Πρωτομαγιά και Ποίηση. May Day and Poetry

Pierre Bonnard, Coquelicots sur le Balcon, 1910

Του Μαγιού ροδοφαίνεται η μέρα,

που ωραιότερη φύση ξυπνάει

και την κάνουν λαμπρά και γελάει

πρασινάδες, αχτίνες, νερά.

Άνθη κι άνθη βαστούνε στο χέρι,

παιδιά κι άντρες, γυναίκες και γέροι.

Ασπροντύματα, γέλια, και κρότοι,

όλοι δρόμοι γιομάτοι χαρά.

Ναι χαρείτε του χρόνου την νιότη,

άντρες, γέροι, γυναίκες, παιδιά.

Δ. Σολωμός

Young man and woman, coitus. Small terracotta. Delos.

Μάης, και «η δριμύτης της ανοίξεως είναι φιλί που ‘χω στο στόμα»

(Α. Εμπειρίκος, Ο πλόκαμος της Αλταμίρας)

Lawrence Alma-Tadema, When Flowers Return

“Κλωνάρια λέξεων αδημονούν για Μάιο. Καθώς δραπέτες

φωτοστέφανων του Angelico μια θέση αγίου διεκδικούν μέσα στο ποίημα.”

(Ο. Ελύτης, Εκ του πλησίον)

“Κι ο Μάης με το Έρωτα τον ψυχοκυνηγάρη

είναι ηλιογέννητο ζευγάρι…”

(Κ. Παλαμάς, Ασάλευτη ζωή)

Φωτογραφία: Κωνσταντίνος Βακουφτσής

“… Κι ο Μάης λάγνος βασιλιάς με το Φεγγάρι πλέκει

παθητικές κι αχόρταγες αγάπες μεθυσμένες

απ’ τ’ ασώπαστα πουλιά κι από τα περιγιάλια

τα θρακικά, τα μουσικά και ακοίμητα, που ο γήλιος

ο ανατολίτικος αδρύς να ζει και να πυρώνει.

Παθητικές κι αχόρταγες αγάπες μεθυσμένες,

απ’ τα παναρμονικά κομμάτια που του παίζουν

του γαυρασμένου βασιλιά του Μάη για ν’ απολάψη

το πάθος του με τ’ όμορφο παιδόπουλο Φεγγάρι,

τα μαστιχόδεντρα, οι μυρτιές, οι κουμαριές, τα βάτα,

και τα πρινάρια κ’ οι αγριλιές και τα κρουστά τα πεύκα,

που χάιδεμα ειν’ η σκέπη τους και μπάλσαμο η πνοή τους

κι ό, τι χλωρό σιγολαλά, φουντώνει, ισκιώνει, σειέται.

Κι ανάμεσα στα πράσινα τα γλυκοφιλημένα

της αύρας που του λιοπυριού μερεύει την αψάδα,

να η Πρώτη! Να ο ξερόβραχος, και σάμπως ποτισμένος

από το αίμα μιας πληγής που που στάει, δεν κλει από χρόνια…”

Φωτογραφία: Γιάννης Κουνέλλης

 (Κ. Παλαμάς, Η φλογέρα του βασιλιά Β’)

By Alexej von Jawlensky

“… Ήτο ήδη δεκαεπταέτις, κ’ εφαίνετο να είναι είκοσιν ετών, εν υπερακμή ρώμης και καλλονής, ομοία με την Πρωτομαγιάν, το κορύφωμα τούτο της ανοίξεως, την ετοίμην να παραδώση τα σκήπτρα εις το αδυσώπητον και δρεπανοφόρον θέρος-ερος.”

(Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, “Θέρος – έρος”)

Eugène Delacroix, Fleurs dans un vase bleu, Détail

“Στη στήλη που το ’χει έθιμο να βάζει κάθε Πρωτομαγιά ένα Στεφάνι του Σπύρου Βασιλείου στέλνω ένα ακόμη που μοιάζει κατάλληλο, λόγω εποχής και καταστάσεων, γιατί έχει κάτι το θλιμμένο. Κι όμως και αυτό αποπνέει αισιοδοξία, η πόρτα κάποιον περιμένει, το φουγάρο καπνίζει. Πάνω από την καταστροφική επέμβαση του ανθρώπου είναι η ομορφιά της Φύσης που έχει πάντα την τελευταία λέξη. Ό,τι κι αν κάνουμε τα λουλούδια πάντα ανθίζουν. Αυτές οι σκέψεις μου ήρθαν κοιτώντας τους Μάηδες του πατέρα και πόσο αισιόδοξος ήταν πάντα. Πάνω από όλα η ομορφιά κι ακόμα και στα δύσκολα μια πόρτα ανοιχτή σε κάτι καινούργιο. Κάθε Πρωτομαγιά όσο ζούσαν οι γονείς αλλά και μετά, μαζευόμασταν όλοι και πλέκαμε μαγιάτικα στεφάνια στην Αθήνα ή στην Ερέτρια ή στην Κηφισιά και το ίδιο θα κάνουμε κι αυτό το Σάββατο. Με πολλή αγάπη και πολλές ευχές για μια αισιόδοξη Πρωτομαγιά.”

Πρωτομαγιάτικο γράμμα  της κόρης του ζωγράφου Σπύρου Βασιλείου, Δροσούλας, στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (2-5-2010).

Ο «Επιτάφιος» του Γ. Ρίτσου

Η μάνα του δολοφονημένου καπνεργάτη Τάσου Τούση, θρηνεί πάνω απ’ το άψυχο σώμα του παιδιού της. Η φωτογραφία δημοσιεύτηκε στο Ριζοσπάστη της 10/5/1936.

Μάης 1936. Οι καπνεργάτες προλετάριοι της Θεσσαλονίκης απεργούν και διαδηλώνουν διεκδικώντας καλύτερη ζωή. Μέρα με τη μέρα εργάτες και από άλλους κλάδους ξεχύνονται σαν ποτάμια στους δρόμους. Η τότε νεοδιορισμένη κυβέρνηση Μεταξά διέταξε τη χωροφυλακή να πατάξει με κάθε μέσο τους διαδηλωτές με αποτέλεσμα τον θάνατο 12 εργατών μέσα στο πρώτο δεκαήμερο του Μάη. Ο πρώτος νεκρός τον Μάη του 1936 στη Θεσσαλονίκη ήταν ο 25χρονος αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης από το Ασβεστοχώρι που συμμετείχε στην παλλαϊκή απεργία των Θεσσαλονικιών εργατών. Αυτή την εικόνα είδε ο Γιάννης Ρίτσος και μας έδωσε αμέσως μετά το περιστατικό, την ποιητική του συλλογή «Επιτάφιος». Η φωτογραφία έκανε τον γύρο της υφηλίου κάνοντας τους ξένους να παραλληλίζουν τον λαϊκό αγώνα στη Θεσσαλονίκη με τα γεγονότα στην Ισπανία του Φράνκο. Το βιβλίο του Ρίτσου λίγο έλειψε να γίνει μπεστ σέλερ, πράγμα σπάνιο για ποιητικές συλλογές γι’ αυτό η κυβέρνηση Μεταξά το καίει για παραδειγματισμό το 1938 μπροστά στους στύλους του Ολυμπίου Διός.

 Ξυλογραφία του Α. Τάσσου

Μέρα Μαγιού μού μίσεψες, μέρα Μαγιού σε χάνω,

άνοιξη, γιε, που αγάπαγες κι ανέβαινες απάνω

Στο λιακωτό και κοίταζες και δίχως να χορταίνεις

άρμεγες με τα μάτια σου το φως της οικουμένης

Και με το δάχτυλο απλωτό μου τά 'δειχνες ένα-ένα

τα όσα γλυκά, τα όσα καλά κι αχνά και ροδισμένα

Και μού ’δειχνες τη θάλασσα να φέγγει πέρα, λάδι,

και τα δεντρά και τα βουνά στο γαλανό μαγνάδι

Και τα μικρά και τα φτωχά, πουλιά, μερμήγκια, θάμνα,

κι αυτές τις διαμαντόπετρες που ίδρωνε δίπλα η στάμνα.

Μα, γιόκα μου, κι αν μού 'δειχνες τα αστέρια και τα πλάτια,

τά 'βλεπα εγώ πιο λαμπερά στα θαλασσιά σου μάτια.

Και μου ιστορούσες με φωνή γλυκιά, ζεστή κι αντρίκια

τόσα όσα μήτε του γιαλού δε φτάνουν τα χαλίκια.

Και μού 'λεες, γιε, πως όλ' αυτά τα ωραία θά 'ναι δικά μας,

και τώρα εσβήστης κ' έσβησε το φέγγος κ' η φωτιά μας.

Βάσω Κατράκη, Μάνα, θρήνος (ξυλογραφία)

Απόσπασμα από τον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου 1936

Κώστας Βάρναλης, «Πρωτομαγιά 1944» 

Χαρακτικό – αφιέρωμα του Γ. Φαρσακίδη στο Μπλόκο της Κοκκινιάς

Πέσε στα γόνατα, προσκύνα το πανάγιο χώμα

με τη ψυχή κατάκορφα στον ουρανό υψωμένη

όποιος και νά ‘σαι, όθε και νά ‘σαι, κι ό,τι άνθρωπος νά ‘σαι.

Πιότερο, αν είσαι του λαού ξωμάχος, χειρομάχος,

φτωχόπαιδο, που αθέλητα σε βάλαν να καρφώσεις,

τον αδερφό σου αντίκρα σου, με μάνα εσύ κι εκείνος.

Ετούτη η μάντρα αντίκρυ σου, το σύνορο του κόσμου.

Σ’ αυτήν επάνω βρόντηξαν ο Διγενής κι ο Χάρος.

Ήτανε πρώτη του Μαγιού, φως όλα μέσα κι έξω

(έξω τα χρυσολούλουδα και μέσα η καλοσύνη)

που αράδιασε πα στο σοβά πισθάγκωνα δεμένους

και θέρισε με μπαταριές, οχτρός ελληνομάχος,

όχι έναν, δυο, ή τρεις ….διακόσια παλληκάρια.

Δεν ήρθαν μελλοθάνατοι με κλάμα και λαχτάρα,

μον' ήρθανε μελλόγαμπροι με χορό και τραγούδι.

Και πρώτος άρχος του χορού, δυο μπόγια πάνω απ’όλους,

κι από το Χάρο τρεις φορές πιο πάνου ο Ναπολέος. ( …)

Βάσω Κατράκη, χάραξη σε πέτρα

Την Πρωτομαγιά του ’44, οι δυνάμεις κατοχής, σε αντίποινα για την εξόντωση ενός Γερμανού στρατηγού και του επιτελείου του, εκτέλεσαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής 200 κομμουνιστές, που τους πήραν από το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου. Απ’ αυτούς, περίπου 170 ήταν πρώην κρατούμενοι στην Ακροναυπλία και οι υπόλοιποι πρώην εξόριστοι στην Ανάφη.

Μάνος Λοΐζος, «Πρώτη Μαΐου»

Aksel Waldemar Johannessen (1880–1922), Workers (c 1915), oil on canvas, 30 × 48 cm, Private collection. Wikimedia Commons.

 

Πρώτη Μαΐου κι απ’ τη Βαστίλη

ξεκινάνε οι καρδιές των φοιτητών

χίλιες σημαίες κόκκινες μαύρες

Ο Φρεδερίκο η Κατρίν και η Σιμόν

 

Μέσα στους δρόμους μέσα στο πλήθος

τρέχω στους δρόμους ψάχνω στο πλήθος

πού ειν’ το κορίτσι το κορίτσι που αγαπώ

Πες μου Μαρία μήπως θυμάσαι

κείνο το βράδυ που σε πήρα αγκαλιά

Πρώτη Μαΐου, όπως και τώρα

κι εγώ φιλούσα τα μακριά σου τα μαλλιά

Μέσα στους δρόμους μέσα στο πλήθος

τρέχω στους δρόμους ψάχνω στο πλήθος

πού ειν’ το κορίτσι το κορίτσι που αγαπώ

Πρώτη Μαΐου μαύρα τα ξένα

κλείσε το τζάμι μην κρυώσει το παιδί.

Πάμπλο Νερούντα, «Εγώ θα μείνω με τους εργάτες να τραγουδήσω»

Hans Andersen Brendekilde (1857–1942), Worn Out (1889), oil on canvas, 207 x 270 cm, Fyns Kunstmuseum, Odense, Denmark. Wikimedia Commons.

 

«Εγώ θα μείνω με τους εργάτες να τραγουδήσω

(…) για των ψαράδων τον ωκεανό,

για το ψωμί των παιδικών μας αηδονιών,

και για την αγροτιά και για τ’ αλεύρι μας,

τη θάλασσα, το ρόδο και το στάχυ,

τους σπουδαστές, τους ναύτες, τους φαντάρους,

για όλους τους λαούς σ’ όλους τους τόπους,

για τη λυτρωτική τη θέληση

των πορφυρών λαβάρων της αυγής.

Πάλεψε πλάι μου,

κι εγώ θα σου χαρίσω τα όπλα όλα της ποίησής μου»

Τάσος Λειβαδίτης, «Μοιρολόι για ένα νεκρό»

Thomas Pollock Anshutz (1851–1912), The Ironworkers’ Noontime (1880), oil on canvas, 43.2 × 60.6 cm, Fine Arts Museums of San Francisco, San Francisco, CA. Wikimedia Commons.

 

Φεγγάρι, ερημοφέγγαρο/ κριθάρινο φεγγάρι των φτωχών

αγέρα, πικραγέρα/ πολύλαλε αγέρα των μουγγών

σ’ ένα σταυροδρόμι απόψε/ μήνα Μάη

σταυρώσανε το νιο,/ μήνα Μάη

σταυρώσαν το ροδόσταμο και το λεμονανθό –

ροδιά, δος του το αίμα σου

δος του το φέγγος σου, στερνό του ηλιοβασίλεμα,

μήνα Μάη, σταυρώσαν τον αυγερινό

αχ, το πρωί ήταν ήλιος και δροσιά

το μεσημέρι λάμψη κι όνειρα

το βράδυ ήρθε πικρό κι ολόμαυρο,

σ’ ένα σταυροδρόμι απόψε

μήνα Μάη/ σταυρώσανε το Μάη

ύστερα πλύναν τα μαχαίρια και σκοτώσαν το νερό,

ύστερα κάναν να κοιτάξουν και σκοτώσανε το δειλινό

αστροφεγγιά/ χρυσάφι στο ταγάρι των τυφλών

α, σκύλα αστροφεγγιά, όπυ τους έφεγγες,

σ’ ένα σταυροδρόμι απόψε/ μήνα Μάη

Μεγάλη Παρασκευή των φτωχών

κι ολόρθες οι γυναίκες στα κατώφλια

με τα μεγάλα μάτια τους τον σαβανώνουν,

τα δεντρολίβανα σκύβουν και τον μυρώνουν,

οι άντρες πέρα μες στα καπηλιά

μ’ ένα πικρό τραγούδι τον κατευοδώνουν

τα χελιδόνια έρχονται και τον ανασηκώνουν,

αχ, το πρωί ήταν άνοιξη

το βράδυ μαύρη συννεφιά

το βράδυ ήρθε με δώδεκα καρφιά

το βράδυ γαύγιζε με δώδεκα σκυλιά

το βράδυ σώπαινε μ’ όλα του τα καμπαναριά

σύγνεφο, πικροσύγνεφο/ γιατί δεν έμπαινες μπροστά

κι από την κοντινή την εκκλησιά

γιατί δεν έσκουζες παρθένα Παναγιά,

α, κάτω απ’ τον άδειο ουρανό,

σ’ ένα σταυροδρόμι απόψε/ μήνα Μάη

μήνα Μάη/ σταυρώσανε το νιο.

Νίκος Γκάτσος, «Παράξενη πρωτομαγιά»

Peder Severin Krøyer (1851–1909), French Forestry Workers on a Track (1879), oil on canvas, 80 × 100 cm, Ribe Kunstmuseum, Ribe, Denmark. Wikimedia Commons.

Παράξενη πρωτομαγιά

μ’ αγκάθια πλέκουν σήμερα στεφάνια

ήρθ’ ο καιρός του «έχε γεια»

τι να την κάνεις πια την περηφάνια.

Στα δυο σου μάτια τα χρυσαφιά

σκοτάδι πέφτει και συννεφιά

ποιες μπόρες φέρνεις και ποιες βροχές

σε κουρασμένες νεκρές ψυχές

Παράξενη πρωτομαγιά

ο ήλιος καίει το πέλαγο στη δύση

μα της καρδιάς την πυρκαγιά

πού θα βρεθεί ποτάμι να την σβήσει.

Πρωτομαγιά

με το σουγιά

χαράξαν το φεγγίτη

και μια βραδιά

σαν τα θεριά

σε πήραν απ’ το σπίτι.

Κι ένα πρωί σε μια γωνιά στην Κοκκινιά

είδα το μπόγια να περνά και το φονιά

γύρευα χρόνια μες στον κόσμο να τον βρω

μα περπατούσε με το χάρο στο πλευρό.

Νυν και αεί

μες στη ζωή

σε είχα αραξοβόλι

μα μιαν αυγή

στη μαύρη γη

σε σώριασε το βόλι.

Κι ένα πρωί σε μια γωνιά στην Κοκκινιά

είδα το μπόγια το ληστή και το φονιά

του ‘χανε δέσει στο λαιμό του μια τριχιά

και του πατάγαν το κεφάλι σαν οχιά.

Maximilien Luce (1858–1941), A Street in Paris in May 1871 (The Commune) (1903-6), oil on canvas, 151 mm x 225 cm, Musée d’Orsay, Paris. Wikimedia Commons.

 

Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι, «Πρωτομαγιά»

Eugène Laermans (1864–1940), An Evening’s Strike, or The Red Flag (1893), oil on canvas, dimensions not known, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België / Musées Royaux des Beaux Arts de Belgique, Brussels, Belgium. Wikimedia Commons.

 

«Σήμερα είναι Πρωτομαγιά. Οι Εργάτες όλου του κόσμου θα διαδηλώσουν κατά εκατομμύρια με τραγούδια και γιορτές.

Πέντε χρόνια θριάμβου!

Πέντε χρόνια Συνθήματα όλο και πιο ζωντανά!

Πέντε χρόνια Κατακτήσεων.

Και -

Πέντε χρόνια μονότονων εορτασμών.

Πέντε χρόνια καλλιτεχνικού μαρασμού!

Εσείς που τάχα λέγεστε παραγωγοί!

Πόσον καιρό ακόμα θα ροκανίζετε σαν τα ποντίκια αυτή την θεατρική απάτη;

Αρχίστε να αντλείτε από την πραγματική ζωή!

Αρχίστε να οργανώνετε επαναστατικούς θριάμβους.

Εσείς που τάχα λέγεστε ποιητές!

Πότε θα πετάξετε επιτέλους τις μεταξωτές σας λύρες;

Θα καταλάβετε άραγε ποτέ πως το να γράφετε για καταιγίδες μόνο απ’ όσα διαβάσατε στις εφημερίδες είναι σαν να μην γράφετε καθόλου για καταιγίδες;

Δώστε μας μια νέα «Μαρσαιγιέζα», αφήστε την Διεθνή να βροντήσει το εμβατήριο των επαναστατικών κατακτήσεων.

Εσείς που τάχα λέγεστε καλλιτέχνες!

Πάψτε πια τα μπογιατίσματα σε σκωροφαγωμένους καμβάδες.

Πάψτε να διακοσμείτε την εύκολη ζωή της μπουρζουαζίας.

Βαλθείτε με ορμή να στολίζετε τις πόλεις, ώσπου να μάθετε και να μπορέσετε να συμμετάσχετε στο μεγάλο έργο του κόσμου.

Δώστε νέα χρώματα και σχήματα στον κόσμο.

Όλες αυτές οι «ομαδούλες» δεν έχουν ούτε την δύναμη ούτε την διάθεση να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα.

Αυτοί είναι το «παπαδαριό της τέχνης» και φυλάνε την καλλιτεχνική γνώση μόνο για τους εαυτούς τους.

Ανάμεσα στον λαό κι αυτούς ορθώνεται ένας τοίχος.

Στη μέρα αυτή την σίγουρη, στην Πρωτομαγιά, στο Ενιαίο Μέτωπο των Προλεταρίων σας καλούμε, Οργανωτές του Κόσμου!

Γκρεμίστε τα σύνορα της «Δικής μας Ομορφιάς». Γκρεμίστε τα σύνορα των καλλιτεχνικών «σχολών»!

Βάλτε κι εσείς την δύναμή σας στην ενωμένη ενέργεια της συλλογικότητας.

Ξέρουμε πως η αισθητική του παρελθόντος που έχει την ετικέτα «Ορθή», και ξαναζωντανεύει τον καλογερισμό, και περιμένει την έμπνευση απ’ τους Αγίους, δεν πρόκειται ν’ ανταποκριθεί στο κάλεσμά μας!

Καλούμε τους Αριστερούς, τους Επαναστάτες Φουτουριστές, που έβγαλαν στους δρόμους την τέχνη τους, τους παραγωγούς που έχουν με την έμπνευση καλούς λογαριασμούς. Αυτούς που εμπνεύονται από τις γεννήτριες των εργοστασίων!

Το μυστήριο της δημιουργίας αντικαταστάθηκε από την διαμόρφωση του κόσμου.

«Αριστεροί» όλου του κόσμου. Δεν ξέρουμε τα ονόματά σας και τα ονόματα των σχολών σας. Για ένα όμως είμαστε σίγουροι: όπου ξεκινάει μια επανάσταση, εκεί φυτρώνετε κι ανθίζετε.

Σας καλούμε να ιδρύσετε ένα και μόνο Μέτωπο Αριστερής Τέχνης, την Κόκκινη Διεθνή των Καλλιτεχνών.

Σύντροφοι! Απαλλάξτε την Αριστερή Τέχνη από την Ορθή Τέχνη.

 …

Μόνο σε συνεργασία με την Εργατική Επανάσταση μπορούμε να δούμε την ανατολή της Τέχνης του Μέλλοντος.

Εμείς, που δουλεύουμε πέντε χρόνια τώρα στην Χώρα της Επανάστασης, ξέρουμε:

Πως η Οκτωβριανή Επανάσταση μας έδωσε καινούργιες ιδέες που χρειάζονται καινούργιες μορφές.

Μόνον η Οκτωβριανή Επανάσταση, που μας απελευθέρωσε από την σκλαβιά των μπουρζουάδων, έδωσε πραγματική ελευθερία στην Τέχνη.

Γκρεμίστε τα δεσμά των Σκηνών και των Στούντιο!

Γκρεμοτσακίστε τα Καλογεράκια της Ορθής Τέχνης!

Ζήτω το Ενιαίο Αριστερό Μέτωπο!

Ζήτω η Τέχνη της Προλεταριακής Επανάστασης!»

 

Stanisław Lentz (1861–1920), Strike (1910), oil on canvas, 118 x 74 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warsaw, Poland. Wikimedia Commons.