DES13S2cmm: ένα από τα λαμπρότερα σουπερνόβα. Discovery of exotic supernova sees Dark Energy Survey start off with a bang!

The Milky Way rises over the Cerro Tololo Inter-American Observatory in northern Chile. The Dark Energy Survey operates from the largest telescope at the observatory, the 4-metre Victor M. Blanco Telescope (left). The first images taken by the Dark Energy Survey (DES) after the survey began in August 2013 have revealed a rare, ‘superluminous’ supernova that erupted in a galaxy 7.8 billion light years away. The stellar explosion, called DES13S2cmm, easily outshines most galaxies in the Universe and could still be seen in the data six months later, at the end of the first of what will be five years of observing by DES. Credit: Andreas Papadopoulos.

Μία από τις πιο ισχυρές και φωτεινές εκρήξεις σούπερ-νόβα (υπερκαινοφανών άστρων), που έχουν ποτέ παρατηρηθεί στο σύμπαν, εντόπισε ένας νεαρός Ελληνας ερευνητής στη Βρετανία. Μάλιστα, η παρατήρηση της «εξωτικής» έκρηξης εγκαινίασε το νέο πρόγραμμα «Έρευνας Σκοτεινής Ενέργειας» (Dark Energy Survey-DES), καθώς οι σχετικές εικόνες της σούπερ-νόβα ήσαν από τις πρώτες του πενταετούς ερευνητικού προγράμματος, που ξεκίνησε πρόσφατα.

The DES13S2cmm superluminous supernova was discovered by Andreas Papadopoulos (right), a graduate student at the University of Portsmouth and lead author on a forthcoming paper about the supernova. Chris D’Andrea (left) is a postdoctoral researcher at Portsmouth and leads the DES supernova spectroscopic follow-up program. Photo courtesy of Andreas Papadopoulos

Ο Ανδρέας Παπαδόπουλος, απόφοιτος του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο οποίος σήμερα είναι μεταπτυχιακός φοιτητής-ερευνητής στο Ινστιτούτο Κοσμολογίας του Πανεπιστημίου του Πόρτσμουθ, έκανε την σχετική ανακοίνωση σε συνέδριο της Βασιλικής Εταιρείας Αστρονομίας στην ίδια βρετανική πόλη. Ο Έλληνας ερευνητής εντόπισε την έκρηξη σε έναν μακρινό γαλαξία, σε απόσταση περίπου 7,8 δισεκατομμυρίων ετών φωτός. Η αστρική έκρηξη, με την ονομασία DES13S2cmm, ήταν τόσο φωτεινή που εύκολα «έσβηνε» τους περισσότερους γαλαξίες του σύμπαντος και η λάμψη της ήταν ορατή τουλάχιστον επί ένα εξάμηνο.

Οι εκρήξεις σούπερ-νόβα είναι κατακλυσμικά γεγονότα που προκαλούνται από τη βαρυτική κατάρρευση ορισμένων μεγάλων άστρων και το συμβάν μπορεί να είναι -επί εβδομάδες- από εκατό εκατομμύρια έως μερικά δισεκατομμύρια φορές πιο λαμπρό από τον Ήλιο μας. Μέχρι σήμερα έχουν εντοπιστεί χιλιάδες τέτοιοι θεαματικοί αστρικοί «θάνατοι», όμως οι υπερβολικά φωτεινές εκρήξεις είναι πολύ λίγες. Στο αποκορύφωμά τους είναι δέκα έως 50 φορές πιο λαμπρές από τις συνήθεις σούπερ-νόβα και, αντίθετα με τις «κανονικές» σούπερ-νόβα, η προέλευσή τους παραμένει ένα μυστήριο.

«Λιγότερες από 40 τέτοιες σούπερ-νόβα έχουν μέχρι σήμερα βρεθεί και ποτέ δεν περίμενα να βρω μία από αυτές μελετώντας τις πρώτες εικόνες της “Έρευνας Σκοτεινής Ενέργειας”. Καθώς είναι τόσο σπάνιες, κάθε νέα ανακάλυψη φέρνει μαζί της νέες δυνατότητες κατανόησης του φαινομένου ή περισσότερες εκπλήξεις», δήλωσε ο Παπαδόπουλος.

Εικόνες που δείχνουν την περιοχή του σουπερνόβα DES13S2cmm πριν (αριστερά) και μετά (κέντρο) την έκρηξη. Δεξιά είναι η αφαίρεση των δυο εικόνων που αναδεικνύει το νέο αντικείμενο στο κέντρο. Before (left) and after (center) images of the region where DES13S2cmm was discovered. On the right is a subtraction of these two images, showing a bright new object at the center -- a supernova. Credit: Dark Energy Survey

Ακόμη και ανάμεσα σε αυτή την «ελίτ» των υπερβολικά φωτεινών εκρήξεων σούπερ-νόβα, ξεχωρίζει αυτή που εντόπισε ο έλληνας επιστήμων, καθώς η λάμψη της ξεθωριάζει με πολύ πιο αργό ρυθμό από τις περισσότερες άλλες εκρήξεις που έχουν μέχρι σήμερα ενταχτεί σε αυτήν την κατηγορία.

Ο δρ Μαρκ Σάλιβαν του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον έκανε περαιτέρω φασματοσκοπικές μελέτες της έκρηξης με τη βοήθεια του Πολύ Μεγάλου Τηλεσκοπίου του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου στη Χιλή. Πάντως, εξακολουθεί να παραμένει ερωτηματικό τι είναι αυτό που προκάλεσε μια τόσο ισχυρή έκρηξη. Καθώς η αναζήτηση του προγράμματος σκοτεινής ενέργειας συνεχίζεται, ελπίζεται ότι θα βρεθούν και άλλα τέτοια εκρηκτικά φαινόμενα, που θα φωτίσουν περισσότερο το μυστήριο.