Σάμερχιλ, το σχολείο της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης. Summerhill school and the do-as-yer-like kids

Εδώ και χρόνια υπάρχει στην Αγγλία ένα σχολείο… όπου η επιτυχία δεν είναι οι μεγάλοι βαθμοί, όπου αν θέλεις μπορείς να μην πας για μάθημα και να παίζεις όλη μέρα, όπου οι μαθητές έχουν ακριβώς ίσα δικαιώματα με τους καθηγητές. Summerhill, το σχολείο που ονειρεύεσαι υπάρχει! When it opened 90 years ago, lessons were optional and the children made the rules. A radical alternative to conventional education – or anarchy? 'Our progressive, controversial alma mater': Summerhill school in Suffolk. Photograph: Ed Thompson

Το σχολείο ιδρύθηκε το 1921 από τον A.S. Neil. Ο Α. S. Neill γεννήθηκε στη Σκωτία το 1883. Ο πατέρας του ήταν γυμνασιάρχης. Σπούδασε Φιλολογία στο Εδιμβούργο. Το 1921 ιδρύει σε ένα προάστιο της Δρέσδης το Neue Schule (Νέο Σχολείο), το οποίο θα μεταφερθεί σύντομα στην Αυστρία και από το 1927 στην περιοχή Leiston της κομητείας του Suffolk της Αγγλίας.

Το Σάμερχιλ, όπως είναι η ονομασία του από τότε, απορρίπτει τα παραδοσιακά εκπαιδευτικά πρότυπα ως αυταρχικά. Δίνει προτεραιότητα στη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού σε σχέση με την ακαδημαϊκή πρόοδο. Αντιμετωπίζει τους μαθητές ­ οι περισσότεροι από τους οποίους είναι οικότροφοι ­ ως πρόσωπα ικανά να εξουσιάζουν τη ζωή τους, χωρίς να καταπιέζονται από τους ενηλίκους. Έτσι, δεν στέλνονται έλεγχοι προόδου στους γονείς παρά μόνο αν ζητηθούν και υπό την προϋπόθεση να συμφωνούν οι μαθητές. Κατά τη διάρκεια της ημέρας τα παιδιά μπορούν να πάνε στα μαθήματα ή να παίξουν τένις, να κολυμπήσουν στην πισίνα κτλ. Ωστόσο υπάρχουν κανόνες και περιορισμοί. Για παράδειγμα, εν ώρα μαθήματος δεν επιτρέπεται να βλέπουν τηλεόραση. Επίσης υπάρχουν συγκεκριμένες ώρες για ύπνο. Όποιος τις παραβιάζει «τιμωρείται» με μισή ώρα κοινωφελούς εργασίας. Αποφάσεις για τα κοινά θέματα λαμβάνονται σε μια εβδομαδιαία συνάντηση. Σε αυτή μετέχουν έχοντας δικαίωμα ψήφου όλοι οι μαθητές και οι δάσκαλοι. Σε αυτήν ψηφίζονται όλοι οι «νόμοι» που αφορούν τη λειτουργία του σχολείου εκτός από ορισμένα ζητήματα, όπως είναι η πρόσληψη και η απόλυση των καθηγητών. Συνήθως προεδρεύει κάποιο από τα μεγαλύτερα παιδιά. 

Οι σχέσεις του Summerhill με την βρετανική κυβέρνηση δεν είναι οι καλύτερες. Έχει επιθεωρηθεί περισσότερες φορές από οποιοδήποτε άλλο σχολείο στη χώρα. Το 1999, μετά από μία μεγάλης έκτασης επιθεώρηση, ο υπουργός Παιδείας απείλησε το σχολείο με κλείσιμο αν μέσα σε έξι μήνες δεν άλλαζε την τακτική των προαιρετικών μαθημάτων. Το σχολείο κατέφυγε στη δικαιοσύνη. Τον Μάρτιο του 2000, μπροστά σε ένα ειδικό δικαστήριο και μετά από τέσσερις μέρες ακροάσεων, όλοι οι ισχυρισμοί της κυβέρνησης κατέρρευσαν. Το Summerhill κέρδισε το δικαίωμα να επιθεωρείται με κριτήρια που σέβονται την φιλοσοφία του.

Το Σάμερχιλ, που ίδρυσε ο Α.Σ. Νηλ και έχει σήμερα διευθύντρια την κόρη του Ζωή Ρέντχεντ, είναι ένα προοδευτικό σχολείο ηλικίας ενενήντα χρόνων, που διοικείται δημοκρατικά με τους μαθητές του να έχουν ισότιμο λόγο στους κανονισμούς λειτουργίας του. Όμως, ο Οργανισμός Πιστοποίησης Σχολικών Ιδρυμάτων (OFSTED), μέσω των επιθεωρητών του, αποφασίζει να κλείσει το σχολείο καθότι θεωρεί ότι δεν παρέχει επαρκή εκπαίδευση στους μαθητές του. Η υπόθεση οδηγείται στο δικαστήριο, όπου το σχολείο συγκρούεται μετωπικά σε μια μάχη επιβίωσης με την Βρεταννική Κυβέρνηση. Η ταινία είναι του Jon East, βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα και έχει βραβευθεί με δύο βραβεία BAFTA.

Οι αρχές πάνω στις οποίες είναι οικοδομημένο το σχολείο Summerhill

«Προτιμώ ένα σχολείο να βγάζει ευτυχισμένους οδοκαθαριστές, παρά νευρωτικούς επιστήμονες» - A.S. Neill

Ο ιδρυτής  του Summerhill είναι ο Αλεξάντερ Σάδερλαντ Νηλ (1883-1973), ο οποίος γεννήθηκε στο Forfar της Σκωτίας το 1883 και ήταν γιός ενός δασκάλου. Στην ηλικία των εικοσιπέντε ετών ο Neill πήρε το πτυχίο του από τη Σχολή Αγγλικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου και μετά δούλεψε ως διευθυντής ενός μικρού σχολείου. Εκεί έγραψε το πρώτο του βιβλίο ΄A dominie’s Log’ και ξεκίνησε έτσι την δημιουργική ζωή του πάνω στην ελευθερία των παιδιών.

Η μεγάλη στιγμή για τον Neill ήταν όταν επισκέφτηκε το 1917 τη «Μικρή Κοινοπολιτεία» που διεύθυνε ο ψυχίατρος Homer Lane, μια κοινότητα για εγκληματίες εφήβους, και είδε την αυτοδιοίκηση στην πράξη. Ο Lane, ο οποίος ήταν σταθερός υποστηρικτής της έμφυτης καλοσύνης των παιδιών, εξοικείωσε το Neill με τη «Νέα Ψυχολογία» του Freud και αργότερα έγινε ψυχαναλυτής του. Μ’ αυτόν τον τρόπο εισήγαγε το Neill σε δυο στοιχεία που ήταν αναγκαία για την ίδρυση του Summerhill: Τη συνέλευση της αυτοδιοίκησης, αλλά και τη σπουδαιότητα της ισόρροπης συναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού σε σχέση με την ακαδημαϊκή του ανάπτυξη.

A.S. Neill (1883-1973): Scottish educator (pictured) and founder of Summerhill School - a boarding establishment run as a democratic community; according to Neill's philosophy, members are free to do as they please, so long as their actions do not cause any harm to others - this extends to freedom for pupils to choose whether or not they attend lessons.

Ο Neill ήταν εκτός από οπαδός του Freud θαυμαστής και στενός φίλος του καινοτόμου ψυχαναλυτή Wilhelm Reich (Άκου Ανθρωπάκο κλπ). Μετά από παραμονή λίγων χρόνων στην Γερμανία και Αυστρία επιστρέφει στην Αγγλία ιδρύοντας το Summerhill με σκοπό να γίνει το σχολείο κατάλληλο για τα παιδιά – κι όχι τα παιδιά κατάλληλα για το σχολείο. Υπό τη διεύθυνση του Neill συνέχισε να λειτουργεί το σχολείο αυτό μέχρι που ο ίδιος πέθανε το 1973.

Summerhill has a sign that emphasises the value of play.

Ο Neill θεώρησε ότι η ευτυχία του παιδιού ήταν η κυρίαρχη ιδέα στην ανατροφή του και ότι αυτή η ευτυχία αυξάνεται από την αίσθηση της προσωπικής ελευθερίας του. Θεώρησε ότι η στέρηση αυτής της αίσθησης της ελευθερίας κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και της επακόλουθης στεναχώριας που βιώνει το περιορισμένο παιδί, ήταν υπεύθυνη για τις περισσότερες από τις ψυχολογικές αναταραχές όταν ενηλικιώνεται. Αυτή η ιδέα ήταν αμφισβητούμενη τότε. Σήμερα έχει γίνει αποδεκτή από τους περισσότερους παιδαγωγούς.

«Στο Summerhill οι μαθητές θα αγωνιζόντουσαν μέχρι θανάτου για το δικαίωμα να αυτοδιοικούνται. Κατά τη γνώμη μου μία μαθητική συνέλευση έχει μεγαλύτερη αξία από τα μαθήματα μιας ολόκληρης εβδομάδας» - Αλεξάντερ Σάδερλαντ Νηλ. A.S. Neill in a Summerhill classroom. The image is undated. (Associated Press)

Ίδρυσε το σχολείο Summerhill  στη βάση ότι τα παιδιά δεν πρέπει να αναγκαστούν για να παρευρεθούν στα μαθήματα. Επιπλέον με τη νέα πολιτική συμμετοχής, το σχολείο είναι δημοκρατικό. Πραγματοποιούνταν συνεδριάσεις για να καθορίσουν τους σχολικούς κανόνες, ενώ οι μαθητές είχαν ίσα δικαιώματα ψήφου με το προσωπικό του σχολείου.

Οι θεμελιώδεις αρχές στις οποίες είναι οικοδομημένο το σχολείο του Summerhill είναι οι εξής:

Children at Summerhill School.

1. «Το παιδί είναι απ’ τη φύση του καλό», όπως συμφωνούσε και ο Rousseau.

2. Ο στόχος της αγωγής – δηλαδή ο στόχος της ζωής –συνίσταται στην κατάκτηση της χαράς και της ευτυχίας. Ευτυχισμένος για το Neill σημαίνει: Βρίσκω ενδιαφέροντα στη ζωή.

3. Με την αγωγή πρέπει ν’ αναπτυχθούν τόσο οι διανοητικές όσο και οι συναισθηματικές δυνάμεις του παιδιού.

4. Η αγωγή πρέπει να είναι προσαρμοσμένη στις ψυχικές ανάγκες και τις ικανότητες του παιδιού.

5. Επιβαλλόμενη η πειθαρχία προξενεί, όπως και η τιμωρία, φόβο και ο φόβος παράγει εχθρότητα. Η επιβολή αυστηρής πειθαρχίας στο παιδί είναι επιζήμια και βλάπτει την υγιή πνευματική του ανάπτυξη.

6. Ελευθερία δε σημαίνει ασυδοσία. Ο Neill έθεσε εδώ τις βάσεις για αμοιβαίο σεβασμό μεταξύ των ανθρώπων. Ο δάσκαλος δεν ασκεί καταναγκασμό στο παιδί. Όμως ούτε το παιδί έχει το δικαίωμα ν’ ασκεί καταναγκασμό στο δάσκαλο.

7. Ο δάσκαλος πρέπει να είναι πραγματικά ειλικρινής.

8. Για να αναπτυχθεί το παιδί σε έναν υγιή και απόλυτα φυσιολογικό άνθρωπο, πρέπει, σε κάποιο σημείο της ανάπτυξής του να σπάσει τους αρχικούς δεσμούς του με την οικογένειά του και να ανεξαρτητοποιηθεί απόλυτα.

9. Τα αισθήματα ενοχής έχουν ως κύρια λειτουργία τους να δένουν το παιδί στην εξουσία και εμποδίζουν την ανάπτυξη μιας ανεξάρτητης προσωπικότητας.

10. Στο Summerhill μπορεί να μην διδάσκονται τα παιδιά Θρησκευτικά, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν καλλιεργούνται οι ανθρωπιστικές αξίες στην πλατύτερη έννοια του όρου.

11. Δεν υπάρχουν προβληματικά παιδιά αλλά μόνο προβληματικοί γονείς και μια προβληματική ανθρωπότητα.

12. Η αγωγή πρέπει να προσαρμόζεται στις ψυχικές ανάγκες και τις ικανότητες των παιδιών.

13. Η ανάπτυξη των διανοητικών ικανοτήτων δεν αρκεί, πρέπει να αναπτυχθούν εξ ίσου και οι συναισθηματικές δυνάμεις. Και ο στόχος της αγωγής, όπως και αυτός της ζωής, δεν είναι άλλος από την κατάκτηση της χαράς και της ευτυχίας.

14. Ένας ψυχικά ισορροπημένος άνθρωπος μπορεί να κτιστεί μέσα από την κατάκτηση της χαράς και της ευτυχίας.

15. Πρέπει δε το σχολείο να παρέχει επιλογές και ευκαιρίες, που να επιτρέπουν στα παιδιά ν’ αναπτυχθούν με τους δικούς τους ρυθμούς και ν’ ακολουθούν τα ενδιαφέροντά τους.

16. Ομοίως, να δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να είναι ελεύθερα από κάθε επιβολή, να επιδιώκουν τους δικούς τους σκοπούς και να χαίρονται την επίτευξή τους, ελεύθερα απ’ την πίεση να προσαρμοστούν στα τεχνητά πρότυπα επιτυχίας που είναι βασισμένα στις επικρατούσες θεωρίες για τη μάθηση και την ακαδημαϊκή επιτυχία.

17. Το σχολείο πρέπει να τους επιτρέπει να αποκτούν εμπειρίες σε όλο το εύρος των συναισθημάτων, ελεύθερα από τις κρίσεις και τις παρεμβάσεις των ενηλίκων. Η ελευθερία να παίρνουν αποφάσεις πάντα ενέχει και πιθανότητες αρνητικής έκβασης. Προφανώς αρνητικές συνέπειες, όπως η ανία, το άγχος, ο θυμός, η απογοήτευση και η αποτυχία είναι αναγκαίο μέρος της ατομικής ανάπτυξης.

18. Τέλος, να μπορούν τα παιδιά να ζουν σε μια κοινότητα που τα υποστηρίζει και που είναι υπεύθυνα γι’ αυτήν, έχοντας την ελευθερία να είναι οι εαυτοί τους και τη δύναμη να αλλάζουν τη ζωή τους μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες και λειτουργίες.

Διαβάστε τα βιβλία: «Ελευθερία – όχι αναρχία!, Θεωρία και πράξη της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης» (εκδόσεις Μπουκουμάνη) και το «Σάμερχιλ, το Ελεύθερο Σχολείο» (εκδόσεις Καστανιώτης)

Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του Σάμερχιλ: www.summerhillschool.co.uk

Για την ταινία δείτε: http://www.summerhillschool.co.uk/bbc-drama.html