Ηλίας Πετρόπουλος, Ένας κόσμος Υπόγειος. Élias Petropoulos, un monde souterrain

«Παρουσιάζω τον κόσμο μ' ένα διαφορετικό βλέμμα από ό,τι μας έμαθαν στο σχολείο ή στο στρατό. Πιστεύω πως ο καθένας έχει δικαίωμα να βλέπει την κοινωνία με το δικό του βλέμμα. Προσωπικά, με ενδιαφέρει περισσότερο ο Διάβολος παρά ο Θεός». -Πετρόπουλος Ηλίας

Ηλίας Πετρόπουλος. Πνεύμα ανήσυχο και ερευνητικό, πολέμιος των ακαδημαϊκών και του κατεστημένου, ο Ηλίας Πετρόπουλος ήταν ο πρώτος λαογράφος στην Ελλάδα που ασχολήθηκε με το περιθώριο και κατέγραψε πρόσωπα και πράγματα περιφρονημένα από την επίσημη ιστορία της χώρας του. Ο φακός τον συναντάει στο γραφείο του, στο Παρίσι, όπου έζησε αυτοεξόριστος τα τελευταία τριάντα χρόνια όταν, απογοητευμένος από την πολιτική της πατρίδας του και κουρασμένος από τις αλλεπάλληλες καταδιώξεις και φυλακίσεις, αποφασίζει να εγκαταλείψει την Ελλάδα.

Σε αυτήν την τελευταία του συνέντευξη -μερικούς μήνες μετά πέθανε από καρκίνο- ο Πετρόπουλος μας ταξιδεύει σε άγνωστα τοπία της παράδοσης και της ελληνικότητάς μας και μας γνωρίζει με όλους αυτούς τους ανθρώπους του κοινωνικού υπογείου που κυριάρχησαν στα βιβλία του.

Σκηνοθεσία: Καλλιόπη Λεγάκη

Σενάριο: Καλλιόπη Λεγάκη

Μερικές σκέψεις του Βαγγέλη Μακρή από το LIFO

 

Ο ίδιος δεν άντεχε την λέξη «περιθώριο» προτιμούσε την λέξη «υπόγειος» για να περιγράψει τις ομάδες των ανθρώπων οι οποίες έμοιαζαν αποκομμένες από την κοινωνία. Και είναι η κατάλληλη λέξη, αν και αυτή που έχει επικρατήσει σήμερα είναι το περιθώριο. Διότι οι άνθρωποι αυτοί δεν ζουν στην άκρη αλλά μέσα στην κοινωνία.

Ο Πετρόπουλος μπήκε μέσα στις ζωές αυτών των ανθρώπων. Έγινε μέρος της ζωής τους. Δεν είναι μια καταγραφή από απόσταση ασφαλείας. Αυτό την κάνει ιδιαίτερη και εξίσου σημαντική.

Πλησίασε αυτό τον υπόγειο κόσμο με σεβασμό και περιέργεια. Οι άνθρωποι του κόσμου αυτού (από τα τραβεστί μέχρι τους ρεμπέτες και από τους μάγκες της φυλακής μέχρι τους κλέφτες) κατάλαβαν τις προθέσεις του και του ανοίχτηκαν. Το έργο του στηρίζεται στην έρευνα αλλά και στις σχέσεις που δημιούργησε με τους ανθρώπους

Δεν υπάρχει κάποιος που να κάνει κάτι ανάλογο σήμερα. Το έργο του είναι μια έρευνα ζωής. «Πέθανε ο Πετρόπουλος και είναι σαν να κάηκε μια βιβλιοθήκη» λένε φίλοι του στο ντοκιμαντέρ.

Στόχος των περισσοτέρων σήμερα που πλησιάζουν αυτόν τον κόσμο δεν είναι η έρευνα. Ψάχνουν το «αλατοπίπερο» που θα τους βγάλει λίγο από την βαρεμάρα. Αυτό που θα τους κάνει ενδιαφέροντες στα μάτια των άλλων. Από απόσταση ασφαλείας βέβαια.

Ζούσε αυτοεξόριστος στο Παρίσι. Προτιμούσε να τον αποκαλούν «φιλέλληνα» παρά «Έλληνα» και πάντα έγραφε για την Ελλάδα. Η απόσταση μάλλον που κρατούσε από την χώρα τον έκανε να την βλέπει καθαρότερα.

Αυτή την καθαρή ματιά που έβλεπε τα πράγματα μακριά από πατριωτισμούς την πλήρωσε. Όπως με το βιβλίο του «Η φουστανέλα». Παρουσιάζει μια έρευνα μέσα από την οποία αποκαλύπτει ότι η φουστανέλα ήταν φορεσιά των Αλβανών την οποία έκλεψαν οι Έλληνες. Έθιγε από τότε τέτοια ζητήματα που ακόμα και στις μέρες μας είναι ταμπού.

Κυνηγήθηκε από την χώρα του(κάθε έκδοση βιβλίου του ακολουθούσε φυλάκιση που ήταν αφορμή για καταγραφή ενός άγνωστου κόσμου: «Δεν κάνω φυλακή κάνω έρευνα» θα πει σε ένα συγκρατούμενο του) όπως τόσοι και τόσοι άνθρωποι που θα έπρεπε να προστατεύονται σαν πολύτιμος θησαυρός για τις ερχόμενες γενιές.

Ακόμα μια φορά σε κάνει να σκεφτείς η περίπτωση του Ηλία Πετρόπουλου, ότι ως λαός δεν αντέχουμε την κριτική. Προτιμούμε να ζούμε μέσα στο ψέμα παρά να μας αποκαλύψουν οδυνηρές αλήθειες.

Δεν αντέχω που διάφορες ομάδες προσπαθούν να οικειοποιηθούν τον ίδιο και το έργο του. Το έργο του ήταν μια μακρόχρονη, μοναχική, επίπονη έρευνα ζωής. Ας το καταλάβουν αυτό μερικοί. (https://www.lifo.gr/blogs/nevermind/o-ypogeios-kosmos-toy-ilia-petropoyloy)

«Δεν πιστεύω σε τίποτα δοτό, ό, τι κι αν είναι αυτό:  κόμμα, εκκλησία, στρατός. Θέλω να ερευνήσω, να βρω τη δική μου αλήθεια». -Πετρόπουλος Ηλίας

Σε έναν δρόμο του Παρισιού, μια μαυροφορεμένη γυναίκα κρατώντας μια τεφροδόχο, πλησιάζει έναν υπόνομο και την αδειάζει στα βρώμικα υπόγεια νερά της πόλης. Η τέφρα είναι ότι απέμεινε από τον Ηλία Πετρόπουλο που με αυτό τον τρόπο επέστρεψε στο αγαπημένο του υπόγειο. Λαογράφος του υπογείου, καλλιτέχνης και άνθρωπος με ανεξούσιο και αναρχικό πνεύμα. Έστρεψε το ενδιαφέρον του σε όσα οι ακαδημαϊκοί δεν μπορούσαν να δουν και να μελετήσουν. Συναναστράφηκε με μάγκες και ρεμπέτες, φυλακόβιους, ομοφυλόφιλους και τραβεστί, ιερόδουλες και τσατσάδες. Ξενύχτισε σε σκυλάδικα και πορνεία καταγράφοντας συνήθειες και πρακτικές από ένα κόσμο που προσπαθούσε να επιβιώσει κάτω από την ιδεολογική και πρακτική εξουσιαστική κυριαρχία, κομμουνιστική, σοσιαλιστική και καπιταλιστική. Χαρακτήριζε τον εαυτό του αμετανόητο αναρχικό και για τα γραφόμενά του φυλακίστηκε.

Ο Πετρόπουλος φώτισε με τον φακό του έναν υπόγειο κόσμο που κανείς δεν μπήκε στον κόπο να δει, παρ’ όλο που ζούσε και εξελισσόταν μπρος τα μάτια όλων. Έναν κόσμο που οι ακαδημαϊκοί και οι πάσης φύσεως ερευνητές τον προσπερνούσαν εθελοτυφλώντας και περιφρονώντας τον.

«Ο πανεπιστημιακός είναι ένας στοχαστής που δεν ονειρεύεται ποτέ. Μας κυβερνούν οι πλαστές ιδέες, που εμπορεύονται τα πανεπιστήμιά μας. Ο καθηγητής είναι σοβαρόν ζώον. Η σοβαροφάνεια κρύβει το καρδιοχτύπι της μηδαμινότητας. Δουλεύοντας σαν λαογράφος, αισθάνομαι πως παραμένω ποιητής.» -Πετρόπουλος Ηλίας

Πότε αστείος και έντονα περιγραφικός, συχνά προκλητικός και ιδιαίτερα σαρκαστικός… Ποιος είναι τελικά ο Ηλίας Πετρόπουλος; Ο άνθρωπος που με την τόλμη του έγδυσε τον κόσμο του υπογείου. Ο καλλιτέχνης που αψήφησε την λογοκρισία σπάζοντας τα εθνικιστικά ταμπού, που επιτίθεται απροκάλυπτα στους τετριμμένους κανόνες ηθικής και τον πουριτανισμό των μικροαστών κατακρίνοντας κάθε είδους κοινωνικό ντετερμινισμό, αφήνει πίσω του έναν θησαυρό πληροφοριών για έναν κόσμο που πολλοί από εμάς είτε αγνοούμε είτε περιφρονούμε, τον υπόκοσμο, το Λούμπεν προλεταριάτο! «Με τραβάνε οι κοινωνικές μειονότητες: τα μαγκάκια, οι χασικλήδες, οι πούστηδες, τα κλεφτρόνια, οι τεμπέληδες, γενικώς όλοι οι τύποι που στραπατσάρουν τη βιτρίνα της μπουρζουαζίας». Εχθρός του ακαδημαϊκού συντηρητισμού και της γλωσσικής πολιτικής ορθότητας, ο Ηλίας Πετρόπουλος αφήνει το δικό του στίγμα ανάμεσα στους καλλιτέχνες της νεότερης Ελληνικής ιστορίας.

L'incontournable Rébétika Tragoudia, du regretté Elias Pétropoulos…

Τα ρεμπέτικα, μια από τις σημαντικότερες στιγμές του έργου του: Όπως και ο ίδιος περιγράφει στο βιβλίο του «τα μικρά ρεμπέτικα» (σ.9-15), όλα τα φτωχά λαϊκά στρώματα στην Ελλάδα, κυρίως κατά την διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου, τραγουδούσαν τα ρεμπέτικα μιας και ήταν το μόνο είδος μουσικής άμεσα συνδεδεμένο με τους πόθους τους και τα καθημερινά τους προβλήματα. Από πλευράς θεματολογίας τα ρεμπέτικα χωρίζονται σε αρκετές κατηγορίες «ερωτικά, μελαγχολικά, της μάνας, χασικλίδικα, της ταβέρνας, της ξενιτιάς, του θανάτου κ.τ.λ.» Γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία από την δεκαετία του 50 και έπειτα. Αυτό όμως που τα κάνει να ξεχωρίζουν δεν είναι η σύνδεσή τους με τον υπόκοσμο.

Οι ρεμπέτες, ή μάγκες, δεν ήταν απλώς μέλη κάποιας μουσικής κομπανίας που απλά τραγουδούσαν στις ταβέρνες όπου σύχναζε ο απλός κόσμος (όπως άλλωστε βλέπουμε σήμερα). Πρόκειται για ιδιόρρυθμες προσωπικότητες, ιδιαίτερα εκκεντρικές, με έντονη αμφισβήτηση για τον συμβατικό και καθιερωμένο τρόπο ζωής. Έτρεφαν αισθήματα μίσους για τους αστυνομικούς και τις αρχές (όπως βλέπουμε και στο απόσπασμα παρακάτω) που τους αντιμετώπιζαν σαν κακοποιά στοιχεία κυρίως λόγω της εκτεταμένης χρήσης χασίς, περιφρονούσαν την εργασία και σχεδόν πάντοτε απέφευγαν συναναστροφές με άτομα εκτός του δικού τους τρόπου ζωής. Ωστόσο όμως συμπαθούσαν τους αδύναμους και θεωρούσαν την φυλακή ως πράξη ανδρείας. (Διαβάστε επίσης: Ηλίας Πετρόπουλος, Επικήδειος λόγος)

[1] «Αυτοί, λοιπόν, οι ρεμπέτες μιλούσαν και μιλούν μια δικιά τους σλαγκ, εξαιρετικά πλούσια σε λέξεις, σε εκφράσεις και σε χειρονομίες’ γιατί οι νεοέλληνες, σαν μεσογειακός λαός μιλούν και με το στόμα και με τα χέρια. Η σλαγκ του νεοελληνικού υποκόσμου, σαν γλωσσολογικό φαινόμενο, είναι τελείως αμελέτητη. Τα ρεμπέτικα τραγούδια έχουν στίχους με λέξεις παρμένες από την κοινή λαϊκή γλώσσα και τη σλαγκ του υποκόσμου. Αυτή η μικτή γλώσσα είναι το εκφραστικό μέσο της ποιήσεως των ρεμπέτικων τραγουδιών. Ωστόσο, κάθε ρεμπέτικο τραγούδι αποτελεί μια αδιάσπαστη ενότητα μουσικής/ποιήσεως/χορού. Και συγχρόνως, κάθε ρεμπέτικο τραγούδι είναι φορεύς κοινωνιολογικών, λαογραφικών, ιστορικών και άλλων πληροφοριών…»

Ο Ηλίας Πετρόπουλος στο Παρίσι έξω από μια βιτρίνα βιβλιοπωλείου. Το 1981 ο Πετρόπουλος πήγε έξι φορές στα δικαστήρια μαζί με τον εκδότη του Γιάννη Δουβίτσα για το «Εγχειρίδιον του καλού κλέφτη».

Μια σύντομη αναφορά στο έργο του Πετρόπουλου σίγουρα δεν αρκεί. Θα άξιζε να μιλά κανείς ώρες ίσως και μέρες για τον πολυδιάστατο χαρακτήρα μιας τόσο ιδιόμορφης προσωπικότητας. Αυτό που ξεχωρίζει όμως που μέσα σε όλα ξεχωρίζει δεν είναι απλά η συμπάθειά του για τον υπόκοσμο, δεν καταγράφει απλά τον τρόπο ζωής και τους κώδικες επικοινωνίας των κοινωνικών ομάδων που ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία αλλά ο ίδιος δίνει μια τελείως διαφορετική προσέγγιση στην δομή της σύγχρονης Δυτικής κοινωνίας. Έχοντας απορρίψει όλες τις έτοιμες λύσεις και αναλύσεις που παλαιότεροι φιλόσοφοι προσέφεραν, («δεν πιστεύω σε τίποτα το δοτό, ό,τι κι αν είναι αυτό – κόμμα, εκκλησία, στρατός»), ζώντας στην Γαλλία για πολλά χρόνια θα έρθει σε ρήξη με Γάλλους κοινωνιολόγους που μελέτησαν το φαινόμενο του υποκόσμου και ανέπτυξαν την περίφημη θεωρία περί ανθρώπων του περιθωρίου. Πρόκειται απλά για μια ξεχωριστή κοινωνική τάξη όπως αναφέρει στο «Εγχειρίδιον του καλού κλέφτη», «ζει κάτω από το πέλμα του κόσμου».

[2] «Μια μαύρη άβυσσος χωρίζει τον Κόσμο από τον Υπόκοσμο. Το προλεταριάτο και ο Υπόκοσμος μόνον συμβατικά είναι (δηλαδή δεν είναι σύμμαχοι). Όμως ο περιθωριακός άνθρωπος είναι μια έννοια διαταξική. Όμως ο περιθωριακός άνθρωπος είναι μια φιλανθρωπική εφεύρεση. Όμως ο περιθωριακός άνθρωπος λειτουργεί καθέτως. [...]

Ο batsos (le flic) représentant l'exousia (le pouvoir)

[2] Το διάγραμμα, με αρκετήν παραστατικότητα, φανερώνει τον κοινωνικόν όγκο που καταπλακώνει τον Υπόκοσμο. Η δράση-πίεση όλων των κοινωνικών τάξεων (Κόσμος) εξισορροπείται από την αντίδραση των Ανθρώπων της Φάρας (Υπόκοσμος-Αντίκοσμος).

Mangas

[2] Επιμένω’ ο υπόκοσμος είναι κοινωνική τάξη με όλα τα γνωρίσματα και τους στόχους μιας κοινωνικής τάξεως’ ο Υπόκοσμος αποδεικνύεται η   π λ έ ο ν    α ν θ ε κ τ ι κ ή   κοινωνική τάξη. Δικαιούσθε να γελάτε’ αλλά δεν καταλαβαίνω γιατί δεν κλαίτε.»

Αu Pirée, marché de poisson, 1937

Σήμερα η έννοια του Προλεταριάτου έχει εκφυλιστεί. Αν πάρουμε για παράδειγμα τις Η.Π.Α, την Αγγλία και την Ιρλανδία όπου ο ακραίος νεοφιλελευθερισμός κυριαρχεί, (ένα μοντέλο που εισάγεται πλέον και στις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες), η τάξη του λεγόμενου «προλεταριάτου» τείνει να συμπτυχθεί με τους Λουμπενικούς. Τι εννοώ με αυτό; Αν κάποιος ζήσει στην μετα-Θατσερική Αγγλία, θα δει πως η εργατική τάξη βρίσκεται στα όρια της κοινωνικής εξαθλίωσης. Τα ποσοστά αλκοολισμού είναι υπερβολικά, η εγκληματικότητα ανθεί στις γειτονιές όπου οι λευκοί αιώνιοι άνεργοι ή χαμηλόμισθοι Εγγλέζοι κατοικούν, κορίτσια έφηβες μένουν έγκυες από την ηλικία των 15 ετών… Αν συγκρίνουμε αυτήν την εικόνα με την εργατική τάξη της Ελλάδας πριν από 30 χρόνια ή ακόμα και της Αγγλίας του 40 και του 50, θα δούμε πως στην ουσία μιλάμε για δυο διαφορετικές κοινωνικές τάξεις. Ο Υπόκοσμος, από την άλλη, παρουσιάζει εξίσου διαφορές από την εποχή του 50 και του 60. Πλέον οι τραβεστί, οι ομοφυλόφιλοι δεν έχουν να κάνουν με τον υπόκοσμο καθώς η ομοφυλοφιλία δεν είναι πλέον παράνομη. (Αυτό φυσικά δεν σημαίνει πως οι διακρίσεις έχουν εξαφανιστεί ή ότι δεν υπάρχουν συντηρητικά κατάλοιπα ή πως η προσέγγιση του Πετρόπουλου είναι εκτός εποχής). Αντιθέτως, οι ίδιοι ρόλοι παίζονται από διαφορετικούς ηθοποιούς, όπως ανθρώπους που λόγω των Δυτικών επεμβάσεων στην Μέση Ανατολή έχουν ξεριζωθεί από τις χώρες τους αναζητώντας καλύτερη τύχη στην Δύση. Μιλάμε πλέον για μια κοινωνική ομάδα που έχει υποστεί όλη την πίεση των καπιταλιστών και των αστών (όχι όμως των «Λουμπενικών») και όντας καταδικασμένοι στην φτώχεια θα αναγκαστεί να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο προκειμένου να επιβιώσει. Αν πούμε πως οι ομοφυλόφιλοι στην δεκαετία του 50 αποτελούσαν τις «ομάδες του περιθωρίου», σήμερα οι πρόσφυγες από τις χώρες της Ασίας και της Αφρικής έχουν τον πρώτο ρόλο των «κοινωνικών αποβλήτων» στο παγκόσμιο θέατρο του πολιτικού παραλογισμού.

Ο Πετρόπουλος όμως δεν είναι απλά ένας φιλόσοφος όπως ο Μαρξ ή ο Μπακούνιν ώστε να επεκταθεί κάποιος σε κριτικές και αναλύσεις πάνω στο έργο του. Δεν αναλώνεται σε επιχειρήματα βάση έρευνας και λογικής. Γίνεται ο ίδιος αντικείμενο έρευνας και ως αποδείξεις δεν καταφεύγει απλά και μόνο στο διασταύρωμα ιστορικών πηγών που πολλές φορές οδηγούν σε μια στείρα καλλιέργεια κριτικής προσέγγισης. Χρησιμοποιεί τις ίδιες τις προσωπικές του εμπειρίες του ως τεκμήρια και όχι μόνο ρίχνει φως σε σκοτεινές πτυχές της νεότερης Ελληνικής ιστορίας αλλά μας βοηθάει να αναθεωρήσουμε αρκετά από αυτά που για πολύ καιρό δεχόμασταν ως δεδομένα. Λίγοι γνωρίζουμε, για παράδειγμα, την φτώχεια και την εξαθλίωση της Θεσσαλονίκης μόλις μετά την απελευθέρωση. Λίγοι έχουμε έρθει σε επαφή με τον Υπόκοσμο της δεκαετίας του 50, που σήμερα πλέον πολλά από τα τότε γνωρίσματά του αποτελούν καθημερινές μας συνήθειες, όπως τα Καλιαρντά, μια «διάλεκτος» που πλέον έχει υιοθετηθεί από ένα μεγάλο κομμάτι της μεσαίας τάξης. Μήπως δεν έγινε το ίδιο και στις Η.Π.Α; Δεν ήταν η jazz η μουσική των κοινωνικά αποκλεισμένων Αφρο-αμερικανών ενώ σήμερα παίζεται ακόμα και σε συναθροίσεις μεγαλοαστών;

[3] «Σύμφωνα με την γνώμη κάποιων βιαστικών λαογράφων και γλωσσολόγων, ο λαός μας έπαψε να πλάθει παροιμίες και φραστικά κλισέ. Είμαι αναγκασμένος να τους διαψεύσω. Το γήπεδο, ορισμένοι επαγγελματίες (π.χ, οι σοφεράτζες), το μπαρ, οι σημερινοί νέοι, ο κόσμος των ομοφυλόφιλων, ο στρατός και άλλα κοινωνικά γκρουπ γεννοβολούν λογής-λογής τυποποιημένες εκφράσεις. Δεν είναι της στιγμής να μιλήσω γενικότερα. Θα ήθελα, τώρα, να αραδιάσω λίγες άγνωστες παροιμίες και φραστικά κλισέ που χρησιμοποιούσαν (ή χρησιμοποιούν ακόμη) τα Παιδιά της Φάρας. Μερικά απ΄αυτά τα έχω δημοσιεύσει, εδώ κι εκεί, στα βιβλία μου ή τα έχω δανείσει στην Μαίρη Κουκουλέ, που τα πέρασε στην Νεοελληνική Αθυροστομία της.»

Τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με την προκλητικότητα και την άμεση απλότητα της «Εθνικής Φασουλάδας», της «Φουστανέλας» ή του «Μπουρδέλου». «Χρησιμοποίησα την φουστανέλα σαν όπλο κατά του φρικαλέου νεοελληνικού ρατσισμού» λέει ο ίδιος έχοντας αποδείξει πως το «εθνικό μας σύμβολο» στην ουσία φέρει Αλβανικές ρίζες. Το αρχαιότερο επάγγελμα που κατ΄αυτόν δεν είναι η πορνεία αλλά η κλεψιά. «Το πεδίον της πορνείας είναι τόσο μεγάλο που μπορεί να καταπιεί όλη την ανθρωπότητα» ισχυρίζεται.

[4] «Σήμερα προκειμένου να χαρακτηρίσουμε μια γυναίκα ως πόρνη, μεταχειριζόμαστε, συνήθως, την λέξη πουτάνα. Η λέξη αυτή (γνωστή, ήδη, από τα μεσαιωνικά χρόνια) προήλθεν από την βενετσιάνικη και τριεστινική λέξη putana – και, γενικότερα από το Ιταλικό puttana. [...] Με τις ρίζες των λέξεων puttana / πουτάνα ενδεχομένως σχετίζεται και η τόσον μυστηριώδης λέξη πουτί. Ό Ανδριώτης αναλύει τό όνομα Σταχτοπούτα δια των λέξεων στάχτη +putta (= κοριτσάκι), ενώ ο Φιλήντας, εξ ενστίκτου, στρέφεται προς την σύνθεση στάχτη + πουτι. Στην Χίο την Σταχτοπούτα την αποκαλούν Αχυλοπουτού, από το αχυλιά (= στάχτη) +πουτί. Στην Χίο, επίσης, συναντούμε το επώνυμο Πουτούς (στα προβηγκιανά ή λέξη poutou σημαίνει: φιλάκι)…»

Παρίσι 1977: Ο Ηλίας Πετρόπουλος φωτογραφίζεται με τον φίλο του ζωγράφο Αλέκο Φασιανό.

Σίγουρα, ο Ηλίας Πετρόπουλος δεν είναι αυτό που πολλοί υπερασπιστές του νεοελληνικού πουριτανισμού θα ήθελαν να ακούσουν. Αναμφισβήτητα πρόκειται για κάποιον που έχει ενοχλήσει και θα συνεχίζει να ενοχλεί για πολλά χρόνια ακόμα αρκετούς. Το συντηρητικό status quo προσπάθησε πολλές φορές να τον εμποδίσει, να τον φιμώσει να και να τον σταματήσει. Όμως δεν θα μπορέσει ποτέ να φιμώσει την αλήθεια.

 

Ο Ηλίας Πετρόπουλος άφησε ένα τεράστιο σε όγκο και αξία έργο, που η πληρότητα και ποιότητα του είναι αδιαμφισβήτητη:  

Πεζά

 

«Εγχειρίδιον του Καλού Κλέφτη» (εκδ.Νεφέλη-1979)

«Πτώματα, πτώματα, πτώματα…» (εκδ. Νεφέλη-1989)

«Η μυθολογία του Βερολίνου» (εκδ. Νεφέλη-1982)

Υπόκοσμος

 

«Ρεμπέτικα Τραγούδια» (εκδ. Κέδρος-1979)

 

«Ρεμπετολογία» (εκδ. Κέδρος-1968)

«Τα Μικρά Ρεμπέτικα» (εκδ. Νεφέλη-1968)

 

«Το Άγιο Χασισάκι» (εκδ. Νεφέλη-1987)

«Της Φυλακής» (εκδ. Νεφέλη-1975)

«Το Μπουρδέλο» (εκδ. Νεφέλη-1980)

 

«Υπόκοσμος και Καραγκιόζης» (εκδ. Γράμματα-1978)

«Καπανταήδες και Μαχαιροβγάλτες» (εκδ. Νεφέλη-2001)

 

«Παροιμίες του Υποκόσμου» (εκδ. Νεφέλη-2002)

Λεξικά

«Γλωσσάριο των Ρεμπέτηδων» (εκδ. Κέδρος-1968)

«Καλιαρντά» (εκδ. Νεφέλη-1971)

Ενδυματολογία

 «Η φουστανέλα» (εκδ. Νεφέλη-1987)

«Η Τραγιάσκα» (εκδ. Πατάκη-2000)

Λαογραφία

«Ο Τούρκικος Καφές εν Ελλάδι» (εκδ. Νεφέλη-1979)

«Ο Μύσταξ» (εκδ. Νεφέλη-1989)

«Ψειρολογία» (εκδ. Νεφέλη-1979)

«Η Ονοματοθεσία Οδών και Πλατειών» (εκδ. Πατάκη-1995)

«Το Ταντούρι και το Μαγκάλι» (εκδ. Νεφέλη-1994)

«Καρέκλες και Σκαμνιά» (εκδ. Νεφέλη-1988)

«Η Εθνική Φασουλάδα» (εκδ. Νεφέλη-1993)

«Τα Σίδερα. Η Λάσπη. Τα Μπαστούνια» (εκδ. Νεφέλη-1984)

 

«Ιστορία της Καπότας» (εκδ. Νεφέλη-1984)

«La voiture grecque» (Παρίσι-1976)

«La kiosque grec» (Παρίσι-1976)

«Cages a oiseaux en Grece» (Παρίσι-1976)

«Album turc» (Παρίσι-1976)

Αρχιτεκτονική

«Το μπαλκόνι στην Ελλάδα» (εκδ. Χατζηνικολή-1981)

«Η αυλή» (εκδ. Νεφέλη-1981)

«Το παράθυρο στην Ελλάδα» (εκδ. Νεφέλη-1981)

«Ελληνικές Σιδεριές» (εκδ. Νεφέλη-1981)

«Ξυλόπορτες – Σιδερόπορτες» (εκδ. Νεφέλη-1981)

«Το Μάτι του Βοδιού» (εκδ. Νεφέλη-1980)

Άρθρα

«Μικρά Κείμενα» (εκδ. Γράμματα-1980)

«Άρθρα στην Ελευθεροτυπία» (εκδ. Πατάκη-1992)

«Ο κουραδοκόφτης» (εκδ. Νεφέλη-2002)

 Μεταφράσεις

«Δώδεκα Τραγουδάκια από την Παλατινή Ανθολογία» (εκδ. Νεφέλη-1980)

 

«Αρετίνου Ακόλαστα Σονέτα» (εκδ. Νεφέλη-1992)

«Ιωάννου Αποκάλυψις» (εκδ. Νεφέλη-1975)

Ποίηση

 

«Ποιήματα (1968-1991)» (εκδ. Νεφέλη-1991)

Βιογραφίες

«Ποτέ και Τίποτα» (εκδ. Νεφέλη-1993)

«Topor: Τέσσερεις Εποχές» (εκδ. Νεφέλη-1991)

Ιστορία

«Les Juifs de Salonique/In Memoriam» (Παρίσι-1983)

«Παύλος Μοσχίδης» (άρθρα στο περιοδικό Διαγώνιος, 1958-1963)

«Γιώργος Παραλής» (άρθρα στο περιοδικό Διαγώνιος, 1958-1963)

«Χαρακτική: Π. Τέτσης» (άρθρα στο περιοδικό Διαγώνιος, 1958-1963)

«Γιώργος Δέρπαπας» (άρθρα στο περιοδικό Διαγώνιος, 1958-1963)

«Μποστ» (άρθρα στο περιοδικό Διαγώνιος, 1958-1963)

«Σταμ.Σταμ.» (άρθρα στο περιοδικό Διαγώνιος, 1958-1963)

«Ελύτης, Μόραλης, Τσαρούχης» (εκδ. Πατάκη 1998-α΄δημοσ. 1965)

«Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης» (εκδ. Πατάκη 1998- α΄δημοσ. 1958)

«Τέσσερεις Ζωγράφοι: Αντώνης (Anton)/ Βιτάσταλη/ Δουραλή/ Σουλιώτης» (εκδ. Νεφέλη-1999)

Σχέδια-Κολλάζ

«Κυρίως αυτό» (εκδ. Νεφέλη-1993)

Με τον Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλο

 

 «Μνήμη Νίκου Καχτίτση» (αυτοέκδοση-1972)

«Επιστολαί προς Μνηστήν» (εκδ. Νεφέλη-1998)   

Ολόκληρα βιβλία του Ηλία Πετρόπουλου σκαναρισμένα εδώ.

Πηγές: https://www.lifo.gr/blogs/nevermind/o-ypogeios-kosmos-toy-ilia-petropoyloy, https://anarchypress.wordpress.com/2021/08/13.

Ηλίας Πετρόπουλος:

[1] Τα Μικρά Ρεμπέτικα, 1990, Νεφέλη, Αθήνα.

[2] Εγχειρίδιον του Καλού Κλέφτη, 1979, Νεφέλη, Αθήνα.

[3] Τα Καλιαρντά,  Παροιμίες του Υποκόσμου, 2002, Νεφέλη, Αθήνα.

[4] Το Μπουρδέλο, 1990, Γράμματα, Αθήνα (σ.8).

 

Σημαντικά ευρήματα σε τάφο αρχαίου πολεμιστή στην πόλη Mezmay του Καυκάσου, Treasure-Filled Warrior's Grave Found in Russia

Ίσως το πιο εντυπωσιακό εύρημα είναι μια χρυσή περόνη-καρφίτσα με έναν ορυκτό κρύσταλλο στο κέντρο της. The burial of the warrior was richly adorned and contained more than a dozen gold artifacts. This fibula-brooch, despite being only 2.3 by 1.9 inches in size, contains intricate decorations leading towardthe center where a rock crystal bead is mounted. CREDIT: Photo courtesy Valentina Mordvintseva

Κρυμμένος σε μια νεκρόπολη που βρίσκεται ψηλά στα βουνά του Καυκάσου (κοντά στην αρχαία Διοσκουριάδα του Πόντου) στη Ρωσία, οι ερευνητές ανακάλυψαν τον τάφο ενός πολεμιστή που αναπαύθηκε αιώνια μαζί με χρυσά κοσμήματα, ατσαλένια πανοπλία και πολλά όπλα, συμπεριλαμβανομένου ενός σιδερένιου ξίφους, μήκους 91 εκατοστών, ανάμεσα στα πόδια του.

Αυτό είναι μόνο ένα από τα καταπληκτικά ευρήματα που βρέθηκαν ανάμεσα σε μια πληθώρα αρχαίων θησαυρών ηλικίας 2000 ετών σύμφωνα με εκτιμήσεις των επιστημόνων.

Bronze helmet with curved sheep horns.

Μεταξύ των ευρημάτων είναι δύο χάλκινα κράνη, που ανακαλύφθηκαν στην επιφάνεια της νεκρόπολης. Ένα κράνος (που βρέθηκε σε θραύσματα και ανακατασκευάστηκε) φέρει ανάγλυφα κέρατα προβάτου, ενώ το άλλο φέρει ευθείες και ζικ-ζακ γραμμές μαζί με άλλα περίεργα σχήματα.

This iron axe is one of many weapons found with the burial of the warrior. CREDIT: Photo courtesy Valentina Mordvintseva

Αν και οι τυμβωρύχοι έχουν επισκεφθεί την νεκρόπολη, ο τάφος του πολεμιστή φαίνεται να παρέμεινε ανέγγιχτος. Η άκρη του ξίφους θάφτηκε ώστε να δείχνει προς τη λεκάνη του πολεμιστή, ενώ οι ερευνητές βρήκαν «μια στρογγυλή πλάκα χρυσού με ένα πολύχρωμο ψηφιδωτό» κοντά στην κορυφή, σύμφωνα με το άρθρο τους που δημοσιεύεται στην πλέον πρόσφατη έκδοση του περιοδικού Ancient Civilizationsfrom Scythia to Siberia.

Τα σκελετικά υπολείμματα τριών αλόγων, μιας αγελάδας αλλά και το κρανίο ενός αγριόχοιρου βρέθηκαν επίσης, θαμμένα κοντά στον πολεμιστή.

Black glazed kantharos.

«Αυτά τα ζώα θεωρούνταν ιδιαίτερα πολύτιμα μεταξύ των βαρβαρικών λαών του αρχαίου κόσμου. Αποτελούν σημάδια αναγνώρισης και καταξίωσης του θαμμένου προσώπου, όπως παρουσιάζονται από τους συγγενείς του και τη φυλή του», αναφέρει το μέλος της ομάδας Valentina Mordvintseva, ερευνήτρια του ουκρανικού Ινστιτούτο Αρχαιολογίας της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών. Τα οστά ζώων και τα υπολείμματα κεραμικής υποδηλώνουν ότι μια τελετουργική κηδεία πραγματοποιήθηκε προς τιμήν του.

"Χωρίς γραπτά αρχεία είναι δύσκολο να πούμε ακριβώς ποιος ήταν ο πολεμιστής, αλλά ίσως ποια πόλη ή κωμόπολη διοικούσε, καθώς μάλλον ήταν επικεφαλής ενός λαού", δήλωσε η Mordvintseva.

Map of warrior burial location.

Η νεκρόπολη βρίσκεται κοντά στην πόλη Mezmay. Τυμβωρύχοι ανακάλυψαν την περιοχή το 2004 και οι σωστικές ανασκαφές άρχισαν το 2005.

Ποιος χρησιμοποίησε τη νεκρόπολη;

The grave of a male warrior who was laid to rest some 2,200 years ago in what is now the mountains of the Caucasus in Russia, shown here in a diagram of the warrior's skeleton and numerous artifacts. Based on the artifacts, researchers believe the warrior's burial dates back around 2,200 years, to a time when Greek culture was popular in west Asia, while the necropolis itself appears to have been in use between the third century B.C. and the beginning of the second century A.D.  CREDIT: Courtesy Valentina Mordvintseva

Με βάση τα ευρήματα, οι ερευνητές πιστεύουν ότι η ταφή του πολεμιστή χρονολογείται πριν από 2.200 χρόνια περίπου, σε μια εποχή όπου η ελληνική κουλτούρα ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στη δυτική Ασία, ενώ η ίδια η νεκρόπολη φαίνεται ότι ήταν σε χρήση από τον 3ο αιώνα π.Χ. μέχρι και τις αρχές του 2ου αιώνα μ.Χ.

Ο μπρούτζινος καθρέφτης περιέχει μια βάση με τη μορφή θεάς.

Οι ερευνητές επισημαίνουν με προσοχή ότι τα αρχαία έργα τέχνης δεν μπορούν να συνδεθεί με ένα συγκεκριμένο αρχαιολογικό πολιτισμό. Η Mordvintseva επισημαίνει ότι «αυτή η περιοχή είναι πολύ μεγάλη και δεν έχει επαρκώς ανασκαφεί», ιδιαίτερα στην περιοχή όπου βρίσκεται η νεκρόπολη. «Η νεκρόπολη βρίσκεται ψηλά στα βουνά. Ίσως ο πληθυσμός της περιοχής αυτής κατείχε εμπορικούς δρόμους-περάσματα με χώρες του Καυκάσου – την σημερινή Γεωργία, Αρμενία κλπ.» αναφέρει η Mordvintseva.

Deer tripod bronze and iron.

Παρόλο που οι άνθρωποι που χρησιμοποίησαν την νεκρόπολη ήταν σαφώς επηρεασμένοι από τον ελληνικό πολιτισμό, διατήρησαν τον δικό τους τρόπο ζωής, δήλωσε η Mordvintseva. «Ο υλικός πολιτισμός τους δείχνει ότι μάλλον ήταν πολύ περήφανοι για τον εαυτό τους και διατήρησαν τον πολιτισμό τους για αιώνες».

Θησαυροί χρυσού

Athena pendant cold coin.

Αυτός ο τρόπος ζωής υποδεικνύει μια ιδιαίτερη αγάπη για τον κατεργασμένο χρυσό. Στην ταφή του πολεμιστή περιλαμβάνονται δεκάδες αντικείμενα κατασκευασμένα από αυτό το υλικό. Ίσως το πιο εντυπωσιακό εύρημα είναι μια χρυσή περόνη-καρφίτσα με έναν ορυκτό κρύσταλλο στο κέντρο της. Παρά το γεγονός ότι η καρφίτσα ήταν διαστάσεων μόνο 5,8 με 4,8 εκατοστών, είχε πολλές στρώσεις από περίτεχνα σκαλισμένες διακοσμήσεις.

Gold sword fitting with mounted agate. Αυτή η χρυσή πλάκα τοποθετημένη με αχάτη θα χρησιμοποιούταν για να συνδέσει το μικρό σιδερένιο ξίφος με την ζώνη του πολεμιστή.

Η ομάδα έμεινε έκπληκτη όταν ανακάλυψε ότι δύο από τα ξίφη του πολεμιστή (συμπεριλαμβανομένου και εκείνου που έδειχνε προς τη λεκάνη του) έφεραν χρυσές διακοσμήσεις. Σε μια περίπτωση μάλιστα, σε ένα σιδερένιο σπαθί μήκους 48,5 εκατοστών υπήρχε χρυσή πλάκα, διακοσμημένη με αχάτη, που έμελλε να κοσμεί την θήκη του.

Μέχρι τώρα,οι ερευνητές δεν είχαν δει ποτέ αυτό το είδος χρυσής διακόσμησης σε σπαθί σε αυτό το μέρος του αρχαίου κόσμου. Το «πραγματικό γεγονός ότι οι πλάκες αυτές χρησιμοποιήθηκαν για να διακοσμήσουν τα όπλα τους δημιουργούν μια δική τους κατηγορία, η οποία έχει μέχρι στιγμής δεν έχει καταγραφεί πουθενά αλλού …».

Η Φυσική μέσα από τo Eλληνικό αλφάβητο, Physics through the Greek alphabet

Ο Sheldon Lee Glashow έγραψε πριν από 20 χρόνια, στο περιοδικό QUANTUM, τον παρακάτω οδηγό για υποψήφιους επιστήμονες (που δεν γνωρίζουν την ελληνική γλώσσα), συνδέοντας το κάθε γράμμα του ελληνικού αλφάβητου με σύμβολα και έννοιες της Φυσικής.

Sheldon Glashow, Abdus Salam and Steven Weinberg receiving the 1979 Nobel Prize for Physics.

Ο Glashow μαζί με τους Steven Weinberg και Abdus Salam, τιμήθηκε με το βραβείο νόμπελ το 1979, για την έρευνά τους στη σωματιδιακή φυσική.

α: Η ραδιενέργεια άλφα ή ακτίνες α είναι πυρήνες ηλίου που εκπέμπονται από βαρύτερους ραδιενεργούς πυρήνες κατά τη διαδικασία της διάσπασης α και αποτελεί ένα από τα τρία είδη φυσικής ραδιενέργειας.

β: Η ραδιενέργεια βήτα ή ακτίνες β είναι ηλεκτρόνια που εκπέμπονται από πυρήνες κατά τη διαδικασία της διάσπασης βήτα, μιας άλλης μορφής φυσικής ραδιενέργειας.

γ: Η ραδιενέργεια γάμα ή ακτίνες γ είναι υψηλής ενέργειας φωτόνια που εκπέμπονται από πυρήνες κατά τη διαδικασία της διάσπασης γάμα.

δ: Το δέλτα-κάτι (είτε με πεζό είτε με κεφαλαίο) συχνά παριστάνει μια μικρή αλλαγή σ’ αυτό το κάτι, όπως τα δx ή Δt. Ακόμη και η συνάρτηση δέλτα δ(x) (που είναι μηδενική για κάθε x εκτός από την τιμή x=0, όπου είναι άπειρη) είναι εκ των ουκ άνευ για τους θεωρητικούς φυσικούς και οι ακτίνες δέλτα για τους πειραματικούς φυσικούς.

ε: Το έψιλον δηλώνει μια αριθμητική ποσότητα που είναι ή μπορεί να γίνει αυθαίρετα μικρή.

ζ: Ζήτα ονομάστηκε ένα σωματίδιο από εκείνους που το “ανακάλυψαν” μέχρι που αποδείχθηκε ότι αυτό δεν υπήρχε καθόλου. Επίσης υπάρχει και η συνάρτηση ζ του Riemann που παίζει σημαντικό ρόλο στη θεωρία αριθμών, αλλά και στη θεωρητική φυσική.

η: Το ήτα δηλώνει το όγδοο και βαρύτερο μέλος της οκτάδας των μεσονίων χωρίς σπιν. Την ύπαρξή του προέβλεψε ο Murray Gell-Mann το 1961. Το κεφαλαίο Η χρησιμοποιείται προς τιμήν του πανεπιστημίου John Hopkins, όπου ανακαλύφθηκε το σωματίδιο η.

θ: Το θήτα πρέπει να σας φέρνει στο νου την τριγωνομετρία, αφού είναι η συνήθης επιλογή για το συμβολισμό μιας γωνίας

ι: Το γιώτα μοιάζει ακριβώς με το i (η μονάδα των φανταστικών αριθμών) στο οποίο κάποιος λησμόνησε να βάλει την κουκίδα.

κ: Το κάπα, όπως και το προηγούμενο του γράμμα μοιάζει πολύ με το αντίστοιχό του λατινικό για να βρίσκεται σε ευρεία χρήση, αν και κάποτε εγώ επινόησα το σωματίδιο κ, το οποίο όμως δεν υπάρχει.

Στην αστρονομία όμως συναντάμε το άστρο κάπα (Kappa Canis Majoris ή κ CMa) στον αστερισμό Canis Major

λ: Με το λάμδα συμβολίζουμε το μήκος κύματος. Το κεφαλαίο Λ παριστά το ελαφρύτερο από τα παράδοξα βαρυόνια.

μ: Το μι δηλώνει το μιόνιο, για το οποίο ο διάσημος αμερικανός φυσικός Rabi, ρώτησε μισόν αιώνα πριν: “ποιός το παρήγγειλε αυτό;!” Ακόμη δεν μάθαμε την απάντηση.

ν: Το νι αντιπροσωπεύει οποιοδήποτε από τα τρία γνωστά είδη νετρίνων: νe,  νμ,  ντ.

Ακόμη τα μ και ν συχνά παρουσιάζονται ως αριθμητικοί δείκτες, όπως στη βασική εξίσωση της γενικής σχετικότητας:

ξ: Το ξι είναι εύκολο να το προφέρουμε αλλά πολύ δύσκολο να το γράψουμε πεζό. Το κεφαλαίο Ξ συμβολίζει ένα βαρυόνιο με δυο μονάδες παραδοξότητες.

ο: Το όμικρον μοιάζει σε όλο τον κόσμο με το λατινικό ο. Στην αστρονομία το όμικρον χρησιμοποιείται συχνά π.χ. το αστρικό σύστημα Όμικρον στον αστερισμό της Ανδρομέδας, περίπου 692 έτη φωτός από τη γη.

π: Το πι δηλώνει το λόγο της περιφέρειας ενός κύκλου προς τη διάμετρό του και επιπλέον είναι ένα σημαντικό μεσόνιο. Το πιόνιο συνήθως διασπάται σε ένα μιόνιο και ένα νετρίνο. Το Κεφαλαίο Π εκφράζει το μαθηματικό γινόμενο.

ρ: Το ρο μπορεί να εκφράζει πυκνότητα. Ακόμη, το ρ-μεσόνιο σχηματίζεται από τα ίδια κουάρκ που σχηματίζουν και το πιόνιο, αλλά με τα σπιν των κουάρκ παράλληλα.

σ: Το σίγμα δηλώνει το σπιν ενός σωματιδίου Το κεφαλαίο Σ εκφράζει μαθηματικό άθροισμα ή οποιοδήποτε από τα τρία παράδοξα βαρυόνια:

Σ+, Σ- και Σ0.

τ: Το ταυ είναι το βαρύτερο από τα τρία γνωστά φορτισμένα λεπτόνια, ή μπορεί να εκφράζει ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα (όπως ο χρόνος ημίσειας ζωής)

υ: Το ύψιλον δηλώνει το σωματίδιο που αποτελείται από ένα μπλε κουάρκ και το αντικουάρκ του. Ανακαλύφθηκε το 1977 από τον Leon Lederman κατά λάθος.

φ: Το φι συμβολίζει μια γωνία στην περίπτωση που έχετε ήδη χρησιμοποιήσει το θ π.χ.

ημ(θ+φ) =ημθ συνφ + συνθ ημφ

χ: Το χι είναι το σύμβολο του αγνώστου ή ένα σύμβολο το οποίο κατά σύμβαση δεν αντιστοιχεί σε κάτι. Συχνά χρησιμοποιείται για να δηλώσει κάτι που μόλις σκεφτήκατε.

ψ: Το ψι χρησιμοποιείται για τις κυματοσυναρτήσεις στην κβαντομηχανική, αν και θα μπορούσε να δηλώνει μια γωνία, εάν έχετε περισσότερες από δύο. Το σωματίδιο J (που παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στη Νέα Υόρκη) ταυτίζεται με το Ψ (που παρατηρήθηκε ταυτόχρονα στην Καλιφόρνια). Σήμερα είναι γνωστό ως J/Ψ ή “gypsy” (γύφτικο) σωματίδιο.

ω: Το ωμέγα είναι το υπέρ-χρησιμοποιημένο τελευταίο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου: ω είναι ένα μεσόνιο αλλά και το σύμβολο της κυκλικής συχνότητας. Με κεφαλαίο Ω συμβολίζεται ο λόγος της μέσης πυκνότητας μάζας του σύμπαντος προς την κρίσιμη τιμή της ή το τριπλά παράδοξο βαρυόνιο που ανακάλυψε ο ελληνοαμερικανός φυσικός Ν. Σάμιος.

Eλληνική συμμετοχή στην αποστολή JUICE, ESA chooses instruments for its Jupiter icy moons explorer

Artist's impression of JUICE. Eleven instrument suites will be developed by scientific teams from Austria, Belgium, Czech Republic, Finland, France, Germany, Greece, Hungary, Ireland, Italy, Netherlands, Poland, Spain, Sweden, Switzerland, UK, US and Japan, through corresponding national funding. Copyright: ESA/AOES

Εφοδιασμένο με ένα επιστημονικό όργανο που σχεδιάζεται και από έλληνες επιστήμονες, θα είναι το ευρωπαϊκό διαστημόπλοιο που θα εξερευνήσει το Δία και τους παγωμένους δορυφόρους του.

Στις 21 Φεβρουαρίου, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA), ανακοίνωσε την τελική επιλογή για τα πειράματα που θα συμπεριληφθούν στην αποστολή Jupiter ICy moons Explorer (JUICE).

Ανάμεσα στα 11 πειράματα που επιλέχθηκαν μετά από σκληρό ανταγωνισμό είναι και ένας ανιχνευτής φορτισμένων και ουδέτερων σωματιδίων που υλοποιεί τεχνολογίες αιχμής της διαστημικής έρευνας.

Η σχεδιασμός και η κατασκευή του οργάνου, συντονίζεται από το Σουηδικό Ινστιτούτο Διαστημικής Φυσικής με τη συμμετοχή ινστιτούτων από την Ευρώπη αλλά και τις ΗΠΑ.

Από ελληνικής πλευράς συμμετέχουν η Ακαδημία Αθηνών μέσω του Γραφείου Διαστημικής Έρευνας και Τεχνολογίας, καθώς ο Επόπτης του Γραφείου Σταμάτης Κριμιζής είναι ένας από τους συνεργαζόμενους ερευνητές της ομάδας ανάπτυξης του οργάνου.

Μέρος επίσης λαμβάνει και ως συνεργαζόμενος ερευνητής, ο επίκουρος καθηγητής του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης, Θεόδωρος Σαρρής, επιβεβαιώνοντας ότι η ελληνική συμμετοχή σε προγράμματα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος θα συνεχιστεί και την επόμενη γενιά.

Η εξέλιξη αυτή, αναμένεται να ενισχύσει τη συνεργασία της Ακαδημίας Αθηνών με μεγάλα Ιδρύματα του εξωτερικού, όπως αυτή έχει θεμελιωθεί με τη συνεχιζόμενη συμμετοχή της Ακαδημίας στις δραστηριότητες των αποστολών Voyager, που βρίσκεται στα όρια της Ηλιόσφαιρας, Cassini, που είναι στον Κρόνο, και του Messenger, στον Ερμή.

The illustration shows Jupiter and its large moons: Ganymede, Europa, Io and Callisto. Copyright: ESA; Artist: M. Carroll

Το ευρωπαϊκό διαστημόπλοιο αναμένεται να εκτοξευτεί τον Ιούνιο του 2022 με έναν πύραυλο Ariane 5 και θα ταξιδέψει 7,5 χρόνια για να φθάσει στο Δία. Θα αξιοποιήσει για το λόγο αυτό τη βαρύτητα της Γης και της Αφροδίτης. Από τον Ιανουάριο του 2030 και για 2,5 χρόνια, θα περιφέρεται στο σύστημα του Δία, μελετώντας τους πόλους του, την ατμόσφαιρα, τη μαγνητόσφαιρα αλλά και τους δορυφόρους, Καλλιστώ και Γανυμήδη.

Το Google αντικαθιστά τους παππούδες; How Google is replacing grandparents: 90% of children look things up on the internet rather than ask their older relatives

Τη σοφία των παππούδων έρχονται να αντικαταστήσουν η μηχανή αναζήτησης της Google, η ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια Wikipedia και η ατελείωτη βιντεοθήκη YouTube, όπως δείχνουν νέα στοιχεία.

Σύμφωνα με δημοσκόπηση της βρετανικής εταιρείας Ofcom, σχεδόν το 90% των εγγονών αποφεύγει να αποταθεί στον παππού και στη γιαγιά και αποφασίζει να απευθυνθεί στο Διαδίκτυο. Το 96% των 1.500 παππούδων που έλαβαν μέρος στην έρευνα, απάντησαν ότι όταν ήταν παιδιά έκαναν πολύ περισσότερες ερωτήσεις στους δικούς τους παππούδες συγκριτικά με εκείνες που δέχονται από τα εγγόνια τους.

Ρώτα παιδί μου, το… Διαδίκτυο

The survey of 1,500 grandparents found fewer are being asked how to do simple chores such as sewing.

Τα σημερινά παιδιά φαίνεται ότι χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο για να βρουν οδηγίες που αφορούν δουλειές του νοικοκυριού όπως π.χ. το πώς να σιδερώσουν ένα πουκάμισο ή να ράψουν ένα κουμπί. Όπως προέκυψε από τα δεδομένα που συνέλεξαν οι ειδικοί, μόλις ένα στα πέντε εγγόνια είχε ρωτήσει τους παππούδες του πώς θα μπορούσε να βράσει ένα αβγό.

Οκτώ στους 10 παππούδες δήλωσαν ότι ένιωθαν πως είχαν λιγότερη επαφή με τα εγγόνια τους συγκριτικά με εκείνη που είχαν οι ίδιοι με τους δικούς τους παππούδες ως παιδιά, γεγονός που το απέδωσαν στην εύκολη πρόσβαση στο Διαδίκτυο και στη δυνατότητα αστραπιαίας αναζήτησης.

Τα 2/3 των ηλικιωμένων που συμμετείχαν στη δημοσκόπηση δήλωσαν ότι ένιωθαν πως ο παραδοσιακός ρόλος του παππού και της γιαγιάς έχει γίνει λιγότερο σημαντικός στη σύγχρονη οικογένεια, συγκριτικά με τον ρόλο του παρελθόντος. Το 80% εξ αυτών παρόλα αυτά, δήλωσε ότι πιστεύει πως κατέχει μια σημαντική θέση στη ζωή των εγγονών του.

Children are now more computer literate and go to the internet rather than ask their grandparents.

Όπως φάνηκε, ήδη από την ηλικία των τριών και των τεσσάρων ετών τα παιδιά είναι τεχνολογικά «εγγράμματα», με το 10% να μπαίνουν στο Διαδίκτυο, να χρησιμοποιούν ταμπλέτες, να παίζουν παιχνίδια, να παρακολουθούν ταινίες κ.ά.

Σχεδόν ένα στα τέσσερα εγγόνια κατά τους παππούδες τους, χρησιμοποιούσαν το Διαδίκτυο μέσω του ηλεκτρονικού υπολογιστή ή του λάπτοπ τους, ενώ το 3% σέρφαραν μέσω του κινητού τους τηλεφώνου.

Άγνωστο «δαχτυλίδι» ακτινοβολίας τύλιξε τη Γη, Van Allen Probes reveal a new radiation belt around Earth

Πενήντα και πλέον χρόνια τώρα οι επιστήμονες ήξεραν ότι οι ζώνες ακτινοβολίας Βαν Άλεν είναι δυο: η ανακάλυψη μιας τρίτης ανατρέπει τα δεδομένα.

Τα επτά δισεκατομμύρια των κατοίκων της Γης δεν αντιλήφθηκαν το παραμικρό, όμως τον περασμένο Σεπτέμβριο ο πλανήτης είχε «τυλιχθεί» επί τέσσερις εβδομάδες από μια πολύ ισχυρή ακτινοβολία από φορτισμένα σωματίδια. Ερευνητικά σκάφη της NASA αποκάλυψαν την παροδική ύπαρξη γύρω από τη Γη μιας τρίτης ζώνης ακτινοβολίας Βαν Άλεν, την οποία οι επιστήμονες αγνοούσαν παντελώς. Μετά την πρώτη έκπληξη οι ειδικοί αδημονούν να μελετήσουν περαιτέρω το φαινόμενο, το οποίο μπορεί να είναι επικίνδυνο για τους δορυφόρους, τις επανδρωμένες διαστημικές αποστολές αλλά και τα επίγεια ηλεκτρονικά συστήματα.

Οι ζώνες Βαν Άλεν

Two giant swaths of radiation, known as the Van Allen Belts, surrounding Earth were discovered in 1958. In 2012, observations from the Van Allen Probes showed that a third belt can sometimes appear. The radiation is shown here in yellow, with green representing the spaces between the belts. Credit: NASA/Van Allen Probes/Goddard Space Flight Center

Οι ζώνες ακτινοβολίας Βαν Άλεν ανακαλύφθηκαν το 1958 από τον Τζέιμς Βαν Άλεν, από τον οποίο και πήραν το όνομά τους. Πρόκειται για δυο δαχτυλίδια που σχηματίζονται από σωματίδια υψηλής ενέργειας – τα «ηλεκτρόνια-δολοφόνους», όπως αποκαλούνται – τα οποία παγιδεύονται στο μαγνητικό πεδίο της Γης.

Η εσωτερική ζώνη, η οποία βρίσκεται πιο κοντά στον πλανήτη μας, είναι σχετικά σταθερή. Η εξωτερική ζώνη, η οποία αρχίζει να εκτείνεται από ένα υψόμετρο 13.000 ως 40.000 χλμ από την επιφάνεια της Γης, είναι εξαιρετικά ασταθής και παρουσιάζει τεράστιες διακυμάνσεις. Μέσα σε μερικές ώρες, ή και λεπτά, τα ηλεκτρόνια που την αποτελούν μπορούν να αγγίξουν την ταχύτητα του φωτός ενώ το μέγεθός της μπορεί να γίνει εκατονταπλάσιο.

Αν και η ύπαρξή τους είναι γνωστή εδώ και δεκαετίες, οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν πολλά για αυτές τις ζώνες ακτινοβολίας, πέραν του ότι μπορούν να προκαλέσουν βλάβες σε δορυφόρους και διαστημόπλοια ή και στα ηλεκτρονικά συστήματα εδώ στη Γη. Στις 30 Αυγούστου του 2012 η NASA εκτόξευσε τα δυο ερευνητικά σκάφη Van Allen με στόχο την άντληση περισσότερων πληροφοριών σχετικά με αυτές.

Η μεγάλη έκπληξη

Στις 2 Σεπτεμβρίου, μόλις μερικές ημέρες μετά την εκτόξευσή τους, οι δορυφόροι Van Allen έκαναν την έκπληξη. Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Κολοράντο στο Μπόλντερ, οι οποίοι έχουν αναπτύξει τα όργανα που φέρουν τα ερευνητικά σκάφη, είδαν να σχηματίζεται μπροστά στα μάτια τους μια τρίτη ζώνη ακτινοβολίας σε μια διαδικασία που δεν προβλέπεται από καμία θεωρία.

«Ήταν τόσο παράξενο που πίστεψα ότι κάτι δεν πάει καλά στα όργανα» ανέφερε στο σχετικό δελτίο Τύπου του πανεπιστημίου ο Νταν Μπέικερ, επικεφαλής ερευνητής του προγράμματος και κύριος συγγραφέας της μελέτης που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Science». «Είδαμε όμως ταυτόσημα δεδομένα και στο δεύτερο σκάφος. Δεν μπορούσαμε παρά να συμπεράνουμε ότι ήταν αλήθεια».

Ενώ τα αρχικά δεδομένα έδειχναν τις δυο ζώνες Βαν Άλεν ακριβώς όπως θα έπρεπε να είναι με βάση τις θεωρίες, τη δεύτερη μέρα του Σεπτεμβρίου η εξωτερική ζώνη άρχισε να γίνεται πολύ συμπαγής (σχηματίζοντας ένα «δαχτυλίδι αποθήκευσης» όπως το ονόμασαν οι ερευνητές) ενώ ένα τρίτο, πιο αραιό, δαχτυλίδι από ηλεκτρόνια σχηματίστηκε στην εξωτερική πλευρά της.

Image Caption: On Aug. 31, 2012, a giant prominence on the sun erupted, sending out particles and a shock wave that traveled near Earth. This event may have been one of the causes of a third radiation belt that appeared around Earth a few days later, a phenomenon that was observed for the very first time by the newly-launched Van Allen Probes. This image of the prominence before it erupted was captured by NASA's Solar Dynamics Observatory (SDO). Credit: NASA/SDO/AIA/Goddard Space Flight Center.

Το εξωτερικό δαχτυλίδι άρχισε να διασπάται την τρίτη εβδομάδα ώσπου τελικά, την 1η Οκτωβρίου, ένα ισχυρό διαπλανητικό ωστικό κύμα προερχόμενο μάλλον από τον Ήλιο διέλυσε παντελώς τα υπολείμματά του και μαζί και το «δαχτυλίδι αποθήκευσης» μέσα σε μια ώρα. Στη συνέχεια σχηματίστηκαν ξανά οι δυο «αναμενόμενες» ζώνες ακτινοβολίας, οι οποίες και παρέμειναν τους επόμενους μήνες.

Επανεξέταση των θεωριών

Η ανακάλυψη οπωσδήποτε οδηγεί τους ειδικούς στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει να επανεξετάσουν τις θεωρίες τους, προς το παρόν όμως πολλές παράμετροι είναι άγνωστες, με πρώτη και κυριότερη τη συχνότητα εμφάνισης της τρίτης ζώνης. «Δεν έχουμε ιδέα πόσο συχνά συμβαίνει κάτι τέτοιο» ανέφερε ο δρ Μπέικερ. «Μπορεί να συμβαίνει αρκετά συχνά, δεν είχαμε όμως τα κατάλληλα εργαλεία για να το δούμε».

Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν επίσης από πού προέρχονται τα ηλεκτρόνια που σχηματίζουν το «δαχτυλίδι αποθήκευσης» ούτε ποια αιτία προκαλεί την επιτάχυνση των φορτισμένων σωματιδίων, αν και θεωρούν ότι αυτή θα πρέπει να έχει σχέση με την ηλιακή δραστηριότητα και την αλληλεπίδρασή της με το μαγνητικό πεδίο της Γης.

Τα επόμενα δεδομένα των δορυφόρων Van Allen αναμένονται επομένως με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όχι μόνο από την ερευνητική ομάδα, αλλά και από τους θεωρητικούς που ασχολούνται με το μαγνητικό πεδίο της Γης και τον διαστημικό καιρό. «Η ανακάλυψη μaς φέρνει πραγματικά αντιμέτωπους με ένα πολύ σημαντικό ερώτημα και πολλά μεγάλα αινίγματα» δήλωσε στο περιοδικό «New Scientist» ο Γιούρι Σπριτς του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες ο οποίος δεν μετείχε στην ερευνητική ομάδα αλλά ετοιμάζει μια μελέτη επί του θέματος.

Όπως ανέφερε ο ειδικός, τον περασμένο Σεπτέμβριο δεν σημειώθηκαν σε δορυφόρους δυσλειτουργίες πους θα μπορούσαν να συνδεθούν με το φαινόμενο.

Κοσμικό «υπερηχογράφημα», Stargazers spot first-ever planet forming in dusty disc

Καλλιτεχνική απεικόνιση του γίγαντα αερίου που σχηματίζεται σε απόσταση 335 ετών φωτός. This artists impression shows the formation of a gas giant planet in the ring of dust around the young star HD 100546. This system is also suspected to contain another large planet orbiting closer to the star. The newly-discovered object lies about 70 times further from its star than the Earth does from the Sun. This protoplanet is surrounded by a thick cloud of material so that, seen from this position, its star almost invisible and red in color because of the scattering of light from the dust. Credit: ESO/L. Calçada

Ομάδα αστρονόμων εντόπισε και κατέγραψε εικόνες από τη γέννηση ενός πλανήτη. Χρησιμοποιώντας το τηλεσκόπιο VLT του Νότιου Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου (ESO) οι ερευνητές παρατήρησαν το νεαρό άστρο HD 100546 που βρίσκεται σε απόσταση 335 ετών φωτός από εμάς. Στο δίσκο της κοσμικής ύλης που έχει δημιουργηθεί γύρω από το άστρο έχουν ξεκινήσει οι διεργασίες δημιουργίας ενός ηλιακού συστήματος. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι εντόπισαν έναν πλανήτη που βρίσκεται στα αρχικά στάδια του σχηματισμού του.

H ανακάλυψη

The planet candidate around HD 100546 was detected as a faint blob located in the circumstellar disc revealed thanks to the NACO adaptive optics instrument on ESO’s VLT, combined with pioneering data analysis techniques. The observations were made using a special coronagraph in NACO, which operates at near-infrared wavelengths and suppresses the brilliant light coming from the star at the location of the protoplanet candidate.

«Μέχρι σήμερα οι επιστήμονες μπορούσαν να μελετήσουν τη  διαδικασία σχηματισμού ενός πλανήτη κυρίως μέσα από προσομοιώσεις. Αν πράγματι αυτό που είδαμε και καταγράψαμε είναι ο σχηματισμός ενός πλανήτη τότε για πρώτη φορά οι επιστήμονες θα μπορούν μελετήσουν το φαινόμενο σε πραγματικές συνθήκες και μάλιστα από τα πρώτα, τα αρχικά του στάδια» αναφέρει ο Σάσα Κουάνζ, του Πανεπιστημίου ETH στη Ζυρίχη που ήταν μέλος της ερευνητικής ομάδας.

Aριστερά μια εικόνα του κοσμικού δίσκου που έχει δημιουργηθεί στο άστρο HD 100546 μέσα στον οποίο σχηματίζεται ένας γίγαντας αερίου. Δεξιά η εικόνα του πλανήτη όπως την κατέγραψαν οι ερευνητές με το τηλεσκόπιο VLT. VLT and Hubble images of the protoplanet system HD 100546.

Οι ερευνητές εκτιμούν πώς, όταν ολοκληρωθεί ο σχηματισμός του πλανήτη, αυτός θα είναι ένας γίγαντας αερίου τρεις φορές μεγαλύτερος από τον Δία. Η έρευνα δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Astrophysical Journal Letters».

This video fly-through show the dusty environment around the star HD 100546. A gas giant planet appears to be forming in the ring of dust around the young star. This system is also thought to probably contain another large planet orbiting closer to the star. The protoplanet candidate lies about 70 times further from its star than the Earth does from the Sun and the inner planet lies about ten times closer in. Credit: ESO/L. Calçada