Η δημιουργικότητα μουσικών της τζαζ στο μικροσκόπιο. Where in the brain does creativity come from? Evidence from jazz musicians

Ερευνητές ανέλυσαν την εγκεφαλική δραστηριότητα μουσικών για να ανακαλύψουν σε ποιο ημισφαίριο του εγκεφάλου εδράζεται η δημιουργικότητα. A new brain-imaging study has studied the brain activity of jazz guitarists during improvisation to show that creativity is, in fact, driven primarily by the right hemisphere in musicians who are comparatively inexperienced at improvisation. However, musicians who are highly experienced at improvisation rely primarily on their left hemisphere. Playing guitar. Credit: © MIGUEL GARCIA SAAVED / Adobe Stock

Ποιο ημισφαίριο του εγκεφάλου ευθύνεται για την δημιουργικότητα; Είναι ένα το ημισφαίριο το οποίο ευθύνεται για την ανάδυσή της ή προκύπτει από τη συντονισμένη δραστηριότητα περιοχών και στα δύο ημισφαίρια;

Τα ερωτήματα αυτά απασχολούν επί χρόνια τους επιστήμονες, μία πρόσφατη όμως δημοσίευση ερευνητών του Πανεπιστημίου του Ντρέξελ στην Πενσυλβάνια έρχεται να φωτίσει περισσότερο την νευρωνική βάση της δημιουργικότητας.

Σε πρόσφατη δημοσίευσή τους στην επιστημονική επιθεώρηση «NeuroImage» παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα έρευνας σε μία ομάδα μουσικών τα οποία υποδεικνύουν ότι το εγκεφαλικό υπόβαθρο της δημιουργικότητας στην πραγματικότητα εξαρτάται από το… τι εννοούμε με τη λέξη δημιουργικότητα: η καλή διεκπεραίωση μίας ενασχόλησης είναι υπόθεση του αριστερού ημισφαιρίου, ενώ η ικανότητα για προσαρμογή σε μη συνηθισμένες καταστάσεις επαφίεται στο δεξί ημισφαίριο.

Εγκεφαλογράφημα παίζοντας μουσική

A jazz guitarist performing while EEG is recorded. The image is credited to Drexel University.

Για να καταλήξουν στο συμπέρασμα αυτό οι ερευνητές κατέγραψαν μέσω εγκεφαλογραφήματος την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου από 32 κιθαρίστες του μουσικού είδους τζαζ. Ανάμεσα σε αυτούς, άλλοι ήταν ιδιαίτερα πεπειραμένοι ενώ άλλοι βρίσκονταν στα πρώτα τους βήματα. Καθένας από αυτούς κλήθηκε να κάνει πρόβα σε έξι κομμάτια τζαζ, συγχρονίζοντας το παίξιμό του με μουσικούς οι οποίοι έπαιζαν διαφορετικά όργανα. Έπειτα, κατέγραψαν την εγκεφαλική δραστηριότητα δασκάλων κιθάρας οι οποίοι κλήθηκαν να παίξουν τα κομμάτια αυτά με τον κατά το δυνατόν ακριβή και σωστό τρόπο.

Σε πρώτο στάδιο, οι ερευνητές συνέκριναν την εγκεφαλική δραστηριότητα των 32 συμμετεχόντων με αυτή των καθηγητών κιθάρας. Η στατιστική ανάλυση κατέδειξε ότι στους συμμετέχοντες των οποίων η ποιότητα του μουσικού κομματιού προσέγγιζε αυτή των καθηγητών, οι εμπρόσθιες περιοχές του εγκεφάλου του αριστερού ημισφαιρίου παρουσίαζαν μεγαλύτερη δραστηριότητα. Αντίθετα, όσων οι εκτελέσεις δεν είχαν σημαντική διαφορά ως προς την ποιότητα με αυτή των καθηγητών, η εγκεφαλική δραστηριότητα εντοπιζόταν κυρίως στο δεξί ημισφαίριο.

Έπειτα, οι επιστήμονες εκτέλεσαν μία συμπληρωματική ανάλυση: συνέκριναν την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου των συμμετεχόντων οι οποίοι ήταν πεπειραμένοι και αυτών οι οποίοι βρίσκονταν στο ξεκίνημά τους. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης αυτής εμφάνισαν ένα τελείως διαφορετικό μοτίβο: και στις δύο ομάδες συμμετεχόντων η έντονη δραστηριότητα του εγκεφάλου παρατηρούταν σε περιοχές του δεξιού ημισφαιρίου.

Ορίζοντας τη δημιουργικότητα

Brain activity maps showing areas associated with high-creativity performances compared with lower-creativity performances. Each map shows a top view of the head. The image is credited to Drexel University.

Επιχειρώντας να κατανοήσουν τη διαφορά στα μοτίβα μεταξύ των διαφορετικών αναλύσεων οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο κανείς ορίζει την έννοια της δημιουργικότητας, η εγκεφαλική δραστηριότητα εντοπίζεται σε διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου: εάν αναφερόμαστε στη δημιουργικότητα με την έννοια της ποιότητας του αποτελέσματος (εν προκειμένω του μουσικού κομματιού), είναι το αριστερό ημισφαίριο το οποίο διαδραματίζει καίριο λόγο. Αντίθετα, αν με τον όρο δημιουργικότητα εννοούμε την ικανότητα ενός ατόμου να ανταποκρίνεται σε καταστάσεις με τις οποίες δεν είναι συνηθισμένος (όπως στην περίπτωση των νέων μουσικών) τότε το δεξί ημισφαίριο παίζει σημαντικό ρόλο.

Η έρευνα αυτή θα βοηθήσει την επιστημονική κοινότητα να κατανοήσει με ποιον τρόπο οι διάφορες ενασχολήσεις των ανθρώπων επηρεάζουν την εγκεφαλική δραστηριότητα.

Πηγές: David S. Rosen, Yongtaek Oh, Brian Erickson, Fengqing (Zoe) Zhang, Youngmoo E. Kim, John Kounios. Dual-process contributions to creativity in jazz improvisations: An SPM-EEG study. NeuroImage, 2020; 213: 116632 DOI: 10.1016/j.neuroimage.2020.116632 - https://neurosciencenews.com/creativity-jazz-brain-16040/ - https://www.tovima.gr/2020/04/04/science/i-dimiourgikotita-mousikon-tis-tzaz-sto-mikroskopio/