Μυστικά της Αποκάλυψης του Αιγαίου, Secrets of the Aegean Apocalypse

To 1.200 π.Χ., ένας "Αρμαγεδδώνας" αποδεκάτισε σχεδόν κάθε γνωστό πολιτισμό.

Τι τον προκάλεσε;

Όλες οι θεωρίες για το τι συνέβη περιλαμβάνουν ένα κοινό παράγοντα: μια τεράστια καταστροφή με επίκεντρο το Αιγαίο Πέλαγος, που είχε ως αποτέλεσμα γιγαντιαίες καταστροφές σε όλους τους λαούς της ευρύτερης περιοχής και την εξαφάνιση των πολιτισμών τους σε διάστημα λιγότερο των 50 χρόνων.

«Μπάρμπι» του 4ου αιώνα π.Χ., "Barbie" in the fourth century BC

Μια πήλινη πλαγγόνα (κούκλα) με πανύψηλα πόδια, λεπτό κορμό και επιμελημένο χτένισμα αποτελούσε κατά πάσα πιθανότητα το αγαπημένο παιχνίδι ενός κοριτσιού στην αρχαία Μακεδονία του 4ου αιώνα π.Χ. Αυτή η μακρινή πρόγονος της «Μπάρμπι», μαζί με άλλα αρχαία παιχνίδια, φυλάσσεται στη συλλογή του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου της Πέλλας, ανάμεσα στους υπόλοιπους θησαυρούς του.

Κούκλα από πηλό που έγινε περίπου το 700 π.Χ. και βρέθηκε στη Θήβα.

Η κούκλα είναι από τα πλέον διαχρονικά και πιο διαδεδομένα σε όλους τους πολιτισμούς παιχνίδια. Η αρχαία Ελλάδα είχε λαμπρή παράδοση στις κούκλες, την παρουσία των οποίων ανιχνεύουμε αδιάκοπα σε όλες τις ιστορικές περιόδους, όπου έκαναν την εμφάνισή τους διάφορα είδη από κούκλες με ποικίλες ονομασίες: είδωλα, πλαγγόνες, νύμφες, κόρες, κοροκόσμια ή κορύλλια, δάγυνα, γλυνές και νευρόσπαστα.

Καθιστή πλαγγόνα, κατασκευασμένη με μήτρα από ερυθρό πηλό. Ίχνη λευκού επιχρίσματος. Σχηματική απόδοση των μυών της κοιλιάς.

Ήταν κατασκευασμένες από κερί, ξύλο, ελεφαντόδοντο και, στην πλειονότητά τους, πηλό. Παρίσταναν κυρίως γυναικείες μορφές με κόμμωση και γραπτή δήλωση ενδυμάτων, αν και μερικές φορές στολίζονταν και με ρούχα από ύφασμα. Οι τεχνίτες αυτών των αντικειμένων ονομάζονταν κοροπλάσται.

Πήλινες Κορινθιακές πλαγγόνες, 5ος αι. π.Χ. Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο

Η εμφάνισή της χάνεται στα βάθη του χρόνου. Αρχικά ενείχε θέση θρησκευτικού ειδώλου, αλλά με το πέρασμα των χιλιετιών εξελίχθηκε σε παιδικό (κοριτσίστικο) παιχνίδι. Νευρόσπαστα αποκαλούσαν τις αρθρωτές κούκλες (τις έλεγαν επίσης και νευρόσπαστα αγάλματα) οι οποίες έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για δύο λόγους: επειδή αυτή η μορφή κούκλας καθόρισε την εξέλιξή της από είδωλο (ειδώλιο) σε παιδικό παιχνίδι αλλά και επειδή ήταν ο πρόδρομος της μηχανικής ή αυτόματης κούκλας, που η παρουσία της ήταν ήδη γνωστή τόσο από την μυθολογία όσο και από την επιστήμη.

Eκτός από τη διασκέδαση, οι κούκλες εισήγαγαν το νεαρό γυναικείο πληθυσμό στον κατά προορισμό ρόλο τους: να είναι καλές σύζυγοι, νοικοκυρές και μητέρες υγιών παιδιών. Τα κορίτσια αφιέρωναν τις πλαγγόνες, μαζί με άλλα παιχνίδια τους και βόστρυχο από τα μαλλιά τους, στην Άρτεμη, προστάτιδα σε κάθε μεταβατική φάση στη ζωή του ανθρώπου και της σύλληψης παιδιών στα ανδρόγυνα, και την Αφροδίτη, θεά του έρωτα και της γονιμότητας, τις παραμονές του γάμου τους. Ήταν αναμενόμενη πρακτική, δεδομένου ότι, με εξαίρεση τη σπαρτιατική ιδιορρυθμία, οι γυναίκες παντρεύονταν σε μικρή ηλικία, από τα 12-14 χρόνια. Σε επιτύμβιες στήλες πρόωρα πεθαμένων κοριτσιών απεικονίζονται, μάλλον στο γυναικωνίτη, όπου τους περιόριζε η ανδροκρατούμενη κοινωνία της εποχής, οι νεκρές με τη μητέρα τους ή τη θεραπαινίδα τους να κρατούν τέτοια κούκλα.

Terracotta figurine with articulated arms and legs, early 5th century B.C. Greek, Corinthian.

This figurine belongs to a group that appeared in mainland Greece in the late sixth century B.C. It represents a girl wearing a short chiton, commonly called a chitoniskos; on her head is a kalathos, a boxlike headdress; her hair falls to the shoulders. This particular statuette stands out because of the well-preserved painted decoration. The hair, eyes, and eyebrows are painted black; the short chiton is elaborately decorated with red bands filled with short dashes, chevrons, and zigzags.

The figurine is mold-made—only the front is sculpted; the back is simply left flat. The articulated arms and legs are handmade and may originally have been attached to the body with metal pins. With its movable legs, this figurine obviously cannot stand or sit, it can only lay flat on its back. What, then, was the reason for jointed limbs? The answer is revealed by a hole on top of the head—this figurine was intended to be suspended, thus the articulated limbs could move freely.

This type of figurine is commonly referred to as a "doll,'' a term that implies its function was merely to amuse children. Recent scholarship, however, has questioned this rather simplistic interpretation. These figurines are too fragile to have been play things. Moreover, they are frequently found in sanctuaries where they were brought as votive gifts to the gods. The fact that they were deposited in the graves of both children and adults also strengthens the argument that they were not toys.

Occasionally these figurines are represented with crotala (castanets) in their hands, an attribute that identifies them as dancers. The kalathos, a headdress that they usually wear, helps to identify them as ritual dancers. It is well known that song and dance were common features of Greek worship. In fact, several ancient authors refer to a specific dance, called kalathiskos, that was performed by young girls wearing short chitons and kalathoi.

Bone figurine with articulated arms and legs, 3rd century B.C. Greek; Said to be from Tarentum.

The popularity and significance of the kalathiskos dance is evident in this small articulated figurine made of bone. It represents a young girl with a small kalathos on her head; she wears a short pleated skirt and seems to be nude to the waist. We encounter this type of dress in a number of terracotta figurines beginning in the late fourth century B.C.

The arms and legs of the figurine are separately attached. However, the legs do not move easily, since they are fitted into holes beneath the skirt and are held in place by a wire. There is a hole on top of the head for suspension. Thus, when this figurine was shaken or hung, the arms would swing freely, whereas the legs would just slightly jiggle.

This small figurine is of rather crude workmanship. Facial features are merely indicated by incised lines. The arms seem a bit too long; this is probably due to the fact that the girl is represented holding crotala (castanets) that are not at all differentiated.

Apparently, some bone figurines were painted just like the terracotta statuettes: there are traces of pink paint on the grooves of the skirt and traces of red on the lips.

Very small and extremely fragile, this figurine certainly could not have been a toy, but rather an amulet or charm of some sort. It comes from a tomb at Tarentum that is dated to the third century B.C. by the other objects found with it. This particular figurine is very important because it seems to be the oldest preserved example of a Greek articulated figurine made of bone.

Πως θα είναι το ταξίδι στο υπερ-Διάστημα; This Is What Hyperspace Travel Would Really Look Like

Οι ήρωες του «Star Wars» ταξιδεύουν στο υπερπέραν. Μια νέα θεωρία ανατρέπει την εικόνα που έχουμε σχηματίσει για αυτό το ταξίδι. Hyperspace seen from the bridge of the Millennium Falcon in Star Wars. Researchers now say the reality would be a disc of light.

Το ταξίδι στο υπερ-Διάστημα αποτελεί μια σύλληψη των συγγραφέων και σεναριογράφων επιστημονικής φαντασίας. Ο Τζορτζ Λούκας φαντάστηκε στον «Πόλεμο των Άστρων  το πώς μπορεί να είναι αυτό το ταξίδι και η εκδοχή του τελικά επικράτησε. Τέσσερις φοιτητές του τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου του Λέστερ αποφάσισαν να κοιτάξουν το όλο θέμα με καθαρά επιστημονικά δεδομένα και να εξακριβώσουν πώς θα είναι το ταξίδι στο υπερ-Διάστημα αν ποτέ γίνει εφικτό να πραγματοποιηθεί.

Η ιδέα

Ο όρος «υπερ-Διάστημα» υπάρχει στην τοπολογία και αφορά έναν τοπολογικό χώρο τα στοιχεία του οποίου αποτελούν αντικείμενα ενός άλλου τοπολογικού χώρου. Οι συγγραφείς και σεναριογράφοι επιστημονικής φαντασίας χρησιμοποίησαν τον όρο για να περιγράψουν ένα είδος διαστημικού ταξιδιού. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα άλμα στον χωροχρόνο αφού όσοι ταξιδεύουν στο υπερ-Διάστημα κινούνται με ταχύτητα μεγαλύτερη από αυτή του φωτός.

Films such as Star wars show hyperspace as a 'starburst' with stars coming towards the traveller. However, this is now believed to be wrong.

Σύμφωνα με την κυρίαρχη κινηματογραφική εκδοχή, καθώς η ταχύτητα του σκάφους αυξάνεται το φως το άστρων «τεντώνεται». Έτσι το σκάφος μοιάζει να εισέρχεται σε ένα κοσμικό τούνελ και να περνάει μέσα από δέσμες φωτός.

Το φαινόμενο

University of Leicester students say that this is what hyperspace would look like - with people unable to see 'shooting stars' due to the doppler effect. Credit: University of Leicester

Οι φοιτητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι αν ποτέ υπάρχει δυνατότητα να ταξιδέψουμε στο υπερ-Διάστημα αυτό που θα βλέπουμε θα είναι το διαστημικό κενό ενώ στο κέντρο του ορίζοντα θα υπάρχει ένας δίσκος που θα εκπέμπει ένα λαμπρό φως. Σύμφωνα με τους φοιτητές στο ταξίδι στο υπερ-Διάστημα δεν θα υπάρχει κανένα ίχνος άστρων εξαιτίας του φαινομένου Ντόπλερ. Το φαινόμενο πήρε το όνομά του από τον αυστριακό μαθηματικό, φυσικό και αστρονόμο Κρίστιαν Ντόπλερ. Είναι η παρατηρούμενη αλλαγή στη συχνότητα και το μήκος ενός κύματος από παρατηρητή που βρίσκεται σε σχετική κίνηση με την πηγή των κυμάτων.

«Αν φτιαχτεί ποτέ ένα σκάφος που θα έχει δυνατότητα να κάνει ταξίδια στο υπερπέραν οι επιβάτες καλό θα είναι να έχουν πάρει μαζί τους γυαλιά ηλίου. Επιπλέον το σκάφος θα πρέπει να διαθέτει ασπίδα προστασίας από τη βλαβερή ακτινοβολία Χ στην οποία θα εκτεθεί» αναφέρει ο Ρίλει Κόνορς, ένας εκ των τεσσάρων φοιτητών οι οποίοι υποστηρίζουν ότι στις προσεχείς ταινίες όπου θα παρουσιαστούν ταξίδια στο υπερ-Διάστημα οι δημιουργοί τους καλό θα ήταν να σκεφτούν τη δική τους εκδοχή για το πώς θα το παρουσιάσουν. Οι φοιτητές δημοσίευσαν την εργασία τους στην επιθεώρηση του πανεπιστημίου τους «Journal of Physics Special Topics».

Η ποίηση «ακονίζει» το μυαλό. The Power of Poetry: How Serious Literature Can Boost the Brain

Scientists in Liverpool have found reading the works of Shakespeare (left) and poet Ted Hughes (right) can boost the brain and trigger further reading and moments of self-reflection, while giving a boost to morale.

Ευεργετική δράση στη λειτουργία του εγκεφάλου φαίνεται πως έχουν τα έργα κλασικών συγγραφέων και ποιητών όπως π.χ. ο Γουίλιαμ Σαίξπηρ, ο Γουίλιαμ Γουόρντσγουορθ, ο Τόμας Στερνς Έλιοτ, υποστηρίζουν οι ειδικοί του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ, στη Βρετανία.

The researchers used brain scans to study which areas of the brain were active when volunteers read complex passages by Shakespeare, Larkin and other great writers, then dumbed down versions of the same text.

Με τη βοήθεια απεικονιστικών εξετάσεων του εγκεφάλου, οι ερευνητές παρακολούθησαν την εγκεφαλική δραστηριότητα 30 εθελοντών κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης αριστουργημάτων της κλασικής λογοτεχνίας. Στη συνέχεια μετέφρασαν τα κλασικά κείμενα στη σύγχρονη γλώσσα  και κατέγραψαν εκ νέου την εγκεφαλική δραστηριότητα των συμμετεχόντων.

Παρατήρησαν λοιπόν, ότι η απαιτητική πρόζα και η περίτεχνα περίπλοκη ποιητική γλώσσα ανέβαζε τη δραστηριότητα του εγκεφάλου στα ύψη, σε αντίθεση με τη σύγχρονη και πολύ πιο απλοϊκή γλώσσα.

«Σοφά» ευρήματα

Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι κάθε φορά που οι αναγνώστες συναντούσαν στο κείμενο παράξενες και λιγότερο συνηθισμένες λέξεις, πρωτότυπες εκφράσεις και πιο απαιτητικά σημεία από πλευράς δομής, περιοχές του εγκεφάλου τους «άναβαν» με πρωτοφανή τρόπο.

Η συγκεκριμένη εγκεφαλική υπερδραστηριότητα, φάνηκε να διαρκεί ανεβάζοντας την ταχύτητα επεξεργασίας του εγκεφάλου και ενθαρρύνοντας έτσι την περαιτέρω ανάγνωση των δύσκολων κειμένων.

The research found poetry, in particular, increased activity in the right hemisphere of the brain, an area concerned with 'autobiographical memory'.

Ακόμα, η μελέτη έδειξε πως η ανάγνωση συγκεκριμένα ποίησης, ενισχύει τη δραστηριότητα του δεξιού ημισφαιρίου του εγκεφάλου, μιας περιοχής η οποία σχετίζεται με την «αυτοβιογραφική μνήμη», βοηθώντας τον αναγνώστη να ανακαλεί μνήμες που αφορούν προσωπικά του βιώματα με αφορμή αυτά που διαβάζει. Κάτι τέτοιο, σύμφωνα με τους ερευνητές, θα μπορούσε να σημαίνει ότι η ανάγνωση κλασικών έργων είναι πιο αποτελεσματική από βιβλία αυτοβοήθειας.

Areas in the right side of the brain were found to be more active for poetry (top) and less so for 'dumbed down' text (bottom).

«Τα κλασικά αριστουργήματα λογοτεχνίας φάνηκε να λειτουργούν ως “ρουκέτες ενέργειας” του εγκεφάλου» εξηγεί χαρακτηριστικά ο δρ Φίλιπ Ντέιβις. «Η συγκεκριμένη μελέτη επισημαίνει τη δύναμη της λογοτεχνίας να δημιουργεί νοητικά μονοπάτια και συλλογισμούς, να διαμορφώνει τον τρόπο σκέψης και να δημιουργεί συνδέσμους ανάμεσα σε βιώματα και εμπειρίες, τόσο σε νέους όσο και σε ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας».

Επόμενες μελέτες

A portrait of Charles Dickens at the age of 47, by William Powell Frith in 1859. Scientists will use his work in their studies of the human brain.

Σε επόμενη φάση ο δρ. Ντέιβις σκοπεύει να παρακολουθήσει την εγκεφαλική δραστηριότητα εθελοντών κατά την ανάγνωση έργων του βρετανού συγγραφέα Τσαρλς Ντίκενς.

Επίσης, σε συνεργασία με τους ειδικούς του University College του Λονδίνου, οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ αναμένεται να εξετάσουν την επίδραση της ανάγνωσης κλασικών έργων στον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου ασθενών που πάσχουν από άνοια.

Βρέθηκε ο πρόδρομος της ζωής; Have Astronomers Found Chemical Precursor to Life In Gas Clouds?

Στην περιοχή L1157-B1 όπου γεννιούνται νέα άστρα οι επιστήμονες αναζητούν τη «μητέρα» των δομικών υλικών της ζωής. The molecule known as H3+ is believed to have had a vital role in cooling down the first stars of the universe, and may still play an important part in the formation of current stars. Above, new stars burst into being in the star-forming nebula Messier 78, imaged by NASA's Spitzer Space Telescope. CREDIT: NASA/JPL-Caltech.

Ομάδα επιστημόνων ερευνώντας μια περιοχή του γαλαξία μας στην οποία υπάρχει έντονη κοσμική δραστηριότητα και ειδικότερα γέννηση νέων άστρων εντόπισε τα ίχνη μιας χημικής ουσίας η οποία είναι πιθανό να αποτελεί τον πρόδρομο της ζωής.

Η ουσία

Χρησιμοποιώντας τη συστοιχία ραδιοτηλεσκοπίων CARMA οι ερευνητές μελέτησαν την περιοχή L1157-B1 που βρίσκεται σε απόσταση χιλίων ετών φωτός από τη Γη. Πρόκειται για μια περιοχή όπου υπάρχει συνεχής γέννηση νέων άστρων.

Οι ερευνητές εντόπισαν τα ίχνη μια χημικής ουσίας, της υδροξυλαμίνης που αποτελείται από άτομα αζώτου, υδρογόνου και οξυγόνου. Προσπαθούν τώρα να επιβεβαιώσουν την ύπαρξη της ουσίας στο διαστρικό κενό. Αν αυτό συμβεί, η υδροξυλαμίνη αυτόματα μπαίνει στις πρώτες θέσεις της λίστας των υποψηφίων για τη δημιουργία των δομικών υλικών της ζωής.

Η θεωρία

Life may have gotten started in hydrothermal vents where acidic seawater met with bitter alkaline fluid from the Earth's crust. CREDIT: Woods Hole Oceanographic Institution

«Μια από τις θεωρίες για τα συστατικά της ζωής είναι ότι αυτά δημιουργούνται μέσα σε ψυχρά νέφη αερίων, σκόνης και πλάσματος που υπάρχουν στο διαστρικό κενό. Οι κομήτες, οι αστεροειδείς και οι μετεωρίτες που σχηματίζονται στα συγκεκριμένα νέφη περιέχουν αυτά τα συστατικά. Έτσι όταν αυτά τα σώματα πέφτουν πάνω σε πλανήτες γίνεται διασπορά των συστατικών της ζωής. Αν και μια από τις πιο δημοφιλείς θεωρίες είναι ότι η ζωή στη Γη εμφανίστηκε για πρώτη φορά σε υδροθερμικές πηγές στα βάθη των ωκεανών, τα μόρια που αποτέλεσαν τον καταλύτη για να σχηματιστούν οι πρώτες μορφές ζωής έπρεπε να προέρχονται από κάπου αλλού και όχι από τις περιοχές των υδροθερμικών πηγών. Και αυτό το κάπου αλλού μπορεί να είναι το Διάστημα» αναφέρει ο Αντονι Ρεμιτζάν, του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αστρονομίας των ΗΠΑ που ήταν ο επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας.

Η ανακάλυψη

Historically, scientists have defined living creatures by the presence of DNA, but how living creatures process information may be a better hallmark of life, a new study argues. CREDIT: NASA

Για να ελέγξουν αυτή τη θεωρία οι ερευνητές αναζήτησαν τα χημικά ίχνη απλών ανόργανων συστατικών που δημιουργούνται σε διαστρικά νέφη. Αυτά τα συστατικά δεν διαθέτουν άνθρακα και δεν σχετίζονται με τη ζωή αλλά μπορούν να αλληλεπιδράσουν με άλλα χημικά στοιχεία και να δημιουργήσουν ορισμένα δομικά υλικά της ζωής όπως π.χ., αμινοξέα και νουκλεοτίδια από τα οποία αποτελείται το DNA.

Τα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει στο Διάστημα πολλά και διαφορετικά προ-βιοτικά μόρια. Η ερευνητική ομάδα αναζήτησε τέτοια μόρια στην περιοχή L1157-B1. Εντόπισε εκεί αμυδρά «σήματα» της υδροξυλαμίνης, η παρουσία της οποίας είναι αναμενόμενη με βάση τις συνθήκες που επικρατούν στη συγκεκριμένη περιοχή, σύμφωνα με τους ειδικούς.

Η κοσμική διεργασία

Δέσμες αερίου από το εσωτερικό της περιοχής χτυπούν με «βιαιότητα» το διαστρικό κενό. Το «χτύπημα» των δεσμών αερίου στο διαστρικό κενό έχει ισχύ ικανή να προκαλέσει χημικές αντιδράσεις σε έναν κατά βάση στάσιμο, παγωμένο κόσμο. Το αποτέλεσμα αυτών των αντιδράσεων είναι η παραγωγή υδροξυλαμίνης. Η αλληλεπίδραση της υδροξυλαμίνης με άλλα στοιχεία όπως το οξικό οξύ παράγει αμινοξέα τα οποία αποτελούν δομικά υλικά της ζωής.

«Έχουμε μια πρώτη ένδειξη της παρουσίας υδροξυλαμίνης στην περιοχή. Δεν μπορούμε όμως να πούμε με βεβαιότητα ότι η ουσία υπάρχει. Κάθε μόριο έχει ''δακτυλικά αποτυπώματα''. Έχουμε εντοπίσει ένα δακτυλικό αποτύπωμα από... αντίχειρα, χρειαζόμαστε τα αποτυπώματα και από τα υπόλοιπα ''δάκτυλα'' για να πιστοποιήσουμε την ύπαρξή του» αναφέρει ο Ρεμιτζάν. Η ανακάλυψη παρουσιάστηκε στο συνέδριο της Αμερικανικής Αστρονομικής Εταιρείας που έγινε στο Λονγκ Μπιτς στην Καλιφόρνια.

Τα μάτια του Λούβρου του Μίμο Τζόντιτσε, Les Yeux du Louvre de Mimmo Jodice

Το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης συμμετέχει στη σπονδυλωτή έκθεση Έργα Τέχνης από το Λούβρο στη Θεσσαλονίκη, με την έκθεση Το Μουσείο μέσα στο Μουσείο. (Έως 27 Ιανουαρίου 2013. Χώρος: Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Μονή Λαζαριστών).

Στην έκθεση ο επισκέπτης θα δει τη φωτογραφική σειρά Les Yeux du Louvre του Ιταλού φωτογράφου Mimmo Jodice, που παρουσιάστηκε το 2011 σε επιμέλεια της Marie-Laure Bernadac. Ο Mimmo Jodice αποτυπώνει με τον φωτογραφικό του φακό πρόσωπα από ζωγραφικά αριστουργήματα της συλλογής του Λούβρου και τα αντιπαραθέτει με φωτογραφικά πορτραίτα εργαζομένων στο Μουσείο.

Ο Mimmo Jodice, αφαιρώντας όλα τα προσδιοριστικά και αφηγηματικά στοιχεία και επικεντρώνοντας την προσοχή του αποκλειστικά στα πρόσωπα και ειδικότερα στα μάτια «απεικονιζόμενων» σε πίνακες από τη συλλογή του μουσείου διαφορετικών εποχών αλλά και στα πρόσωπα εργαζομένων του μουσείου που φωτογράφησε, δημιούργησε μια ζωφόρο, όπου το παρελθόν και το παρόν αλληλοσυμπληρώνονταν και ευθυγραμμίζονταν.

Το αποτέλεσμα εξασκούσε έναν έντονο μαγνητισμό αλλά και μια σχετική ενόχληση στους θεατές, που ένοιωθαν παγιδευμένοι από τα βλέμματα αυτών που τους κοίταζαν σαν να ήταν εισβολείς σ’ ένα χώρο που δικαιωματικά τους ανήκε.

Η καταιγιστική ανθρώπινη παρουσία και η ένταση από την αναγκαστική ανταπόδοση του βλέμματος των θεατών έφερνε στο προσκήνιο την ενορχηστρωμένη παγίδα του «ματιού» της φωτογραφικής κάμερας και, κατ’ επέκταση, αυτού του καλλιτέχνη.

Οι «αστερισμοί» βλεμμάτων που ύφανε ο Mimmo Jodice με την ευθυγράμμιση των ματιών παλιών και νέων κατοίκων του Λούβρου και με την προϋπόθεση πραγματικής ανθρώπινης παρουσίας για τη διαδραστική λειτουργία του έργου, δημιούργησαν ένα ιδιαίτερα έντονο και ταυτόχρονα αποκαλυπτικό των προθέσεών του περιβάλλον.

Στοιχειοθετώντας ένα «αρχείο» προσώπων και βλεμμάτων, όπου η αυστηρότητα του ασπρόμαυρου τονίζει τη λειτουργία κωδικοποίησης, ο καλλιτέχνης εξομοιώνει πρόσωπα και εποχές.

Ταυτόχρονα, υπενθυμίζει αφενός τη διαχρονικότητα της τέχνης και αφετέρου την ισχύουσα δυναμική της οριζόντιας διάταξης και την επικαιρότητα της πανάρχαιας ζωγραφικής τέχνης σε όλες τις εκδοχές της, παραδοσιακές και σύγχρονες.

Η έκφραση των ματιών, είναι άλλωστε γνωστό και από τις φωτογραφίες στα ΜΜΕ, είναι αυτή που αποδίδει ή προδίδει την ταυτότητα ενός προσώπου. Είναι ακόμη γεγονός ότι η χρήση του σύγχρονου μέσου «ανανεώνει» ριζικά την υλική εικόνα του έργου, κάνοντάς το πιο προσιτό, πιο παρόν.

Τέτοια έργα-εγκαταστάσεις με αποκλειστική χρήση της φωτογραφικής γλώσσας –και μάλιστα της κλασικής ασπρόμαυρης– προβάλουν σύγχρονους προβληματισμούς για τη γονεϊκή σχέση ζωγραφικής και φωτογραφίας.

Ο Mimmo Jodice, γνωστός για τις εγκαταστάσεις του σε χώρους δημόσιας χρήσης, διερευνά με την ενότητα αυτή το σημείο συνάντησης –αν όχι ταύτισης– της φωτογραφίας με τη ζωγραφική, δίνοντας στη ζωγραφική φωτογραφικές ιδιότητες και ζωγραφικές στη φωτογραφία, και εκθέτει το αποτέλεσμα στον πλέον αρμόζοντα χώρο: το μουσείο.

Γεννημένος στη Νάπολη το 1934, ο Mimmo Jodice είναι ένας από τους σημαντικότερους ιταλούς σύγχρονους φωτογράφους. Το έργο του εμφανίζεται ως ένα ταξίδι μέσα στο χρόνο, μια πορεία μνήμης στον μεσογειακό πολιτισμό, τα ερείπια και τα πρόσωπά του. Αυτοδίδακτος ως προς την καλλιτεχνική εκπαίδευση, μετά από μια σύντομη απόπειρα στη ζωγραφική και τη γλυπτική, ξεκινά ως φωτογράφος στα μέσα της δεκαετίας του εξήντα.

∆εξιοτέχνης του ασπρόμαυρου, φωτογραφίζοντας με 50mm, εργάζεται καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας του πάνω στις δυνατότητες της όρασης, τη γραμμή του βλέμματος και την αντίληψη του αμφιβληστροειδούς. Το έργο του βρίσκεται στη συμβολή δύο τάσεων: η μια κοντά στην πραγματικότητα, άμεση, η δεύτερη πιο εγκεφαλική, εννοιολογική.

Στο ξεκίνημά του, ο Mimmo Jodice κόβει και κολλάει τη φωτογραφία, διαχωρίζει τα αντικείμενα και επεξεργάζεται τους χρωματικούς τονισμούς, απομονωμένος για πολλές ώρες στο σκοτεινό του θάλαμο με στόχο αυτό που αποκαλεί: Έρευνες και πειραματισμοί.

Ο Μίμο Τζόντισε (αριστερά) με τον Άντυ Γουόρχολ (κέντρο) και τον Γιόζεφ Μπόϋς.

Στη Νάπολη, τη μήτρα τροφοδοσίας του, την πόλη όλων των αντιθέσεων, αυτών του φωτός αλλά και εκείνων της ιστορίας, θα συναντήσει μέσω του γκαλερίστα του Lucio Amelio, όλη τη διεθνή αβανγκάρντ: τον Andy Warhol, τον Γιάννη Κουνέλλη, τον Joseph Beuys, και θα συνδεθεί φιλικά με τα μέλη της arte povera. Η κοινωνική επανάσταση της δεκαετίας του ’70 κινητοποιεί τον Mimmo Jodice, ο οποίος στρέφει αποφασιστικά την κάμερά του προς τον δρόμο αλλά και προς όλη την ανθρωπότητα του περιθωρίου, τις φυλακές, τα νοσοκομεία και τα γηροκομεία.

Το απόμακρο βλέμμα του συγκρίνεται πλέον με αυτό ενός ανθρωπολόγου. Συνεργάζεται με ιστορικούς και κοινωνιολόγους. Το έργο του έχει μεγάλη απήχηση και γίνεται αντικείμενο πολλών βιβλίων εκ των οποίων το Il ventre del colera (1973) και το Chi e devoto, Feste popolari in Campania (1974). Με το λεύκωμα Vedute di Napoli, που εκδόθηκε το 1980, ο Mimmo Jodice προσεγγίζει ένα νέο είδος, γοητευμένος από το μεσογειακό τοπίο, την τέχνη και την αρχαιολογία. Αποστασιοποιημένος από τις κοινωνικές ανησυχίες, καλλιεργεί πλέον μια μεταφυσική προσέγγιση της φωτογραφίας, ταυτόχρονα εξαγνισμένη, σιωπηλή και οπτασιακή. Η τεχνοτροπία αυτή απεικονίζεται επίσης και στο Citta visibili, σειρά του 2006 σχετικά με την αρχιτεκτονική των μεγάλων πόλεων, που δημοσιεύθηκε με την ευκαιρία της ανακήρυξής του σε επίτιμο διδάκτορα. Ο Mimmo Jodice βραβεύθηκε επίσης με το τιμητικό βραβείο Feltrini το 2003.

Ακαδημία Χαν: επανάσταση στο σχολείο!

Από την εποχή των φιλοσοφικών σχολών της Αρχαίας Αθήνας ως σήμερα, η μέθοδος διδασκαλίας στο σχολείο παραμένει λίγο-πολύ η ίδια. Ο δάσκαλος παραδίδει κάθε πρωί το μάθημα στο σχολείο, οι μαθητές τον ακούν και το απόγευμα το μελετούν στο σπίτι τους. Ο Ινδοαμερικανός Σαλμάν Χαν (Salman Khan) έχει βάλει στόχο να ανατρέψει αυτή τη μακραίωνη παράδοση. Στο σχολείο που έχει στο μυαλό του τα πράγματα συμβαίνουν αντίστροφα. Το απόγευμα οι μαθητές παρακολουθούν στο σπίτι τους ένα βίντεο από το YouTube με το μάθημα της επόμενης ημέρας και το άλλο πρωί, στο σχολείο, συζητούν το μάθημα με τον δάσκαλο και λύνουν τις απορίες τους. Η ιδέα αυτή θεωρείται  η καλύτερη, ως σήμερα, εφαρμογή του Διαδικτύου στην εκπαίδευση και έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον και τις χορηγίες μερικών από τους σημαντικότερους «γκουρού» της Πληροφορικής, μεταξύ των οποίων και του Μπιλ Γκέιτς.

Αφετηρία η σχολική... πλήξη

Οι νόμοι της Μηχανικής στον αθλητισμό: ο δρομέας Γιουσέιν Μπολτ (κέντρο) και οι θεμελιωτές των μαθηματικών της κίνησης, Νεύτων (αριστερά) και Λάιμπνιτς (δεξιά).

Ο πατέρας του Σαλμάν Χαν κατάγεται από το Μπανγκλαντές και η μητέρα του από την Ινδία. Σε νεαρή ηλικία μετανάστευσαν στις ΗΠΑ, όπου γεννήθηκε ο Σαλμάν Χαν. Στο σχολείο φάνηκε ότι ήταν ένα πολύ προικισμένο παιδί, αλλά ο ίδιος αισθανόταν πλήξη στην τάξη, όταν ο δάσκαλος αφιέρωνε την προσοχή του στους αδύνατους μαθητές που είχαν δυσκολίες να κατανοήσουν το μάθημα της ημέρας. Αυτό το στοιχείο θα έμενε απλά ως μια δυσάρεστη ανάμνηση της παιδικής του ηλικίας, αν η τύχη δεν τα έφερνε αλλιώς. Ο νεαρός μετανάστης αποφάσισε να καλύψει τη δίψα του για μάθηση μελετώντας μόνος του και με βάση τις γνώσεις που απέκτησε με αυτόν τον τρόπο κατάφερε να σπουδάσει στο ΜΙΤ μηχανολόγος μηχανικός. Συνέχισε τις μεταπτυχιακές σπουδές του στο Harvard, από όπου αποφοίτησε με Μάστερ στη Διοίκηση Επιχειρήσεων. Με αυτό το εφόδιο βρήκε πολύ γρήγορα μια καλοπληρωμένη δουλειά, ως οικονομικός αναλυτής σε ένα  μικρό αμοιβαίο κεφάλαιο (hedge fund). Μια ημέρα του τηλεφώνησε η ξαδέλφη του Νάντια για να της λύσει κάποιες απορίες της στα Μαθηματικά. Ο Σαλμάν Χαν βρισκόταν στη Βοστώνη και η Νάντια 2.000 χιλιόμετρα νοτιότερα, στη Νέα Ορλεάνη, οπότε αναγκάστηκε για αυτό το «ιδιαίτερο μάθημα» να χρησιμοποιήσει το Διαδίκτυο. Κάποιος φίλος του, που είδε το εκπαιδευτικό υλικό που είχε ετοιμάσει για την ξαδέλφη του, τον προέτρεψε να το αναρτήσει στο Διαδίκτυο. Έτσι εμφανίστηκε το πρώτο βίντεο μάθημα του Σαλμάν Χαν στον ιστότοπο YouTube το 2006. Ακολούθησαν και άλλα βίντεο μαθήματα και η επιτυχία τους οδήγησε τον Χαν να ιδρύσει το 2008 την εταιρεία Ακαδημία Χαν (Khan Academy) και τελικά το 2009 να παραιτηθεί από τη δουλειά του ως αναλυτή και να αφιερώσει όλο τον χρόνο του στη νέα εταιρεία.

Η αναγνώριση

Η επιτυχία δεν άργησε να χτυπήσει την πόρτα του «ερασιτέχνη» εκπαιδευτικού. Τον Μάιο του 2010 η Αν Ντερ, σύζυγος του Τζον Ντερ, μεγαλομετόχου του Google και του Twitter, ενίσχυσε την εταιρεία του Χαν με 10.000 δολάρια. Όταν ο Χαν την ευχαρίστησε, λέγοντας ότι ήταν η μεγαλύτερη ως τότε χορηγία, η Αν Ντερ του ζήτησε να συναντηθούν και στη συνέχεια, εντυπωσιασμένη από το όραμα του νεαρού, προχώρησε σε νέα χορηγία ύψους 100.000 δολαρίων. Αυτή η έμπρακτη αναγνώριση της αξίας του έργου του Χαν ήταν και η αρχή της ανάπτυξης της Ακαδημίας. Σε λίγους μήνες είχε λάβει χορηγίες από τα μεγαλύτερα ονόματα της πληροφορικής: 5,5 εκατομμύρια δολάρια από τον Μπιλ Γκέιτς, 2 εκατομμύρια από την Google, 3 εκατομμύρια από την Netflix (βίντεο κατά παραγγελία - video on demand) και 5 εκατομμύρια από τον ιρλανδό μεγαλοεπιχειρηματία Σον Ο' Σάλιβαν (υπολογιστικό νέφος - cloud computing). Η οικονομική ανεξαρτησία που προέκυψε από αυτές τις χορηγίες επέτρεψε στον Χαν να προχωρήσει στη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου συστήματος διαδικτυακής διδασκαλίας, που στηρίζεται σε βιντεο-μαθήματα, online ασκήσεις, καθώς και διαδικτυακές εφαρμογές για την παρακολούθηση της προόδου των μαθητών από τους δασκάλους τους. Το σύστημα αυτό μπορεί να χρησιμοποιείται είτε ως ένα πλήρες εικονικό (virtual) σχολείο, είτε ως μια πρόσθετη δραστηριότητα στο αναλυτικό πρόγραμμα ενός κλασικού σχολείου.

Λίγα λόγια σχετικά με τον πρώτο νόμο κίνησης του Νεύτωνα. Original Khan Academy video: Newton's First Law of Motion.

Η Ακαδημία σήμερα απασχολεί 38 άτομα και προσφέρει 3.600 βιντεο-μαθήματα, τα οποία έχουν προβληθεί 220 εκατομμύρια φορές από το YouΤube. Επίσης προσφέρει μια συλλογή από 386 ασκήσεις μαθηματικών, οι οποίες έχουν επιλυθεί τον τελευταίο χρόνο 700 εκατομμύρια φορές από τους 5.700.000 μαθητές που επισκέπτονται τον ιστοχώρο της Ακαδημίας κάθε μήνα.     

Το νέο σχολείο  

 Ο Σαλμάν Χαν.

Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές έχουν εισαχθεί στα σχολεία εδώ και πολλά χρόνια. Όμως δεν έχει ξεκαθαρίσει ακόμη ο τρόπος με τον οποίο αυτό το νέο εργαλείο μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην καθημερινή σχολική διδασκαλία με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο. Η πρόταση της Ακαδημίας Χαν, που στηρίχθηκε στη σχολική εμπειρία του ιδρυτή της, προσπαθεί ακριβώς να βρει τη βέλτιστη χρήση των υπολογιστών στο σχολείο. Στο κλασικό σχολείο ο δάσκαλος απευθύνεται στον «μέσο» μαθητή, με αποτέλεσμα οι δυνατότεροι μαθητές να βαριούνται και ο δάσκαλος να προχωρεί στην «παράδοση» νέας ύλης προτού οι πιο αδύνατοι κατανοήσουν τα προηγούμενα. Αν όμως οι δυνατότεροι μαθητές κατανοούν το μάθημα της ημέρας από την απογευματινή μελέτη του διαδικτυακού υλικού στο σπίτι τους, τότε ο δάσκαλος έχει περισσότερο διαθέσιμο χρόνο το επόμενο πρωί στο σχολείο για να βοηθήσει τους πιο αδύνατους. Νομίζω ότι αξίζει τον κόπο, σε αυτό το σημείο, να μεταφέρω την εμπειρία μου από τη φοίτησή μου σε μονοθέσιο Δημοτικό σχολείο στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Το σχολείο είχε μία μόνο αίθουσα με έναν δάσκαλο, ο οποίος δίδασκε εκ περιτροπής τους μαθητές και των έξι τάξεων του Δημοτικού. Οι μαθητές των δύο πρώτων τάξεων ακολουθούσαν ξεχωριστό πρόγραμμα, ενώ η Γ' τάξη είχε συνδιδασκαλία με τη Δ' και η Ε' με τη Στ'. Όσο ο δάσκαλος ήταν απασχολημένος με τους μαθητές μίας ή δύο τάξεων, κρατούσε απασχολημένους τους υπόλοιπους με δουλειά που κανονικά θα γινόταν στο σπίτι. Όσοι τελείωναν γρήγορα μπορούσαν να παρακολουθήσουν τα μαθήματα των ανώτερων τάξεων ενώ όσοι από τις ανώτερες τάξεις δεν είχαν τίποτα καινούργιο να μάθουν, διάβαζαν βιβλία από τη βιβλιοθήκη του σχολείου. Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι μαθητές μπορούσαν να παρακολουθούν τα μαθήματα με τον ρυθμό που αυτοί επέλεγαν. Η διαφορά είναι ότι την εποχή εκείνη η επιτυχία της μεθόδου αυτής εξαρτιόταν από την ικανότητα του εκάστοτε δασκάλου, ενώ με τη μέθοδο του Χαν εξαρτάται μόνο από την ικανότητα ενός επιλεγμένου εκπαιδευτή και την ύπαρξη του Διαδικτύου.

Χάρης Βάρβογλης, καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του Α.Π.Θ.

ΠΗΓΗ: ΤΟ ΒΗΜΑ