-Black Planet

O εξωπλανήτης WASP-12b απορροφά το 94% του ορατού φωτός που προσπίπτει πάνω του. Έτσι η πλευρά του πλανήτη που βλέπει προς το άστρο-ήλιο βράζει στους 2600 βαθμούς Κελσίου – είναι θερμή όσο ένα μικρό άστρο. The day side of the planet, called WASP-12b, eats light rather than reflects it into space. The exoplanet, which is twice the size of Jupiter, has the unique capability to trap at least 94 percent of the visible starlight falling into its atmosphere. The temperature of the atmosphere is a seething 4,600 degrees Fahrenheit, which is as hot as a small star. The night side is much cooler, with temperatures roughly 2,200 degrees Fahrenheit, which allows water vapor and clouds to form. Credits: NASA, ESA, and G. Bacon (STScI)

Το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble (Χαμπλ) της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας (NASA), ανακάλυψε ότι ένας τεράστιος και γνωστός από παλιότερα εξωπλανήτης, ο WASP-12b, είναι τόσο μαύρος όσο η φρέσκια άσφαλτος.

Αυτό οφείλεται στο ότι ο πλανήτης απορροφά σχεδόν όλο το φως που πέφτει πάνω του και δεν το αντανακλά στο διάστημα. Εκτιμάται ότι ο πλανήτης παγιδεύει τουλάχιστον το 94% του ορατού φωτός του άστρου του.

Ο εξωπλανήτης έχει υπερβολικά μικρή λευκαύγεια (δείκτης ανακλαστικότητας ή albedo), μόλις 0,064, πολύ μικρότερη από ό,τι η Σελήνη που έχει 0,12. Η Γη έχει ανακλαστικότητα περίπου 0,37, ενώ το ρεκόρ στο ηλιακό μας σύστημα κατέχει ο δορυφόρος του Κρόνου, Εγκέλαδος, με εκτυφλωτική λευκαύγεια 1,4.

«Δεν περιμέναμε να βρούμε ένα τόσο σκοτεινό εξωπλανήτη», δήλωσε ο επικεφαλής ερευνητής Τάιλορ Μπελ του Πανεπιστημίου ΜακΓκιλ του Καναδά.

Ο WASP-12b είναι ένας «καυτός Δίας», ανήκει δηλαδή στην κατηγορία των γιγάντιων αέριων εξωπλανητών που κινούνται σε τροχιά πολύ κοντά στο μητρικό άστρο τους, με αποτέλεσμα να αναπτύσσουν ακραίες θερμοκρασίες.

Στο συγκεκριμένο εξωπλανήτη, η θερμοκρασία αγγίζει τους 2.600 βαθμούς Κελσίου στη μόνιμη φωτεινή πλευρά του, που βλέπει το άστρο του. Λόγω της τόσο υψηλής θερμοκρασίας, είναι μάλλον απίθανο να αναπτυχθούν νέφη που θα ανακλάσουν το φως πίσω στο διάστημα. Αντίθετα, το φως του άστρου εισδύει στην ατμόσφαιρα του εξωπλανήτη και εκεί απορροφάται από άτομα υδρογόνου, οπότε μετατρέπεται σε θερμική ενέργεια.

Στη μόνιμα σκοτεινή πλευρά του εξωπλανήτη (ο οποίος είναι βαρυτικά «κλειδωμένος» στο άστρο του, όπως η Σελήνη με τη Γη, με αποτέλεσμα να έχει μόνιμα την ίδια φωτεινή και σκοτεινή πλευρά) η θερμοκρασία της επιφάνειας εκτιμάται ότι είναι «μόνο» 1.400 βαθμοί Κελσίου, κάτι όμως που επιτρέπει το σχηματισμό υδρατμών και νεφών.

'This new Hubble research further demonstrates the vast diversity among the strange population of hot Jupiters,' Bell said, referring to the planet, which was is 1,400 light-years away in the constellation Auriga.

Ο γιγάντιος WASP-12b, που βρίσκεται σε απόσταση περίπου 1.400 ετών φωτός στην κατεύθυνση του αστερισμού του Ηνίοχου και έχει σχεδόν διπλάσια διάμετρο από τον Δία, είχε αρχικά εντοπισθεί το 2008 και από τότε πολλά τηλεσκόπια τον μελετούν.

Οι ερευνητές έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό αστροφυσικής «Astrophysical Journal Letters».

Πηγές: Taylor J. Bell et al. The Very Low Albedo of WASP-12b from Spectral Eclipse Observations with Hubble, The Astrophysical Journal (2017). DOI: 10.3847/2041-8213/aa876c - www.nasa.gov - www.amna.gr 

Που είναι όλοι οι χρονοταξιδιώτες; Where are all the time-travellers?

Η ιδέα να ταξιδεύουμε στον χρόνο είναι συναρπαστική. Αποδεικνύεται από την πληθώρα νέων ταινιών και σίριαλ επιστημονικής φαντασίας. Σε όλες σχεδόν τις ιστορίες υπάρχουν άτομα που ταξιδεύουν πίσω στο παρελθόν ή και στο μέλλον. Σε ορισμένες περιπτώσεις στέλνουν ένα σήμα στο παρελθόν προκειμένου να αλλάξουν κάποιο γεγονός ή να μετριάσουν τις αλλαγές που επέφεραν κάποιοι άλλοι ταξιδιώτες. Οι επιστήμονες πάντως, τώρα τελευταία, λαχταρώντας να δώσουν απαντήσεις στο θέμα, σκύβουν ξανά με μεγάλη προσοχή στις βασικές ιδέες της θεωρίας της σχετικότητας του Αϊνστάιν. WORMHOLE GENERATOR/TOWING MACHINE is imagined by futurist artist Peter Bollinger. This painting depicts a gigantic space-based particle accelerator that is capable of creating, enlarging and moving wormholes for use as time machines. CREDIT: PETER BOLLINGER

Eίναι πολλοί αυτοί που έχουν χρησιμοποιήσει το συγκεκριμένο επιχείρημα κατά των ταξιδιών στον χρόνο. Στην πραγματικότητα, ισχυρίζονται ότι αν τα ταξίδια στο παρελθόν είναι εφικτά, τότε θα πρέπει σίγουρα να υπάρχουν ανάμεσά μας χρονοταξιδιώτες που επέλεξαν να επισκεφτούν την εποχή μας. Άραγε, αυτό δεν αποδεικνύει πως δεν θα μπορέσουμε ποτέ να φτιάξουμε χρονομηχανές;

«Πως να φτιάξετε μια χρονομηχανή». CREDIT: PHILIP HOWE

Η επιστροφή στο παρελθόν μπορεί πράγματι ν’ αποδειχθεί αδύνατη, είτε επειδή δεν υπάρχουν σκουληκότρυπες και παράλληλα σύμπαντα, είτε εξαιτίας κάποιων, άγνωστων ακόμα τροποποιήσεων στη Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν που όταν ανακαλυφθούν, θα αποκλείουν μια τέτοια επιστροφή. Ωστόσο, δεν μπορούμε να επικαλούμαστε την απουσία χρονοταξιδιωτών. Το σφάλμα αυτού του επιχειρήματος είναι ότι θεωρούμε πως η σύνδεση ανάμεσα σε δυο διαφορετικούς χρόνους, μέσω μιας σκουληκότρυπας ή κάποιας άλλης οδού, συντελείται τη στιγμή που δημιουργείται (ή τίθεται σε λειτουργία) η χρονομηχανή, οπότε δίνεται η δυνατότητα να πραγματοποιηθεί ένα ταξίδι στον χρόνο. Αν, δηλαδή, ανακαλύψουμε τον εικοστό δεύτερο αιώνα πως φτιάχνεται με χρονομηχανή, θα μπορούμε να την χρησιμοποιήσουμε, μόλις ενεργοποιηθεί, για να ταξιδέψουμε πίσω, το πολύ μέχρι τη στιγμή της ενεργοποίησης, ποτέ όμως μέχρι και τον εικοστό πρώτο αιώνα. Αυτό συμβαίνει επειδή η κατασκευή μιας χρονομηχανής απαιτεί τη σύνδεση διαφορετικών χρονικών στιγμών μέσα στο Πολυσύμπαν. Όλοι οι προηγούμενοι χρόνοι χάνονται για πάντα και παύουν να είναι «διαθέσιμοι». Αποκλείεται, επομένως, να επιστρέψουμε ποτέ στην προϊστορική εποχή – εκτός αν ανακαλύψουμε τυχαία μια φυσικά δημιουργημένη χρονομηχανή, φερειπείν, μια πολύ παλιά σκουληκότρυπα κάπου στον χωρόχρονο.

Επομένως, ένας από τους λόγους που δεν υπάρχουν χρονοταξιδιώτες ανάμεσά μας σήμερα, είναι απλός: δεν έχουν εφευρεθεί ακόμα οι χρονομηχανές.

Time travel makes great science fiction, but can it really be done? Travel into the future is already a reality, but visiting the past is a much tougher proposition, and may require fantastic resources such as a wormhole in space. Nevertheless, if going back in time is allowed, even in principle, then what about all those paradoxes that make time travel stories so intriguing? Paul Davies is a physicist, cosmologist and astrobiologist at Arizona State University, where is Director of the Beyond Center for Fundamental Concepts in Science. He is the author of many books, including "How to Build a Time Machine" and, most recently, "The Eerie Silence: are we alone in the universe?" Credit: SETI Institute

Η απουσία χρονοταξιδιωτών μπορεί να οφείλεται, βέβαια, και σε πολλούς άλλους λόγους. Για παράδειγμα, αν η θεωρία του Πολυσύμπαντος είναι σωστή – και θα έλεγα πως πρέπει να είναι, αν θέλουμε κάποτε να ταξιδέψουμε κάποτε στον χρόνο – τότε, το Σύμπαν μας απλώς δεν είναι ένα από εκείνα τα τυχερά σύμπαντα που τα έχουν επισκεφτεί χρονοταξιδιώτες (αν υποθέσουμε ότι σε κάποιο παράλληλο σύμπαν έχουν ήδη εφευρεθεί οι χρονομηχανές). Ένας άλλος λόγος θα μπορούσε να είναι ότι η επιστροφή στο παρελθόν απαγορεύεται από ορισμένους άγνωστους νόμους της Φυσικής. Ή, κάτι ακόμα πιο πεζό: προϋπόθεση για να δούμε χρονοταξιδιώτες ανάμεσά μας, είναι να θέλουν και εκείνοι να επισκεφτούν τον αιώνα μας. Ίσως, όμως, επιλέγουν πολύ πιο ωραίες και ασφαλείς περιόδους. Τέλος, μπορεί πράγματι να κυκλοφορούν ανάμεσά μας χρονοταξιδιώτες, που έχουν επιλέξει να περνούν απαρατήρητοι.

Τα παραπάνω είναι ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Jim Al-Khalili «Οι δαίμονες της Φυσικής», εκδόσεις Τραυλός.

Πηγές: physicsgg - https://www.efsyn.gr/arthro/oi-hronotaxidiotes

Βίκινγκ: Γυναίκες πολεμούσαν στο πλευρό των ανδρών. First genetic proof that women were Viking warriors

Νέα μελέτη αποδεικνύει ότι ο πόλεμος δεν ήταν αποκλειστική ενασχόληση ανδρών στις κοινωνίες των Βίκινγκ. Σχέδιο του Evald Hansen βασισμένο στο αρχικό σχέδιο του τάφου από τον ανασκαφέα Hjalmar Stolpe. Φωτ.: Πανεπιστήμιο της Ουψάλα. Illustration by Evald Hansen based on the original plan of the grave by excavator Hjalmar Stolpe, published in 1889. Credit: Uppsala University

Η ανάλυση γενετικού υλικού από έναν τάφο Βίκινγκ των μέσων του 10ου αιώνα μ.Χ. επιβεβαιώνει για πρώτη φορά ότι –μερικές τουλάχιστον– γυναίκες πολεμούσαν δίπλα-δίπλα στην πρώτη γραμμή με τους άνδρες, καθώς το DNA έδειξε ότι ο θαμμένος πολεμιστής ήταν στην πραγματικότητα πολεμίστρια και μάλιστα, όπως φαίνεται, υψηλού βαθμού στην πολεμική ιεραρχία. Έτσι, η «Επέλαση των Βαλκυριών» που εμπνεύσθηκε ο Ρίχαρντ Βάγκνερ, τελικά δεν ήταν μόνο φαντασία.

Τα ευρήματα

Location of Birka and grave Bj581 (source: Hedenstierna-Jonson C, Kjellström A, Zachrisson T, et al. A female Viking warrior confirmed by genomics. Am J Phys Anthropol. 2017;00:1–8.)

Σουηδοί ερευνητές των πανεπιστημίων Ουψάλα και Στοκχόλμης, με επικεφαλής τον καθηγητή του Τμήματος Βιολογίας Ματίας Γιάκομπσον, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο αμερικανικό περιοδικό φυσικής ανθρωπολογίας American Journal of Physical Anthropology, μελέτησαν δείγμα DNA από έναν σκελετό που είχε βρεθεί σε έναν από τους πιο γνωστούς τάφους Βίκινγκ, ο οποίος είχε έλθει στο φως κοντά στη σουηδική πόλη Μπίρκα στη δεκαετία του 1880.

Ο πολεμιστής (που τελικά αποδείχθηκε πολεμίστρια) είχε ταφεί μαζί με τα πολλά όπλα του (ξίφος, τσεκούρι, δόρυ, βέλη, μαχαίρι, ασπίδες), καθώς και δύο άλογα. Εδώ και καιρό υπήρχαν υποψίες ότι επρόκειτο για σκελετό γυναίκας, αλλά επειδή ο τάφος είχε όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα ενός υψηλόβαθμου Βίκινγκ πολεμιστή, οι επιστήμονες αναγκαστικά δέχονταν ότι επρόκειτο για άνδρα.

Έως ότου, χάρη στη συνεργασία των αρχαιολόγων με τους αρχαιογενετιστές, το DNA «μίλησε» και αποκάλυψε το πραγματικό φύλο. Ο σκελετός είχε δύο χρωμοσώματα Χ και κανένα Υ, συνεπώς δεν προερχόταν από άνδρα.

«Αυτή είναι η πρώτη επίσημη και γενετική επιβεβαίωση ότι υπήρχαν γυναίκες Βίκινγκ πολεμίστριες», δήλωσε ο δρ Γιάκομπσον.

Ηγέτης

Reconstruction of what the grave may have looked like to begin with. Credit: Uppsala University

Αποδεικνύεται έτσι ότι ο πόλεμος δεν ήταν αποκλειστική ενασχόληση των ανδρών στους Βίκινγκ. Οι γυναίκες όχι μόνο πολεμούσαν, αλλά κατείχαν και ανώτερα αξιώματα στο πεδίο της μάχης. Αυτό εκτιμούν οι ερευνητές, επειδή –εκτός από όπλα και άλογα– η νεκρή είχε ταφεί μαζί με ένα επιτραπέζιο «παιγνίδι», το οποίο πιθανότατα χρησιμοποιούσε η Σκανδιναβή αμαζόνα για να εξασκείται στη στρατηγική και στις τακτικές μάχης ενάντια στους αντιπάλους, όταν οδηγούσε τα στρατεύματα στη μάχη.

«Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με μια Βαλκυρία από τις σάγκες, αλλά με έναν πραγματικό στρατιωτικό ηγέτη, που συμβαίνει να είναι γυναίκα», δήλωσε η ερευνήτρια Σαρλότ Χεντεστίρνα-Γιόνσον.

«Οι γραπτές πηγές αναφέρουν γυναίκες πολεμίστριες περιστασιακά, αλλά αυτή είναι η πρώτη φορά που έχουμε πραγματικά βρει πειστικές αρχαιολογικές ενδείξεις για την ύπαρξή τους», ανέφερε ο καθηγητής αρχαιολογίας Νιλ Πράις της Ουψάλα.

Πηγές: Charlotte Hedenstierna-Jonson et al. A female Viking warrior confirmed by genomics, American Journal of Physical Anthropology (2017). DOI: 10.1002/ajpa.23308 - http://www.tovima.gr/science/technology-planet/article/?aid=899988

Ποια μουσική διεγείρει την πρωτότυπη σκέψη. Listening to happy music may enhance divergent creativity

A new study published in the journal PLoS ONE has found that listening to ‘happy music’ (i.e. classical music that elicits positive mood and is high on arousal) is associated with an increase in divergent creative thinking. According to the team, music listening can be easily integrated into daily life and may provide an innovative means to facilitate creative cognition in an efficient way in various scientific, educational and organizational settings when creative thinking is needed. Image credit: Gerd Altmann

Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι όταν αντιμετωπίζουμε ένα μη κοινότοπο πρόβλημα, η λύση του οποίου απαιτεί από εμάς ένα άλμα δημιουργικότητας, το να ακούμε μια ευχάριστη και συναισθηματικά διεγερτική μουσική μας βοηθά αποφασιστικά στην εξεύρεση της λύσης. Όταν λοιπόν ακούμε ένα ορισμένο είδος μουσικής ενώ σκεφτόμαστε ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα, είναι σαφώς πιο παραγωγικό από το να δουλεύουμε στη σιωπή.

Στο συμπέρασμα αυτό κατέληξαν δύο ερευνητικές ομάδες, που εργάζονταν η μία στην Ολλανδία στο Radbound University και η άλλη στην Αυστραλία στο University of Technology Sydney, και πριν από λίγες ημέρες δημοσίευσαν από κοινού τα αποτελέσματα αυτής της συνεργασίας στο περιοδικό «PLOS One».

Στον πολύπλοκο και διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο όπου ζούμε, η ικανότητα να βρίσκουμε εγκαίρως πρωτότυπες λύσεις αποτελεί ίσως μία από τις περισσότερο αναγνωρισμένες νοητικές αρετές, μια νοητική ικανότητα που συχνά απαιτείται και στον χώρο εργασίας. Διόλου περίεργο λοιπόν ότι εδώ και χρόνια ειδικοί επιστήμονες μελετούν τις εξωτερικές και εσωτερικές συνθήκες που διεγείρουν ή ενισχύουν αυτή την ικανότητα.

Στον πολύπλοκο και διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο όπου ζούμε, η ικανότητα να βρίσκουμε εγκαίρως πρωτότυπες λύσεις αποτελεί ίσως μία από τις περισσότερο αναγνωρισμένες νοητικές αρετές, μια νοητική ικανότητα που συχνά απαιτείται και στον χώρο εργασίας. Διόλου περίεργο λοιπόν ότι εδώ και χρόνια ειδικοί επιστήμονες μελετούν τις εξωτερικές και εσωτερικές συνθήκες που διεγείρουν ή ενισχύουν αυτή την ικανότητα.

Από καιρό υπήρχαν ενδείξεις ότι η μουσική σχετίζεται στενά και επηρεάζει τη δημιουργική σκέψη, όμως μέχρι πρόσφατα δεν γνωρίζαμε ποιο είδος μουσικής και σε ποιες περιπτώσεις ασκεί την ευεργετική δράση της. Προσπαθώντας να απαντήσουν σε αυτά τα ερωτήματα οι διευθυντές των δύο ερευνητικών ομάδων, ο Simone Ritter της ολλανδικής και ο Sam Ferguson της αυστραλιανής, έθεσαν σε 155 εθελοντές μια σειρά από προβλήματα, ενώ λίγο πριν και κατά τη διάρκεια του πειράματος τους έβαζαν να ακούνε διαφορετικά είδη κλασικής μουσικής.

Με άλλα λόγια, παρατηρούσαν πώς τα διάφορα είδη σύνθετης μουσικής επηρεάζουν την ικανότητα των εθελοντών να ανακαλύπτουν δημιουργικές λύσεις στα προβλήματα που έπρεπε να επιλύσουν.

Αποκλίνουσα δημιουργικότητα

Participants hearing positive, arousing music came up with most original solutions. Overall divergent thinking (ODT) score. Credit: Ritter et al (2017)

Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτά τα πειράματα διερευνούσαν ένα ιδιαίτερο είδος δημιουργικότητας, το οποίο η σύγχρονη ψυχολογία περιγράφει ως «αποκλίνουσα σκέψη», δηλαδή τη δημιουργική ικανότητα ορισμένων ανθρώπων να επινοούν διαφορετικές λύσεις σε ένα πρόβλημα (αποκλίνουσα σκέψη), όταν οι περισσότεροι άνθρωποι αναζητούν μία και μοναδική λύση για το ίδιο πρόβλημα (συγκλίνουσα σκέψη). Εστίαζαν συνεπώς στο ποια διαφορετικά είδη κλασικής μουσικής επηρεάζουν, άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά, την αποκλίνουσα σκέψη, δηλαδή το είδος της δημιουργικής σκέψης που απαιτείται συχνότερα για την επίλυση προβλημάτων στις τέχνες και τις επιστήμες!

Στο ερώτημα πώς ενώνονται με τέσσερις διαδοχικές ευθείες οι εννέα κουκκίδες η λύση βρίσκεται δεξιά.

Για παράδειγμα όταν έθεταν στους εθελοντές «το πρόβλημα των εννέα σημείων», να συνδέσουν δηλαδή με τέσσερις μόνο διαδοχικές ευθείες γραμμές τα εννέα σημεία που βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο (βλ. σχετική εικόνα), διαπίστωσαν ότι οι εθελοντές που άκουγαν ευχάριστες αρμονικές συνθέσεις (π.χ. την «Άνοιξη» από τις «Τέσσερις εποχές» του Βιβάλντι) επιδείκνυαν μεγαλύτερη αποκλίνουσα δημιουργικότητα και οδηγούνται ευκολότερα στη λύση του προβλήματος.

Σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξαν χωρίζοντας τους 155 εθελοντές σε πέντε ομάδες που έπρεπε να λύσουν το ίδιο πρόβλημα. Κάθε μία από τις τέσσερις ομάδες, την ώρα που προσπαθούσε να λύσει ένα πρόβλημα, άκουγε διαφορετικά είδη κλασικής μουσικής (π.χ. ηρωική, ευχάριστα αρμονική, καταθλιπτική, αγχωτική κ.ο.κ.), ενώ η πέμπτη ομάδα χρησίμευε ως η «ομάδα ελέγχου» που δεν άκουγε καθόλου μουσική προσπαθώντας να λύσει το πρόβλημα.

Happy background music can help get the creative juices flowing, according to a study. Credit: New Scientist

Διαπίστωσαν λοιπόν ότι από τα μουσικά κομμάτια, τα οποία είχαν ταξινομηθεί σε κατηγορίες ανάλογα με το συναισθηματικό τους περιεχόμενο αλλά και τη διεγερτική τους δράση, μόνο τα ευχάριστα μελωδικά κομμάτια ασκούσαν κατά κανόνα μια «θετική διεγερτική δράση», ενίσχυαν δηλαδή την ικανότητα των εθελοντών να επιδεικνύουν αποκλίνουσα δημιουργικότητα.

Πηγές: Simone M. Ritter, Sam Ferguson. Happy creativity: Listening to happy music facilitates divergent thinking. PLOS ONE, 2017; 12 (9): e0182210 DOI: 10.1371/journal.pone.0182210 - www.efsyn.gr