Πάουλ Κλέε – Ημερολόγια. Paul Klee - Calendars

Paul Klee, Αux portes de Κeruan, 1914

Οι πρώτες- πρώτες μου εντυπώσεις περί του κάλλους των κορασίδων ήταν πράγματι πάρα πολύ ισχυρές. Λυπόμουν που δεν ήμουν κορίτσι, να φοράω κι εγώ τα τόσο γοητευτικά λευκά φορέματα με τις μύτες.

~

Ένα όνειρο μου' δειξε το αιδοίο της υπηρέτριας: το αποτελούσαν τέσσερα ανδρικά (παιδικά) πέη κι έμοιαζε κάπως με μαστό αγελάδας.

~

Ο πατέρας μου περιέγραψε κάποτε μια παρθένα ως ξερό κοριτσάκι. Φαντάστηκα το περίεργα ζαρωμένο κάτω χείλος της.

~

Θεωρούσα το πρόσωπο και τα γεννητικά όργανα ως τους δύο πόλους του γυναικείου φύλλου' οι σκέψεις μου στη θέα ενός κλαμένου κοριτσιού μου φανέρωναν ένα αιδοίο που 'κλαιγε κι αυτό.

Three towers, 1923

Μόνο τα απαγορευμένα με έθελγαν. Και σχέδια και γραφτά.

~

Πολλά παράδοξα, Νίτσε στον αέρα. Εγκώμιον του Εαυτού και των Ορμών. Γενετήσια ορμή άνευ ορίων άνευ όρων. Νέα Ηθική.

~

Μοιάζω με το καρφί, όπου κρέμεται στον ήλιο το ρετσίνι και βράζει, όπου καίνε τα άνθη.

~

Όταν η ζωή μου ήταν καθαρή, ξάστερη κι ελπιδοφόρα, τότε μόνο μου ήταν προσιτά ηθικά πράγματα και καταστάσεις. Αργότερα ήρθε η τέχνη και μου απορρόφησε όλη την ηθικότητα.

~

Είναι πολύ βολικό να χαρακτηρίζεις εκκεντρική και υπερβολική πλάνη μια θέληση που δεν ευοδώθηκε.

~

Και μέσα σ' αυτή την κενότητα μόνο ο εγκέφαλός μου υπάρχει: φαιός λεκές.

       The Mask with the Little Flag, 1925     

Το άτομο, που αίρεται εκμηδενιστικά πάνω απ' το Γενικό, πέφτει στην αμαρτία. Υπάρχει όμως και κάτι υψηλότερο απ' το Θετικό και το Αρνητικό, κάτι παραπάνω: η Παντοδυναμία, που εποπτεύει και διευθύνει αυτόν τον αγώνα, τούτη την πάλη. Θα μπορούσα να υπάρχω πριν απ' την Παντοδυναμία, θα' θελα να υπάρχω ηθικά.

~

Υπεράνω όλων η τέχνη της ζωής. Κατόπιν, ως ιδανικό επάγγελμα: η ποιητική τέχνη και η φιλοσοφία' ως πραγματικό επάγγελμα: οι πλαστικές τέχνες' και τέλος, ελλείψει πόρων ή εισοδημάτων: η τέχνη της εικονογράφησης.

Death and Fire, 1940

Ο πόθος για το θάνατο: όχι ως εκμηδένιση, αλλά ως τάση και αγώνας για την τελειότητα.

~

Είμαι Θεός. Μέσα μου έχει σωρευθεί τόσο πολύ θεϊκό στοιχείο, που δεν μπορώ να πεθάνω. Η κεφαλή μου φλέγεται, πάει να σπάσει: θέλει να γεννηθεί ένας απ' τους κόσμους που κρύβονται εκεί μέσα. Τώρα πρέπει να υποφέρω' πριν την τελείωση.

~

Με την τέχνη κανένας δεν χόρτασε, ούτε χορταίνει.

~

Ήθελα να εμβάλλω στα πάντα τον έρωτα.

~

Γνώριζα ότι διά της τελειότητας του μέσου απόλλυται το ευγενές ύφος.

Semi-circle against angle, 1932

Πιστεύω στη δυνατότητα πραγματοποιήσεως των πάντων.

~

Η απόλαυση είναι τόσο πρωτόγονη, ασυνήθιστη, ώστε δεν υφίσταται πλέον συνείδηση ότι πρόκειται περί απολαύσεως.

~

Με τη γλώσσα της ειμαρμένης μιλάει η μουσική.

~

Με άδεια κοιλιά δουλεύεις πιο ελεύθερα, παρατώντας σύξυλη την οποιαδήποτε αυστηρότερη ηθική.

~

Ας ερχόταν η ημέρα της αποδείξεως: να μπορέσουν να φιλιώσουν τ' αντίθετα! Το πολύπτυχον να το λένε με μια μόνο λέξη!

~

Το χρώμα κι εγώ είμαστε πια ένα. Είμαι ζωγράφος! (σημείωση στο ημερολόγιό του όταν τελείωσε τον πίνακα "Μπροστά στις Πύλες του Καϊρουάν ")

Καραβάτζιο. Caravaggio

Caravaggio, The Death of the Virgin (detail), 1605-06. Oil on canvas, Musée du Louvre, Paris.

Δεν είναι μια θανατερή σκηνή, είναι η απεικόνιση ενός αληθινού θανάτου χωρίς ίχνος αθανασίας. Η Παναγία ως μορφή ίδια με την πόρνη ερωμένη του Καραβάτζιο, που κυνηγημένος για τις βλασφημίες αποζητά χάρη από τον ίδιο τον Πάπα -κυρίως για το φόνο που διέπραξε σε ένα καταγώγιο. Όταν ήλθε η χάρη του ποντίφηκα, ο Καραβάτζιο είχε ήδη πεθάνει στις κρυψώνες του.

Ο Άγιος Ματθαίος και ο Άγγελος, 1602, λάδι σε καμβά, Ρώμη, Παρεκκλήσι Contarelli, San Luigi dei Francesi.

Στα πρώιμα έργα του Καραβάτζιο κυριαρχεί η καθαρότητα των περιγραμμάτων και η σχεδιαστική ακρίβεια. Τον πρωταγωνιστικό ρόλο έχει η γλυπτικότητα των αντικειμένων και των σωμάτων μέσα σε μια ατμόσφαιρα ερωτικής φόρτισης. Στα ώριμα έργα του προστίθεται ένα ουδέτερο σκοτεινό φόντο. Ο Καραβάτζιο ρίχνει πάνω σε σημεία των μορφών ένα φως πλάγιο, σχεδόν νυχτερινό που καταργεί το φως της μέρας αναδεικνύοντας την φορτισμένη ενέργεια στο εσωτερικό.

Η Ιουδήθ αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη, 1598-1599

Πρόκειται για την τεχνική του κιαροσκούρο (των έντονων αντιθέσεων που προκαλεί το φως) και του τενεμπρισμού (ύφος που χαρακτηρίζεται από μεγάλες βαθύχρωμες ή σκοτεινές επιφάνειες που συνδυάζονται με μικρότερες περιοχές κατάλληλα φωτισμένες με τη χρήση χρώματος, με αποτέλεσμα τη δημιουργία δραματικών φωτοσκιάσεων) που πρώτος ο Καραβάτζιο χρησιμοποίησε με τέτοια ένταση και μαεστρία. Αυτή η επαναστατική τεχνική του, με τον επιλεκτικό φωτισμό των μορφών που προβάλουν μέσα από βαθιά σκιά,  αποτέλεσε κύριο χαρακτηριστικό της ζωγραφικής του Μπαρόκ. Εισήγαγε, επίσης, το ιδίωμα της θεατρικότητας που επίσης ακολουθήθηκε πιστά από τους μετέπειτα ζωγράφους.

Ο Άρρωστος Βάκχος, 1593 (αυτοπροσωπογραφία)

Ο Καραβάτζιο θεωρήθηκε νατουραλιστής, όμως ο νατουραλισμός του ήταν ασυνήθιστος. Κατήργησε εντελώς τις ρητορικές αντιθέσεις και τις υφολογικές εκλεπτύνσεις των μανιεριστών του 16ου αιώνα. Με τον Καραβάτζιο «καταργείται» ουσιαστικά ο ιδεαλισμός της Αναγέννησης. Ο μεγάλος Ιταλός ζωγράφος απομακρύνεται σχεδόν ολοκληρωτικά από την εξιδανικευμένη απόδοση των θρησκευτικών θεμάτων, μεταφέροντάς τα στο επίπεδο της λαϊκής εκδοχής της καθημερινότητας. Μάλιστα, τα μοντέλα του τα αναζήτησε στους δρόμους και τα ζωγράφισε ρεαλιστικά σαν τα βιβλικά επεισόδια να συνέβαιναν μπροστά του.

Η θυσία του Ισαάκ, 1596, Λάδι σε καμβά, 116x173 εκ., Princeton, Συλλογή της Barbara Piasecka Johnson

Μία πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση έχει ανοίξει τον τελευταίο καιρό σχετικά με τον ζωγράφο, κύριο εκπρόσωπο του Μπαρόκ, Caravaggio. Ο Caravaggio έχει μείνει ιδιαίτερα γνωστός ως ο μεγαλύτερος δεξιοτέχνης της τεχνικής του chiaroscuro, που τον κατατάσσει ως τον κυριότερο εκπρόσωπο του Τενεμπρισμού. Σύμφωνα με νέες μελέτες ο ζωγράφος πιθανότατα χρησιμοποιούσε μοντέρνες τεχνικές σκοτεινού θαλάμου, δηλαδή φωτογραφίας, δύο αιώνες πριν ανακαλυφθεί η φωτογραφική μηχανή.

Είναι γνωστό, ότι ο Ιταλός καλλιτέχνης είχε μετατρέψει το εργαστήριό του σε μία πελώρια camera obscura ανοίγοντας μία τρύπα στην οροφή  με σκοπό να φωτίζει τα αντικείμενα που ζωγράφιζε και χρησιμοποιούσε φακό και καθρέφτες προβάλλοντας τις εικόνες τους πάνω στους καμβάδες του. Νέες όμως μελέτες υποστηρίζουν ότι ο Caravaggio χρησιμοποιούσε επίσης χημικά για να τους μετατρέψει  σε ένα πρώιμο φωτογραφικό φιλμ, «καίγοντας» αρχικά τις εικόνες και μετά σχεδιάζοντας πάνω σε αυτές, όπως στο έργο του Ο Άγιος Ματθαίος και ο Άγγελος.

Η διευθύντρια συντήρησης έργων τέχνης του ινστιτούτου SACI της Φλωρεντίας Roberta Lapucci δήλωσε ότι βρέθηκε υδράργυρος στους καμβάδες του, υλικό φωτοευαίσθητο που χρησιμοποιείται στα φιλμ. Η Lapucci διεξήγαγε έρευνα για τη χρήση χημικών αφού κατασκεύασε μία camera obscura με τον καλλιτέχνη David Hockney. Είναι γνωστό ότι ο Leonardo Da Vinci χρησιμοποιούσε  μία τεχνική με φακό και καθρέφτες για την προβολή εικόνων και λέγεται ότι ο Caravaggio εμπνεύστηκε να τα χρησιμοποιήσει από τον φιλόσοφο Giovanni Battista della Porta. Αν και ο Leonardo Da Vinci χρησιμοποιούσε τη συγκεκριμένη τεχνική, η R. Lapucci υποστηρίζει ότι ο Caravaggio ήταν ο πρώτος που την εφάρμοσε στη ζωγραφική.

“Λαμβάνεις την εικόνα μετατρέποντας ολόκληρο το εργαστήριο σε camera obscura, αλλά χρειάζεσαι σκοτάδι και το πρόβλημα είναι ότι δε μπορείς να ζωγραφίσεις στο σκοτάδι” είπε η Lapucci. “Μέσω φθορισμού ακτίνων Χ φάνηκε η παρουσία υδράργυρου στους καμβάδες του. Αυτό δεν είναι ασυνήθιστο καθώς ο υδράργυρος χρησιμοποιούταν για την παρασκευή κόλλας, αλλά περιμένουμε αποδείξεις ότι τον χρησιμοποιούσε στην επιφάνεια, κατά την πρώτη επίχριση”.

Η εικόνα που “καιγόταν” στην πρώτη επίχριση διαρκούσε περίπου 30 λεπτά και ήταν ορατή μόνο σε ημίφως. “Γι’ αυτό το λόγο χρησιμοποιούσε βαφή από λευκό μόλυβδο για να σκετσάρει, αναμιγμένο με θειϊκό βάριο που ήταν φωτεινό και του οποίου έχουμε βρει ίχνη. Με αυτόν τον τρόπο μπορούσε να βλέπει πού σχεδιάζει.”

Μέδουσα, 1597

Το γεγονός ότι ένας ασυνήθιστος αριθμός έργων του ήταν έργα αριστερόχειρα ενισχύουν όλο και περισσότερο την υπόθεση, καθώς φαίνεται να είναι αντεστραμμένες εικόνες λόγω της προβολής τους. Επίσης, είναι γνωστό ότι ο Caravaggio δεν έκανε προσχέδια των έργων του, πράγμα που ενισχύει αυτή την εκδοχή. Τέλος, η παρατεταμμένη χρήση υδράργυρου θα μπορούσε να είναι μία λογική εξήγηση για την ακραία επιθετική συμπεριφορά του που τον οδήγησε ακόμα και σε δολοφονία, καθώς η συγκεκριμένη ουσία επηρεάζει το κεντρικό νευρικό σύστημα.

Αν και υπάρχουν σοβαρά στοιχεία που στηρίζουν την υπόθεση, για να επαληθευθούν θα πρέπει να ληφθούν δείγματα από πολύ γνωστούς πίνακες, πράγμα που δεν είναι πολύ εύκολο. Πολλοί ερευνητές όμως περιμένουν την απόδειξη της υπόθεσης που θέτει το θέμα σε εντελώς νέα βάση.

Λίγα Λόγια για τον Caravaggio και το έργο του

Νάρκισσος, 1597–1599

Ο Michelangelo Merisi (1571-  1610, γνωστός ως Caravaggio από τον τόπο καταγωγής του) υπήρξε μία αμφιλεγόμενη προσωπικότητα ενώ τα ίδια του  τα έργα  προκάλεσαν σκάνδαλο από την πρώτη στιγμή της εμφάνισής τους. Υπάρχουν πολυάριθμες φήμες για τον εύθικτο και επιθετικό χαρακτήρα του με αποκορύφωμα τη δολοφονία ενός νεαρού καθώς διαφώνησαν, όπως λέγεται, σε παιχνίδι τένις και ο Caravaggio θεώρησε ότι ο αντίπαλός του έκλεβε στο σκορ. Κυκλοφορούσαν φήμες και για άλλες αξιόποινες πράξεις, όπως κλοπές και άλλες δολοφονίες. Ταυτόχρονα, υπήρξε ένας ιδιοφυής καλλιτέχνης που εργαζόταν με εξαιρετική ταχύτητα χωρίς καν τη δημιουργία προσχεδίων.

Η προδοσία του Χριστού, 1602 (Στα δεξιά ο Καραβάτζιο)

Μετά τη δολοφονία του νεαρού κατέφυγε στη Νάπολι, όπου εργάστηκε με επιτυχία και μετά στη Μάλτα. Πιθανολογείται ότι στη Μάλτα επιχείρησε να γίνει Ιππότης του Τάγματος με σκοπό να πάρει χάρη για το φόνο που διέπραξε αλλά έφυγε και από εκεί κυνηγημένος λίγο αργότερα. Έπειτα από διάφορους ενδιάμεσους σταθμούς επέστρεψε στη Νάπολι και από εκεί πάλι στην ευρύτερη περιοχή της Ρώμης. Λέγεται ότι έγινε απόπειρα δολοφονίας εναντίον του και ότι προσπάθησε να εξαγοράσει την ποινή του. Μετά από εκεί τα ίχνη του χάνονται και πιθανή ημερομηνία θανάτου του θεωρείται η 18η Ιουλίου, ενώ ως αιτία θανάτου του από άλλους ακούγεται μία πιθανή ασθένεια ενώ από άλλους η δολοφονία. Υπάρχει ακόμα και η πιθανότητα να σκηνοθέτησε το θάνατό του με σκοπό να αποφύγει την εκτέλεσή του.

Η Σαλώμη με το κεφάλι του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου, 1610

Ο Caravaggio θεωρείται ίσως ο πιο μυστηριώδης και επαναστατικός ζωγράφος στην ιστορίας της τέχνης. Τριανταπέντε χρόνια μετά το θάνατο του Michelangelo, σηματοδότησε μία βίαιη αντίδραση στον Μανιερισμό των ζωγράφων της εποχής του, τον οποίο ο ίδιος θεωρούσε περιοριστικό και υπερβολικά ακαδημαϊκό. Δημιούργησε μία νέα γλώσσα θεατρικού ρεαλισμού επιλέγοντας τα μοντέλα του από το δρόμο και από κακόφημες περιοχές, ακόμα και για τις πιο ιερές απεικονίσεις. Εκτός από την εξαιρετική χρήση του chiaroscuro (έντονες φωτοσκιάσεις σε σκούρο φόντο), αυτή ήταν η μεγάλη του καινοτομία. Έτσι οι ιερές μορφές του έμοιαζαν με ζητιάνους, πόρνες, ανθρώπους του δρόμου με τους οποίους αισθανόταν μεγαλύτερη οικειότητα, κάτι που προκαλούσε σοκ εκείνη την εποχή, καθώς μέχρι τότε όλες οι ιερές μορφές παρουσίαζονταν εξιδανικευμένες. Στο Χρονικό της Τέχνης του E. H. Gobrich αναφέρεται: “Ο φόβος της ασχήμιας ήταν γι΄αυτόν αξιοκαταφρόνητη αδυναμία. Αυτός αναζητούσε την αλήθεια, την αλήθεια όπως την έβλεπε. Δεν του άρεσαν τα κλασικά πρότυπα και δεν είχε κανένα σεβασμό προς την “ιδανική ομορφιά” . Ήθελε να καταργήσει τη σύμβαση και να ξανασκεφτεί την τέχνη σαν κάτι καινούργιο”.

Ήταν ο καλλιτέχνης που απογείωσε το Μπαρόκ, ένα ρεύμα που χαρακτηρίστηκε από οργή, έκσταση και υπερβολή. Την ίδια περίπου περίοδο μετά τη Σύνοδο του Τρέντο ή Τριδέντου (1545-1563) τέθηκαν οι νέες αρχές της Αντιμεταρρύθμισης ως αντίδραση στη Μεταρρύθμιση, η οποία είχε απαγορεύσει όλους τους πίνακες ζωγραφικής και τα γλυπτά από τις εκκλησίες. Μέσω της Αντιμεταρρύθμισης ξεκίνησε μία νέα περίοδος όπου στις εκκλησίες κυριαρχούσαν διακοσμητικά στοιχεία, χρώματα, αντιθέσεις και θεατρικά ντεκόρ μαρτυρώντας και πάλι την κυριαρχία της Ρώμης. Το έργο του Caravaggio αντανακλούσε αυτήν την ατμόσφαιρα. Παρόλα αυτά, όλα του τα έργα αποτέλεσαν σκάνδαλο και απόκτησε πολλούς εχθρούς. Ο Nicolas Pussin, που έφτασε στη Ρώμη μετά το θάνατο του ζωγράφου, παρατήρησε: “Ήρθε για να καταστρέψει τη ζωγραφική”.

Αν και η προσωπική του κακή φήμη υπήρξε μεγάλης διάρκειας, δε συνέβη το ίδιο και με το έργο του. Το όνομά του στο χώρο της τέχνης ξεχάστηκε και αποκαταστάθηκε 300 χρόνια μετά. Ο πρώτος του βιογράφος Giovanni Baglione τον αντιπαθούσε βαθιά κι έτσι δεν έγραψε και τα πιο κολακευτικά πράγματα για το έργο του. Υπήρξε μεγάλη δυσκολία και στην αναγνώριση των έργων του καθώς τα περισσότερα δεν ήταν υπογεγραμμένα με αποτέλεσμα οποιαδήποτε χρήση της τεχνικής chiaroscuro ή αιρετικών μορφών να αποδίδονται με ευκολία από κάποια περίοδο και μετά στον Caravaggio ή και δικά του έργα συχνά αποδόθηκαν σε άλλους καλλιτέχνες. Γύρω στο 1890 έπειτα από παρατήρηση τεχνικών chiaroscuro o Wolfgang Kallab συμπεριέλαβε το όνομα του Caravaggio στον Κατάλογο των Αυτοκρατορικών Συλλογών της Αυστρίας. Διάφοροι ειδικοί όπως οι Hermann Voss, Denis Mahon, Μ. Marangoni  και Lionello Venturi ξεκίνησαν σοβαρά το έργο της ταυτοποίησης. Από τότε ξεκίνησε και το ενδιαφέρον για τα έργα του από διάφορους ακαδημαϊκούς. Γύρω στο 1920 ο Robert Longhi υποστήριξε ότι έργα διάσημων μεταγενέστερων ζωγράφων όπως των Rembrandt, Delacroix, Manet, Ribera, Vermeer, Courbet, δε θα υπήρξαν αν δεν υπήρχε η επιρροή του έργου του Caravaggio. Από τότε και στο εξής ο Caravaggio θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες όλων των εποχών.

Ακόμη και σύγχρονοι καλλιτέχνες όπως ο σκηνοθέτης Martin Scorsese, ο ζωγράφος Peter Doig, ο φωτογράφος και ζωγράφος Tom Hunter δηλώνουν βαθιά επηρεασμένοι από το έργο του καλλιτέχνη φανερώνοντας την μακρά επίδραση του έργου του.

David with the Head of Goliath, c.1610, Oil on canvas, 125 cm × 101 cm, Galleria Borghese

Στην εποχή του Καραβάτζιο επικρατούσε η πίστη πως οι καλλιτέχνες είχαν το ταλέντο τους δώρο από τον Θεό για να φέρνουν την ομορφιά στον κόσμο. Να πετύχουν την επαφή θνητών πλασμάτων με τον ανώτερο εαυτό τους, δηλαδή τις ψυχές τους. Αλλά ο Caravaggio ποτέ δεν έκανε κάτι τέτοιο με τον τρόπο που έπρεπε.

David with the Head of Goliath, 1606/07

Το πιο χαρακτηριστικό του έργο - "Ο Δαυίδ με το Κεφάλι του Γολιάθ" - αποτελεί έναν πίνακα της νίκης της αρετής επί του κακού. Υποτίθεται ότι την αρετή εκπροσωπεί ο Δαυίδ ο οποίος είναι στο κέντρο της προσοχής, όμως έχετε δει ποτέ μια λιγότερο περιχαρή νίκη; Στο σπαθί του Δαυίδ αναγράφεται: "Humilitus Occideit Superbium", δηλαδή "Η ταπεινότητα κατακτά την υπερηφάνεια".

Αυτή είναι μια μάχη που έχει λάβει χώρα μέσα στο κεφάλι του Καραβάτζιο μεταξύ των δύο πλευρών του ζωγράφου, οι οποίες και απεικονίζονται εδώ. Για μένα η δύναμη της τέχνης του Καραβάτζιο είναι η δύναμη της αλήθειας. Κάτι που δεν πρέπει να ισχύει σε λιγότερο βαθμό για μας τους ίδιους. Αν θέλουμε να ελπίζουμε στην εξιλέωσή μας θα πρέπει να αρχίσουμε με την αναγνώριση ότι στις ψυχές όλων μας ο Γολιάθ συγκρούεται με τον Δαυίδ.

Κόκκινος γίγαντας σε πρωτοφανή λεπτομέρεια. Strange Star Spiral Offers Clues to Sun's Fate / Zooming into the red giant star R Sculptoris

Η σπειροειδής δομή στο κέλυφος του Ρ του Γλύπτη, που αποκάλυψε το τηλεσκόπιο ALMA, δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ ξανά από τους επιστήμονες. Πηγή: ALMA (ESO/NAOJ/NRAO)

The spiral structure around the red giant R Sculptoris allowed astronomers to study the history of pulses of mass from the star. CREDIT: ALMA (ESO/NAOJ/NRAO)

This video sequence starts with a view of the rather faint constellations of Sculptor (The Sculptor) and Cetus (The Sea Monster). As we zoom in we see a few faint galaxies but close in on a star that looks very red. This is the old red giant variable star R Sculptoris. Observations using the Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) have revealed an unexpected spiral structure in the material around this star. Credit: ESO/A. Fujii/Digitized Sky Survey 2

Το άστρο Ρ του αστερισμού του Γλύπτη όπως δεν το έχετε ξαναδεί ποτέ όχι μόνο εσείς αλλά και οι αστροφυσικοί αποκάλυψε μια ομάδα αστρονόμων χρησιμοποιώντας το ολοκαίνουργιο «σούπερ» τηλεσκόπιο ALMA (Atacama Large Millimeter/submillimeter Array) στην έρημο Ατακάμα της Χιλής. Οι εξαιρετικά υψηλής ποιότητας για τα μέχρι τώρα δεδομένα εικόνες αποκαλύπτουν για πρώτη φορά λεπτομέρειες που ανατρέπουν ορισμένες θεωρίες για την εξέλιξη των άστρων.

Γερασμένος κόκκινος γίγαντας

Το Ρ του Γλύπτη (R Sculptoris, στο κέντρο της εικόνας) είναι ένας γερασμένος κόκκινος γίγαντας ο οποίος εκτοξεύει σκόνη και αέρια κάθε 10.000 με 50.000 χρόνια σχηματίζοντας γύρω του ένα σφαιρικό κέλυφος – κάτι το οποίο είναι γνωστό και έχει παρατηρηθεί όχι μόνο σε αυτό αλλά και σε άλλα άστρα του είδους. Για πρώτη φορά όμως οι ειδικοί βλέπουν χάρη στο τηλεσκόπιο ALMA ένα τέτοιο κέλυφος με τόση λεπτομέρεια και παρατηρούν ότι, τουλάχιστον στην περίπτωση του συγκεκριμένου άστρου, αντί να είναι αραιό και άτακτο, έχει μια ξεκάθαρη σπειροειδή δομή.

Συνδυάζοντας τα δεδομένα με μοντέλα ο Ματίας Μέρκερ του Πανεπιστημίου της Βόννης και οι συνεργάτες του υπολόγισαν ότι ο θερμικός παλμός (η εκτόξευση υλικών, δηλαδή) που παρήγαγε το κέλυφος του Ρ του Γλύπτη σημειώθηκε πριν από περίπου 1.800 χρόνια και διήρκεσε περίπου 200 χρόνια. Υπολόγισαν επίσης την ταχύτητα και την έκταση της απώλειας μάζας κατά τη διάρκεια του θερμικού παλμού διαπιστώνοντας ότι η μάζα που διοχετεύεται στο διαστρικό μέσο όσο εξελίσσεται το φαινόμενο και αμέσως μετά το τέλος του είναι περίπου τρεις φορές περισσότερη από ό,τι πίστευαν οι αστροφυσικοί.

Κρυφός συνοδός

Η μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Nature» συμπεραίνει επίσης ότι το Ρ του Γλύπτη αποτελεί μέρος ενός δυαδικού συστήματος: το θεαματικό «σπιράλ» έχει σμιλευτεί από ένα δεύτερο σώμα-συνοδό που βρίσκεται σε τροχιά γύρω του και το οποίο ως τώρα δεν έχει συλλάβει κανένα όργανο παρατήρησης.

Το τηλεσκόπιο ALMA του Νότιου Ευρωπαϊκού Αστεροσκοπείου (Southern European Observatory – ESO) είναι το πιο ισχυρό στο είδος του στον κόσμο. Ακόμη δεν έχει τεθεί πλήρως σε λειτουργία, καθώς εξακολουθεί να βρίσκεται υπό κατασκευή (όταν έγινε η μελέτη είχαν εγκατασταθεί μόνο οι μισές κεραίες του). Η εκπληκτική αυτή εικόνα του Ρ του Γλύπτη είναι, όπως όλα δείχνουν, μια πρόγευση άλλων, ακόμη πιο εντυπωσιακών, που θα ακολουθήσουν.

Wittgenstein - Fragments

Francis Bacon, Study for a portrait of Van Gogh iii, 1957

Ένας άνθρωπος που βρίσκεται σε φιλοσοφική σύγχυση είναι σαν κάποιον που βρίσκεται μέσα σ' ένα δωμάτιο και θέλει να βγει έξω, αλλά δεν ξέρει πώς. Πάει να βγει απ' το παράθυρο, αλλά είναι πολύ ψηλά. Πάει να βγει απ' την καπνοδόχο, αλλά είναι πολύ στενή. Κι αν γύρναγε μονάχα το κεφάλι του, θα έβλεπε πως η πόρτα ήταν όλη την ώρα ανοιχτή!

~

Όταν φιλοσοφείς, πρέπει να κατεβαίνεις στο αρχέγονο χάος κι εκεί να νιώθεις σαν στο σπίτι σου.

~

Η αρρώστια μας είναι τούτη: θέλουμε να εξηγούμε.

~

Αυτό που ανήκει στην ουσία του κόσμου δεν μπορεί να λεχθεί περί τού κόσμου. Διότι τότε θα μπορούσε να είναι και αλλιώς, αφού κάθε πρόταση είναι επιδεκτική άρνησης.

~

Όλα κυοφορούνται μες στη γλώσσα.

~

Δεν μπορώ να χρησιμοποιήσω τη γλώσσα για να βγω έξω απ' τη γλώσσα.

~

Τα όρια της γλώσσας είναι τα όρια του ανθρώπινου μυαλού. Όσα ξέρω είναι αυτά για τα οποία έχω λέξεις.

~

Πρόβλημα είναι αυτό που μπορείς να αντιμετωπίσεις.

~

Αν η απάντηση δεν μπορεί να μπει σε λόγια, ούτε η ερώτηση μπορεί.

~

Ένα από τα πιο βαθιά ριζωμένα σφάλματα στη φιλοσοφία είναι να φαντάζεσαι τη δυνατότητα σαν τον ίσκιο της πραγματικότητας.

~

Edvard Munch, The Murderess, 1906.

Ο θάνατος δεν είναι περιστατικό της ζωής. Δεν είναι γεγονός του κόσμου.

~

Η λύση του αινίγματος της ζωής σε χώρο και χρόνο βρίσκεται εκτός χώρου και χρόνου.

~

Η μόνη ευτυχισμένη ζωή είναι εκείνη που μπορεί  να παραιτηθεί από τις χαρές της ζωής.

~

Η σοφία σου κρύβει τη ζωή. Η σοφία είναι σαν την ψυχρή, γκρίζα στάχτη, που καλύπτει τη φλόγα.

~

Αν κάποιος μπορούσε να γράψει ένα βιβλίο περί ηθικής, το οποίο θα ήταν πραγματικά βιβλίο περί ηθικής, το βιβλίο αυτό θα κατέστρεφε με μιαν έκρηξη όλα τα άλλα βιβλία του κόσμου.

~

Η ηθική δεν αναφέρεται στον κόσμο. Η ηθική είναι συνθήκη του κόσμου, όπως η λογική.

~

Ηθική και αισθητική είναι ένα και το αυτό.

~

Ο μεγάλος δημιουργός δεν χρειάζεται να έχει γούστο' το παιδί έρχεται στον κόσμο τέλεια διαμορφωμένο.

~

Η κόλαση δεν είναι οι άλλοι. Είναι ο εαυτός σου.

~

Η μελωδία είναι ένα είδος ταυτολογίας: ολοκληρώνεται στον εαυτό της' ικανοποιεί τον εαυτό της.

~

Κάθε μεγάλη τέχνη κλείνει μέσα της ένα άγριο θηρίο: εξημερωμένο.

~

Μεγαλοφυΐα είναι εκείνο που μας κάνει να ξεχνάμε το ταλέντο του τεχνίτη.

~

Οτιδήποτε τελετουργικό (που θυμίζει ιεροτελεστία) πρέπει με κάθε τρόπο να αποφεύγεται γιατί σαπίζει αμέσως. Και το φιλί είναι βέβαια τελετουργία αλλά αυτό δεν σαπίζει. Γι' αυτό και η τελετουργία, τότε μόνο είναι επιτρεπτή,  όταν είναι τόσο γνήσια όσο ένα φιλί.

~

Η μεγαλύτερη βλακεία μας μπορεί να είναι πολύ σοφή.

~

Οι άνθρωποι σήμερα πιστεύουν πως οι επιστήμονες υπάρχουν για να τους διαφωτίζουν, ενώ οι μουσικοί, οι ποιητές κτλ, για να τους διασκεδάζουν. Το ότι αυτοί έχουν κάτι να τους διδάξουν ούτε που περνάει απ' το μυαλό τους.

~

Πάνω στις σκέψεις μου, όπως στου κάθε ανθρώπου, έχουν κολλήσει τα μαραμένα λείψανα των παλαιότερων σκέψεών μου.

~

Επαναστάτης είναι εκείνος που μπορεί και επαναστατεί ενάντια στον ίδιο του τον εαυτό.

Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν ( 1889-1951)

Η Πραγματική Ιστορία της Τροίας, The true story of Troy - The History Channel

Ο Αχιλλέας κακοποιεί τον Έκτορα, Αχίλλειο, Κέρκυρα, 19ος αιώνας - Triumph of Achilles, Achilleion,  Corfu 

Ήταν μύθος, παραμύθι, ή μήπως όχι;  Η Ομηρική Τροία, η πόλη με τα άπαρτα τείχη, που χρειάσθηκαν δέκα χρόνια πολιορκίας για να πέσει, βρέθηκε από Γερμανούς ερευνητές.  Το 1280 π.Χ. ήταν μια τειχισμένη μεγαλούπολη κάπου 10.000 κατοίκων και εκτεινόταν κάτω από τον γνωστό ώς τώρα μικρό οχυρό λόφο του Χιτσαρλίκ σε έκταση δεκαπλάσια από ό,τι ήταν γνωστό μέχρι σήμερα, ήτοι 270.000 τ.μ.  Με την βοήθεια ιστορικών, μελετητών και με την χρήση Η/Υ το History Channel αναζητά την αλήθεια...

The truth behind a tale so powerful, it inspired 3,000 years of myth and legend, and may have changed the course of history.  It's the site of the most legendary war in history and the Western world's oldest adventure story. It begins with a beauty contest and ends with a giant wooden horse unleashing death and destruction. Now, archaeologists, literary detectives, and military analysts are uncovering evidence that the mythological Trojan War and the legendary city of Troy is real. From archaeological trenches at ancient Troy and the citadel fortress of King Agamemnon, to Homer and Hollywood, we search for the true story of Troy.  The story of Troy--the exploits of the nearly invincible Achilles, valiant Hector, the beautiful Helen, and the king of kings, Agamemnon--addresses many aspects of history and the human condition including questions particularly relevant today: When is war justified? And at what point is war made senseless by its awful cost?  Vivid 3-D animation, re-enactments of battles, interviews with the world's leading experts, and exclusive film footage from sites of archaeological digs, bring the history of Troy to life.

Νομπέλ Χημείας για τους υποδοχείς «κλειδοκράτορες των αισθήσεων», Cell receptor work wins Nobel prize for chemistry

Οι G πρωτεϊνικοί υποδοχείς είναι οι «κλειδοκράτορες των αισθήσεών μας». Beta-adrenergic receptor (red) with G protein bound to it determined by Brian Kobilka's lab (green, blue and yellow complex) (Image: Wikipedia commons)

Το εφετινό βραβείο Νομπέλ Χημείας δόθηκε στον 69χρονο καθηγητή ιατρικής του αμερικανικού Πανεπιστημίου Duke, Ρόμπερτ Λέφκοβιτς, και στον 57χρονο καθηγητή βιοχημείας του Πανεπιστημίου Stanford, Μπράιαν Κομπίλκα, επίσης Αμερικανό, για την αποκωδικοποίηση των «G πρωτεϊνικών υποδοχέων».

Οι «κλειδοκράτορες των αισθήσεων»

Οι εν λόγω υποδοχείς (G-protein coupled receptors στα Αγγλικά) είναι μάλλον άγνωστοι στον καθένα από εμάς, αλλά είναι κυριολεκτικά οι «κλειδοκράτορες των αισθήσεών μας»: Σχεδόν κάθε λειτουργία του ανθρώπινου σώματος, από το οπτικό πεδίο και την οσμή ως τον ρυθμό της καρδιάς και τη νευρωνική επικοινωνία, εξαρτάται από το έργο που επιτελούν αυτοί οι υποδοχείς.

Φωλιασμένοι στη λιπώδη μεμβράνη που περιβάλλει τα κύτταρα, ανιχνεύουν τις ορμόνες, τις οσμές, τους χημικούς νευροδιαβιβαστές και άλλα σήματα που έρχονται «απ’ έξω» και στη συνέχεια μεταφέρουν τα μηνύματά τους στο εσωτερικό των κυττάρων, ενεργοποιώντας κάποιον από τους διάφορους τύπους πρωτεΐνης G. Η πρωτεΐνη αυτή, με τη σειρά της, πυροδοτεί μια πληθώρα άλλων αντιδράσεων στο σώμα μας. Λόγω ακριβώς της καταλυτικής για τις αισθήσεις μας δράσης τους, οι υποδοχείς αυτοί συνιστούν στόχο των μισών σχεδόν φαρμακευτικών ερευνών, που διεξάγονται παγκοσμίως. Αλλά, πριν φθάσουμε στην τωρινή πυρετώδη ανάλυση της ατομικής δομής τους και της προσπάθειας κατανόησης αυτού του κεντρικού κυτταρικού συστήματος επικοινωνίας, χρειάστηκε ένας πολύχρονος αγώνας εκ μέρους των βραβευθέντων σήμερα δύο ερευνητών.

Η πορεία ως το Νομπέλ

Two American scientists won the 2012 Nobel Prize for chemistry on Wednesday for research into how cells respond to external stimuli that is helping to develop better drugs to fight diseases such as diabetes, cancer and depression.

Ο Μπράιαν Κομπίλκα (Brian K. Kobilka) ήταν γιος και εγγονός αρτοποιών, από ένα χωριό της Μινεσότας. Σπούδασε Βιολογία και έπειτα Ιατρική. Το 1984, έγινε δεκτός ως υπότροφος ερευνητής στο εργαστήριο του καθηγητή Ρόμπερτ Λέφκοβιτς (Robert J. Lelfkowiz), στο Πανεπιστήμιο Duke της Βόρειας Καρολίνας. Το συγκεκριμένο εργαστήριο ήταν πρωτοπόρο στη διερεύνηση των υποδοχέων της αδρεναλίνης και, εκείνη την εποχή, έψαχνε να βρει τον τρόπο να κλωνοποιήσει το γονίδιο του υποδοχέα β2AR και να προσδιορίσει τη γενετική ακολουθία του.

Ο Κομπίλκα πρότεινε στην ομάδα των ερευνητών μία εξαιρετικά καινοτόμο ιδέα: να κατασκευάσουν μια βιβλιοθήκη των γονιδιακών ακολουθιών των θηλαστικών και να την αντιπαραβάλουν με τα αποκόμματα των ακολουθιών που είχαν στα χέρια τους. Από αυτό θα προέκυπταν  οι αναγκαίες «λωρίδες» για να συρράψουν την πλήρη ακολουθία. Το σχέδιο λειτούργησε και προέκυψε ολόκληρη οικογένεια υποδοχέων, που ήταν «γαζωμένοι επτά φορές» στη μεμβράνη των κυττάρων. Στη συνέχεια των 28 ετών που μεσολάβησαν από τότε, έχουμε βρει 800 τέτοια μέλη της πολύτιμης αυτής οικογένειας στους ανθρώπους.

Η πορεία της έρευνας του Κομπίλκα δεν ήταν διόλου ρόδινη, καθώς αντιμετώπισε αρκετή δυσπιστία από τους συναδέλφους του. Μάλιστα, το 2001, ο κύριος χρηματοδότης των ερευνών του, το Howard Hughes Medical Institute, του ανακοίνωσε ότι δεν θα του διέθετε πόρους μετά το 2003. Όμως εκείνος επέμεινε στην εργασία του και, από το 2004, άρχισε να έχει σωρεία νέων ανακαλύψεων στον τομέα των αντισωμάτων. Οπότε, το εφετινό Νομπέλ δεν είναι μόνο η μέγιστη επιβράβευση για την καινοτόμο έρευνα των δύο ιατρών-βιοχημικών αλλά και η μέγιστη δικαίωση για την αφοσίωση του Kομπίλκα στον στόχο του.

today's art: Sir Lawrence Alma-Tadema, In the Tepidarium (1881), oil on canvas, 33 cm x 24.2 cm, Lady Lever Art Gallery, Port Sunlight, United Kingdom

Ένα από τα ερωτικότερα έργα του Ολλανδού, ως συνήθως σε ρωμαϊκό μπάνιο, κάτι μεταξύ δημοσίων λουτρών-σάουνας-χαμάμ. Ξαπλωμένη σε ημιάγριο αρκουδοτόμαρο, καλύπτεται με φτερό στρουθοκαμήλου, κρατά ένα φαλλικό σύμβολο εν είδει εργαλείου καθαριότητας και η νωχέλεια κατακτά το σύμπαν της των ατμών, των αρωμάτων και των φαντασιώσεων.

Αντώνιος και Κλεοπάτρα, Antony and Cleopatra  (1885, 65,5 x 92 cm.)

Οι γυναίκες της Άμφισσας, The Women of Amphissa (1887, 182.8 x 121.8 cm.)

Ολλανδός και προορισμένος για συμβολαιογράφος ο Άλμα Ταντέμα (Lawrence Alma-Tadema 1836-1912) γλύτωσε. Και από τη σκόνη των υποθηκοφυλακείων αλλά και από την υγρασία των Κάτω Χωρών. Φιλάσθενο παιδί έπεισε τη μητέρα του να του επιτρέψει να ασχοληθεί με ό,τι αγαπούσε περισσότερο, κι η μάνα φοβούμενη πως δεν είχε ζωή ο γιος της, συναίνεσε. Ο μικρός Laurens και πάλι τη γλύτωσε κι έγινε τελικά ένας από τους πλέον διάσημους ζωγράφους του 19ου αιώνα. Στα 1863 πήγε γαμήλιο ταξίδι στη Ρώμη και το μεσογειακό φως μπλεγμένο στα ρωμαϊκά ερείπια τον μέθυσε ανεξίτηλα. Το άρωμα της ξενοιασιάς σε βαθμό χαύνωσης τον ενέπνευσε ακλόνητα στο έργο του και μας παρέδωσε σε ήπια αισθησιακά χρώματα  τις πιο ράθυμες σκηνές της αιωνιότητας.

Αν το Λάτιο ήταν ο σπόρος, η Αίγυπτος κι η αρχαία Ελλάδα έγιναν οι καρποί που τον έτρεφαν ζωγραφικά και τον ανέδειξαν σε έναν από τους σημαντικότερους  Προραφαηλίτες  καλλιτέχνες. Σειρές βραβεύσεων, διακρίσεις από τα τέσσερα σημεία της Ευρώπης, μέλος της Βρετανικής Βασιλικής Ακαδημίας.

The Apodyterium

Το δικό του γυμνό, απαραίτητο σχεδόν σε κάθε καμβά που ιδιότροπα απολάμβανε την ειδική λατινική αρίθμηση του Ταντέμα, δεν ήταν ποτέ επιθετικό, καμία αισχύνη ή υποψία προστυχιάς. Προβάλει αιθέρια μια εξιδανικευμένη ομορφιά, όπως αρμόζει στα κλασικά του θέματα, έτσι ώστε να επιτευχθεί η συμβατότητα με την απόλυτη, την μαστιγωτικά αυστηρή ηθική του κοινού της Βικτωριανής εποχής.

A Favourite Custom

Η συγκυρία της αποκάλυψης της θαμμένης Πομπηίας έδωσε άλλες διαστάσεις στις γνώσεις για την ζωή των ελίτ της Ρωμαϊκής κοινωνίας. Όλα όσα διασώθηκαν ακέραια ατόφια και αναλλοίωτα μέσα στην καταστροφική στάχτη του Βεζούβιου, συντήρησαν όλες τις μαγείες μιας αριστοκρατίας που ήξερε να ζήσει. Σίγουρα ο Lawrence  Alma-Tadema ένιωθε και λίγο αυτοκράτορας γα να αποδώσει με τόση ηδυπάθεια τις βασιλικότερες στιγμές της γυναικείας απραξίας. Τελικά πέθανε Άγγλος και με τα διάσημα του Βαρώνου στο στήθος.