Tελετουργική ανθρωποθυσία στο ανάκτορο της Κυδωνίας των μυκηναϊκών χρόνων. Ritual human sacrifice in the Mycenaean palace of Kydonia

Ευρήματα από το μυκηναϊκό ανάκτορο της Κυδωνίας (φωτ.: ΑΠΕ-ΜΠΕ / Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη). Finds from the Mycenaean palace of Kydonia. Photo credit: ANA-MPA / Maria Andreadaki-Vlazaki

Στην Αυλίδα ήταν ο ούριος άνεμος που έπρεπε να εξασφαλιστεί με τη θυσία της Ιφιγένειας. Στην αυλή των ανακτόρων της αρχαίας Κυδωνίας –στο λόφο του Καστελιού στα Χανιά της Κρήτης– ο σεισμός και ο εξευμενισμός των χθόνιων θεοτήτων ήταν αυτό που οδήγησε τους κατοίκους σε ανθρωποθυσία.

Tο κρανίο της νεαρής κοπέλας βρισκόταν ανάμεσα σε κρανία ζώων, διαμελισμένο (φωτ.: ΑΠΕ-ΜΠΕ / Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη). The skull of a young girl was found among animal skulls, but not whole however. Photo credit: ANA-MPA / Maria Andreadaki-Vlazaki

Πριν από σχεδόν 40 χρόνια (1979) ο Βρετανός μελετητής του μινωικού πολιτισμού Πίτερ Γουόρεν είχε εντοπίσει στην Κνωσό οστά παιδιών με ίχνη μαχαιριού επάνω τους – εύρημα που είχε ερμηνεύσει ως «καννιβαλισμό». Την ίδια περίοδο ο αείμνηστος αρχαιολόγος Γιάννης Σακελλαράκης είχε εντοπίσει κι αυτός στις Αρχάνες τα οστά ενός νεαρού άνδρα σκοτωμένου με μαχαίρι, κάτι που ερμήνευσε ως τελετουργική θυσία. Αμφότεροι οι ερευνητές λοιδορήθηκαν τότε ως «υβριστές» της ανωτερότητας της ελληνικής φυλής με αποτέλεσμα δεκαετίες αργότερα –ακόμη και σήμερα– οι επιστήμονες να είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικοί σε ανάλογες ερμηνείες και συμπεράσματα. Όμως, η αρχαιολόγος-ανασκαφέας, τα τελευταία δέκα χρόνια, της αρχαίας Κυδωνίας, Μαρία Ανδρεαδάκη -Βλαζάκη, είναι σαφής: «Δεν μπορούμε εδώ να αποφύγουμε την αναφορά σε ανθρωποθυσία στη μινωική Κρήτη. Η ανεύρεση των οστών της νεαρής γυναίκας, η μελέτη, η συρραφή τους στο κρανίο και οι παρατηρήσεις για το διαμελισμό τους με αιχμηρό αντικείμενο στις “ραφές” του, σε σύνδεση με τελετουργικές πράξεις, δεν πρέπει να μας παραξενεύει, καθόσον η ελληνική μυθολογία έχει άφθονα παραδείγματα εξαγνιστικών θυσιών παρθένων σε μια προσπάθεια της κοινωνίας να αντιμετωπίσει μεγάλη συμφορά σε περιόδους λιμών ή άλλων εξαιρετικών περιστάσεων, και συχνά πριν από μια πολεμική σύρραξη. Οι μύθοι παρθένων στο ρόλο εξιλαστήριου θύματος, που ίσως ανάγονται στα μυκηναϊκά χρόνια, παρουσιάζονται ως πράξεις βαθιάς υποταγής και ευλάβειας στο θείο, ως πράξεις δέους και εξαγνισμού, ως είδος διαπραγμάτευσης με τις υπέρτατες δυνάμεις και όχι ως αγριες και αδίστακτες σφαγές» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη.

Πώς έγινε η θυσία; Πρώτα επήλθε η θανάτωση της γυναίκας και μετά ο τεμαχισμός; Τα οστά της ανθρώπινης κεφαλής βρέθηκαν στον ίδιο χώρο (θυσιαστήριο;) μαζί με τα οστά των θυσιασθέντων ζώων; Είναι τελικά η πρώτη επιβεβαιωμένη ανθρωποθυσία στον μυκηναϊκό χώρο;

Ευρήματα από το μυκηναϊκό ανάκτορο της Κυδωνίας (φωτ.: ΑΠΕ-ΜΠΕ / Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη). Finds from the Mycenaean palace of Kydonia. Photo credit: ANA-MPA / Maria Andreadaki-Vlazaki

Η κα Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη, αν και σαφής, δεν υπήρξε ενθουσιώδης στις απαντήσεις της. Προτιμά να μιλά αναλυτικά για τις δύο ακόμη πινακίδες με κείμενα Γραμμικής Β που εντοπίστηκαν στο νοτιοδυτικό άκρο της ανασκαφής της οδού Κατρέ, για τη μοναδική στη μινωική τέχνη σφραγίδα του «Δεσπότη Θηρών» (1420-1400 π.Χ.), στην οποία απεικονίζεται ένας νέος όρθιος άνδρας με την πόλη κάτω από τα πόδια του, για τα πέντε ζεύγη κεράτων αιγάγρων και τα τέσσερα αγγεία, τυπικά δείγματα εργαστηρίων της Κυδωνίας που χρονολογήθηκαν στο πρώτο μισό του 13ου αιώνα π.Χ., για τις αιματηρές και αναίμακτες θυσίες στην περιοχή και το τελετουργικό τους, για τις αποθέσεις οστών, το Αρχείον της πόλης στην είσοδο των ανακτόρων, το μέγεθος του σεισμού (6,5-7,5 Ρίχτερ), για την «άγευστον» – το μη βρώσιμο της θυσίας.

«Είναι λογικό μετά το σεισμό να έρθουν οι ίδιοι άνθρωποι, να απομακρύνουν τα κομμάτια του σπασμένου δαπέδου και στην ίδια την αυλή των τελετών να κάνουν μια μακάβρια θυσία. Μια θυσία στις χθόνιες δυνάμεις για να τους προστατεύσουν και να τους απομακρύνουν από το κακό. Η θυσία αυτή αποτελείτο από μέλη ζώων και μια ανθρώπινη ζωή. Πρόσφεραν στους χθόνιους μια γυναίκα. Και μάλιστα για να μην καταναλωθούν από κανέναν, τεμάχισαν τα μέλη των σφαγίων, τα σκέπασαν με πέτρες και πλάκες (ίσως συνήθεια της εποχής – ειδικά στις θυσίες στους χθόνιους θεούς)» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η αρχαιολόγος.

Tο κρανίο της νεαρής κοπέλας βρισκόταν ανάμεσα σε κρανία ζώων, διαμελισμένο (φωτ.: ΑΠΕ-ΜΠΕ / Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη). The skull of a young girl was found among animal skulls, but not whole however. Photo credit: ANA-MPA / Maria Andreadaki-Vlazaki

«Στο ανατολικό τμήμα, κάτω από τους τοποθετημένους λίθους, αποκαλύφθηκε αυτό που αναμέναμε: το κρανίο της νεαρής κοπέλας ανάμεσα σε κρανία ζώων, όχι όμως ακέραιο. Ήταν διαμελισμένο, όπως όλα τα υπόλοιπα οστά. Ανοιγμένο ακριβώς από τις ραφές, αφού προηγήθηκε κόψιμο με ξίφος στο δεξί βρεγματικό και το ινιακό οστό, και διασκορπισμένο ανάμεσα σε κρανία ζώων (τουλάχιστον δύο αιγών και ενός χοίρου). Είναι αλήθεια. Το ανθρώπινο κρανίο είχε διαμελιστεί, ίσως και το υπόλοιπο σώμα και κατά τον ίδιο τρόπο με των ζώων. Τα δύο βρεγματικά οστά, το ινιακό και το μετωπιαίο που έχουν έρθει στο φως δεν είναι κομματιασμένα, αλλά ανοιγμένα από τις φυσικές τους ραφές και διασκορπισμένα. Κοντά τους και η δεξιά κάτω σιαγόνα. Η εικόνα σοκάρει».

«Από τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν δίνεται η εντύπωση ότι τρία επεισόδια έλαβαν χώρα τις τελευταίες μέρες ζωής στην αυλή:

1. Προηγήθηκε σεισμική δόνηση και ακολούθησε πυρκαγιά που κατέκαυσε τα πάντα.

2. Στα σημεία του δαπέδου αφαιρέθηκαν ανυψωμένα τμήματα και εδώ ακριβώς έγινε η απόθεση μετά την ύστατη θυσία που αποτελείτο από τη νεαρή γυναίκα, 43 αιγοπρόβατα και αίγαγρους, 4 χοίρους και ένα βόδι, ως επιστέγασμα της ανθρώπινης αγωνίας και δεισιδαιμονίας της εποχής, προκειμένουν να εξευμενιστούν οι δαίμονες και οι χθόνιες δυνάμεις και θεότητες.

3. Μετά την απόθεση των σφαγίων σημειώθηκε μεγάλος μετασεισμός που κατέστρεψε ό,τι είχε απομείνει όρθιο, χωρίς να συνοδεύεται από πυρκαγιά, γι’ αυτό και τα οστά δεν παρουσιάζουν ίχνη καύσης. Το τελευταίο αυτό σεισμικό επεισόδιο οδήγησε στην ολοκληρωτική καταστροφή σφραγίζοντας όλη τη γκρεμισμένη εγκατάσταση και διατηρώντας έτσι παγωμένη μέχρι τις μέρες μας τη στιγμή αυτή, την οποία εμείς μοιραία διαταράξαμε» τόνισε η κα Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη, υπενθυμίζοντας στους συναδέλφους της πως «μια ανασκαφή είναι “καταστροφή”, λέμε οι αρχαιολόγοι και ίσως δεν έχουμε πάντα “άδικο…”».

Πηγές: ΑΠΕ-ΜΠΕ (Β. Χαρισοπούλου) - http://www.archaeology.wiki/blog/2017/12/18/ritual-human-sacrifice-mycenaean-palace-kydonia/

Πώς ζυγίζουμε ένα άστρο; How To Weigh A Star?

Vanderbilt astronomers have discovered a better way to weigh solitary stars and planets. Credit: Michael Smelzer, Vanderbilt University

Η ζωή ενός άστρου καθορίζεται από τη μάζα του. Τα μεγάλα άστρα έχουν «σύντομη» ζωή και καταλήγουν σε εκρήξεις σουπερνόβα, ενώ τα μικρότερα άστρα ζουν περισσότερο τελειώνοντας την ζωή τους ως λευκοί νάνοι. Η γνώση της μάζας ενός άστρου μας βοηθάει να κατανοήσουμε όχι μόνο τη ζωή ενός άστρου, αλλά και την εξέλιξη των γαλαξιών. Όμως ο προσδιορισμός της μάζας ενός άστρου δεν είναι πάντα εύκολος.

This illustration shows how the gravitational field of a white dwarf star warps space to bend the light of a distant background star. Observations with the Hubble Space Telescope measured this effect for a white dwarf called Stein 2051 B, some 18 light-years away from Earth. Credit: NASA, ESA, and A. Feild (STScI)

Ο καλύτερος τρόπος για να ζυγίσουμε ένα άστρο είναι να μετρήσουμε πόσο δυνατά έλκει ένα άλλο άστρο. Αν τα δυο άστρα σχηματίζουν ένα δυαδικό σύστημα, η ταχύτητα με την οποία περιφέρεται το ένα γύρω από το άλλο καθορίζεται από την μεταξύ τους βαρυτική έλξη. Καταγράφοντας τις τροχιές τους συναρτήσει του χρόνου μπορούμε να προσδιορίσουμε την μάζα του κάθε άστρου. Αλλά πολλά άστρα είναι μοναχικά, το πλησιέστερο άστρο σ’ αυτά μπορεί να βρίσκεται έτη φωτός μακριά και η βαρυτική τους αλληλεπίδραση να είναι ελάχιστη ώστε να μετρηθεί. Έτσι χρειαζόμαστε έναν άλλο τρόπο για να υπολογίσουμε την μάζα τους.

Εναλλακτική λύση είναι να εξετάσουμε την θερμοκρασία του άστρου. Όσο μεγαλύτερη είναι η θερμοκρασία ενός άστρου τόσο μεγαλύτερη είναι μάζα του. Όμως υπάρχουν μερικά προβλήματα. Από την μια, αυτή η σχέση μεταξύ αστρικής θερμοκρασίας και μάζας ισχύει μόνο για τα άστρα της κύριας ακολουθίας. Από την άλλη, η θερμοκρασία των άστρων αυξάνεται καθώς αυξάνεται η ηλικία τους. Ένα γηραιότερο άστρο με την μάζα του Ήλιου μας, έχει μεγαλύτερη θερμοκρασία σε σχέση με ένα νεώτερο άστρο μιας ηλιακής μάζας.

Ένας νέος τρόπος μέτρησης της μάζας ενός άστρου σχετίζεται με την βαρύτητα στην επιφάνειά του. Μια μπάλα που πέφτει κοντά στην επιφάνεια της Γης επιταχύνεται με 9,8 m/s². Aυτή είναι η επιφανειακή βαρύτητα της Γης. Καθώς απομακρυνόμαστε από τη Γη η ένταση της βαρύτητάς της μειώνεται αντιστρόφως ανάλογα με το τετράγωνο της απόστασης. Η Σελήνη για παράδειγμα «πέφτει» γύρω από τη Γη με επιτάχυνση μόνο 2,7 mm/s².

Η βαρύτητα στην επιφάνεια ενός πλανήτη ή ενός άστρου εξαρτάται από την μάζα και την διάμετρό του. Αν βρούμε την απόσταση ενός άστρου, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το φαινόμενο μέγεθός του για τον προσδιορισμό της διαμέτρου του. Ο υπολογισμός της βαρύτητας στην επιφάνειά του είναι λίγο πιο περίπλοκος.

Αν μια μπάλα αναπηδήσει στο γήινο έδαφος, χρειάζεται ένα ορισμένο χρονικό διάστημα για να φτάσει σε ένα μέγιστο ύψος και να επιστρέψει πάλι στο έδαφος. Αυτός ο χρόνος εξαρτάται εν μέρει από την επιφανειακή βαρύτητα. Αν μια μπάλα αναπηδούσε με τον ίδιο τρόπο στην επιφάνεια του Άρη, ο χρόνος μεταξύ δυο διαδοχικών αναπηδήσεων θα ήταν μεγαλύτερος, σε σχέση με τη Γη, διότι ο Άρης έχει μικρότερη επιφανειακή βαρύτητα. Βέβαια δεν μπορούμε να βάλουμε μπάλες να αναπηδούν στην επιφάνεια ενός άστρου, όμως εκεί υπάρχουν επιφανειακές αποκλίσεις που ανεβαίνουν και πέφτουν. Η επιφάνεια ενός άστρου συχνά αναδεύεται όπως το νερό που βράζει, δημιουργώντας θύλακες, γνωστοί και ως κόκκοι. Ο ρυθμός με τον οποίο αυτοί οι κόκκοι ανέρχονται και ξαναπέφτουν προσδιορίζεται από την βαρύτητα στην επιφάνεια του άστρου. Έτσι, μετρώντας τον ρυθμό με τον οποίο ένα άστρο τρεμοπαίζει με μικροσκοπικούς τρόπους, μπορούμε να προσδιορίσουμε την μάζα του.

Μια πρόσφατη δημοσίευση [Empirical, Accurate Masses and Radii of Single Stars with TESS and Gaia] μελετά τα όρια παρατήρησης των δεδομένων από τα διαστημικά τηλεσκόπια GAIA (συλλέγει ήδη δεδομένα) και TESS (θα ξεκινήσει τον Μάρτιο). Διαπιστώνει ότι GAIA και TESS μπορούν να προσδιορίσουν την μάζα ενός άστρου χρησιμοποιώντας την μέθοδο της επιφανειακής βαρύτητας με ακρίβεια 25% και 10% αντίστοιχα. Επειδή αυτοί οι δορυφόροι θα παρατηρήσουν εκατομμύρια άστρα, αυτό θα μπορούσε να γίνει ένα ισχυρό εργαλείο στην μελέτη των άστρων.

Πηγές: https://briankoberlein.com/2017/12/30/how-to-weigh-a-star/ - physicsgg

Ερνστ Χάας: ο κόσμος όπως είναι. Ernst Haas: the world as it is

O Ernst Haas έχει αναγνωριστεί ως ένας από τους πιο επιτυχημένους και επιδραστικούς φωτογράφους του 20ού αιώνα και θεωρείται εκ των πρωτοπόρων της έγχρωμης φωτογραφίας. Γεννήθηκε στη Βιέννη το 1921 και άρχισε να ασχολείται με τη φωτογραφία μετά το τέλος του πολέμου. 

Από τα πρώτα του φωτογραφικά project υπήρξε η φωτογράφιση της επιστροφής αυστριακών αιχμαλώτων πολέμου και στάθηκε αρκετό για να τραβήξει την προσοχή του LIFE Magazine αλλά ο Haas αρνήθηκε την πρότασή τους να ενταχθεί στο μόνιμο προσωπικό του περιοδικού για να διατηρήσει την καλλιτεχνική ανεξαρτησία του. Κατόπιν πρότασης του σπουδαίου Robert Capa, προσχώρησε στο πρακτορείο Magnum, το 1949, και δημιούργησε στενούς δεσμούς όχι μόνο με τον Capa αλλά και με τους Henri Cartier-Bresson και Werner Bishof.

Ο Haas πήγε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1951 και λίγο αργότερα άρχισε να πειραματίζεται με το έγχρωμο φιλμ της Kodachrome. Πολύ σύντομα αναδείχθηκε ως ο κυριότερος εκφραστής της έγχρωμης καλλιτεχνικής φωτογραφίας και το 1953, το LIFE συγκέντρωσε και κυκλοφόρησε φωτογραφίες του σε ένα πρωτοποριακό 24σέλιδο φωτογραφικό δοκίμιο με θέμα τη Νέα Υόρκη. Το 1962, ρετροσπεκτίβα αφιερωμένη στη δουλειά του διοργανώθηκε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης και αποτέλεσε την πρώτη έκθεση έγχρωμης φωτογραφίας του μουσείου.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας του, ο Haas ταξίδεψε πολύ, φωτογραφίζοντας για λογαριασμό του LIFE και του Look, αλλά και για άλλες μεγάλες εκδόσεις. Όσο ζούσε κυκλοφόρησε τέσσερα βιβλία: The Creation (1971), In America (1975), In Germany (1976), και Himalayan Pilgrimage (1978).

Τη χρονιά που πέθανε, το 1986, του απονεμήθηκε το βραβείο Hasselblad, ενώ το έργο του συνέχισε να αποτελεί αντικείμενο εκθέσεων και εκδόσεων για πολλά χρόνια μετά το θάνατό του. Το φωτογραφικό studio με το όνομά του λειτουργεί ακόμη στη Νέα Υόρκη, διαχειρίζεται τα πνευματικά δικαιώματα του έργου του, προσφέρει βοήθεια σε ερευνητές και επιβλέπει όλα τα project που έχουν ως θέμα τον ίδιο και τη δουλειά του.

Τις καλές φωτογραφίες δεν τις τραβάς· σε τραβάνε — Ernst Haas

Πηγή: dimart