Δεν θέλουν καλούς εκπαιδευτικούς αλλά αποτελεσματικούς. They do not want good teachers, but effective

Robert Harris, A Meeting of the School Trustees, 1885, National Gallery of Canada.

Το κείμενο αυτό γράφτηκε με αφορμή την διαπίστωση ότι το τελευταίο διάστημα οι καθηγητές που εργάζονται στα Λύκεια, στην πλειοψηφία τους, έχουν εναρμονιστεί πλήρως με το μοντέλο εκπαίδευσης που προωθεί το υπουργείο παιδείας αν και ίσως παιδαγωγικά να διαφωνούν. Δηλαδή έχουν αποδεχτεί ότι ο κύριος σκοπός τους είναι να προετοιμάσουν τους μαθητές τους για επιτυχία στις εξετάσεις και ότι η τράπεζα θεμάτων είναι το επίκεντρο της διδασκαλίας τους.

Με αυτό τον τρόπο είναι ορατός ο κίνδυνος να ενστερνιστούν τελικά το ρόλο του «αποτελεσματικού εκπαιδευτικού» απομακρυνόμενοι όμως από το ρόλο του «καλού εκπαιδευτικού». Βέβαια η θέση στην οποία έχουν βρεθεί είναι πολύ δύσκολη, οι πιέσεις είναι μεγάλες και τα διλήμματα αφόρητα. Το ερώτημα είναι αν μπορεί κάποιος να πάει κόντρα στο κυρίαρχο ρεύμα προβάλλοντας αντίσταση. Το δίλημμα είναι αν θα πρέπει να συνεχίσει να διδάσκει το μάθημά του έτσι όπως το πιστεύει ριψοκινδυνεύοντας όμως μια πιθανή αποτυχία των μαθητών του στις εξετάσεις ή να το υποβαθμίσει, παρόλο που παιδαγωγικά διαφωνεί, για να τους βοηθήσει να έχουν καλά αποτελέσματα στις εξετάσεις. Η απάντηση φυσικά δεν είναι καθόλου εύκολη και ούτε είναι και ο σκοπός του κειμένου αυτού. Στόχος αυτού του κειμένου είναι να αποσαφηνίσει τις μεγάλες διαφορές μεταξύ του αποτελεσματικού και του καλού εκπαιδευτικού, ένα θέμα που κατά τη γνώμη μου είναι θεμελιώδες για την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Επίσης έχει σκοπό να αποκαλύψει τι κρύβεται πίσω από την προώθηση του μοντέλου του αποτελεσματικού εκπαιδευτικού εις βάρος εκείνου του καλού εκπαιδευτικού.

Ορισμός της έννοιας του αποτελεσματικού εκπαιδευτικού 

Jacob Taanman (Dutch, b. 1836 - d. 1923), When Teacher's Back Is Turned.  

Αποτελεσματικός εκπαιδευτικός (effective teacher) είναι εκείνος που έχει σαν αποκλειστικό στόχο την προετοιμασία των μαθητών του για να έχουν καλές επιδόσεις και επιτυχία στις εξετάσεις. Είναι αυτός που η δική του επιτυχία εξαρτάται από τις μαθητικές επιδόσεις όπως αυτές καταγράφονται σε ενδοσχολικές και εθνικές εξετάσεις.

Διαφορές αποτελεσματικού και καλού εκπαιδευτικού

Claude Lefebvre, A Teacher and his Pupil, second half of 17th century.

1) Ενώ ο καλός εκπαιδευτικός εστιάζει κυρίως στο παιδαγωγικό μέρος της διδασκαλίας του ο αποτελεσματικός εκπαιδευτικός εστιάζει αποκλειστικά στο γνωστικό. Μάλιστα δεν διστάζει να πάει κόντρα και στον παιδαγωγικό του ρόλο βάζοντας τους μαθητές να εξασκούνται σε ερωτήσεις και ασκήσεις για το οποία απαιτείται στείρα απομνημόνευση και πατενταρισμένη μεθοδολογία μόνο και μόνο επειδή είναι πιθανά θέματα στις εξετάσεις.

2) Ο καλός εκπαιδευτικός ασχολείται πρωτίστως με τους μαθητές του ενώ ο αποτελεσματικός με το μάθημα. Έτσι ο πρώτος ακολουθεί μαθητοκεντρικές μεθόδους ενώ ο δεύτερος δασκαλοκεντρικές μεθόδους αφού ο στόχος του είναι οι μαθητές του να μιμηθούν τον εκπαιδευτικό ώστε να επιτύχουν υψηλές επιδόσεις. Ο αποτελεσματικός εκπαιδευτικός είναι ο απόλυτος κομιστής της γνώσης στους μαθητές και τους εκγυμνάζει σε μια διαδικασία του τύπου «κάντε ότι κάνω» αναπτύσσοντας αυτοματισμούς του τύπου «όταν βλέπετε αυτό θα κάνετε τούτο». Οι μαθητές δεν προβαίνουν σε καμία αυτενέργεια και είναι απλά παθητικοί δέκτες της γνώσης η οποία πάντα καταλήγει ως «sos» θέμα για τις εξετάσεις. Μια ακραία μορφή αποτελεσματικού εκπαιδευτικού είναι ο καθηγητής του φροντιστηρίου που εκεί όμως δικαιολογείται λόγω του ρόλου του που είναι η προετοιμασία των μαθητών για εξετάσεις. Ποιός είναι, όμως ο ρόλος του καθηγητή του σχολείου; Να βλέπει τους μαθητές μόνο ως υποψήφιους επιτυχόντες στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ή να τους βοηθήσει να γίνουν ολοκληρωμένες προσωπικότητες, να αποκτήσουν κριτική ικανότητα και δημιουργική σκέψη;

3) Ο καλός εκπαιδευτικός δεν παρέχει διδασκαλία σταθερής μορφής και περιεχομένου, αλλά μπορεί να την προσαρμόζει μεθοδολογικά και ψυχολογικά ανάλογα με τους μαθητές που έχει απέναντί του. Ο αποτελεσματικός εκπαιδευτικός έχει τυποποιήσει τελείως το μάθημά του ώστε να αντιγράφεται γρήγορα και αποτελεσματικά από όλους τους μαθητές. Έχει συνταγές επιτυχίας που τις ακολουθεί πιστά.

4) Ο καλός εκπαιδευτικός έχει σαν γνώμονα τη λειτουργικότητα της διδασκαλίας ενώ ο αποτελεσματικός εκπαιδευτικός την αποτελεσματικότητά της. Γι’ αυτόν «το αποτέλεσμα μετράει» και το επιθυμητό αποτέλεσμα είναι η ανάδειξη πρωταθλητών. Έτσι δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στους μαθητές «που τραβάνε» με αποτέλεσμα να μην έχει το κίνητρο και το χρόνο να βοηθήσει όσους μαθητές είναι αδύναμοι οπότε αυτοί αναπόφευκτα οδηγούνται στο περιθώριο της διδασκαλίας και καταλήγουν να είναι οι παράπλευρες απώλειες του πρωταθλητισμού. Αντί δηλαδή, όπως θα έπραττε ο καλός εκπαιδευτικός, να δείχνει θετική διάκριση στους αδύναμους μαθητές τους θεωρεί «χαμένη υπόθεση» και «βαρίδια» για τους πρωταθλητές που προπονεί. Αυτό βέβαια απέχει πολύ από την παροχή ίσων ευκαιριών και δυνατοτήτων μάθησης σε όλους τους μαθητές. Στα πλαίσια επίσης της αναζήτησης της αποτελεσματικότητας ο αποτελεσματικός εκπαιδευτικός μοιραία θα συμφωνήσει κάποια στιγμή σε ότι του προταθεί που μπορεί να βοηθήσει στην επίτευξη αυτού του στόχου. Θα πει ναι σε μια πρόταση για ομοιογενή τμήματα με βάση την επίδοση των μαθητών. Μετά θα πει ναι και στα ομοιογενή σχολεία της αριστείας από τη μια και της μαθητείας και της κατάρτισης από την άλλη.

5) Όσον αφορά την αξιολόγηση των μαθητών ενώ ο καλός εκπαιδευτικός επιβραβεύει την προσπάθεια και πάντα συγκρίνει τη πρόοδο με το σημείο εκκίνησης του μαθητή, ο αποτελεσματικός εκπαιδευτικός επιβραβεύει μόνο την αντικειμενική επίτευξη υψηλής βαθμολογίας στις εξετάσεις.

6) Τα κίνητρα μάθησης που αξιοποιεί ο αποτελεσματικός εκπαιδευτικός ώστε να επιτύχει τους στόχους του είναι εξωτερικά: η ανταμοιβή, το κέρδος και ο ανταγωνισμός. Έτσι βοηθάει στο να μετατρέπονται τα σχολεία έχουν σε χώρους όπου τα παιδιά μπολιάζονται στη λογική της αγοράς, του ακραίου ανταγωνισμού και ατομικισμού. Αντιθέτως τα κίνητρα μάθησης που προσπαθεί να εμφυσήσει στους μαθητές του ο καλός εκπαιδευτικός είναι εσωτερικά: προσπάθεια βελτίωσης του «εαυτού» ως στάση ζωής μη περιμένοντας καμία εξωτερική ανταμοιβή. Στα πλαίσια αυτά μαθαίνει τον μαθητή να επιδιώκει και να παλεύει για την βελτίωση και των υπολοίπων και όχι να αγωνιά και να μεθοδεύει τη δική του αναρρίχηση εις βάρος αυτών. Ο αποτελεσματικός εκπαιδευτικός επενδύει στο «εγώ» ενώ καλός εκπαιδευτικός στο «εμείς», στο μοίρασμα. 

Τι ισχυρίζονται τα «thinktank» του υπουργείου

Οι δεξαμενές σκέψης του υπουργείου Παιδείας προσπαθούν να μας πείσουν ότι η καλή και η αποτελεσματική διδασκαλία μπορούν να συνδυαστούν αρμονικά και να συνθέσουν την ποιοτική διδασκαλία (ΙΕΠ -Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής). Δεν μας λένε όμως πως θα γίνει αυτό σε ένα Λύκειο όπου οι δύο ρόλοι είναι τελείως αντικρουόμενοι. Πως μπορούν να συνδυαστούν ο παιδαγωγικός ρόλος και ο ρόλος του προγυμναστή για τις εξετάσεις σε ένα Λύκειο που έχει μετατραπεί σε σύγχρονο κολαστήριο για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς οι οποίοι οδηγούνται αμφότεροι στην εξουθένωση, με την εξετασιομανία να έχει σαρώσει τα πάντα και με τους αδύναμους μαθητές να οδηγούνται στην σχολική εγκατάλειψη; Θα τολμήσω να κάνω μια πρόβλεψη. Θεωρώ ότι η επιμονή των συμβούλων του υπουργείου ότι ο καλός και ο αποτελεσματικός εκπαιδευτικός μπορούν να συνυπάρχουν θα οδηγήσει τελικά σε διπλή αξιολόγηση του εκπαιδευτικού, του καλού μέσω της ατομικής αξιολόγησης και του αποτελεσματικού με βάση τις επιδόσεις των μαθητών του. Εύχομαι να διαψευστεί αυτή μου η πρόβλεψη.

Τι κρύβεται πίσω από την προώθηση του μοντέλου του αποτελεσματικού εκπαιδευτικού;

 Jan Steen, The Severe Teacher, 1668.

Πρέπει να δούμε την ενέργεια αυτή μέσα στα γενικότερα πλαίσια όλων εκείνων των σκοτεινών σχεδίων που υφαίνονται στις μέρες μας για την δημόσια εκπαίδευση στη χώρα μας. (την αυτοαξιολόγηση σχολικής μονάδας, την ατομική αξιολόγηση, την αξιολόγηση των μαθητών του Λυκείου σε εθνικό επίπεδο, τις μορφές κρυφής ιδιωτικοποίησης κ.α). Για να τα πετύχουν όλα αυτά έχουν φροντίσει να κάνουν τον εκπαιδευτικό να αισθάνεται αδύναμος σε τέτοιο βαθμό που να έχει παραλύσει και να μην μπορεί να προβάλει αντίσταση. Τον έχουν φορτώσει με παραπάνω δουλειές από ότι του αναλογούν, τον έχουν τρομοκρατήσει με το πειθαρχικό δίκαιο και με τις κάθε είδους αξιολογήσεις, τον έχουν βάλει ακόμα και τα απογεύματα να τρέχει δεξιά και αριστερά να μαζεύει προσόντα και τον έχουν εξαθλιώσει οικονομικά. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά τώρα του βάζουνε το πιστόλι στον κρόταφο ρωτώντας τον τι προτιμά να είναι καλός εκπαιδευτικός ή να έχουν επιτυχία οι μαθητές του στις εξετάσεις. Αυτό που θέλανε από την αρχή ήταν να τον παγιδέψουν και να τον κάνουν συνένοχο στο έγκλημα.

Κατά την ταπεινή μου γνώμη ο στόχος τους είναι η εξαφάνιση του καλού εκπαιδευτικού. Τον καλό εκπαιδευτικό τον φοβούνται γιατί δεν μπορούν να τον ελέγξουν. Φοβούνται την δύναμη που έχει ο λόγος του στα παιδιά. Φοβούνται την επιστημοσύνη του όταν αυτή εκφράζεται ελεύθερα και με τόλμη. Τους βασανίζει πραγματικά η κλειστή πόρτα της αίθουσας και για πολλά χρόνια εφεύρισκαν τρόπους να τρυπώσουν μέσα. Τώρα απλά αποφάσισαν ότι υπάρχει και πιο εύκολος τρόπος να ελέγξουν τον καλό εκπαιδευτικό. Πως; Τυποποιώντας τον. Αφαιρώντας του όλα τα παιδαγωγικά και πολιτικά χαρακτηριστικά του. Μετατρέποντάς τον σταδιακά σε μηχανή που λειτουργεί με manual την τράπεζα θεμάτων και που τροφοδοτείται με ενέργεια μόνο από τις μετρήσιμες μαθητικές επιδόσεις.

Πίσω από την τυποποίηση και τον έλεγχο των εκπαιδευτικών βρίσκεται ο έλεγχος της ίδιας της εκπαίδευσης. Και όποιος ελέγχει την εκπαίδευση ελέγχει το μέλλον του κόσμου.

Αναρωτιέμαι πότε θα καταλάβει ο εκπαιδευτικός τη δύναμή του. Πότε θα αποφασίσει να πάρει ο ίδιος την εκπαίδευση στα χέρια του; Το γεγονός ότι όλο το κυρίαρχο σύστημα αυτή την στιγμή τον πολεμάει με μανία τι άλλο είναι παρά απόδειξη της δύναμής του;

Πηγές: 1) Έκθεση ΟΟΣΑ 2011. Προτάσεις για την εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα. 2)Το ΦΕΚ της Αξιολόγησης των εκπαιδευτικών 240 -5 /10/ 2013. 3) Προκαταρκτικές Ενέργειες για την Εφαρμογή Συστήματος Αξιολόγησης (ΙΕΠ). 

Δημήτρης Τσιριγώτης. Φυσικός

Πηγή: AlfaVita - Εκπαιδευτικό Ενημερωτικό Δίκτυο