Θεωρία χορδών, σκοτεινή ενέργεια και πεμπτουσία. Dark Energy May Be Incompatible With String Theory

Η σκοτεινή ενέργεια μπορεί να είναι ασύμβατη με την θεωρία των χορδών; H θεωρία των χορδών επιτρέπει ένα «τοπίο (landscape)» από πιθανά σύμπαντα, που περιβάλλονται από έναν τέλμα (swampland) λογικά ασύμβατων συμπάντων. Σε όλα τα αποδεκτά και βιώσιμα σύμπαντα η πυκνότητα της σκοτεινής ενέργειας είτε μειώνεται είτε έχει μια σταθερή αρνητική τιμή, σε αντίθεση με το σύμπαν μας, όπου η σκοτεινή ενέργεια φαίνεται να έχει μια σταθερή θετική τιμή. String theory permits a “landscape” of possible universes, surrounded by a “swampland” of logically inconsistent universes. In all of the simple, viable stringy universes physicists have studied, the density of dark energy is either diminishing or has a stable negative value, unlike our universe, which appears to have a stable positive value. Maciej Rebisz for Quanta Magazine

Μια νέα δημοσίευση υποστηρίζει πως τα σύμπαντα με το χαρακτηριστικό της σκοτεινής ενέργειας σαν το δικό μας δεν υπάρχουν στο «τοπίο (landscape)» των συμπάντων που επιτρέπεται από την θεωρία των χορδών.

Σύμφωνα με τον θεωρητικό των χορδών Cumrun Vafa και των συνεργατών του [Georges Obied, Hirosi Ooguri, Lev Spodyneiko, Cumrun Vafa, «De Sitter Space and the Swampland»], υπάρχει μια απλή φόρμουλα που υπαγορεύει σε ποια είδη συμπάντων επιτρέπεται η ύπαρξή τους, με βάση την θεωρία των χορδών.

H θεωρία των χορδών αποτελεί για πολλούς την κορυφαία υποψήφια «θεωρία των πάντων» που ενοποιεί την βαρύτητα με τις άλλες τρεις θεμελιώδεις αλληλεπιδράσεις (ηλεκτρομαγνητική, ασθενή και ισχυρή πυρηνική). Η θεωρία επιτρέπει χονδρικά 10⁵⁰⁰ διαφορετικές λύσεις: ένα τεράστιο, ποικίλο «τοπίο» πιθανών συμπάντων. Οι θεωρητικοί των χορδών, όπως ο Vafa, αγωνίζονταν εδώ και χρόνια να θέσουν το δικό μας σύμπαν μέσα στο τοπίο των δυνατοτήτων που μας προσφέρει η θεωρία.

Την αρχική δημοσίευση των Vafa et al, δυο μέρες αργότερα ακολούθησε και δεύτερη [Prateek Agrawal, Georges Obied, Paul J. Steinhardt, Cumrun Vafa, «On the Cosmological Implications of the String Swampland»], σύμφωνα με την οποία καθώς το σύμπαν διαστέλλεται, η πυκνότητα της ενέργειας κενού του (κενού) χώρου πρέπει να μειώνεται γρηγορότερα από έναν συγκεκριμένο ρυθμό. Το συμπέρασμα αυτό φαίνεται να είναι ορθό σε όλα τα απλά μοντέλα συμπάντων που βασίζονται στην θεωρία των χορδών. Αλλά παραβιάζονται δυο ισχυρές πεποιθήσεις που έχουμε για τον πραγματικό κόσμο: θεωρείται αδύνατη η αποδεκτή εικόνα ενός διαστελλόμενου σύμπαντος, μαζί με το κυρίαρχο μοντέλο της εκρηκτικής γέννησής του.

Lucy Reading-Ikkanda/Quanta Magazine

Από το 1998 οι παρατηρήσεις με τηλεσκόπια  έδειξαν ότι το σύμπαν διαστέλλεται με επιταχυνόμενο ρυθμό. Η συνεχώς επιταχυνόμενη διαστολή του σύμπαντος αποδίδεται σε ένα άγνωστο προς το παρόν είδος βαρυτικής απώθησης που προκαλεί ο κενός χώρος και ονομάζεται σκοτεινή ενέργεια. Επιπλέον φαίνεται πως η σκοτεινή ενέργεια που «γεμίζει» τον κενό χώρο παραμένει σταθερή με την πάροδο του χρόνου. Όμως σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσιεύσεις αυτός ο ισχυρισμός δεν ισχύει – η ενέργεια του κενού πρέπει να μειώνεται.

Cumrun Vafa, θεωρητικός φυσικός στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ. Cumrun Vafa, a prominent string theorist at Harvard University, has been mapping the forbidden “swampland” of impossible universes for 13 years. Hayward Photography

Ο Vafa και οι συνεργάτες του υποστηρίζουν πως τα σύμπαντα με σταθερή θετική ποσότητα ενέργειας κενού, γνωστά ως «σύμπαντα de Sitter», δεν είναι δυνατά. Οι θεωρητικοί των χορδών αγωνίζονται από το 1998, όταν ανακαλύφθηκε η μυστηριώδης σκοτεινή ενέργεια, να κατασκευάσουν συμβατά μοντέλα της θεωρίας των χορδών με τα  σύμπαντα de Sitter. Όμως αν ο Vafa έχει δίκιο, τότε αυτές οι προσπάθειες βυθίζονται σε μια λογική ασυνέπεια και τα σύμπαντα de Sitter δεν βρίσκονται στο «τοπίο (landscape)», αλλά σε «βάλτο (swampland)».

Αν αληθεύει αυτός ο ισχυρισμός, τότε η πυκνότητα της σκοτεινής ενέργειας στο σύμπαν μας δεν μπορεί να είναι σταθερή, αλλά πρέπει να πάρει μια μορφή που ονομάζεται «πεμπτουσία (quintessence)». Η πεμπτουσία διαφέρει από την ερμηνεία της σκοτεινής ενέργειας διαμέσου της κοσμολογικής σταθεράς διότι είναι δυναμική. Δηλαδή μεταβάλλεται με τον χρόνο, σε αντίθεση με την κοσμολογική σταθερά που εξ’ ορισμού παραμένει σταθερή.

NASA

Αρκετές έρευνες τηλεσκοπίων βρίσκονται σε εξέλιξη για να διερευνηθεί με μεγαλύτερη ακρίβεια αν το σύμπαν διαστέλλεται με σταθερό επιταχυνόμενο ρυθμό, που θα σήμαινε ότι καθώς δημιουργείται νέος χώρος, μια ανάλογη ποσότητα νέας σκοτεινής ενέργειας εμφανίζεται, ή αν η κοσμική επιτάχυνση βαθμιαία μεταβάλλεται, όπως προβλέπουν τα μοντέλα που περιλαμβάνουν την έννοια της πεμπτουσίας.

Μια ανακάλυψη της πεμπτουσίας θα φέρει (προφανώς) επανάσταση στη φυσική και την κοσμολογία, συμπεριλαμβανομένης της αναδιατύπωσης της ιστορίας του κόσμου και του μέλλοντός του. Αντί της Μεγάλης Ρήξης (Big Rip), ένα σύμπαν πεμπτουσίας θα επιβραδυνόταν σταδιακά, και στα περισσότερα μοντέλα, η διαστολή θα σταματούσε τελικά και θα άρχιζε η συστολή του προς μια Μεγάλη Σύνθλιψη ή Μεγάλη Αναπήδηση.

Πηγές: https://www.quantamagazine.org/dark-energy-may-be-incompatible-with-string-theory-20180809/ - physicsgg

Ένας γιγάντιος εξωπλανήτης στους 4.300 βαθμούς Κελσίου. Ultra hot planet has iron and titanium in its atmosphere

Καλλιτεχνική απεικόνιση του εξωπλανήτη KELT9b και του άστρου του KELT-9 στο φόντο. Artist’s view of a sunset over KELT-9b. The nearby warm blue star covers 35° in the planet’s sky, about 70 times the apparent size of the sun in the Earth’s sky. Under this scorching sun, the planet’s atmosphere is warm enough to shine in reddish-orange tones and vaporize heavy metals such as iron and titanium. © Denis Bajram

Ευρωπαίοι επιστήμονες βρήκαν ότι ένας γιγάντιος εξωπλανήτης είναι τόσο καυτός – η θερμοκρασία του φθάνει τους 4.300 βαθμούς Κελσίου – ώστε στην ατμόσφαιρά του είναι δυνατό να ανιχνευθούν εξαερωμένα μέταλλα, σίδηρος και τιτάνιο. Για πρώτη φορά ανιχνεύονται τέτοια βαριά μέταλλα σε πλανήτη πέρα από το ηλιακό μας σύστημα.

650 light years away from Earth, in the constellation Cygnus, astronomers discovered a Jupiter-mass gas giant: KELT-9b. The exoplanet has a dayside temperature estimated around 4300 degrees Celsius. KELT-9b is hotter than most stars and only about 1000 degrees cooler than the Sun. Animation & illustration: NASA/JPL-Caltech/R. Hurt (IPAC)

Πρόκειται για τον KELT-9b, έναν αέριο γίγαντα στον αστερισμό του Κύκνου, σε απόσταση περίπου 650 ετών φωτός από τη Γη, ο οποίος είχε ανακαλυφθεί από αμερικανούς αστρονόμους το 2017, αλλά τώρα μελετήθηκε καλύτερα. Αποτελείται κυρίως από υδρογόνο και πιθανώς διαθέτει ένα μικρό στερεό πυρήνα. Είναι ο πιο καυτός εξωπλανήτης που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα -πιο καυτός ακόμη και από μερικά άστρα- και ο πρώτος στην ατμόσφαιρα του οποίου βρέθηκαν σίδηρος και τιτάνιο. Ο Ήλιος μας έχει θερμοκρασία περίπου 6.000 βαθμών Κελσίου, αλλά άλλα άστρα είναι αρκετά ψυχρότερα. Όμως η θερμοκρασία του άστρου KELT-9 -του μητρικού άστρου του εξωπλανήτη- ξεπερνά τους 10.000 βαθμούς Κελσίου.

Ο τεράστιος εξωπλανήτης-κόλαση -όπου είναι απίθανο να υπάρχει κάποια μορφή ζωής- έχει τριπλάσια μάζα και διπλάσια διάμετρο από τον Δία, τον γίγαντα του δικού μας ηλιακού συστήματος. Είναι τόσο καυτός, επειδή αντίθετα από τον Δία που ακολουθεί μακρινή τροχιά από τον Ήλιο, περιφέρεται υπερβολικά κοντά στο μητρικό άστρο του KELT-9. Κινείται γύρω από το άστρο του 30 φορές κοντύτερα από ό,τι η Γη γύρω από τον Ήλιο, γι’ αυτό διαγράφει μια πλήρη περιφορά μέσα σε μόνο 36 ώρες (η διάρκεια του έτους του), με την ίδια πάντα πλευρά του να είναι στραμμένη στο άστρο του (σε αυτή τη σκοτεινή πλευρά του η θερμοκρασία εκτιμάται ότι είναι περίπου η μισή, δηλαδή 2.000 βαθμοί Κελσίου).

Ο σίδηρος είναι ένα από τα πιο άφθονα στοιχεία στο σύμπαν, αλλά είναι δύσκολο να ανιχνευθεί σε πιο ψυχρά περιβάλλοντα, επειδή τα άτομά του συνήθως παγιδεύονται μέσα σε άλλα μόρια. Όμως στην περίπτωση του KELT-9b, επειδή έχει τόσο υψηλές θερμοκρασίες, δεν συμπυκνώνονται νέφη στην ατμόσφαιρά του, πράγμα που επιτρέπει στα μεμονωμένα μόρια του σιδήρου και άλλων μετάλλων να «πετάνε σόλο». Το τιτάνιο είχε ανιχνευθεί στην ατμόσφαιρα ενός άλλου εξωπλανήτη στο παρελθόν, αλλά όχι σε ατομική μορφή. Είχαν βρεθεί μόρια διοξειδίου του τιτανίου (ένα άτομο τιτανίου μαζί με δύο άτομα οξυγόνου) στην ατμόσφαιρα του πλανήτη Κέπλερ-13Α.

Η ανίχνευση των χημικών στοιχείων γίνεται μέσω ανάλυσης του φάσματος του φωτός που έρχεται από ένα αντικείμενο στο διάστημα. Κάθε στοιχείο αφήνει το δικό του διακριτό «δαχτυλικό αποτύπωμα» στο φως. Η νέα ανακάλυψη, που παρουσιάσθηκε στο περιοδικό «Nature», έγινε από ερευνητές των Πανεπιστημίων της Βέρνης και της Γενεύης, με επικεφαλής τον καθηγητή Κέβιν Χένγκ και με τη βοήθεια του Εθνικού Τηλεσκοπίου Γαλιλαίος στη Λα Πάλμα των ισπανικών Καναρίων Νήσων.

«Οι θερμοκρασίες του KELT-9b είναι τόσο παράλογες, που παρόλο που πρόκειται για πλανήτη, έχει την ατμόσφαιρα άστρου. Το βασικό μάθημα που μας διδάσκουν οι εξωπλανήτες, είναι ότι δεν αρκεί να κοιτάξει κανείς το δικό μας ηλιακό σύστημα. Υπάρχουν πράγματι εξωπραγματικά πράγματα εκεί έξω», δήλωσε ο Χενγκ. Όπως είπε, προς το παρόν, οι επιστήμονες δεν μπορούν να διανοηθούν πώς μπορεί να μοιάζει μια ατμόσφαιρα με τόσο υψηλή θερμοκρασία (πάντως όχι ευχάριστα…).

Πηγές: H. Jens Hoeijmakers, et al., “Atomic iron and titanium in the atmosphere of the exoplanet KELT-9b,” Nature (2018) - ΑΠΕ-ΜΠΕ

Aποκάλυψη ψηφιδωτού δαπέδου στο Μικρό Θέατρο Αμβρακίας. Pebble floor uncovered in the Small Theatre of Amvrakia

Ερωτιδείς, δελφίνια και κύκνοι, τυπικά διακοσμητικά στοιχεία για το βοτσαλωτό δάπεδο του αρχαίου λουτρού (4ος αι. π.Χ.). The decoration includes a continuous spiral that forms the edge of representations of cupids playing different games with swans, a cupid riding a dolphin, a flying swan, water fowl and an octopus. Credit: Ephorate of Antiquities of Arta.

Η πρόσφατη ανακάλυψη ενός νέου τμήματος του ωραίου ψηφιδωτού δαπέδου (4ος αι. π.Χ.) που «κρυβόταν» κάτω από το αρχαίο Μικρό Θέατρο της Άρτας έστρεψε και πάλι τη συζήτηση και το ενδιαφέρον του κοινού στον κρυμμένο κόσμο του πλούσιου ιστορικού παρελθόντος της πόλης.

Το βοτσαλωτό δάπεδο έχει κυκλικό σχήμα και καλύπτει το κεντρικό τμήμα του κυκλικού χώρου του λουτρού, που προϋπήρχε στην ίδια θέση, όπου αργότερα κατασκευάστηκε το Μικρό Θέατρο.

Περίπου πέντε μέτρα κάτω από το επίπεδο του δρόμου, μέσα στο εμπορικό κέντρο και περιτριγυρισμένος από πολυκατοικίες και αυτοκίνητα, βρίσκεται ο χώρος του νεολιθικού Μικρού Θεάτρου, ενός από τα μικρότερα που βρέθηκαν στον ελλαδικό χώρο. Ήρθε στο φως το 1976 κατά τη διάρκεια εκσκαφικών εργασιών σε οικόπεδο της περιοχής, και σήμερα έχει αποκαλυφθεί πλήρως. Όπως συμβαίνει σε όλες τις πόλεις που κατοικήθηκαν αδιάλειπτα από την αρχαιότητα, τα ίχνη του παρελθόντος δημιουργούν ένα παλίμψηστο τοπίο όπου οι παλαιότερες και νεότερες μνήμες ενυπάρχουν.

The pebble floor was discovered during excavations by the Ephorate of Antiquities of Arta. Credit: Ephorate of Antiquities of Arta.

Προφανώς εκείνη η εκσκαφή της δεκαετίας του ’70 δεν ήταν η πρώτη που έπρεπε να σταματήσει, και το οικόπεδο όπου βρέθηκαν οι αρχαιότητες, να απαλλοτριωθεί. Η σύγχρονη Άρτα, χτισμένη στη θέση της αρχαίας Αμβρακίας, αποικίας των Κορινθίων που ιδρύθηκε τον 6ο αι. π.Χ., έχει ορατά σε διάφορα σημεία του πολεοδομικού ιστού της τα σημάδια προηγούμενων κατοικήσεων. Η νέα ανακάλυψη του βοτσαλωτού δαπέδου έγινε στη διάρκεια των εργασιών της Εφορείας Αρχαιοτήτων στο Μικρό Θέατρο για την ανάδειξη και τη διαμόρφωση αυτού του αρχαιολογικού χώρου, ο οποίος προσωρινά προστατεύεται από ένα κιγκλίδωμα. Έτσι, χωρίς κανείς να το περιμένει, αποκαλύφθηκε στους αρχαιολόγους αυτό το κυκλικό ψηφιδωτό. Τα ασπρόμαυρα και κιτρινωπά βότσαλα σχηματίζουν παραστάσεις που μας φέρνουν στον νου το νερό.

Αποτελείται από μικρά λευκά, φαιοκίτρινα και σκουρόχρωμα ποταμίσια βότσαλα που απεικονίζουν σκηνές που σχετίζονται με το υγρό στοιχείο. Η διακόσμηση περιλαμβάνει τρέχουσα σπείρα που οριοθετεί την παράσταση, στην οποία απεικονίζονται σκηνές ερωτιδέων που παίζουν διάφορα παιχνίδια με κύκνους, ερωτιδέας που ιππεύει δελφίνι, κύκνος που πετά, ψάρια, υδρόβια πτηνά και ένα χταπόδι.

Ο Ναός του Απόλλωνα Πυθίου Σωτήρα στην Άρτα. Η Αμβρακία που κατά την αρχαιότητα υπήρξε μια από τις σημαντικότερες πόλεις της Ελλάδας ήταν κτισμένη στον ποταμό Άραχθο στην ίδια θέση με τη σημερινή Άρτα. Ήταν η σημαντικότερη αποικία των Κορινθίων στη βορειοδυτική Ελλάδα. Αρχαίοι συγγραφείς αποκαλούν την περιοχή της Αμβρακίας Δρυοπίδα. Το τοπωνύμιο Αμβρακία οφείλεται κατά τη μυθολογία στον Άμβρακα, γιο του Θεσπρωτού ή στην Αμβρακία, θυγατέρα του Μελανέα, βασιλιά των Δρυόπων ή του Αυγείου της Ήλιδας ή του Φόρβαντα, γιου του Ήλιου. Ανάμεσα στους Αθαμάνες των Τζουμέρκων και των Κασσωπαίων της Πρέβεζας, ζούσαν ανάμικτα Αθαμάνες, Κασσωπαίοι, Μολοσσοί και άποικοι, στο τρίγωνο μεταξύ Λούρου, Αράχθου και Αμβρακικού κόλπου. Στο 625 π.Χ. οι Κορίνθιοι με αρχηγό τους τον Γόργο, γιο του Κυψέλου, του τυράννου της Κορίνθου, ίδρυσαν αποικία στις όχθες του Άραχθου ποταμού αφού έδιωξαν τους ντόπιους Δρύοπες και τείχισαν την Αμβρακία. Η πόλη αριθμούσε γύρω στους 100.000 κατοίκους και γνώρισε μεγάλη ακμή από την ίδρυση της μέχρι τον 2ο αι. π.Χ.

Οι συνθέσεις με τους φτερωτούς ερωτιδείς που παίζουν και ιππεύουν δελφίνια, οι κύκνοι και τα υδρόβια πτηνά δεν θα μπορούσαν παρά να διακοσμούν το δάπεδο λουτρικών εγκαταστάσεων. Αν συνδέσουμε το συγκεκριμένο εύρημα με ένα παρόμοιο δάπεδο που βρέθηκε σε εκείνη την παλιά ανασκαφή της δεκαετίας του ’70 –και το οποίο, αφού αποκολλήθηκε, φυλάσσεται στην αποθήκη του Αρχαιολογικού Μουσείου– μπορούμε ίσως να φανταστούμε το κεντρικό δημόσιο λουτρό της Αμβρακίας: κεντρικό και πολυσύχναστο, βεβαίως όχι το μοναδικό μιας πλούσιας πόλης, αλλά χτισμένο σε ωραίο σημείο, κοντά στον ναό του Απόλλωνα, προστάτη της πόλης. Η διακόσμηση του δαπέδου με αυτούς τους μικρούς έρωτες και τους κύκνους υπήρξε πολύ διαδεδομένη στην αρχαιότητα, αγαπημένο θέμα των καλλιτεχνών. Ωστόσο, δεν υπάρχει άλλο όμοιό του στην πόλη, αν και μοιάζει με τα βοτσαλωτά στο Λουτρό του Κενταύρου, ένα ανάλογο λουτρικό συγκρότημα από την αρχαία Κόρινθο.

Η Αμβρακία ως κορινθιακή αποικία γνώρισε μεγάλη οικονομική άνθηση και ναυτική ισχύ όπως προκύπτει από τα αρχαία κείμενα και τα αρχαιολογικά ευρήματα. Διέθετε ένα από τα καλύτερα πολεοδομικά συστήματα της αρχαιότητας. Ονομαστά ήταν επίσης τα γυναικεία αμβρακιώτικα υποδήματα γνωστά σε όλη την Ελλάδα με το όνομα Αμβρακίδες. Κατά τους Περσικούς πολέμους έλαβε μέρος με επτά πλοία στη ναυμαχία της Σαλαμίνας και με πεντακόσιους οπλίτες στη μάχη των Πλαταιών. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο συμμάχησε με τους Λακεδαιμονίους, αλλά οι 3.000 οπλίτες της ηττήθηκαν τον χειμώνα του 426 π.Χ. στη μάχη των Όλπων από τους εχθρούς τους Ακαρνάνες που ήταν σύμμαχοι των Αθηναίων και καταστράφηκε από το στρατηγό Δημοσθένη. Αργότερα, συμμάχησε με τους Αθηναίους για να προστατευτεί από τους Μακεδόνες του Φιλίππου. Ωστόσο το έτος 338 π.Χ. ο Φίλιππος ο Β΄ κατέλαβε την πόλη, λίγο πριν τη μάχη της Χαιρώνειας. Μετά το θάνατο του Φιλίππου Β΄ οι Αμβρακιώτες έδιωξαν τους Μακεδόνες, αλλά τους κατέλαβε και πάλι αργότερα ο γιος του Κασσάνδρου Αλέξανδρος. Το 295 π.Χ. η Αμβρακία παραχωρήθηκε από τους Μακεδόνες στον Πύρρο, ο οποίος την έκανε πρωτεύουσα του βασιλείου του κι από αυτή εξορμούσε για τις εκστρατείες του στη λοιπή Ελλάδα και την Ιταλία. Ο Πύρρος γέμισε την Αμβρακία με μνημειώδη κτίσματα, ναούς, αγάλματα και ζωγραφικούς πίνακες.

Το 189 π.Χ., μετά από την εξέγερση κατά των Ρωμαίων, πολιορκείται από τον ύπατο της Ρώμης Μάρκο Φλούβιο. Τέλος, με τη φιλική παρέμβαση του Περιάνδρου, βασιλιά των Αθαμάνων, η πόλη παραδίδεται (187 π.Χ.) στο Φλούβιο. Ο Φλούβιος, αφού επικράτησε σε όλη την περιοχή, λεηλάτησε την Αμβρακία, αρπάζοντας πολλά από τα έργα τέχνης για τη Ρώμη. Επί Αιμίλιου Παύλου, υποδουλώνεται όλη η Ήπειρος στους Ρωμαίους (167 π.Χ.), ενώ λεηλατούνται και καταστρέφονται οι πόλεις της. Η Αμβρακία καίγεται και γκρεμίζονται τα τείχη της. Ο περιηγητής Παυσανίας, που πέρασε αργότερα, βρήκε πέτρες σε χορταριασμένο τόπο. Μετά από 1.000 χρόνια, στη θέση της κτίστηκε η σημερινή Άρτα. Η Αμβρακία είχε οχυρωμένο λιμάνι τον Άμβρακο για διέξοδο προς τον Αμβρακικό κόλπο. Ο Οκταβιανός Αύγουστος για να ενισχύσει τη Νικόπολη με πληθυσμό, μετέφερε υποχρεωτικά τους κατοίκους της Αμβρακίας στη Νικόπολη μετά το 31 π.Χ.

Διάσημοι Αμβρακιώτες ήταν ο γλύπτης Πολύστρατος που έζησε τον 6ο αι. π.Χ., ο μουσικός Επίγονος και ο ποιητής της Μέσης Κωμωδίας Επικράτης. Ο Παυσανίας αναφέρει επίσης τον Αμβρακιώτη Ολυμπιονίκη Λέοντα που νίκησε στην 96η Ολυμπιάδα.

Η Εφορεία Αρχαιοτήτων ανακοίνωσε ότι έχουν ληφθεί από τους συντηρητές της υπηρεσίας τα πρώτα μέτρα προστασίας του και ξεκινά η σύνταξη μελέτης για τη συντήρησή του.

Πηγές: http://www.kathimerini.gr/979134/article/epikairothta/ellada/symplhrwnetai-to-pazl-toy-arxaioy-loytroy-artas - http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=7003 - https://www.archaeology.wiki/blog/2018/08/09/pebble-floor-uncovered-in-the-small-theatre-of-amvrakia/

Πανάρχαιος μετεωρίτης περιέχει στοιχεία για την ύπαρξη της ζωής. Organic makeup of ancient meteorites sheds light on early Solar System

Σημαντικά ευρήματα για την ύπαρξη της ζωής στην Γη και σε άλλους πλανήτες στο Σύμπαν. Οι ερευνητές έδωσαν στην δημοσιότητα μια φωτογραφία του πανάρχαιου μετεωρίτη που μελετούν. The origin of organic matter found in meteorites that formed during the birth of the Solar System 4.5 billion years ago may provide key clues to understanding the birth of life here on Earth. It could also help astronomers investigate the potential habitability of other solar systems. The Orgueil carbonaceous meteorite, a scientific treasure that fell in 1864 in southwest France. The main mass of the meteorite can be seen at the meteorite exhibit at the Muséum National d'Histoire Naturelle in Paris until January 2019. The stand on which the meteorite is displayed is about 30 cm across Credit: K.H. Joy

Ομάδα ερευνητών με επικεφαλής επιστήμονες της Σχολής Επιστημών Γης και Περιβάλλοντος του Μάντσεστερ ανακοίνωσαν τα πρώτα αποτελέσματα των μελετών που πραγματοποιούν τα τελευταία δύο έτη σε ένα μετεωρίτη που έχει ηλικία παρόμοια με εκείνη του ηλιακού μας συστήματος. Ο μετεωρίτης είναι ένας ανθρακούχος χονδρίτης, μια σπάνια κατηγορία μετεωριτών οι οποίοι σχηματίστηκαν κατά την διαδικασία γέννησης του ηλιακού μας συστήματος. Οι επιστήμονες αναζητούν επίμονα τέτοιους μετεωρίτες αφού η μελέτη τους ανασύρει στοιχεία πολύτιμα για την κατανόηση όχι μόνο του ηλιακού μας συστήματος και των πλανητών του αλλά και για την ύπαρξη και εξέλιξη και άλλων πλανητικών συστημάτων.

The CAMECA NanoSIMS instrument at The University of ManchesterMore details at https://sites.google.com/view/manchester-nanosims/home. Credit: K.L. Moore

Η μελέτη αυτού του μετεωρίτη που έχει ηλικία περίπου 4,5 δισ. έτη (ίδια με το ηλιακό μας σύστημα) παρέχει στους επιστήμονες πολύτιμα στοιχεία για την ύπαρξη της ζωής στην Γη αλλά και την πιθανή παρουσία της σε άλλες περιοχές του Γαλαξία και του Σύμπαντος. Οι ερευνητές εντόπισαν στον μετεωρίτη τα ίχνη διαφόρων οργανικών ουσιών (άνθρακα, οξυγόνο, άζωτο, θείο, υδρογόνο) οι οποίες αποτελούν δομικά συστατικά της ζωής και οι οποίες φαίνεται πώς ήταν παρούσες στην γέννηση του ηλιακού μας συστήματος.

Πολλοί επιστήμονες έχουν διατυπώσει την άποψη ότι τα δομικά υλικά της ζωής υπήρχαν στους μετεωρίτες, οι οποίοι με την πτώση τους τα έσπειραν στον πλανήτη μας, οι συνθήκες του οποίου επέτρεψαν στα υλικά αυτά να «δράσουν» και να δημιουργήσουν τις πρώτες μορφές ζωής. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αν πράγματι αυτές οι απαραίτητες για την ζωή ουσίες δημιουργούνται με απλό τρόπο στην βρεφική ηλικία ενός πλανητικού συστήματος τότε θα διασπείρονται με διαφόρους τρόπους στους πλανήτες του συστήματος και αν κάποιος πλανήτης έχει τις κατάλληλες συνθήκες τότε η ζωή θα κάνει εκεί την εμφάνιση της όπως εκτιμάται ότι συνέβη και στην περίπτωση της Γης. Αν αυτό ισχύει τότε η ζωή θα πρέπει να είναι πολύ πιο διαδεδομένη στο Σύμπαν από όσο εκτιμούν οι ειδικοί.

Πηγές: Romain Tartèse el al., "Insights into the origin of carbonaceous chondrite organics from their triple oxygen isotope composition," PNAS (2018). www.pnas.org/cgi/doi/10.1073/pnas.1808101115 - http://www.tovima.gr/science/article/?aid=1012749

Πλανήτης 12πλάσιος από τον Δία βρέθηκε να τριγυρνάει στο Διάστημα. Astronomers discover a free-range planet with incredible magnetism

Επιστήμονες πέτυχαν να εντοπίσουν ένα «αδέσποτο» γιγαντιαίο αντικείμενο με πανίσχυρο μαγνητικό πεδίο να κόβει βόλτες στη γαλαξιακή μας «γειτονιά,» με τη βοήθεια του ραδιοτηλεσκοπίου Very Large Array (VLA). SIMP J01365663+0933473, shown here in this artist’s concept, is a massive, nearby exoplanet with a powerful, aurora-generating magnetic field. Credit: Caltech/Chuck Carter; NRAO/AUI/NS

Ένα πλανήτη 12 φορές μεγαλύτερο από τον Δία που βρέθηκε να «τριγυρνάει» μόνος του στο διάστημα, περίπου 20 έτη φωτός μακριά από τη Γη, ανακάλυψαν Αμερικανοί αστρονόμοι σύμφωνα με σχετικό δημοσίευμα του επιστημονικού εντύπου The Astrophysical Journal.

Ο πλανήτης αυτός δεν συνδέεται με κανένα άστρο και είναι το πρώτο αντικείμενο αυτού του είδους που ανακαλύπτεται με ραδιοτηλεσκόπιο. Τόσο η μάζα όσο και η τεράστια δύναμη του μαγνητικού του πεδίου θέτουν υπό αμφισβήτηση αυτά που μέχρι σήμερα γνωρίζουν οι επιστήμονες για την ποικιλία των αστρονομικών αντικειμένων που βρίσκονται στα βάθη του Διαστήματος.

«Αυτό το αντικείμενο βρίσκεται ακριβώς στα όρια μεταξύ ενός πλανήτη και ενός καφέ νάνου και μας προκαλεί κάποιες εκπλήξεις που μπορούν να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε τις μαγνητικές διεργασίες τόσο στα αστέρια όσο και στους πλανήτες», λέει η Δρ Μέλοντι Κάο από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αριζόνα.

Οι καφέ νάνοι είναι δύσκολα αντικείμενα ως προς την ταξινόμηση τους, αφού είναι ταυτόχρονα τεράστια για να θεωρηθούν πλανήτες και όχι αρκετά μεγάλα για να θεωρηθούν αστέρια. Ο νέος πλανήτης, που αρχικά είχε εντοπιστεί το 2016 μέσω του τηλεσκοπίου Very Large Array (VLA) που βρίσκεται στο Νέο Μεξικό, είχε θεωρηθεί καφέ νάνος.

Πολλά από αυτά τα αστρονομικά σώματα παραμένουν άγνωστα – με το πρώτο να εντοπίζεται μόλις το 1995 – και οι επιστήμονες προσπαθούν ακόμα να κατανοήσουν όσο περισσότερα μπορούν για τα μαγνητικά πεδία και τις ραδιοεκπομπές πέντε καφέ νάνων.

Ωστόσο, όταν μια άλλη ομάδα ειδικών εξέτασε όλα τα μέχρι σήμερα διαθέσιμα δεδομένα για τους καφέ νάνους και συνειδητοποίησαν ότι ένα από τα αντικείμενα, το SIMP J01365663 + 0933473, ήταν πολύ νεώτερο από τα άλλα.

Η ηλικία του τους έκανε να θεωρήσουν ότι επρόκειτο για έναν πλανήτη που έπλεε ελεύθερος στο Διάστημα. Το όριο που χρησιμοποιούν συχνά οι επιστήμονες για να διακρίνουν ένα γιγάντιο εργοστάσιο αερίου από έναν καφέ νάνο είναι το «όριο καύσης δευτερίου», η μάζα κάτω από την οποία το στοιχείο δευτέριο σταματά να συγχωνεύεται στον πυρήνα των αντικειμένων.

Το όριο αυτό είναι γύρω στις 13 μάζες Δία, και του νέου πλανήτη είναι στα 12,7. Η Δρ Καο έκανε μετρήσεις μαγνητικού πεδίου σε αυτό το απομακρυσμένο πλανήτη, τις πρώτες για ένα πλανητικό αντικείμενο έξω από το ηλιακό μας σύστημα.

«Όταν ανακοινώθηκε ότι το SIMP J01365663 + 0933473 είχε μάζα κοντά στο όριο καύσης δευτερίου, μόλις είχα ολοκληρώσει την ανάλυση των νεώτερων δεδομένων από το τηλεσκόπιο VLA», εξηγεί.

Παρόμοια με το βόρειο σέλας της Γης, αυτός ο πλανήτης και κάποιοι καφέ νάνοι είναι γνωστοί ότι έχουν δικές τους αύρες- παρά την έλλειψη ηλιακών ανέμων που παραδοσιακά τις κατευθύνουν. Και ήταν η ακτινική «υπογραφή» της αύρας που επέτρεψε στους ερευνητές να ανιχνεύσουν αυτά τα μακρινά αντικείμενα, χωρίς όμως να είναι ακόμα σαφές πώς διαμορφώνονται.

This schematic of Jupiter’s magnetic field shows the Io plasma torus (red), which is filled with energetic charged particles, and Io’s flux tube (yellow-green), which connects Io to Jupiter’s upper atmosphere like a giant umbilical cord, spawning auroras near the poles of the planet. Credit: Yned/Wikimedia Commons

Ωστόσο, η ανάλυση της ερευνητικής ομάδας έδειξε ότι το μαγνητικό πεδίο του πλανήτη είναι απίστευτα ισχυρό, περίπου 200 φορές ισχυρότερο από το Δία του, και αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί έχει επίσης ισχυρή αύρα.

«Αυτό το αντικείμενο είναι συναρπαστικό επειδή η μελέτη των μαγνητικών μηχανισμών του μπορεί να μας δώσει νέες ιδέες για το πώς ο ίδιος τύπος μηχανισμών μπορεί να λειτουργήσει σε εξωπολικούς πλανήτες – πλανήτες πέρα ​​από το ηλιακό μας σύστημα», εξηγεί η Δρ Καο.

«Νομίζουμε ότι αυτοί οι μηχανισμοί μπορούν να λειτουργήσουν όχι μόνο σε καφέ νάνους, αλλά και τους χερσαίους πλανήτες», συμπληρώνει.

Σε κάθε περίπτωση η μελέτη δείχνει ότι οι ραδιενεργές εκπομπές από τις αύρες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να ανακαλυφθούν περισσότεροι πλανήτες πέρα ​​από το ηλιακό μας σύστημα, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων που δεν συνδέονται με αστέρια.

Πηγές: The Astrophysical Journal - http://www.tovima.gr/science/physics-space/article/?aid=1012294

200 ώρες συναναστροφής αρκούν για να «χτιστεί» μια στενή φιλία. It takes roughly 200 hours to become best friends with someone, according to science

Pierre-Auguste Renoir, Confidences (Two Best Friends), 1878. Ο αριθμός των πραγματικών φίλων μειώνεται διαχρονικά. The most effective way of becoming someone's best friend is by spending more time with them, according to new research.

Mπορεί ο αριθμός των γνωστών να αυξάνεται, αλλά οι πραγματικοί φίλοι λιγοστεύουν. Επίσης, οι φιλίες απαιτούν χρόνο, όχι πάντως τεράστιο, για να «χτιστούν», σύμφωνα με ανασκόπηση δεδομένων που δημοσιεύονται στο επιστημονικό έντυπο Atlantic.

Ψυχολόγοι, ανθρωπολόγοι και άλλοι επιστήμονες μελέτησαν τη φιλία με νέες μεθόδους και κάτω από διαφορετικά πρίσματα, φωτίζοντάς την με ποικίλους τρόπους και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι, η επιθυμία για στενότερη επαφή και για δημιουργία ψυχικών δεσμών είναι διάχυτη στους ανθρώπους.

Οι πάντες τριγυρνούν στον κόσμο ελπίζοντας ότι θα βρουν μια κατάλληλη φιλική συντροφιά. Υπάρχει μια μεγάλη γκάμα στον αριθμό των γνωστών που έχει κανείς: το μέγεθος του δικτύου των κοινωνικών επαφών ενός ανθρώπου μπορεί να κυμαίνεται από 250 έως 5.500 ανθρώπους.

Όσον αφορά όχι απλώς τις γνωριμίες, αλλά τις φιλίες με την ευρύτερη έννοια, μια μελέτη -που χρησιμοποίησε τις αποστολές χριστουγεννιάτικων καρτών ως ένδειξη- εκτιμά ότι ο μέσος άνθρωπος έχει γύρω στους 120 ανθρώπους που θεωρεί ευρύτερα «φίλους» του.

Όμως, ο εσωτερικός κύκλος των φίλων είναι πολύ μικρότερος. Ο μέσος άνθρωπος εμπιστεύεται δέκα έως 20 ανθρώπους. Και -το ακόμη σημαντικότερο- ο αριθμός των πραγματικά έμπιστων φίλων, στους οποίους κάποιος θα εξομολογούνταν τα μυστικά, είναι σήμερα το πολύ δύο άνθρωποι. Έχει μάλιστα μειωθεί από το 1985, όταν ο μέσος άνθρωπος θεωρούσε ότι είχε τρεις πραγματικούς φίλους.

Με δεδομένο ότι, σύμφωνα με άλλες μελέτες, όσο πιο ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς και φίλους έχει κάποιος, τόσο αυξάνουν οι πιθανότητές του να ζήσει περισσότερα χρόνια, το γεγονός ότι οι πραγματικοί φίλοι σπανίζουν ολοένα περισσότερο, είναι μια αρνητική εξέλιξη για την υγεία και μακροζωία των ανθρώπων.

Οι επιστήμονες συμβουλεύουν τους ανθρώπους να μην παραμελούν και να μην περιφρονούν ακόμη και την πιο «ταπεινή» γνωριμία τους, η οποία μπορεί, άλλωστε, να εξελιχθεί σε πιο σοβαρή φιλία, αν δώσει κανείς τις κατάλληλες ευκαιρίες. Αλλά ακόμη κι αν κανείς περιορισθεί σε απλές φιλικές επαφές, χωρίς μεγαλύτερο βάθος, και αυτό έχει το όφελός του, λένε οι ψυχολόγοι.

Ρόλο-κλειδί για μια φιλία παίζει ο χρόνος που επενδύει κανείς. Κεραυνοβόλα φιλία -κατά τον κεραυνοβόλο έρωτα- δεν υπάρχει.

Μια πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου του Κάνσας δείχνει ότι κατά μέσο όρο χρειάζονται περίπου 50 ώρες συναναστροφής για να εξελιχθεί μια γνωριμία σε τυπική φιλία και άλλες 40 ώρες για να μετατραπεί σε αληθινή φιλία. Με γύρω στις 200 ώρες επαφών μεταξύ δύο ανθρώπων, μπορεί να αναπτυχθεί μια πραγματικά στενή φιλία.

Υπάρχει κάποιο μυστικό για την πραγματική φιλία;

Oskar Kokoschka, Les Amis, Friends, 1918. It’s hard to organize a busy life so that it has enough room for deep friendships, but there are a few strategies that may help.

Δεν νοείται, απαντούν οι επιστήμονες, αν οι φίλοι δεν ανοίγουν και δεν αποκαλύπτουν αμοιβαία τον εαυτό τους. Μετά το «άνοιγμα» αυτό, η έλξη μεγαλώνει, καθώς οι άνθρωποι έλκονται συνήθως προς αυτόν ή αυτήν στον οποίο ή στην οποία έχουν «ξεγυμνωθεί».

Πηγές: Journal of Social and Personal Relationships - The Atlantic - http://www.tovima.gr/science/article/?aid=1012297

Οι Μάγια έπεσαν θύματα έντονης ξηρασίας. Severe Drought May Have Helped Hasten Ancient Maya’s Collapse

Μελέτη διεθνούς ομάδας ερευνητών προτείνει μια νέα θεωρία για την μυστηριώδη εξαφάνιση του μεγάλου πολιτισμού της Κεντρικής Αμερικής. Είναι πιθανό μια έντονη ξηρασία να οδήγησε στο τέλος του τον πολιτισμό των Μάγια. Chemical signatures from sediments in lake cores reveal that the centuries-long drought during the fall of Classic Maya civilization was worse than researchers had imagined. El Castillo (also called the Temple of Kukulcan), a pyramid in the ancient Maya city of Chichén Itzá. The structure is in the Yucatán Peninsula in Mexico. Credit: iStock.com/oneinchpunch

Ένας από τρεις μεγάλους πολιτισμούς της αμερικανικής ηπείρου πριν την έλευση των ευρωπαίων κατακτητών ήταν αυτός των Μάγια οι ρίζες του οποίου πάνε πίσω στην δεύτερη χιλιετία π.Χ. αλλά η ακμή του καταγράφεται από το 250 μ.Χ. έως το 800 μ.Χ.. Η αυτοκρατορία των Μάγια περιελάμβανε περιοχές όπως το Μεξικό, η Γουατεμάλα, η Ονδούρα, το Ελ Σαλβαδόρ και το Μπελίζ.

The Pyramid of the Magician, in the ruins of the ancient Maya city of Uxmal, pokes through dense rain forest. The archeological site lies on the Yucatán Peninsula in Mexico. Credit: iStock.com/Markus Faymonville

Οι Μάγια ανέπτυξαν ένα πολιτισμό με  κεντρικό άξονα την αστρονομία και τα μαθηματικά και οι ειδικοί τον θεωρούν ανώτερο από εκείνο τον Αζτέκων και των Ίνκας. Όπως και οι άλλοι δύο μεγάλοι πολιτισμοί έτσι και αυτός των Μάγια άφησε πίσω του τα ερείπια μεγάλων πόλεων και μεγαλοπρεπή μνημεία.

The mysterious Mayan civilisation collapsed because of a severe drought, a study has confirmed. Pictured is the Pirámide de los Cinco Pisos (pyramid of the five storeys), located in the Great Plaza in Campeche, Mexico.

Η απότομη κατάρρευση και η εξαφάνιση του πολιτισμού των Μάγια αποτελεί ένα αίνιγμα που προσπαθούν ανεπιτυχώς να λύσουν οι αρχαιολόγοι εδώ και πολλά χρόνια.

Pictured is a mask of the Maya rain God 'Chaac' on a building at Labná in the Puuc region of the northern Yucatán Peninsula. The prevalence of Chaac masks in the architecture throughout the Maya region is a testament to the importance of rainfall to the Maya.

Έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες για την εξαφάνιση του πολιτισμού των Μάγια όπως ότι αυτή ήταν προϊόν πολεμικών συγκρούσεων ή ότι για κάποιο λόγο διεκόπησαν οι εμπορικές συναλλαγές που είχαν αναπτύξει στις οποίες βασίζονταν ο πολιτισμό τους. Τα τελευταία χρόνια κάποιες μελέτες συνέδεσαν την εξαφάνιση των Μάγια με κλιματικές αλλαγές και ακραία φαινόμενα.

Sediment core from the Yucatán’s Lake Chichancanab. Dense layering indicates drier periods and spans the time of what scholars believe to be the fall of the Maya civilization. Cream-colored lenses in the strata indicate gypsum crystals, which tend to precipitate during times of drought. Credit: Hodell et al., 2005, https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2004.10.013

Η τελευταία μελέτη για την εξαφάνιση των Μάγια έγινε από διεθνή ομάδα ερευνητών οι οποίοι πήγαν συνέλεξαν δείγματα από μια λίμνη στην χερσόνησο Γιουκατάν στο Μεξικό και προχώρησαν σε αναλύσεις. Τα αποτελέσματα των αναλύσεων δείχνουν ότι την επίμαχη περίοδο που συντελείται η κατάρρευση του πολιτισμού των Μάγια ολόκληρη η περιοχή του Μεξικού βίωσε μια πρωτοφανούς έντασης ξηρασία. Σύμφωνα με τους ερευνητές η απαραίτητη για πολλούς λόγους βροχόπτωση σε ολόκληρο το Μεξικό μειώθηκε εκείνη την χρονική περίοδο κατά 70% η οποία οδήγησε στην εγκατάλειψη των μεγάλων αστικών κέντρων των Μάγια από τους κατοίκους τους γεγονός που σήμανε και το τέλος της αυτοκρατορίας τους και εν τέλει του πολιτισμού τους.

Πηγές: Duncombe, J. (2018), Severe drought may have helped hasten ancient Maya’s collapse, Eos, 99, https://doi.org/10.1029/2018EO103841. Published on 02 August 2018. - http://www.tovima.gr/science/technology-planet/article/?aid=1011444