H Φυσική και οι Νέες Δικτατορίες. Physics and the New Dictatorships

Ο «Φύρερ» αποθεώνεται από οπαδούς του ενώ κατευθύνεται προς το Μπερχτεσγκάντεν στις 9 Σεπτεμβρίου 1934.

“…… Με την άνοδο του Αδόλφου Χίτλερ στη εξουσία ως καγκελαρίου του Ράιχ στις 30 Ιανουαρίου 1933, άνοιξε ένα νέο και θλιβερότατο κεφάλαιο της ευρωπαϊκής ιστορίας.

 Lise Meitner in 1906.

Η Lise Meitner υπήρξε μεταξύ των πολλών ακροατών που παρακολούθησαν τη ραδιοφωνική μετάδοση ενός από τους λόγους του Χίτλερ λίγο προτού το ναζιστικό κόμμα μετατρέψει τη Γερμανία σε δικτατορία.

Ο Νομπελίστας πυρηνικός χημικός Όττο Χαν.

Σε μια επιστολή της προς τον Otto Hahn, χαρακτήριζε το λόγο αυτό μετριοπαθή, διακριτικό και προσωπικό, και προσέθετε: «Ας ελπίσουμε ότι τα πράγματα θα συνεχίσουν να εξελίσσονται σε αυτό το πνεύμα [...] Τα πάντα εξαρτώνται πλέον από τη σώφρονα μετριοπάθεια».

Αλίμονο, όμως, δεν ήταν η σώφρων μετριοπάθεια το πνεύμα που χαρακτήρισε τους επόμενους μήνες και χρόνια.

Lise Meitner (1878-1968), lecturing at Catholic University, Washington, D.C., 1946

Η ίδια η Meitner υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τη Γερμανία πέντε χρόνια αργότερα. Μέσα σε σύντομη χρονική περίοδο, οι νέοι ηγέτες κατέστησαν σαφές ότι στη Γερμανία είχε συντελεστεί μια επανάσταση και ότι η ιδεολογία του ναζιστικού κόμματος έπρεπε να ακολουθείται αυστηρά. Όπερ και σήμαινε, μεταξύ άλλων, πως κάθε άλλο πολιτικό κόμμα ετίθετο υπό απαγόρευση και πως οι Εβραίοι και οι σοσιαλιστές δεν μπορούσαν να κατέχουν θέσεις δημοσίων λειτουργών του Ράιχ. Σύμφωνα με το «Νόμο για την ανόρθωση του προσωπικού καριέρας της Δημόσιας Διοίκησης» της 7ης Απριλίου 1933, ως μη Άριος οριζόταν κάθε πρόσωπο που είχε έστω και έναν πρόγονο ως και δεύτερης γενιάς ο οποίος δεν ανήκε στην αρία φυλή.

Hans Albrecht Bethe was a German and American nuclear physicist, and Nobel laureate in physics for his work on the theory of stellar nucleosynthesis.

Ένα τέτοιο πρόσωπο ήταν ο Bethe , o oποίος στις 11 Απριλίου 1933 έγραφε στον Sommerfeld : «Πιθανώς δεν γνωρίζεις ότι η μητέρα μου είναι Εβραία. Επομένως, σύμφωνα με τον καινούργιο νόμο για τη Δημόσια Διοίκηση, είμαι “μη αρίας καταγωγής” και, ως εκ τούτου, δεν πληρώ τις προϋποθέσεις για να κατέχω θέση δημόσιου λειτουργού στο Ράιχ [...] δεν έχω επιλογή• κατά συνέπεια, πρέπει να προσπαθήσω να βρω έναν τόπο που θα μου προσφέρει φιλοξενία στο εξωτερικό».

Το πρώτο κύμα απολύσεων που εξαπολύθηκε βάσει του νόμου του Απριλίου του 1933 έπληξε περισσότερους από χίλιους πανεπιστημιακούς δασκάλους, μεταξύ των οποίων και τριακόσιους δεκατρείς τακτικούς καθηγητές. Ένα τέτοιο δραστικό μέτρο – και δεν ήταν παρά μόνο η αρχή – δεν μπορούσε παρά να βλάψει τη γερμανική επιστήμη και τη λογιοσύνη, κάτι που όμως μικρή σημασία είχε για τους ναζί ιθύνοντες, οι οποίοι είτε δεν κατανοούσαν είτε δεν ενδιαφέρονταν για την επιστήμη.

Max Planck in 1933.

Έτσι, όταν ο Max Planck επιφυλακτικά επεσήμανε στον Χίτλερ ότι η απόλυση εβραίων επιστημόνων θα απέβαινε βλαπτική για τη Γερμανία, ο Führer (κατά μια εκδοχή) εξεμάνη και αποκρίθηκε: «Οι εθνικές μας πολιτικές δεν πρόκειται να αρθούν ή να τροποποιηθούν, ούτε ακόμη και για τους επιστήμονες. Εάν η απόλυση των εβραίων επιστημόνων σημαίνει την καταστροφή της σύγχρονης γερμανικής επιστήμης, τότε για λίγα χρόνια θα τα καταφέρουμε και χωρίς επιστήμη!».

Μεγάλο ποσοστό του γερμανικού πληθυσμού πιθανώς θα συμφωνούσε με τον Führer.

Η απόλυση των εβραίων επιστημόνων έγινε δεκτή με συγκατάθεση ή αδιαφορία. Ένας αμερικανός επιστήμονας που τον Ιούνιο του 1933 πραγματοποιούσε επίσκεψη στη Γερμανία ανέφερε σε μια επιστολή του: «Οι περισσότεροι δεν νοιάζονται καθόλου• μια μεγάλη μερίδα χαίρεται με όλα αυτά. Εκείνοι οι ελάχιστοι που τους ανησύχησαν τα γεγονότα φαίνονται απρόθυμοι να πουν οτιδήποτε δημοσίως ή ακόμη κατ’ ιδίαν».

Οι γερμανοί φυσικοί, όπως και οι περισσότερες άλλες κοινωνικές ομάδες, αντέδρασαν διαφοροποιημένα στη νέα κατάσταση πραγμάτων. Κάποιοι λίγοι διαμαρτυρήθηκαν δημοσίως, αλλά μια κατά πολύ πιο διαδεδομένη αντίδραση συνίστατο στη χαμηλόφωνη έκφραση ανησυχιών και στην προσπάθεια να επιτευχθεί κάποιου είδους συνεννόηση με τους νέους ιθύνοντες. Μερικοί εβραίοι φυσικοί παραιτήθηκαν εις ένδειξιν διαμαρτυρίας• οι περισσότεροι απολύθηκαν…..”

Aπόσπασμα από το βιβλίο του Helge Kragh «ΟΙ ΓΕΝΙΕΣ ΤΩΝ ΚΒΑΝΤΩΝ, Η ιστορία της Φυσικής του 20ου αιώνα», Μετάφραση: Γ. Κατσιλιέρης, 2004, εκδόσεις κάτοπτρο.