Οι ηλιακές εκλάμψεις σκοτώνουν τους φυσητήρες; Could solar storms that cause the northern lights cause whale strandings?

Μπορεί οι μαγνητικές καταιγίδες να «τρελαίνουν» την εσωτερική πυξίδα των φυσητήρων κάνοντάς τους να χάνουν τον προσανατολισμό τους; This sperm whale was one of a number stranded on this beach in the Netherlands. GETTY IMAGES

Μια απρόσμενη εξήγηση για τους μυστηριώδεις μαζικούς θανάτους φυσητήρων που σημειώθηκαν στις αρχές του 2016 στη Βόρεια Ευρώπη δίνει μια ομάδα φυσικών από τη Γερμανία. Οι επιστήμονες αποδίδουν το φαινόμενο σε ισχυρές ηλιακές καταιγίδες οι οποίες «τρέλαναν» την εσωτερική πυξίδα των κητωδών στέλνοντας πολλά από αυτά να εκβραστούν στις ακτές. Αν και αμφιλεγόμενη, η θεωρία δεν θεωρείται απίθανη καθώς τελευταία επιβεβαιώνεται ότι όλο και περισσότερα είδη χρησιμοποιούν το μαγνητικό πεδίο της Γης για να πλοηγηθούν στις μετακινήσεις τους. Οι περισσότεροι ειδικοί θεωρούν ωστόσο ότι, ακόμη και αν είναι έτσι, η αιτία των θανάτων του 2016 δεν είναι τόσο απλή και μιλούν για περισσότερους διαφορετικούς παράγοντες οι οποίοι έδρασαν σωρευτικά.

«Επιδημία» εκβρασμών

Two sperm whales that washed up on a beach near Gibraltar Point in Skegness in January 2016. REUTERS

Στις αρχές του 2016, μέσα σε περίπου έναν μήνα συνολικά 29 φυσητήρες βρέθηκαν να έχουν εκβραστεί σε διάφορες ακτές της Βόρειας Ευρώπης – στη Γερμανία, στην Ολλανδία, στη Γαλλία και στη Βρετανία. Αυτοί οι ασυνήθιστοι μαζικοί εκβρασμοί δεν προβλημάτισαν μόνο το κοινό αλλά και τους ειδικούς, ιδιαίτερα εξαιτίας του γεγονότος ότι οι νεκροψίες που διενεργήθηκαν έδειξαν ότι στις περισσότερες περιπτώσεις τα ζώα δεν ήταν υποσιτισμένα, ήταν σχετικά νεαρά και δεν έπασχαν από ασθένειες.

Διάφορες θεωρίες προτάθηκαν για να ερμηνεύσουν την «επιδημία εκβρασμών» που φάνηκε να πλήττει τα εμβληματικά κητώδη τα οποία, αντίθετα με μια ευρέως διαδεδομένη παρανόηση, δεν είναι φάλαινες αλλά συγγενεύουν περισσότερο με τα δελφίνια. Ορισμένοι μίλησαν για δηλητηρίαση από κάποιον τοξικό παράγοντα ενώ άλλοι κατηγόρησαν τις κλιματικές αλλαγές οι οποίες «σπρώχνουν» τα γιγάντια καλαμάρια που αποτελούν την τροφή των φυσητήρων προς τη Βόρεια Θάλασσα με αποτέλεσμα, ακολουθώντας τα, τα τεράστια θηλαστικά να παγιδεύονται στα ρηχά νερά. Καμία από τις προτεινόμενες εξηγήσεις δεν φαινόταν ωστόσο ικανοποιητική.

Γεωμαγνητικές παρεμβολές

This map shows the 'magnetic mountain' anomaly off the coast of Norway. The whales should have followed the white arrow but the authors argue that the solar storms made the mountains invisible and the whales instead followed the red arrow to the North Sea. Credit: Vanselow et al. (2017)

Στη μελέτη τους, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «International Journal of Astrobiology», οι ερευνητές από το Κίελο συνδέουν τους μαζικούς εκβρασμούς των φυσητήρων στη Βόρεια Ευρώπη με δυο πολύ ισχυρές ηλιακές καταιγίδες που σημειώθηκαν στα τέλη του Δεκεμβρίου του 2015. Ο δρ Φάνσελοβ πιστεύει ότι η θεωρία του συμπίπτει απολύτως με το «χρονολόγιο» των εντοπισμών των εκβρασμένων φυσητήρων στις έξι εβδομάδες που ακολούθησαν – ως τον Φεβρουάριο του 2016.

Νέοι και άπειροι

This whale was beached at Hunstanton and was one of the last to die in the stranding event in early 2016. GETTY IMAGES

Ο επιστήμονας θεωρεί ότι τα περισσότερα θύματα ήταν νεαρά επειδή ήταν πιο «άπειρα». Οι αρσενικοί φυσητήρες είναι μοναχικά ζώα για το κοινό καλό: επειδή χρειάζονται πολλή τροφή, για να μην επιβαρύνουν τις κοινωνίες τους όταν ενηλικιώνονται εγκαταλείπουν τα γυναικόπαιδα στα θερμά νερά και φεύγουν για να ζήσουν κοντά στους πόλους, επιστρέφοντας μόνο για το ζευγάρωμα. Οι νεαροί φυσητήρες, υποστηρίζει ο δρ Φάνσελοβ,  έχοντας μεγαλώσει πιο κοντά στον Ισημερινό όπου οι ηλιακές καταιγίδες έχουν μηδαμινές επιπτώσεις, μπερδεύονται και αποπροσανατολίζονται εντελώς από τα έντονα φαινόμενα που προκαλούν κοντά στους πόλους.

Η θεωρία των γερμανών επιστημόνων, αν και ενδιαφέρουσα, είναι πολύ δύσκολο αν όχι αδύνατον να αποδειχθεί. Άλλοι επιστήμονες ωστόσο δεν την απορρίπτουν – ήδη άλλωστε υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι οι μαγνητικές καταιγίδες ίσως επηρεάζουν τα συστήματα πλοήγησης των πτηνών και των μελισσών ενώ η NASA έχει ξεκινήσει μελέτες για να διερευνήσει την επίδρασή τους και στα κητώδη. Δεν είναι λίγοι πάντως εκείνοι οι οποίοι επισημαίνουν ότι το ζήτημα δεν είναι τόσο απλό ώστε να λυθεί με μια «μονόπλευρη» ανάλυση δεδομένων υπογραμμίζοντας ότι απαιτεί μια πιο σφαιρική προσέγγιση από πολλές διαφορετικές οπτικές γωνίες.

Πηγές: Klaus Heinrich Vanselow et al. Solar storms may trigger sperm whale strandings: explanation approaches for multiple strandings in the North Sea in 2016, International Journal of Astrobiology (2017). DOI: 10.1017/S147355041700026X - http://www.tovima.gr/science/technology-planet/article/?aid=899327