Η ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΑΡΧΑΙΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ

Τα φιλολογικά έργα που έχουν διασωθεί από την αρχαιότητα είναι αποτέλεσμα μιας επιλεκτικής εργασία. Τα κανάλια που μας τα μετέδωσαν λειτούργησαν παράλληλα και ως φίλτρα, τα οποία δεν άφηναν να περάσει ό,τι να 'ναι. Το φιλτράρισμα αυτό γινόταν ήδη κατά την αρχαιότητα. Πρέπει λοιπόν να απορρίψουμε μια λανθασμένη οπτική γωνία, η οποία ενδυναμώνεται από το γεγονός ότι μιλάμε για 'τους' Έλληνες και 'τους' Ρωμαίους. Η αντίληψη αυτή μας οδηγεί στο να θεωρήσουμε ότι μιλάμε για δύο οντότητες, για δύο απλές και ομοιογενείς ομάδες. Πρέπει επομένως να συνειδητοποιήσουμε ότι η κάθε μια απ' αυτές τις ομάδες έχει τη δική της, συχνά σημαντική, υπόσταση.

Πρέπει να συνηθίσουμε να έχουμε πάντα μπροστά μας μια χρονολογία της παγκόσμιας ιστορίας. Πότε ξεκίνησε η φιλοσοφία; Εμφανίζεται προοδευτικά γιατί, παραδείγματος χάρη, στον Ησίοδο υπήρχε ήδη πολύς στοχασμός. Ας θεωρήσουμε ότι ξεκινάει με το Θαλή, τον πρώτο από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους, γύρω στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. Η φιλοσοφική διδασκαλία δεν διακόπηκε στο Βυζάντιο. Ας θεωρήσουμε, για διευκόλυνσή μας, ότι τελείωσε προσωρινά με το κλείσιμο της Αθηναϊκής Σχολής το 529 και με τον τελευταίο της δάσκαλο, το Δαμάσκο, την εποχή των τελευταίων νεοπλατωνικών σχολιαστών του Αριστοτέλη -- του Σιμπλίκιου, που παρέμεινε ειδωλολάτρης, και του Ιωάννη Φιλόπονου, που προσηλυτίστηκε στο χριστιανισμό. Αν θεωρήσουμε επομένως ότι η ελληνική φιλοσοφία εκτείνεται από το Θαλή ως το Δαμάσκο, διαπιστώνουμε ότι χονδρικά καλύπτει μια περίοδο δώδεκα αιώνων. Τόσο είναι το διάστημα που χωρίζει εμάς από τον Καρλομάγνο.

Το να μιλάμε λοιπόν για 'τους Έλληνες' φαίνεται υπερβολικό. Θα διανοούμαστε να θεωρήσουμε ως μια ενότητα μια 'γερμανική φιλοσοφία' που θα ξεκινούσε από τον Ekhart, τον 13ο αιώνα, και θα έφτανε ως το Heidegger ή το Wittgenstein; Θα πιστεύαμε ότι απλουστεύουμε πάρα πολύ το θέμα, παρ' όλο που το διάστημα που καλύπτει η 'γερμανική φιλοσοφία' είναι σχεδόν το μισό απ' αυτό που καλύπτει η ελληνική φιλοσοφία.

Κατά τη διάρκεια όμως αυτής της υπερχιλιετούς περιόδου είχε ήδη αρχίσει η μετάδοση της ελληνικής κληρονομιάς. Η μετάδοση αυτή είχε αρχίσει μεταξύ των Ελλήνων. Οι πρώτοι ενδιάμεσοι μεταξύ των Ελλήνων και της σύγχρονης εποχής μας ήταν... οι ίδιοι οι Έλληνες. Η μετάδοση αυτή δεν γινόταν όμως πάντα. Οι Έλληνες δεν μετέδιδαν πάντα την ελληνική κληρονομιά. Γιατί; Επειδή τα κείμενα δεν σήμαιναν για τους αρχαίους Έλληνες ό,τι σημαίνουν για μας.

Ο ΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ

Papyrus fragment with lines from Homer's Odyssey, Early Hellenistic, 285–250 B.C. Greek, Ptolemaic.

Αυτό οφειλόταν εν μέρει στον τρόπο μετάδοσης. Ο αρχαίος κόσμος δεν είχε ακόμα μπει στο 'γαλαξία του Γουτεμβέργιου', κατά την προσφιλή έκφραση του McLuhan. Επομένως, ένα κείμενο μεταδιδόταν στις επόμενες γενεές μόνο αν αντιγραφόταν. Για μας, μόλις τυπωθεί ένα κείμενο, το κείμενο αυτό έχει λίγο πολύ διασωθεί: διανέμεται σε πολλά αντίτυπα, διατηρείται σε βιβλιοθήκες. Για να το διατηρήσουμε, αρκεί απλώς να το διατηρήσουμε. Πρόκειται για μια καθαρά αρνητική απόφαση: να μη το πετάξουμε, να μη το καταστρέψουμε. Γνωρίζουμε τα προβλήματα που αρχίζουν να εμφανίζονται στις σύγχρονες βιβλιοθήκες: το πολύ όξινο χαρτί που χρησιμοποιείται σήμερα θα προκαλέσει την καταστροφή των γραπτών κειμένων σε πολύ μικρότερο χρονικό διάστημα απ' ό,τι τα υλικά που χρησιμοποιούνταν κατά την αρχαιότητα. Όποια λύση κι αν δοθεί σ' αυτό το πρόβλημα, η παρουσία αυτή καθαυτή του προβλήματος μαρτυρεί ότι η ιδανική σχέση μας με το γραπτό κείμενο είναι ένα βιβλίο που θα αυτοδιατηρείτο.

Marble bust of Epicurus. Roman copy of Greek original, 3rd century BC/2nd century BC. On display in the British Museum, London.

Η διατήρηση των έργων δεν αποτελεί για μας κόπο. Πριν ανακαλυφθεί όμως η τυπογραφία, ήταν καρπός συνειδητής απόφασης και συνεχούς προσπάθειας. Εμείς αφήνουμε τα κείμενα να κοιμούνται στις βιβλιοθήκες. Στην αρχαιότητα όμως οι άνθρωποι τα διατηρούσαν με τα ίδια τους τα χέρια. Πράγματι, ήταν εξαιρετικό το γεγονός της καταγραφής ενός κειμένου σε ανθεκτικό υλικό, παραδείγματος χάρη σε πέτρα. Η περίπτωση του Διογένη της Οϊνάνδας είναι διάσημη. Αυτός ο Ασιάτης του 2ου αιώνα μ.Χ. χάραξε πάνω στον τοίχο μιας αίθουσας μια περίληψη της επικούρειας φιλοσοφίας, της οποίας ήταν οπαδός. Όταν καταστράφηκε το κτήριο, οι πέτρες ξαναχρησιμοποιήθηκαν και οι ειδικοί προσπαθούν σήμερα να τοποθετήσουν σωστά όλα τα κομμάτια του πάζλ.

This papyrus fragment (P.Oxy 3965 fr.1, imaged here at 150dpi) contains part of a previously unknown epic poem by Simonides about the Greeks’ victory against the Persians at Plataea.

Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, τα κείμενα καταγράφονταν σε παπύρους και αργότερα σε περγαμηνές, υλικά πολύ εύθραυστα. Για να διατηρηθεί ένα έργο έπρεπε μόλις φθειρόταν το υλικό υπόστρωμά του να αποφασιστεί η αντιγραφή του. Η εργασία αυτή ήταν κοπιώδης και ακριβή. Γι' αυτό και προκαλούσε πολλούς δισταγμούς. Δεν μπορούσε να παραχθεί έτσι παρά μόνο ένας περιορισμένος αριθμός αντιτύπων, και όχι οποιουδήποτε έργου. Τούτο μας επιτρέπει να εξηγήσουμε ένα πολύ γνωστό γεγονός, ότι δηλαδή τα αρχαία κείμενα έφτασαν ως εμάς με πολύ αποσπασματικό τρόπο. Το γεγονός αυτό αποδίδεται συχνά σε καταστροφές, εκούσιες ή μη. Ο μαύρος αυτός θρύλος έχει ορισμένες σκηνές που σημαδεύουν τη φαντασία μας. Οι καταστροφές αυτές όμως δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της βλακείας των βαρβάρων, από τους οποίους οι Βάνδαλοι, παραδείγματος χάρη, έμειναν παροιμιώδεις, αλλά και μιας σκοταδιστικής θέλησης, όπως ήταν, παραδείγματος χάρη, η περίπτωση του εμπρησμού της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας.

Ο απανθρακωμένος πάπυρος του Δερβενίου, 4ος αιώνας π.Χ.

Είναι αλήθεια ότι το κάψιμο των βιβλίων είναι πανάρχαια πρακτική, δεδομένου ότι οι πιο αρχαίες μαρτυρίες ανάγονται στην Αθήνα της εποχής του Περικλή και στην αυτοκρατορική Ρώμη. Είναι αλήθεια επίσης ότι τα διάφορα πνευματικά κινήματα δεν δίσταζαν μπροστά στην ιδέα να εξαλείψουν τα κείμενα των ανταγωνιστών τους. Αυτό ίσχυε τόσο για τις φιλοσοφικές σχολές όσο και για τις θρησκευτικές ομάδες. Από τους αρχαίους φιλοσόφους, ας αναφέρουμε τον Πλάτωνα, ο οποίος φέρεται να είχε θελήσει να καούν τα βιβλία του αντιπάλου του, του Δημόκριτου. Από τις θρησκείες, ας συγκρατήσουμε πρώτα απ' όλα το χριστιανισμό και τις διαδοχικές καταστροφές αιρετικών έργων στα τέλη της αρχαιότητας ή το κάψιμο των Ταλμούδ το Μεσαίωνα. Οσον αφορά τον ιουδαϊσμό, μπορούμε να αναφέρουμε ως παράδειγμα την πρώτη πολεμική εναντίον των έργων του Μαϊμονίδη το 1233 και τον τρόπο με τον οποίο οι αντίπαλοί του έπεισαν τους δομινικανούς μοναχούς να τα κάψουν. Οσο για το Ισλάμ, ας υπενθυμίσουμε την (όχι απόλυτα εξακριβωμένη) σουνιτική παράδοση για την καταστροφή όλων των αντιτύπων του Κορανίου που ήταν προγενέστερα του κειμένου που καθιέρωσε ο χαλίφης Ουθμάν ή την καταστροφή της Εγκυκλοπαίδειας των 'Ειλικρινών Αδελφών', που θεωρήθηκε ότι πρέσβευε ισμαηλίτικες ιδέες.

Πρέπει όμως να σχετικοποιήσουμε αυτή την αντίληψη των πραγμάτων γιατί είναι υπερβολικά δραματική ή ρομαντική. Ο κύριος λόγος εξαιτίας του οποίου χάθηκαν τα αρχαία κείμενα είναι αρνητικός -- τα έργα αυτά δεν αντιγράφηκαν. Και η μη αντιγραφή δεν αποτελεί ένδειξη μιας θετικής επιθυμίας καταστροφής.

Μπορεί να υποδηλώνει ότι ορισμένα κείμενα θεωρήθηκαν κατεστραμμένα ή ότι καταλάμβαναν άσκοπα παπύρους και περγαμηνές, υλικά σπάνια και πολύτιμα, που θα μπορούσαν να ξαναχρησιμοποιηθούν αν ξύνονταν κατάλληλα. Τα κείμενα που χάθηκαν, χάθηκαν κυρίως επειδή έδιναν την εντύπωση ότι δεν αντανακλούσαν πια την αλήθεια, όπως νοείτο αυτή σ' ένα δεδομένο στάδιο έρευνας. Έτσι, ορισμένα αποσπάσματα εξαφανίστηκαν, όχι από παράβλεψη αλλά επειδή το έργο μέσα στο οποίο βρίσκονταν αναθεωρήθηκε, προσαρμόστηκε σε μια νέα κατάσταση γνώσης και συνεπώς διορθώθηκε. Τούτο ισχύει πρωτίστως για τα κείμενα που περιείχαν επιστημονικές ή τεχνικές γνώσεις. Ας πάρουμε για παράδειγμα τα ιατρικά κείμενα. Ο ιστορικός της ιατρικής θα ήθελε να είχε στην κατοχή του την αρχική εκδοχή του κειμένου που μελετάει. Το κείμενο όμως που έχει στα χέρια του δεν γράφτηκε για τους ιστορικούς αλλά για τους γιατρούς που, στο προσκέφαλο των ασθενών τους, ήθελαν να έχουν έναν όσο το δυνατόν ασφαλέστερο οδηγό. Γιατί ένα έργο τέτοιας λειτουργίας να συνέχιζε να περιέχει γνώσεις ξεπερασμένες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν λανθασμένα ένα γιατρό; Στις περιπτώσεις αυτές, οι απαλείψεις αποσπασμάτων απέβλεπαν στη διόρθωση μάλλον παρά στην καταστροφή του κειμένου.

Οσον αφορά τις πραγματικές καταστροφές, όσες τουλάχιστον γνωρίζουμε, οι περισσότερες δεν οφείλονταν στη συνειδητοποίηση ενός κινδύνου, αλλά σε μια επιθυμία κατάργησης: οι Εφέσιοι δεν έκαψαν τα βιβλία μαγείας τους επειδή τα θαύματα του απόστολου Παύλου τους υπέδειξαν την κακία αυτών των κειμένων, αλλά επειδή τα θαύματα κατέστησαν τα κείμενα αυτά εμφανώς άχρηστα (Πράξεις των Αποστόλων, ΙΘ΄, 19). Στο θέμα αυτό οι αρχαίοι Έλληνες λειτουργούσαν όπως ακριβώς κι εμείς ως προς ορισμένες κατηγορίες κειμένων. Ας πάρουμε για παράδειγμα τα σχολικά εγχειρίδια. Διατηρούμε τα εγχειρίδια φυσικής, όταν αλλάζει το πρόγραμμα, ή τα εγχειρίδια συνταγματικού δικαίου, όταν αναθεωρείται το Σύνταγμα; Ας σκεφθούμε τι ακριβώς σημαίνει το γεγονός ότι ένας παλαιοβιβλιοπώλης δεν αγοράζει ορισμένα κείμενα...

Η μη αντιγραφή ενός έργου μπορεί επίσης να μην οφείλεται στο περιεχόμενό του αλλά στον αναγνώστη. Ένα κείμενο αντιγράφεται για να μπορεί να διαβαστεί. Πρέπει όμως να υπάρχουν και αναγνώστες ικανοί να το καταλάβουν. Μερικές φορές, λοιπόν, ένα έργο ανεπτυγμένο και εμβαθυμένο αντικαθίστατο από απλές περιλήψεις και επιτομές που, αν και ήταν αναμφισβήτητα λιγότερο σημαντικές από το πρωτότυπο, ήταν πιο διδακτικές, πιο προσιτές και πιο φτηνές για να μεταφραστούν ή αντιγραφούν γιατί ήταν πιο σύντομες. Δεν πρέπει να ξαφνιαζόμαστε, παραδείγματος χάρη, από το γεγονός ότι ο μουσουλμανικός κόσμος προτίμησε, αντί να μεταφράσει δύο μεγάλους πολιτικούς διαλόγους του Πλάτωνα ή τον ιδιαίτερα δυσνόητο Τίμαιο, να προσεγγίσει τα κείμενα αυτά μέσα από τις περιλήψεις του Γαληνού.

Όποια κι αν ήταν τα αίτια της μη αντιγραφής, το αποτέλεσμά της ήταν οριστικό. Εμείς μπορούμε να ανασύρουμε στην επιφάνεια λησμονημένους συγγραφείς επειδή έχοντας στην κατοχή μας τα έργα τους τυπωμένα. Το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να αποσπάσουμε το έργο τους από τη λήθη των βιβλιοθηκών. Αυτό δεν ήταν δυνατό στην αρχαιότητα. Αλίμονο λοιπόν στις σκέψεις που την εποχή εκείνη έπαυαν να προσελκύουν το ενδιαφέρον των συγχρόνων τους γιατί δεν ανταποκρίνονταν στις πνευματικές και θρησκευτικές τους ανάγκες. Οι σκέψεις αυτές απλά εξαφανίζονταν. Μας μεταδόθηκε μόνο ό,τι είχε κριθεί κατάλληλο και ενδιαφέρον απ' αυτούς τους ίδιους που είχαν αναλάβει τη μετάδοση των αρχαίων κειμένων. Στην κατηγορία αυτή μπορούσε να ανήκει ένα έργο που θεωρείτο ως το πιο επιτυχημένο από τη συνολική παραγωγή ενός συγγραφέα ή ένα έργο που θεωρείτο ότι περιείχε μια αλήθεια και κατά προτίμηση μια αλήθεια που μπορούσε να διδαχθεί, η οποία τις περισσότερες φορές βρισκόταν μέσα σε σχόλια.

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΕΠΙΒΙΩΣΗ

Letter in Greek, early 3rd century A.D., Roman, Egyptian; from Egypt, Papyrus. 

Δεν συνειδητοποιούμε πλήρως την έκταση του 'αγώνα για ζωή' που οδήγησε στην επιλογή των αρχαίων κειμένων. Για μας, ένα έργο αδιάφορο είναι καταδικασμένο στη λήθη, απ' όπου μπορεί πάντα να το ανασύρει μια μεταγενέστερη γενιά. Για τους αρχαίους Έλληνες, ένα κείμενο που έπαυε να θεωρείται ενδιαφέρον για μια σχετικά μεγάλη χρονική περίοδο ήταν καταδικασμένο σε θάνατο. Ελάχιστα είναι τα κείμενα που ξέφυγαν απ' αυτή την καταδίκη και τα οποία χάρη σε μια συγκυρία εξαιρετικών συνθηκών βρέθηκαν, παραδείγματος χάρη, καταγεγραμμένα σ' ένα πάπυρο που ανακαλύφθηκε στην έρημο της Αιγύπτου, στη σαρκοφάγο μιας μούμιας κοκ. Μπορούμε βέβαια να πούμε ότι δεν έχουμε στην κατοχή μας τα πάντα αλλά τουλάχιστον έχουμε τα αριστουργήματα. Ίσως. Ποιος όμως τα έχει επιλέξει; Και με τί κριτήρια; Άλλο να φτιάχνει κανείς μια ιδιωτική 'ιδανική βιβλιοθήκη', όταν μπορεί να αντλεί κείμενα από μια πραγματική βιβλιοθήκη, και άλλο να αποφασίζει ποιο έργο θα επιβιώσει και ποια θα χαθούν για πάντα. Το ζήτημα δεν ήταν να επιλεγεί το τι θα έπαιρνε κανείς μαζί του σ' ένα ερημονήσι αλλά το ποιος θα είχε το δικαίωμα να ανεβεί πάνω στη σχεδία... Κι αυτό προσδίδει μια κάποια πικρή γεύση στις ανθολογίες που παρουσίαζαν οι αρχαίοι κριτικοί λογοτεχνίας: η κρίση τους ήταν κρίση ζωής ή θανάτου.

Hypatia and Parmenides created by Raphael.

Το φαινόμενο αυτό παρουσιάζεται ανάγλυφο μέσα από ορισμένα παραδείγματα. Έτσι, το ότι μπορούμε σήμερα να μιλάμε για τον Παρμενίδη το οφείλουμε σε μεγάλο βαθμό σ' ένα μόνο άνθρωπο, το Σιμπλίκιο, ο οποίος αποφάσισε να αντιγράψει, μέσα στο σχόλιό του για τα Φυσικά του Αριστοτέλη, μεγάλα αποσπάσματα από το ποίημα του Ελεάτη. Και όπως λέει σ' ένα πολύ συγκινητικό χωρίο, το αντέγραψε γιατί το βιβλίο ήταν σπάνιο. Χωρίς αυτόν, σήμερα θα γνωρίζαμε λιγότερο από το μισό από το ποίημα του Παρμενίδη που βρίσκεται στην κατοχή μας. Επίσης, τι ότι μπορούμε σήμερα να μιλάμε για τον Επίκουρο το οφείλουμε στο Διογένη Λαέρτιο, ο οποίος είχε την καταπληκτική ιδέα να αναφέρει πλήρως τρεις 'επιστολές' (στην ουσία, δοκίμια) που συνόψιζαν τη θεωρία του Επίκουρου. Άλλοι στοχαστές όμως στάθηκαν λιγότερο τυχεροί.

Ας αναφέρουμε το παράδειγμα του στωικισμού. Όπως είναι γνωστό, δεν έχουμε στην κατοχή μας κανένα πλήρες έργο από την αρχική περίοδο αυτής της σχολής. Αρκούμαστε σε ορισμένα σύντομα αποσπάσματα, που έφτασαν έμμεσα ως εμάς μέσα από διάφορες μνείες. Επιπλέον, η πιστότητα της κάθε μνείας είναι αντιστρόφως ανάλογη προς τη συμπάθεια του μνημονεύοντος και κατ' επέκταση προς την προσπάθειά του να κατανοήσει το περιεχόμενό της. Έτσι, ο Διογένης Λαέρτιος μας μεταφέρει αρκετά έντιμα το στωικό σύστημα αλλά μέσω ενός μάλλον άχρωμου δοξογραφικού κειμένου. Αντίθετα, ο Πλούταρχος αναφέρει πιστά ορισμένα αποσπάσματα του Κλεάνθους ή του Χρυσίππου, μόνο και μόνο για ν' αποδείξει βασιζόμενος στα κείμενά τους το παράλογο της θεωρίας τους. Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί ο στωικισμός έπαψε να υπάρχει ως σχολή αρκετά γρήγορα. Κατά πάσα πιθανότητα, αυτό συνέβη γύρω στο 260 μ.Χ. με κάποιον Καλλιετή, για τον οποίο δεν γνωρίζουμε τίποτα πέρα από το ότι υπήρξε πιθανότατα ο τελευταίος δάσκαλος της εποχής. Η στωική φιλοσοφία έπαψε να διδάσκεται μέσα σε μια στερεή οργάνωση. Επομένως, δεν υπήρχε πια ανάγκη για σχολιασμένα κείμενα ή για εγχειρίδια. Εφόσον λοιπόν έπαψε η ζήτηση, σταμάτησε και η αντιγραφή.

Ο αριστοτελισμός στάθηκε πιο τυχερός χάρη στη γόνιμη παρανόηση του περιεχομένου του από τους νεοπλατωνικούς, οι οποίοι ήταν οι μόνοι που είχαν παραμείνει στο προσκήνιο κατά τα τέλη της αρχαιότητας: οι νεοπλατωνικοί θεωρούσαν ότι τα αριστοτελικά κείμενα (του ίδιου του Αριστοτέλη και των όχι ακόμα επηρεασμένων από το νεοπλατωνισμό σχολιαστών του -- παραδείγματος χάρη, του Αλέξανδρου του Αφροδισιέα ή του Θεμίστιου) είχαν μια προπαιδευτική αξία στα θέματα λογικής και φυσικής και αποτελούσαν ένα στάδιο προς την κατανόηση της νεοπλατωνικής μεταφυσικής.

Οι επικούρειοι και οι στωικοί όμως δεν μπόρεσαν να ενταχθούν στη νεοπλατωνική σύνθεση. Είδαν επομένως να κλείνουν μπροστά τους οι πόρτες της εννοιολογικής κιβωτού του Νώε που θα μπορούσε να τους σώσει. Τα μόνα καθαρά στωικά έργα που επιβίωσαν ήταν αυτά που είχαν μια ηθική αξία. Πράγματι, η ηθική αποτελούσε πάντα για την αρχαία φιλοσοφία το έδαφος μιας κατά κάποιο τρόπο ιερής ένωσης που εξουδετέρωνε τους τεχνικούς ανταγωνισμούς μεταξύ των διαφόρων σχολών(9). Το ίδιο ίσχυε και στην ύστερη αρχαιότητα: τον 1ο αιώνα μ.Χ., ο στωικός Σενέκας μνημονεύει και σχολιάζει εγκωμιαστικά, στις επιστολές του προς το Λουκίλιο, φράσεις του Επίκουρου. Τον 6ο αιώνα μ.Χ., ο νεοπλατωνικός Σιμπλίκιος γράφει ένα σχόλιο πάνω στο Εγχειρίδιον του Επίκτητου κλπ.

Τα κείμενα επομένως που έχουμε στα χέρια μας είναι πλην ελαχίστων εξαιρέσεων αποτέλεσμα μιας επιλεκτικής εργασίας των προγενεστέρων γενεών. Η επιλογή αυτή γινόταν σύμφωνα με ορισμένα κριτήρια. Και τα κριτήρια αυτά υπάκουαν στη λογική των αρχαίων Ελλήνων. Όχι στη δική μας. Ούτε σε κάποια άλλη λογική που, βασιζόμενη σε ορισμένα διαχρονικά κριτήρια, θα αποφάσιζε για την αιώνια αξία ενός έργου. Η γνώση μας για τους αρχαίους Έλληνες είναι, όπως και οποιαδήποτε άλλη ιστορική γνώση, ουσιαστικά ακρωτηριασμένη. Ας μη νομίζουμε λοιπόν ότι βλέπουμε την αρχαιότητα στις σωστές της διαστάσεις. Βλέπουμε μόνο αυτό που αποφάσισαν να διαφυλάξουν οι Έλληνες στην ύστερη αρχαιότητα.

21-12-12: Ψευδολογίες περί Συντέλειας

Εσχατολογικά σενάρια αποκάλυψης, απόκρυφες προβλέψεις επερχόμενης συντέλειας και καταστροφής του κόσμου εμφανίζονταν κατά καιρούς καθόλη τη διάρκεια της ανθρώπινης Ιστορίας. Στις μέρες μας, αντίστοιχα σενάρια κυκλοφορούν ευρέως στο Διαδίκτυο. Αυτοαποκαλούμενοι «ερευνητές», τηλεπωλητές βιβλίων και συνωμοσιολόγοι, ευαγγελιστές και ιδρυτές περίεργων αιρέσεων, που δυστυχώς έχουν κάνει την εμφάνισή τους και στην Ελληνική επικράτεια, έχουν βάλει το λιθαράκι τους στην αναμόχλευση του αρχέγονου φόβου του ανθρώπου για τη συντέλεια, τις περισσότερες φορές μάλιστα με το αζημίωτο. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και μεγάλες παραγωγές του Χόλλυγουντ, όπως το περιβόητο «2012», χρησιμοποίησαν τις αμφιλεγόμενες, από την πλευρά του καταναλωτή, τεχνικές του ιογενούς μάρκετινγκ (viral marketing) στην προσπάθειά τους να προωθήσουν το «εμπόρευμά» τους. Θα πρέπει, όμως, να διευκρινιστεί από την αρχή ότι τέτοιου είδους σενάρια για τον «επερχόμενο» Αρμαγεδώνα με αναφορές στην Ατλαντίδα και στη Βίβλο, σε εξωγήινους και αρχαίους αστροναύτες, σε χαμένους πολιτισμούς και σκοτεινές μυθολογίες, στη θεωρία της κούφιας Γης, στα Νεφελίμ κ.λπ. δεν είναι τίποτε άλλο από ένα αντιεπιστημονικό συνονθύλευμα αστήρικτων και αβάσιμων ισχυρισμών, που δεν αντέχουν σε σοβαρή κριτική.

Tα τελευταία χρόνια, ειδικότερα, οι «προβλέψεις» για το «επικείμενο» τέλος του κόσμου επανήλθαν δυναμικά στο προσκήνιο. Κι αυτήν τη φορά ερμηνεύοντας αυθαίρετα την ολοκλήρωση ενός κύκλου του ημερολογίου των Μάγια, οι νέες αυτές καταστροφολογικές «προφητείες» προσδιορίζουν ότι το τέλος του κόσμου θα επέλθει στις 21 Δεκεμβρίου 2012. Σύμφωνα, μάλιστα, με ένα από τα προσφιλέστερα τρομολαγνικά σενάρια, η συντέλεια θα επέλθει όταν ο Νιμπίρου, ένας υποτιθέμενος πλανήτης του Ηλιακού μας Συστήματος, που κατευθύνεται απειλητικά προς τη Γη, θα πλησιάσει τόσο πολύ τον πλανήτη μας που θα προκαλέσει, όπως μας προειδοποιούν οι απανταχού «ερευνητές» και «προφήτες», τρομακτικές καταστροφές. Από την ενεργοποίηση τεκτονικών ρηγμάτων και την εκδήλωση αλλεπάλληλων καταστροφικών σεισμών στη μετατόπιση του άξονα περιστροφής της Γης και από την αναστροφή του μαγνητικού της πεδίου στον βομβαρδισμό της από γιγάντιους αστεροειδείς, τα σενάρια τέλους που έχουν προταθεί περιορίζονται μόνο από το εύρος της αρρωστημένης φαντασίας όσων τα επικαλούνται.

Η υπόθεση ότι το Ηλιακό Σύστημα περιλαμβάνει και έναν επί πλέον πλανήτη, τον περιβόητο Νιμπίρου, υποστηρίχθηκε για πρώτη φορά το 1976 από τον Αμερικανό, αλλά γεννημένο στο Αζερμπαϊτζάν, συγγραφέα Zecharia Sitchin (1920–2010), ανεξάρτητα όμως, και πολύ πριν από την εμφάνιση των πρώτων «θεωριών» περί συντέλειας σχετιζόμενης με την ολοκλήρωση ενός ημερολογιακού κύκλου των Μάγια. Ο Sitchin, ακολουθώντας το «λαμπρό» παράδειγμα των «πρώτων διδαξάντων» Immanuel Velikovsky (1895–1979) και Erich von Däniken (1935–), των πλέον «διαβόητων» εκπροσώπων της σχολής των καταστροφολόγων, αλλά και της «θεωρίας» ότι οι αρχαίοι πολιτισμοί είχαν επαφές με εξωγήινους, ισχυρίστηκε ότι οι Ανουνάκι, μια φυλή εξωγήινων, προερχόμενη από τον Νιμπίρου, έφτασαν στη Γη πριν από περίπου 450.000 χρόνια και δημιούργησαν τους ανθρώπους από θηλυκά πρωτεύοντα θηλαστικά με τη βοήθεια της γενετικής μηχανικής. Σύμφωνα με τον Sitchin, η ύπαρξη των Ανουνάκι και του Νιμπίρου ήταν γνωστή στους αρχαίους Σουμέριους, οι οποίοι μάλιστα είχαν καταφέρει να υπολογίσουν ότι η περίοδος περιφοράς του γύρω από τον Ήλιο είναι 3.600 χρόνια. Όλα αυτά τα θαυμαστά και παράξενα τα ανακάλυψε ο Sitchin μόνος του, μεταφράζοντας ο ίδιος τα σωζόμενα γραπτά μνημεία των Σουμερίων, γιατί βεβαίως οι εκατοντάδες ιστορικοί, γλωσσολόγοι και αρχαιολόγοι που μελετούν τον Σουμεριακό πολιτισμό και τα γραπτά μνημεία του δεν κατανοούν σε βάθος τη γραφή τους, όπως ο αυτοδίδακτος Sitchin!

Ancient Sumerian texts define the Anunnaki as “those who from heaven to Earth came” described as those who descended from the heavens, and in certain context, the fallen angels. By comparative religions, its believed the book of Genesis (600BC) was extracted from the Sumerian Epic of Creation (~6000-8500BC). Records are filled with great details of Anunnaki having depictions as the watchers, also evident in further Biblical texts by Daniel and Jubilees.

Αναμειγνύοντας στη συνέχεια μια σειρά από μυθεύματα, παραποιημένες αναφορές και εσφαλμένες μεταφράσεις, ο Sitchin έπλασε το «παραμύθι» του για τους Ανουνάκι και τον Νιμπίρου, αγνοώντας κάθε επιστημονικό δεδομένο που αντέκρουε τη θεώρησή του ή ερμηνεύοντάς το κατά το δοκούν. Πραγματικά, η προσπάθειά του να προσαρμόσει και να μεταβάλει, να διαστρεβλώσει εντέλει, κάθε επιστημονικό στοιχείο και κάθε αρχαίο κείμενο, με τρόπο που να στηρίζει τη θέση του, αγνοώντας οποιοδήποτε άλλο την κατέρριπτε, ήταν συγκινητική! Το γεγονός, βέβαια, ότι αυτός ο στρεβλός τρόπος διερεύνησης αναιρούσε την ίδια την επιστημονικότητα που ισχυριζόταν ότι διαθέτει, αλλά και η πλήρης αδιαφορία του για το πώς πραγματικά διεξάγεται η επιστημονική έρευνα και η ιστορική μελέτη, δεν τον είχαν πτοήσει καθόλου. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι οι επιστήμονες και ιστορικοί που έκαναν τον κόπο να διαβάσουν λίγο πιο προσεκτικά τις ασυναρτησίες που εμπεριέχονται στα βιβλία του Sitchin, απέδειξαν ότι ο «ερευνητής» αυτός ήταν επιστημονικά αγράμματος. Τόσο πολύ μάλιστα, που φαίνεται να αγνοούσε, μεταξύ άλλων, το γεγονός ότι οι εποχές της Γης δεν οφείλονται στη μεταβαλλόμενη απόστασή της από τον Ήλιο, αλλά στην κλίση του άξονα περιστροφής της.

Μία άλλη «μορφή» στο «Πάνθεον» των «ερευνητών-καταστροφολόγων» είναι η Αμερικανίδα Nancy Lieder, η οποία ακόμη και σήμερα επιμένει να ισχυρίζεται ότι επικοινωνεί τηλεπαθητικά με κάποιους άλλους εξωγήινους, προερχόμενους αυτή τη φορά από το διπλό αστρικό σύστημα ζήτα Δικτύου, κάπου 39 έτη φωτός μακριά από τη Γη. Όπως ισχυρίζεται, οι εξωγήινοι αυτοί την είχαν προειδοποιήσει για την υποτιθέμενη καταστροφή που απειλεί τη Γη και μάλιστα την είχαν ενημερώσει ότι η συντέλεια θα λάμβανε χώρα την 12η Μαΐου 2003 από την προσέγγιση του αποκαλούμενου Πλανήτη Χ, ο οποίος στη συνέχεια ταυτίστηκε με τον Νιμπίρου. Όπως και να ’χει, αρκετοί υγιώς σκεπτόμενοι πολίτες έχουν ήδη παρέμβει με σχόλιά τους σε πολλές ιστοσελίδες όπου συζητούνται αυτά τα θέματα, εντοπίζοντας αναρίθμητα λογικά σφάλματα, ανακρίβειες και ασυναρτησίες, οι οποίες έρχονται σε πλήρη αντίθεση, όχι μόνο με το σύνολο των επιστημονικών μας γνώσεων, αλλά και με την κοινή λογική. Το παραλήρημα της συγκεκριμένης κυρίας μπορείτε να το διαπιστώσετε και μόνοι σας, επισκεπτόμενοι την ιστοσελίδα της. Ειλικρινά, όμως, δεν αξίζει να δίνει κάποιος περισσότερη σημασία και να ασχολείται με ανθρώπους τέτοιας επιστημονικής βαρύτητας. Τους δίνει αξία και αυτό είναι που πρωτίστως επιζητούν. Και εάν αφιερώσαμε αυτές τις λίγες γραμμές για να σκιαγραφήσουμε δύο μόνο από τους γνωστότερους εκπροσώπους της σχολής των «ουφολόγων – καταστροφολόγων», το κάναμε για να διαπιστώσετε και μόνοι σας πόσο γελοίοι είναι, τόσο οι ίδιοι όσο και οι ισχυρισμοί τους.

Για να ξαναπιάσουμε, όμως, το νήμα της ιστορίας μας, όταν αποδείχθηκε εκ των πραγμάτων ότι η 12η Μαΐου 2003 ήταν μια συνηθισμένη, κατά τα άλλα, ημερομηνία, οι απανταχού μάντεις καταστροφών μετέθεσαν την ημερομηνία της συντέλειας για την 21η Δεκεμβρίου 2012, την ημέρα δηλαδή που, όλως τυχαίως, ολοκληρώνεται και ένας από τους κύκλους του ημερολογίου των Μάγια. «Ε, και λοιπόν;» θα αναρωτηθείτε, και δικαίως. Έχει άραγε τόσο μεγάλη σημασία η ολοκλήρωση αυτού του κύκλου; Για κάθε ορθολογικά σκεπτόμενο άνθρωπο έχει τόση ακριβώς σημασία, όση έχει και η ολοκλήρωση στις 31 Δεκεμβρίου του ημερολογίου που έχει στο σπίτι του. Γιατί, και στις δύο περιπτώσεις, το μόνο που συμβαίνει είναι η επανέναρξη ενός νέου ή «ανώτερου» κύκλου από την 1η Ιανουαρίου, για το δικό μας ημερολόγιο, και από την επομένη της 21ης Δεκεμβρίου για το ημερολόγιο των Μάγια. Για να το πούμε διαφορετικά, κανένα ημερολόγιο, ούτε βέβαια και εκείνο των Μάγια, δεν είναι προφητικό. Τα ημερολόγια είναι απλά μια ανθρώπινη επινόηση, που χρησιμοποιείται, προκειμένου να παρακολουθείται και να καταγράφεται το πέρασμα του χρόνου και όχι για να προβλέπεται το μέλλον. Αυτονόητο και προφανές; Σίγουρα… Απ’ ό,τι φαίνεται, όμως, στις μέρες μας, είναι ενίοτε επιβεβλημένο να εξηγούνται και τα αυτονόητα.

Ας δούμε τώρα, εάν και κατά πόσον ισχύουν τα όσα υποστηρίζουν εκείνοι που «ευαγγελίζονται» την επερχόμενη καταστροφή, με βάση τις επιστημονικές μας γνώσεις. Για παράδειγμα, πολλοί απ’ αυτούς ισχυρίζονται ότι οι Σουμέριοι είχαν πραγματοποιήσει πολλές ακριβείς αστρονομικές προβλέψεις και ότι χάρη στις προσεκτικές και συστηματικές τους παρατηρήσεις είχαν, μεταξύ άλλων, ανακαλύψει τους πλανήτες Ουρανό και Ποσειδώνα. Γιατί λοιπόν να μην τους πιστέψουμε όσον αφορά στις προβλέψεις τους για τον Νιμπίρου; Κατ’ αρχάς, παρόλο που ο πολιτισμός των Σουμερίων ήταν ο πρώτος μεγάλος πολιτισμός της αρχαιότητας, στον οποίο οφείλουμε, μεταξύ άλλων, και την επινόηση της γραφής, οι ίδιοι οι Σουμέριοι άφησαν πίσω τους ελάχιστα γραπτά μνημεία που να αφορούν σε αστρονομικές παρατηρήσεις. Επί πλέον, γνωρίζουμε ότι δεν είχαν ιδέα ούτε για τον Ποσειδώνα, αλλά ούτε και για τον Ουρανό, ή τουλάχιστον δεν έχουν σωθεί γραπτές μαρτυρίες τους που να το επιβεβαιώνουν.

10th century CE Greek copy of Aristachus Samos's 2nd century BCE calculations of the relative sizes of the Sun, Moon and the Earth

Υπενθυμίζουμε εδώ ότι ο Ποσειδώνας είναι αόρατος στο γυμνό μάτι και ότι το τηλεσκόπιο ανακαλύφθηκε στις αρχές του 17ου αιώνα και όχι φυσικά στην εποχή των αρχαίων Σουμερίων. Υπενθυμίζουμε επίσης ότι η ύπαρξη του πλανήτη αυτού προτάθηκε για πρώτη φορά στα 1846-47, προκειμένου να ερμηνευθούν κάποιες μεταβολές που παρουσίαζε η τροχιά του Ουρανού, η οποία απέκλινε ελαφρώς εκείνης που προέβλεπαν οι Νόμοι του Νεύτωνα. Όμως, η θεωρητική πρόβλεψη της ύπαρξης του Ποσειδώνα βασίστηκε στη βαρυτική θεωρία του Νεύτωνα, που δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1687, καθώς και σε μια μαθηματική ανάλυση, η οποία ήταν απλώς αδύνατο να πραγματοποιηθεί με τις «πρωτόγονες» μαθηματικές γνώσεις των Σουμερίων. Εκτός αυτού, είναι βέβαιο ότι οι Σουμέριοι δεν είχαν ιδέα για το γεγονός ότι οι πλανήτες περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο, αφού, σύμφωνα με τα όσα γνωρίζουμε, το πρώτο Ηλιοκεντρικό μοντέλο του κόσμου υποστηρίχθηκε για πρώτη φορά από τον Αρίσταρχο τον Σάμιο κάπου 2 χιλιετίες αργότερα. Τέλος, ο Σουμεριακός πολιτισμός, από τη θεμελίωση μέχρι την πτώση του, υπολογίζεται ότι διήρκεσε το πολύ 2 χιλιετίες, γεγονός που σημαίνει ότι ακόμη και στην περίπτωση που οι Σουμέριοι είχαν όντως ανακαλύψει αυτόν τον «πλανήτη», ήταν πρακτικά αδύνατο να έχουν υπολογίσει μέσω της απλής αστρονομικής παρατήρησης ότι η περίοδος περιφοράς του είναι 3.600 έτη. Αυτά, όσον αφορά στους ισχυρισμούς ότι οι Σουμέριοι όχι μόνο είχαν ανακαλύψει τον Νιμπίρου, αλλά και ότι γνώριζαν ότι περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο και μάλιστα με τη συγκεκριμένη περίοδο.

According to the accounts, the Anunnaki were the Gods & Goddesses who met occasionally to indirectly determine the fate of mankind, if by no fault of their own. Abraham’s father Terah was believed to have served the fallen angels, or the sons of the gods/goddesses, found in Psalms in reference to the Nephilim. Sharing part of the Babylonian creation myth as the children of Anu and Ki, the Anunnaki are also associated with the stories of Planet X, or the 12th planet, and its return to Earth over a long elliptical orbit, written about by Zecharia Sitchin.

Το δεύτερο πρόβλημα που καλούνται να απαντήσουν όσοι υποστηρίζουν τα περί Νιμπίρου και αρχαίων Σουμερίων είναι ότι, ενώ όλα τα σωζόμενα κείμενα αστρονομικού περιεχομένου ταυτίζουν τον Νιμπίρου είτε με τον πλανήτη Δία (και μία φορά με τον Ερμή), είτε με τον θεό Μαρντούκ είτε με κάποιο άστρο, ποτέ και πουθενά δεν τον συσχετίζουν με κάποιον πλανήτη πέρα από την τροχιά του Ποσειδώνα, όπως ισχυρίζεται ο Sitchin. Εκτός αυτού, σε καμία σωζόμενη Σουμεριακή επιγραφή δεν υπάρχει αναφορά στον Νιμπίρου σε σχέση με τους Ανουνάκι, πουθενά δεν γίνεται λόγος ότι ο Νιμπίρου κατοικείτο από άλλα πλάσματα και σε κανένα από τα σωζόμενα κείμενα των Σουμερίων δεν γίνεται αναφορά για περισσότερους από 5 (ή 7 εάν συμπεριλάβουμε τον Ήλιο και τη Σελήνη) πλανήτες. Επί πλέον, σύμφωνα με τις διαθέσιμες επιγραφές, ο Νιμπίρου ως ουράνιο σώμα πρέπει να ήταν ορατός κάθε χρόνο, γεγονός που από μόνο του καταρρίπτει τους ισχυρισμούς του Sitchin ότι η περίοδος περιφοράς του είναι 3.600 χρόνια ή ότι βρίσκεται πέρα από την τροχιά του Ποσειδώνα. Οι ισχυρισμοί, με άλλα λόγια, ότι οι Σουμέριοι αναγνώριζαν στον Νιμπίρου έναν πλανήτη κινούμενο από τα βάθη του Ηλιακού μας Συστήματος προς τη Γη και πίσω πάλι, αντικρούεται όχι μόνο απ’ όλους τους αστρονόμους, αλλά και απ’ όλους τους ιστορικούς, γλωσσολόγους και αρχαιολόγους, οι οποίοι έχουν μεταφράσει και μελετήσει τα σωζόμενα γραπτά μνημεία των Σουμερίων.

Δεν είναι, όμως, μόνο αυτό. Η ύπαρξη ενός πλανήτη με την τροχιά, την ταχύτητα, το μέγεθος και τη μάζα που αποδίδονται στον Νιμπίρου είναι απλώς αδύνατη. Γιατί, όπως εξηγεί ο Mike Brown, ο αστρονόμος που ανακάλυψε ορισμένους από τους μεγαλύτερους πλανητοειδείς της Ζώνης Kuiper, η ιδιαίτερη ελλειπτική τροχιά που αποδίδεται στον Νιμπίρου είναι τόσο ασταθής, που η έλευσή του δίπλα από τον γιγάντιο Δία θα έπρεπε να τον είχε ήδη εκσφενδονίσει εκτός του Ηλιακού Συστήματος. Άλλωστε, εάν όντως υπήρχε και πλησίαζε τη Γη, θα έπρεπε να ήταν ήδη ορατός. Ορισμένοι καταστροφολόγοι, προκειμένου να δικαιολογήσουν το γεγονός ότι ο Νιμπίρου δεν είχε εντοπιστεί τα τελευταία χρόνια από τους αστρονόμους, υποστηρίζουν ότι ήταν κρυμμένος πίσω από τον Ήλιο.

Πολλοί, μάλιστα, αναφέρουν ως αποδεικτικό στοιχείο της ύπαρξης του Νιμπίρου το γεγονός ότι υπάρχουν φωτογραφίες του στο Διαδίκτυο. Και εδώ υπάρχει μία ακόμη αντίφαση, αφού αυτό το «αποδεικτικό στοιχείο», που επικαλούνται, έρχεται σε αντίθεση με τον ισχυρισμό τους ότι ο Νιμπίρου είναι αόρατος, επειδή κρύβεται πίσω από τον Ήλιο. Είναι αλήθεια, όμως, ότι οι περισσότερες από τις φωτογραφίες αυτές απεικονίζουν «κάτι», το οποίο βρίσκεται πολύ κοντά στον Ήλιο, γεγονός που φαινομενικά ενισχύει τον ισχυρισμό τους ότι ο υποθετικός αυτός πλανήτης δεν είχε ανακαλυφθεί νωρίτερα, καθώς κρυβόταν πίσω του. Όμως, τίποτε το παράξενο δεν υπάρχει σε αυτές τις εικόνες, οι οποίες δεν είναι παρά «ψευδοκατοπτρισμοί» του Ήλιου. Αυτοί προκαλούνται είτε από εσωτερικές ανακλάσεις στον φακό της κάμερας, είτε οφείλονται σε φυσικά φαινόμενα όπως τα παρήλια, τα φωτεινά δηλαδή είδωλα του Ήλιου που σχηματίζονται από τη διάθλαση του ηλιακού φωτός από εξαγωνικούς κρυστάλλους πάγου, οι οποίοι αιωρούνται στην ατμόσφαιρα.

Θα πρέπει εδώ να πούμε ότι οι περισσότεροι καταστροφολόγοι, στην προσπάθειά τους να περιβάλουν τις διάφορες ανοησίες που υποστηρίζουν με τον μανδύα της επιστημονικότητας, ξεκινούν με αφετηρία ένα επιστημονικό δεδομένο, το οποίο όμως στη συνέχεια διαστρεβλώνουν σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μην αντέχει σε σοβαρή κριτική. Πάρτε για παράδειγμα τους ισχυρισμούς ότι η προσέγγιση του Νιμπίρου στη Γη θα ανέστρεφε το μαγνητικό της πεδίο. Το επιστημονικό δεδομένο σε αυτήν την περίπτωση είναι ότι το μαγνητικό πεδίο της Γης όντως αναστρέφεται, κάτι άλλωστε που οι γεωλόγοι γνωρίζουν εδώ και αρκετά χρόνια, και φυσικά δεν έχουν αποκρύψει. Οι αναστροφές αυτές, όμως, δεν μπορούν να προβλεφθούν, ούτε και έχουν περιοδικό χαρακτήρα, ενώ έτσι κι αλλιώς η επόμενη μαγνητική αναστροφή δεν αναμένεται να συμβεί νωρίτερα από μερικές χιλιάδες χρόνια. Δεν πρέπει ακόμη να ξεχνάμε ότι τέτοιες αναστροφές του μαγνητικού πεδίου της Γης δεν είναι στιγμιαία γεγονότα, αλλά συνήθως διαρκούν λίγες χιλιάδες χρόνια μέχρι να ολοκληρωθούν, ενώ τα γεωλογικά στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας δεν συνδέουν προηγούμενες μαγνητικές αναστροφές με μαζικούς αφανισμούς μορφών ζωής. Τέλος, το μαγνητικό πεδίο της Γης και ο μηχανισμός αναστροφής του οφείλονται αποκλειστικά σε συγκεκριμένες γεωφυσικές διεργασίες, οι οποίες συντελούνται βαθιά στο εσωτερικό της και δεν εξαρτώνται από την προσέγγιση ή μη κάποιου άλλου πλανήτη, όσο μεγάλο μαγνητικό πεδίο και να έχει.

Ένα ακόμη σενάριο καταστροφής, που βασίζεται σε ένα επιστημονικά αποδεδειγμένο γεγονός, και συγκεκριμένα σε αυτό της πρόσκρουσης αστεροειδών στην επιφάνεια του πλανήτη μας, υποστηρίζει ότι η συντέλεια θα επέλθει όταν ένας τεράστιος αστεροειδής συγκρουστεί με τη Γη το 2012. Παρόλο που ένας τέτοιος κίνδυνος είναι όντως υπαρκτός και παρόλο που γνωρίζουμε ότι η Γη καθόλη τη διάρκεια της γεωλογικής της ιστορίας έχει επανειλημμένα χτυπηθεί από κομήτες και αστεροειδείς, πραγματικά μεγάλες συγκρούσεις ικανές να θέσουν σε κίνδυνο την ίδια την ανθρωπότητα είναι εξαιρετικά σπάνιες. Η τελευταία μεγάλη πρόσκρουση ήταν εκείνη που εικάζεται ότι προκάλεσε τον αφανισμό των δεινοσαύρων πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια. Αντιθέτως, οι συγκρούσεις μικρότερων αστεροειδών με τη Γη είναι συχνότερες και σε γενικές γραμμές η συχνότητα σύγκρουσης αστεροειδών με τον πλανήτη μας είναι αντιστρόφως ανάλογη του μεγέθους τους. Το πόσο σημαντικός θεωρείται από τους επιστήμονες ο κίνδυνος αυτός αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι η NASA χρηματοδοτεί μια σειρά από ερευνητικά προγράμματα που έχουν ως στόχο να ανιχνευθούν όλοι εκείνοι οι δυνητικά «επικίνδυνοι» αστεροειδείς και να υπολογιστούν οι τροχιές τους, προκειμένου να εκτιμηθεί η πιθανότητα σύγκρουσής τους με τη Γη. Σε αντίθεση, τέλος, με όσους ισχυρίζονται ότι η NASA αποκρύπτει τα αποτελέσματα των σχετικών ερευνών από τους πολίτες, τα αποτελέσματα αυτά αναρτώνται στο Διαδίκτυο.

NASA is so sure the world won't come to an end on Dec. 21, 2012, that they already released a video for the day after.

Είναι όμως και κάτι άλλο. Προκειμένου να εντοπιστούν δυνητικά επικίνδυνοι για τη Γη αστεροειδείς, θα πρέπει, όχι μόνο να χρησιμοποιηθούν πανάκριβα τηλεσκόπια και ανιχνευτές τελευταίας τεχνολογίας, αλλά και να πραγματοποιηθούν πολύπλοκοι μαθηματικοί υπολογισμοί, προκειμένου να διαπιστωθεί εάν η τροχιά ενός αστεροειδούς θα τον φέρει μελλοντικά σε πορεία σύγκρουσης με τον πλανήτη μας. Τα ερωτήματα βέβαια που καλούνται να απαντήσουν όσοι προβλέπουν την καταστροφή της ανθρωπότητας από έναν τέτοιο διαστημικό εισβολέα είναι με ποια επιστημονικά όργανα πραγματοποίησαν τις έρευνές τους, καθώς και με ποιες επιστημονικές γνώσεις επέλυσαν τις σχετικές εξισώσεις και προέβαλαν την τροχιά του αστεροειδούς στο μέλλον, προκειμένου να καταλήξουν σε αυτό το συμπέρασμα. Και τέλος, θα πρέπει να μας πουν με βάση ποια λογική θα πρέπει να πιστέψουμε αυτούς, που κατά κανόνα δεν έχουν ιδέα για το πώς πραγματικά διεξάγεται η επιστημονική έρευνα, και όχι τους εκατοντάδες άλλους επαγγελματίες αστρονόμους, οι οποίοι, ενώ έχουν αφιερώσει χρόνια ολόκληρα σε σπουδές και σε έρευνα, δημοσιεύοντας τα αποτελέσματά τους σε έγκυρα επιστημονικά περιοδικά, δεν έχουν ανακαλύψει τίποτε.

Κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι το τέλος θα επέλθει εξαιτίας μιας ακραίας ηλιακής δραστηριότητας κατά τη διάρκεια του επόμενου ηλιακού μεγίστου, όταν ηλιακές καταιγίδες απίστευτης έντασης, κολοσσιαίες εκλάμψεις και βίαιες εκτινάξεις μάζας από το στέμμα του Ήλιου θα κορυφωθούν στις 21 Δεκεμβρίου 2012. Είναι αλήθεια ότι ο Ήλιος ακολουθεί μια περίοδο μειωμένης και διεγερμένης δραστηριότητας, η οποία αντικατοπτρίζεται στον αριθμό των εμφανιζόμενων ηλιακών κηλίδων, καθώς και στον αριθμό και την ένταση των εκλάμψεων και των εκτινάξεων μάζας από το στέμμα του και ότι αυτός ο Ηλιακός κύκλος, όπως ονομάζεται, επαναλαμβάνεται περίπου κάθε 11 χρόνια. Γνωρίζουμε, όμως, ότι κατά τη διάρκεια ενός Ηλιακού μεγίστου, αυτό που συνήθως παρατηρείται είναι ένα εντυπωσιακότερο απ’ ό,τι συνήθως βόρειο και νότιο σέλας, ενώ, ανάλογα με την ένταση της ηλιακής δραστηριότητας, μπορούν να εμφανιστούν και κάποιες βλάβες στα ηλεκτρονικά συστήματα δορυφόρων ή παρεμβολές στις δορυφορικές τηλεπικοινωνίες. Το χειρότερο που μπορεί να συμβεί είναι ο κίνδυνος που θα αντιμετωπίσουν όσοι αστροναύτες τύχει να βρεθούν στο Διάστημα κατά τη διάρκεια μιας ηλιακής καταιγίδας, καθώς και μια εκτεταμένη διακοπή της ηλεκτροδότησης, σαν κι αυτήν που παρατηρήθηκε τον Μάρτιο του 1989 στο Κεμπέκ του Καναδά. Τέλος, αναφορικά με τον τρόπο που η ηλιακή δραστηριότητα επηρεάζει σε βάθος χρόνου το κλίμα της Γης, ξαφνικές, απότομες και ευρείας κλίμακας μεταβολές, σαν κι αυτές που μας παρουσιάζουν οι ταινίες του Χόλλυγουντ, ικανές δηλαδή να μεταβάλουν ραγδαία την όψη του πλανήτη μας και να καταστρέψουν την ανθρωπότητα, είναι αδύνατες, ή τουλάχιστον δεν έχουν παρατηρηθεί μέχρι σήμερα. Είναι γνωστό, για παράδειγμα, ότι μεταξύ 1645–1715 παρατηρήθηκε ένα «βαθύτερο» απ’ ό,τι συνήθως ηλιακό ελάχιστο, στη διάρκεια του οποίου η μέση θερμοκρασία σε Ευρώπη και Βόρεια Αμερική ήταν αρκετά μειωμένη. Από το σημείο αυτό, όμως, μέχρι να μιλάμε για ολική καταστροφή υπάρχει μεγάλη απόσταση. Και αυτό βέβαια που δεν πρόκειται να σας πει κανένας οπαδός της «θεωρίας» ότι ο κόσμος θα καταστραφεί το 2012 από μια ακραία Ηλιακή δραστηριότητα, είναι ότι, σύμφωνα με όλα τα τελευταία δεδομένα, το τελευταίο Ηλιακό ελάχιστο διατηρήθηκε για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα απ’ ό,τι συνήθως. Το γεγονός, όμως, αυτό «σπρώχνει» και το επόμενο Ηλιακό μέγιστο στο 2013, με πιθανότερη κορύφωσή του το Φθινόπωρο, ενώ με βάση την ως τώρα μελέτη της ηλιακής δραστηριότητας, οι επιστήμονες μας διαβεβαιώνουν ότι, σε κάθε περίπτωση, θα είναι αισθητά μειωμένης ισχύος από το προηγούμενο.

Θα μπορούσαμε να συνεχίζουμε έτσι επί μακρόν, αλλά προτιμούμε να σταματήσουμε εδώ. Το βάρος της απόδειξης φανταστικών ισχυρισμών πέφτει στους ώμους αυτών που τους επικαλούνται και, όπως είχε πει ο μεγάλος αστρονόμος και εκλαϊκευτής της επιστήμης Carl Sagan (1934-1996), «εξαιρετικοί ισχυρισμοί απαιτούν και εξαιρετικές αποδείξεις». Σίγουρα, πάντως, κάποιες αμφιβόλου προέλευσης φωτογραφίες στο Διαδίκτυο, οι αστήρικτοι ισχυρισμοί ανθρώπων χωρίς την απαραίτητη επιστημονική παιδεία και χωρίς την ανεξάρτητη επιβεβαίωση από άλλους ερευνητές, η επίκληση θεωριών συνωμοσίας κ.λπ. δεν αποτελούν «εξαιρετικές αποδείξεις», αλλά το ακριβώς αντίθετο. Για να το πούμε διαφορετικά, εάν ισχυριστούν κάποιοι ότι στα βουνά του Πηλίου ζουν Κένταυροι, θα τους πιστέψετε επειδή θα σας δείξουν κάποια «πειραγμένη» φωτογραφία, επειδή θα ισχυριστούν ότι η ελληνική κυβέρνηση σε συνεργασία με την «κακιά» NASA προσπαθεί να το κρατήσει κρυφό και επειδή τους το «επικοινώνησαν» οι εξωγήινοι; Όχι βέβαια. Το έχουμε πει και θα το ξαναπούμε. Επειδή κάποιος δηλώνει «ερευνητής», δεν σημαίνει ότι είναι. Η επιστημονική έρευνα οφείλει να βασίζεται σε ακλόνητα στοιχεία, δεδομένα, παρατηρήσεις και πειράματα και όχι σε μύθους, πειραγμένες φωτογραφίες κ.λπ.. Τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας δημοσιεύονται σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά και όχι σε αμφιβόλου ποιότητας και προέλευσης ιστοσελίδες, ενώ πάντα υπόκεινται στη βάσανο της διεξοδικής ανάλυσης και αξιολόγησής τους από άλλους, ανεξάρτητους ερευνητές. Για τα ευφάνταστα σενάρια καταστροφής του κόσμου το 2012, τίποτε από αυτά δεν ισχύει.

Του Αλέξη Δεληβοριά, Αστρονόμου του Ευγενιδείου Πλανηταρίου

ΠΗΓΗ: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Απόλλων 17: η τελευταία αποστολή στη Σελήνη πριν από 40 χρόνια, Apollo's final footsteps, 40 years later

Με την αποστολή Απόλλων 17, πριν από 40 χρόνια, ο άνθρωπος έκανε τα τελευταία βήματά του στη Σελήνη.

“Θα έρθει κάποια στιγμή που θα κοιτάζουμε το φεγγάρι Γη και θα ξέρουμε ότι εκεί ζουν άνθρωποι μόνιμα;”  αναρωτιέται ο Andrew Chaikin, ο οποίος κατασκεύασε το παρακάτω βίντεο, αφιερωμένο στην τελευταία αποστολή στη Σελήνη.

To mark the 40th anniversary of the last human footsteps on the moon, I look back at Apollo 17's explorations and explain why I believe the moon is the solar system's "jewel in the crown," beckoning us to return.

Τα 10 σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα για το 2012, Top 10 Discoveries of 2012

«Ίσως η μεγαλύτερη ανακάλυψη του 2012 να είναι ότι βρισκόμαστε ακόμα εδώ», δηλώνουν χαριτολογώντας οι συντάκτες του αμερικανικού περιοδικού «Archaeology» ως προς το πολυσυζητημένο ημερολόγιο των Μάγια που προφητεύει το τέλος του κόσμου σε λίγες ημέρες.

Αφορμή για το σχόλιο ήταν ο ετήσιος απολογισμός του περιοδικού για τις δέκα σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις της χρονιάς που σχεδόν πέρασε, ένα πλούσιο σε «σοδειά» έτος, όπως η αποκάλυψη για τις φαρμακευτικές γνώσεις των Νεάντερνταλ ή ο εντοπισμός ενός τεράστιου τελετουργικού πλοίου, μήκους 6 μέτρων, το αρχαιότερο πλοίο που έχει βρεθεί στην Αίγυπτο, καθώς χρονολογείται στο 2950 πΧ.

A rendering of one of the masks representing the Maya sun god found at El Zotz’s Temple of the Night Sun in Guatemala shows places where crimson pigment remains.

Στα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα της χρονιάς που μας φεύγει εντάσσονται σίγουρα οι εντυπωσιακές μάσκες των Μάγια, οι οποίες χρονολογούνται μεταξύ 350 και 400 μΧ και βρέθηκαν στην πόλη Ελ Ζοτζ στη Γουατεμάλα. 

The five-foot tall stucco masks chart the sun’s path across the sky and decorate the exterior of the temple.

Απεικονίζουν τον πλανήτη Ήλιο σε διάφορες φάσεις στον ουρανό, αλλά και πλανήτες όπως η Αφροδίτη, «μια ουράνια συμφωνία», όπως αποκάλεσαν τις αναπαραστάσεις οι αρχαιολόγοι. Οι μάσκες, ύψους περίπου 1,5 μέτρου, διακοσμούσαν έναν ναό στην κορυφή της πυραμίδας Ελ Ντιάμπλο, ήταν βαμμένες με φωτεινό κόκκινο χρώμα και απεικόνιζαν διάφορες θεότητες, μεταξύ των οποίων και τον θεό Ήλιο.

Scientists analyzed microscopic material (top) on Neanderthal teeth (bottom) found in Spain’s El Sidrón Cave to learn what the extinct hominins might have eaten.

Εξάλλου, μια σειρά αναλύσεων που πραγματοποίησαν δύο ερευνητές από το Καταλανικό Ινστιτούτου Ερευνών και Προηγμένων Σπουδών στην Ισπανία και το βρετανικό Πανεπιστήμιο Γιορκ, οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι οι Νεάντερταλ κατανάλωναν φαρμακευτικά φυτά. Η ερευνητική ομάδα, εξετάζοντας τα χημικά κατάλοιπα που βρέθηκαν στην ασβεστοποιημένη πλάκα των δοντιών πέντε Νεάντερταλ, ηλικίας μεταξύ 50.600 και 47.300 ετών, από το Σπήλαιο Ελ Σιντρόν στην Ισπανία, εντόπισαν μεταξύ των τροφών που είχαν καταναλώσει και τα πικρά στη γεύση χαμομήλι και αχίλλεια. Μια ανακάλυψη που ανοίγει τον δρόμο και για άλλες σημαντικές αποκαλύψεις σχετικά με τη διατροφή ανθρωποειδών, που έζησαν πριν από εκατομμύρια χρόνια.

In South Africa’s Border Cave, archaeologists found ostrich eggshell beads (top), wooden digging sticks (bottom, far left), and notched sticks (bottom, right) used to apply poison to arrowheads.

Ένα οδοντωτό ξύλινο ραβδί από το Σπήλαιο Μπόρντερ στη Νότια Αφρική, ηλικίας 24.000 ετών, περιέχει το αρχαιότερο δηλητήριο. Σ' αυτό το συμπέρασμα κατέληξαν οι σύγχρονες χημικές αναλύσεις που εφαρμόστηκαν στο αντικείμενο, γνωστό ήδη από τη δεκαετία του ΄70, και οι οποίες αποκάλυψαν ίχνη ουσίας από το φυτό Ρίκινο (castor bean), γνωστό για την τοξικότητα των σπόρων του. Το ξύλο μπορεί να χρησιμοποιήθηκε για την προσθήκη δηλητήριου στις αιχμές βελών, ακριβώς όπως κάνουν ακόμα και σήμερα οι ιθαγενείς Σαν (San), οι οποίοι βάζουν δηλητήριο στα βέλη τους όταν πάνε για κυνήγι.

Archaeologists found multiple caches of skeletal remains at Templo Mayor, one of which included 45 skulls and 250 jawbones.

Μια συγκλονιστική και μακάβρια ανακάλυψη περίμενε τους αρχαιολόγους του Τέμπλο Μαγιόρ, ενός από τους κύριους ναούς των Αζτέκων, εκεί που σήμερα βρίσκεται η Πόλη του Μεξικού: Περισσότερα από 1.000 οστά, μεταξύ των οποίων 45 κρανία και 250 γνάθοι, συγκεντρωμένα γύρω από τον σκελετό γυναίκας, ο μοναδικός που ήταν πλήρης. Πιθανόν πρόκειται για οστά από προηγούμενες ταφές, από όπου απομακρύνθηκαν και θάφτηκαν ξανά με τη γυναίκα. Η ανακάλυψη, ωστόσο, δεν σταματούσε εκεί: Κάτω από μια ηφαιστειακή πλάκα, που χρησιμοποιούσαν για ανθρωποθυσίες, βρέθηκαν άλλα πέντε κρανία διάτρητα, προφανώς για την τοποθέτησή τους σε πασσάλους.

Sandal nails (above) were found at the site of a temporary Roman military camp in southwestern Germany as plotted (top) in a diagram of the area.

Η ανακάλυψη 75 αρχαίων καρφιών από τις σόλες σανδαλιών σε περιοχή της πόλης Hermeskeil στη νοτιοδυτική Γερμανία, οδήγησαν στην αποκάλυψη ενός ρωμαϊκού στρατοπέδου του 50 πΧ, εποχή που ο Ιούλιος Καίσαρας πραγματοποιούσε τρεις εκστρατείες κατά των Γαλατών και των ισχυρών ηγετών τους. «Είναι πολύ πιθανόν το στρατόπεδο να χτίστηκε από τις λεγεώνες του Καίσαρα», δηλώνει στο περιοδικό ο διευθυντής των ανασκαφών, Σάμπιν Χόρνουνγκ, από το Πανεπιστήμιο Johannes Gutenberg του Μάιντς.

Europe's Oldest Engraving - Sergeac, France

Η χάραξη ενός γυναικείου γενετικού οργάνου στον βράχο του σπηλαίου Αμπρί Καστανέ στη Γαλλία, είναι ένα από τα πρωιμότερα δείγματα βραχογραφίας στην Ευρώπη, ηλικίας περίπου 37.000 ετών. Ο αριθμός αυτός είναι και το ελάχιστο όριο ηλικίας του καλλιτεχνήματος, καθώς σχεδιάστηκε ακριβώς την εποχή που κατέρρευσε η οροφή της σπηλιάς. Ο βράχος στον οποίο εντοπίστηκε η ενδιαφέρουσα απεικόνιση βρίσκεται πάνω από μια επιφάνεια η οποία περιέχει εκατοντάδες αντικείμενα από την εποχή της Ωρινιάκιας πολιτισμικής φάσης, στην οποία εμφανίζονται οι σύγχρονοι άνθρωποι στην Ευρώπη.

The First Pots - Jiangxi Province, China

Η αρχαιότερη κεραμική μετρήθηκε φέτος και κατασκευάστηκε πριν από 19 ως 20 χιλιάδες χρόνια. Αυτό τουλάχιστον ισχυρίζονται οι ερευνητές των αγγείων που εντοπίστηκαν πριν από χρόνια στο σπήλαιο Xianrendong, στην επαρχία Jiangxi, της νοτιανατολικής Κίνας. Έτσι, η θεωρία ότι η ανακάλυψη των αγγείων για τη συλλογή, την αποθήκευση και το μαγείρεμα τροφών αποτέλεσε μέρος της Νεολιθικής Επανάστασης πριν από περίπου 10.000 χρόνια, θα πρέπει μάλλον να τροποποιηθεί.

Scottish "Frankenstein" Mummies - South Uist, Scotland

Ελάχιστα είναι τα ευρήματα σκόπιμης μουμιοποίησης στην Ευρώπη κι ένα από αυτά ανακαλύφθηκε το 2001 σε μια τοποθεσία της Εποχής του Χαλκού στο Νότιο Γιουίστ, του βρετανικού συμπλέγματος των Εβρίδων. Πρόκειται για ένα ζευγάρι ηλικίας 3.000 ετών, που είχαν όμως ακόμη πολλά ενδιαφέροντα πράγματα να αποκαλύψουν, καθώς τόσο ο άνδρας όσο και η γυναίκα αποτελούνταν από διαφορετικά μέλη άλλων σκελετών, κάποια μάλιστα παλαιότερα από τα άλλα, ένα περίπλοκο αίνιγμα που μένει να λύσουν οι αρχαιολόγοι.

A cloth bundle containing gold coins and jewellery found stashed in a pit in southern Israel was likely put there during the Bar Kokhba revolt, almost 2,000 years ago.

Ένας θησαυρός από χρυσά κοσμήματα και νομίσματα, που ανακαλύφθηκε φέτος το καλοκαίρι μέσα σε λάκκο στην αυλή ενός αρχαίου κτιρίου στην περιοχή Kiryat Gat, στο νότιο Ισραήλ, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα του 2012. Σύμφωνα με τους ειδικούς, χρονολογείται μεταξύ 132 και 135 μΧ, την εποχή της εξέγερσης του Bar Kokhba, μια από τις μεγαλύτερες εβραϊκές επαναστάσεις κατά των Ρωμαίων.

Archaeologists originally mistook an ancient Egyptian funerary boat found at the cemetery of Abu Rawash for a wooden floor. The 20-foot boat dates to 2950 B.C.

Μια φράση του θρυλικού Γάλλου αιγυπτιολόγου Πιέρ Μοντέ στο ημερολόγιο των ανασκαφών του το 1914 σχετικά με ένα «ξύλινο πάτωμα» δίπλα σε τάφο της Πρώτης Δυναστείας (3150-2890 πΧ) στο Αμπού Ραουάς (8 χλμ. νότια της Γκίζας), προβλημάτισε τον σύγχρονό του Γιάν Τρίσταντ από το Πανεπιστήμιο Macquarie του Σίδνεϊ. Καθώς γνώριζε ότι κανένας άλλος αρχαιολόγος δεν είχε αναφέρει ποτέ για ξύλινα πατώματα γύρω από τάφους, οδήγησε την ανασκαφική ομάδα του στο ίδιο σημείο του Γάλλου ομολόγου του. Η κατάληξη ήταν να ανακαλυφθεί ένα μεγάλο ξύλινο τελετουργικό πλοίο του 2950 πΧ, το οποίο είναι και το αρχαιότερο πλοίο που έχει βρεθεί στην Αίγυπτο.

Σούπερ κοσμικό μαιευτήριο. NGC 604: Giant Stellar Nursery

Εντυπωσιακές κοσμικές διεργασίες πραγματοποιούνται στο νεφέλωμα NGC 604. Stars are sometimes born in the midst of chaos. About 3 million years ago in the nearby galaxy M33, a large cloud of gas spawned dense internal knots which gravitationally collapsed to form stars. NGC 604 was so large, however, it could form enough stars to make a globular cluster. Many young stars from this cloud are visible in the above image from the Hubble Space Telescope, along with what is left of the initial gas cloud. Some stars were so massive they have already evolved and exploded in a supernova. The brightest stars that are left emit light so energetic that they create one of the largest clouds of ionized hydrogen gas known, comparable to the Tarantula Nebula in our Milky Way's close neighbor, the Large Magellanic Cloud. Image Credit: Hubble Legacy Archive, ESA, NASA; Processing - Donald Waid

Ένα από τα πιο δραστήρια και εντυπωσιακά νεφελώματα του Σύμπαντος κατέγραψε ο φακός του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble. Πρόκειται για το NGC 604 που βρίσκεται στον γαλαξία M33, έναν από τους γαλαξίες του Τοπικού Σμήνους γαλαξιών στο οποίο ανήκει και ο δικός μας γαλαξίας.

NGC 604: X rays from a Giant Stellar Nursery. Credit & Copyright: X-ray: NASA / CXC / R. Tuellmann (Harvard-Smithsonian CfA) et al.; 

Το NGC 604 έχει σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των επιστημόνων ηλικία περίπου τριών εκατομμυρίων ετών και είναι ένα γιγάντιο εργοστάσιο παραγωγής άστρων. Αν και τα περισσότερα άστρα που έχουν γεννηθεί εκεί βρίσκονται σε βρεφική ηλικία εντούτοις τα περισσότερα είναι εξαιρετικά λαμπρά ενώ άλλα αναπτύχθηκαν ταχύτατα και έφτασαν σε τόσο μεγάλο μέγεθος που τελικά κατέρρευσαν και καταστράφηκαν σε εκρήξεις σουπερνόβα. 

Sharpest view of NGC 604 so far obtained. ESA/Hubble and NASA

Οι επιστήμονες έκαναν μια ακόμη ενδιαφέρουσα όσο και εντυπωσιακή ανακάλυψη μελετώντας το νεφέλωμα. Διαπίστωσαν ότι σε μια περιοχή όπου υπάρχουν συγκεντρωμένα τα πιο λαμπρά άστρα του το φως που εκπέμπεται έχει τόση ενέργεια ώστε να δημιουργηθεί εκεί ένα από τα μεγαλύτερα νέφη ιονισμένου υδρογόνου που έχει εντοπιστεί μέχρι στιγμής στο Σύμπαν.

Οι μαύρες τρύπες έχουν διπλή προσωπικότητα. New knowledge about the remarkable properties of black holes

An artist’s drawing shows a large black hole pulling gas away from a nearby star. (NASA)

Λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τις μαύρες τρύπες, τα μυστηριώδη κοσμικά σώματα που συνήθως βρίσκονται στα κέντρα των γαλαξιών. Από την πρώτη στιγμή της ανακάλυψης τους μέχρι και σήμερα έχουν αναπτυχθεί πολλές θεωρίες γύρω από τη φύση και τη λειτουργία των μελανών οπών. Η τελευταία που βλέπει το φως της δημοσιότητας είναι και από τις πιο επαναστατικές. Αναφέρει ότι οι μαύρες τρύπες συμπεριφέρονται και ως στερεό σώμα αλλά και ως υγρό!

Οι μελανές οπές

Η νέα θεωρία αναφέρει ότι οι μαύρες τρύπες συμπεριφέρονται και ως στερεά και ως υγρά σώματα

Οι μαύρες τρύπες είναι απίστευτης πυκνότητας σώματα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να διαθέτουν πανίσχυρες βαρυτικές δυνάμεις. Αυτές οι βαρυτικές δυνάμεις είναι τόσο ισχυρές ώστε τίποτε δεν μπορεί να ξεφύγει από τη μαύρη τρύπα - ούτε καν το φως, το οποίο απορροφάται πλήρως και έτσι τα σώματα αυτά παραμένουν αθέατα.

«Ωστόσο οι μαύρες τρύπες δεν είναι εντελώς μαύρες επειδή εκπέμπουν ακτινοβολία και υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτή η ακτινοβολία είναι θερμική, διαθέτει δηλαδή κάποια θερμοκρασία» αναφέρει ο Νιλς Ομπερς, καθηγητής Σωματιδιακής Φυσικής και Κοσμολογίας στο Ινστιτούτο Νιλς Μπορ του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας.

Η νέα θεωρία

In theoretical physics you can have different planes that behave like black holes and they are called black branes. When black branes are folded into multiple dimensions they form a ‘blackfold’, which new research shows has a relationship between gravity and fluid mechanics and solid-state physics.  (Artist impression: Merete Rasmussen)

Ο Νιλς Ομπερς και συνάδελφοι του αποφάσισαν να μελετήσουν τις κβαντικές ιδιότητες των μελανών οπών. Η ιδέα τους ήταν να ασχοληθούν με τις μαύρες τρύπες με μια νέα επαναστατική προσέγγιση και πιο συγκεκριμένα να τις «δουν» και να τις μελετήσουν ως μεμονωμένα σωματίδια. Τα σωματίδια είναι σημεία χωρίς διαστάσεις. Αν όμως προσδώσεις σε ένα σωματίδιο μια έξτρα διάσταση, αυτό μετατρέπεται σε χορδή. Αν προσδώσεις στη χορδή μια έξτρα διάσταση, αυτή έρχεται σε μια επίπεδη κατάσταση την οποία οι επιστήμονες ονομάζουν «βράνη» εκ του μεμβράνη.

«Στη θεωρία των χορδών υπάρχουν διαφορετικές βράνες, συμπεριλαμβανομένων βρανών που συμπεριφέρονται όπως οι μαύρες τρύπες, τις οποίες και ονομάζουμε μαύρες βράνες. Οι μαύρες βράνες είναι θερμικές, δηλαδή διαθέτουν θερμοκρασία και αναπτύσσουν δυνάμεις. Οι μαύρες βράνες είναι υδροδυναμικά σώματα, δηλαδή διαθέτουν θεωρητικά τις ιδιότητες ενός υγρού. Διαπιστώσαμε ότι οι μαύρες βράνες διαθέτουν ιδιότητες που μπορούν να εξηγηθούν μόνο με συμπεριφορά υγρού. Επίσης συμπεριφέρονται ως ένα στερεό ελαστικό υλικό όταν κάμπτονται» αναφέρουν οι ερευνητές η μελέτη των οποίων δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Physical Review Letters».

O θεός του Αστερίξ κάνει βόλτες γύρω από τη Γη. Asteroid Toutatis Gives Earth a Cosmically Close Shave

Earth Nears Asteroid Toutatis. Illustration Credit: E. De Jong and S. Suzuki, JPL, NASA

O αστεροειδής Toutatis βρίσκεται σε σχεδόν ίδια τροχιά με αυτή της Γης. Τα τελευταία 24ωρα έχει εισέλθει στη διαστημική μας γειτονιά και την Τετάρτη έκανε το κοντινότερο πέρασμα του από τον πλανήτη μας. Οι επιστήμονες έχουν στρέψει το βλέμμα τους στον Toutatis και καθησυχάζουν την κοινή γνώμη αναφέροντας ότι δεν υπάρχει περίπτωση να κατευθυνθεί προς τη Γη, τουλάχιστον για μερικές εκατοντάδες χρόνια ακόμη.

Ο διαστημικός «θεός»

Κοντινή φωτογραφία του αστεροειδή λίγες ώρες πριν κάνει το κοντινότερο πέρασμά του από τη Γη

Ο Toutatis (Τουτάτις) είναι ένας μικρός σε διάμετρο αλλά μεγάλος σε μήκος διαστημικός βράχος. Υπολογίζεται ότι το μήκος του φτάνει τα 4,3 χλμ. Ο αστεροειδής ακολουθεί μια τροχιά παρόμοια με αυτή της Γης. Τις τελευταίες ημέρες ο αστεροειδής έχει εισέλθει στη διαστημική μας γειτονιά και το κοντινότερο πέρασμα του από τον πλανήτη μας το έκανε την Τετάρτη.

Animation με την κίνηση του αστεροειδούς Tουτάτις από τους Ernesto Guido και Nick Howes.

Ο Tοutatis πέρασε με ταχύτητα 39.600 χλμ/ώρα σε απόσταση περίπου επτά εκατομμυρίων χλμ. από τον πλανήτη μας. Οι επιστήμονες εκμεταλλεύονται το πέρασμα του αστεροειδή από την περιοχή μας για να μελετήσουν την κίνησή του και να κάνουν ακριβέστερες προβλέψεις για τη μελλοντική πορεία του. Εκτιμούν ότι ο Tοutatis θα επιστρέψει στη γειτονιά μας το 2562.

Ο αστεροειδής πήρε το όνομα του από τον ομώνυμο θεό των Γαλατών στον Αστερίξ. Οι δημιουργοί του κόμικ έκαναν παράφραση του ονόματος Teutates (Τεουτάτες), ενός αρχαίου θεού των Κελτών που η ετυμολογία του ονόματος του σημαίνει «πατέρας του λαού» και λατρευόταν στη Γαλατία και στη Βρετανία ως θεός- προστάτης της φυλής.

Asteroid Toutatis Close Approach to Eath 12 Dec 2012

Ο Τουτάτις ανακαλύφθηκε το 1934 και η τροχιά του επιβεβαιώθηκε το 1989. Το 2004, ο αστεροειδής πέρασε από τη Γη μόλις τέσσερις φορές πιο μακριά από ό,τι η απόσταση Γης – Σελήνης. O Τουτάτις θα εξερευνηθεί με κοντινή πτήση του διαστημικού σκάφους της κινεζικής αποστολής Chang’e 2.