Τα μεγάλα μάτια ίσως οδήγησαν τους Νεάντερταλ στην εξαφάνιση, How big bodies and sharp eyes killed off the Neanderthals : Scientists say traits 'left them without the mental space for building communities'

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, οι Νεάντερταλ έπεσαν θύματα της πολύ καλύτερης όρασής τους, που «έκλεβε» ενέργεια από το μυαλό τους. Replicas of the La Ferrassie 1 Neanderthal (left) and Predmosti 3 early modern skulls: New research claims that Neanderthals' sharp eyes and big bodies left them without enough mental capacity for social networking.

Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι, χάρη στα μεγάλα μάτια τους, ναι μεν οι Νεάντερταλ έβλεπαν καλύτερα, όμως ο εγκέφαλός τους αφιέρωνε δυσανάλογα μεγάλο μέρος της λειτουργίας του για την όραση, ιδίως μέσα στο σκοτάδι, αντί να αφιερώνει αυτή την πολύτιμη εγκεφαλική ενέργεια για άλλες ανώτερου επιπέδου νοητικές και κοινωνικές διαδικασίες, αυτές ακριβώς που επέτρεψαν στους δικούς μας προγόνους να επιβιώσουν στην Ευρώπη κατά την τελευταία εποχή των πάγων.

Το IQ

Not clever enough for Facebook: Like modern humans, they used tools and weapons, and they may also have worn ornaments and painted cave walls. However, they were culturally far less sophisticated.

Το πόσο έξυπνοι ήταν οι Νεάντερταλ αποτελεί αντικείμενο επιστημονικής διαμάχης εδώ και χρόνια. Αποτελούσαν ένα είδος στενά συγγενικό των ανθρώπων, μετανάστευσαν από την Αφρική και ξεκίνησαν να ζουν στην Ευρώπη πριν από περίπου 250.000 χρόνια, ενώ τα τελευταία ίχνη τους έχουν βρεθεί πριν από περίπου 28.000 χρόνια. Από μια εποχή και μετά, συνυπήρχαν με τους προγόνους των ανθρώπων, οι οποίοι ήρθαν αργότερα από την Αφρική, σε μια σχέση που είναι αμφίβολο πόσο ειρηνική υπήρξε.

Στην παγωμένη και πιο σκοτεινή Ευρώπη, οι Νεάντερταλ, σύμφωνα με τις νέες εικασίες των επιστημόνων, χρειάστηκε να εξελίξουν πιο μεγάλα και ικανά μάτια για να βλέπουν καλύτερα από ό,τι στη φωτεινή Αφρική, όμως με το πέρασμα του χρόνου αυτό το αρχικό πλεονέκτημα ίσως γύρισε «μπούμερανγκ» εναντίον τους.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή Ρόμπιν Ντένμπαρ και την Εϊλουνέντ Πιρς του πανεπιστημίου της Οξφόρδης, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Proceedings B» της Βασιλικής Εταιρίας επιστημών της Βρετανίας, πιστεύουν ότι ο εγκέφαλος των homo sapiens αποδείχτηκε πιο ικανός να προχωρήσει σε τεχνολογικές καινοτομίες (π.χ. ανακάλυψη βελονών για το ράψιμο πιο ζεστών ρούχων), καθώς και στη δημιουργία κοινωνικών δικτύων αλληλοϋποστήριξης, που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο για την επιβίωση των προγόνων μας, όταν η τροφή λιγόστεψε εξαιτίας των παγετώνων. Αντίθετα, οι Νεάντερταλ έπεσαν θύματα της πολύ καλύτερης όρασής τους, που «έκλεβε» ενέργεια από το μυαλό τους.

Τα συμπεράσματα

Social animals: Our ancestors emerged from the sunny plains of Africa, meaning they didn't need such large eyes and bodies, which gave them more mental capacity left for developing social groups.

Οι Βρετανοί επιστήμονες έβγαλαν αυτά τα συμπεράσματα, αφού μελέτησαν τα κρανία 13 Νεάντερταλ και 32 ανατομικά σύγχρονων ανθρώπων. Αν και δεν έχουν διασωθεί εγκέφαλοι για να μελετηθούν άμεσα, οι ερευνητές εκτίμησαν ότι οι -κατά περίπου έξι χιλιοστά- μεγαλύτερες κοιλότητες για τα μάτια στο κρανίο των Νεάντερταλ σημαίνουν πως είχαν καλύτερο οπτικό σύστημα στον εγκέφαλό τους. Kάτι ανάλογο συμβαίνει σήμερα και με τον εγκέφαλο των πιθήκων που έχουν μεγαλύτερα μάτια.

Ας ληφθεί ακόμα υπόψη ότι οι Νεάντερταλ είχαν μεγαλύτερα σώματα από τους homo sapiens, πράγμα που επίσης σημαίνει μεγαλύτερες απαιτήσεις εγκεφαλικής ενέργειας. Έτσι, οι ερευνητές εκτιμούν ότι αυτός ο συνδυασμός (μεγάλα μάτια και μεγάλα σώματα) απορροφούσε σημαντικό τμήμα της λειτουργίας του εγκεφάλου τους, με συνέπεια να απομένει λιγότερη εγκεφαλική ενέργεια στον μετωπιαίο φλοιό (την κατ’ εξοχήν έδρα της ανώτερης και της κοινωνικής νοημοσύνης) για να αφιερωθεί σε άλλα πράγματα, ζωτικά για την επιβίωσή τους.

Όπως είπε ο Ρ. Ντένμπαρ, «οι Νεάντερταλ ήταν πολύ-πολύ έξυπνοι, αν και όχι τόσο όσο ο homo sapiens. Αυτή η διαφορά ήταν αρκετή για να γείρει την πλάστιγγα, όταν τα πράγματα άρχισαν να δυσκολεύουν στο τέλος της τελευταίας εποχής των παγετώνων».

Ο Ρ. Ντένμπαρ εκτιμά ότι οι Νεάντερταλ μπορούσαν να συγκροτήσουν ομάδες το πολύ έως 115 ατόμων και τα εμπορικά δίκτυά τους είχαν ακτίνα έως 48 χιλιομέτρων, έναντι ομάδων 150 ατόμων και δικτύων άνω των 300 χιλιομέτρων που δημιουργούσαν οι homo sapiens, άποψη με την οποία δήλωσε σύμφωνος και ο καθηγητής του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου Κρις Στρίνγκερ, παγκόσμια αυθεντία στην καταγωγή του ανθρώπου. Άλλοι ερευνητές όμως, όπως ο Ρόμπερτ Μπάρτον του βρετανικού πανεπιστημίου του Ντέραμ, εξέφρασαν την αμφιβολία τους κατά πόσο είναι αξιόπιστη η συσχέτιση μεγάλων ματιών και εγκεφαλικής ισχύος.

Νέα μέθοδος «βλέπει» μακρινούς πλανήτες, 1st Reconnaissance of an Alien Star System Conducted

Καλλιτεχνική απεικόνιση του άστρου HR 8799 και ενός εκ των πλανητών του που μελέτησαν οι ερευνητές με τη νέα μέθοδο. An artist's impression of one of the planets in the HR 8799 system. Credit: NASA, ESA, and G. Bacon (STScI).

Διεθνής ομάδα επιστημόνων ανέπτυξε μια νέα μέθοδο παρατήρησης πλανητών που βρίσκονται σε άλλα ηλιακά συστήματα και είναι ικανή να εντοπίζει τα «χημικά αποτυπώματά» τους, όπως τα χαρακτηρίζουν οι ερευνητές. Τα χημικά στοιχεία που εντοπίζονται με αυτή τη μέθοδο στους εξωπλανήτες επιτρέπουν στους επιστήμονες να εξακριβώσουν τις ατμοσφαιρικές και άλλες συνθήκες που επικρατούν σε αυτούς. Όπως υποστηρίζουν οι ερευνητές, είναι πιθανό με τη βοήθειά της να μπορέσουν να διαπιστώσουν αν σε κάποιον πλανήτη υπάρχει ζωή.

Πως ξεπεράστηκε το εμπόδιο του μητρικού άστρου

The image shows a giant planet orbiting HR 8799. Christian Marois (Herzberg Institute of Astrophysics) and colleagues discovered the fourth giant planet, 'e' in the above image, which lies inwards of planets b, c, d. This is typical when using imaging to hunt for extra-solar planets, since it is the closer-in planets that are harder to find, due to obscuration by the bright central star. A simulated star was actually removed from this image; the fuzzy blob seen in the center is due to imperfections in this star-subtraction process. These planets lie about 15 to 70 AU away from the central star, and have masses of ~5 to 10 Jupiter masses. So this is a jumbo planetary system, since the orbits and masses are several times larger than that the Solar System's.

Ομάδα ειδικών από τις ΗΠΑ και τη Βρετανία με επικεφαλής επιστήμονες του Πανεπιστημίου Κέιμπριτζ δημιούργησαν μια ομάδα εργασίας με τον τίτλο Project 1640. Στόχος της ομάδας είναι η μελέτη εξωηλιακών πλανητών. Αφού εντοπιστεί ένας εξωηλιακός πλανήτης το μεγάλο εμπόδιο για την ανακάλυψη στοιχείων για αυτόν είναι το φως του μητρικού του άστρου το οποίο «τυφλώνει» τα όργανα παρατήρησης.

Οι ερευνητές του Project 1640 ανέπτυξαν μια μέθοδο με την οποία καταφέρνουν να «διεισδύουν» στο φως των άστρων γύρω από τους οποίους περιστρέφονται πλανήτες και να εντοπίζουν την μοναδική «φωτεινή υπογραφή» των διαφόρων χημικών στοιχείων που συγκροτούν τις ατμόσφαιρες των πλανητών αυτών.

Το πετυχημένο πείραμα

Comparison of HR 8799 and our Solar System.

Επιστήμονες από το πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ και από αρκετούς ερευνητικούς φορείς στις Ηνωμένες Πολιτείες συνεργάστηκαν στο Project 1640 και επέτυχαν να «διαβάσουν» έτσι τη χημική υπογραφή τεσσάρων εξωπλανητών του άστρου HR 8799 που βρίσκεται σε απόσταση 128 έτη φωτός από τη Γη.  Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν το τηλεσκόπιο Hale  στο Παρατηρητήριο Παλομάρ της Καλιφόρνιας.

Το HR 8799 είναι ένα άστρο με πέντε φορές μεγαλύτερη φωτεινότητα και χίλιες φορές περισσότερο υπεριώδες φως από τον Ήλιο. Γύρω από αυτό το άστρο είχαν ήδη εντοπιστεί τέσσερις πλανήτες αλλά μέχρι τώρα δεν είχε επιτευχθεί η παρατήρηση και μελέτη τους. Με τη νέα μέθοδο οι ερευνητές κατάφεραν να εντοπίσουν στοιχεία και για τους τέσσερις τα οποία δείχνουν ότι είναι πολύ τοξικοί και πολύ καυτοί για να διαθέτουν ζωή.

Περίεργη χημεία

This visualization, produced using the Hayden Planetarium's Digital Universe--the most comprehensive and scientifically accurate, three-dimensional map of the known universe-- shows where the star HR 8799 is in relation to our solar system. Recently, a team of researchers led by the American Museum of Natural History used a suite of high-tech instrumentation and software called Project 1640 to collect the first chemical fingerprints, or spectra, of the four red exoplanets orbiting this star. This visualization also shows other stars that are known to harbor planetary systems (stars with blue circles around them). HR 8799's system, which is 128 light years away from Earth, is one of only a couple of these stars that have been imaged, and the only one for which spectroscopy of all the planets has been obtained. Over the next three years, the team will survey many of these other stars in the same manner in which they studied HR 8799. Music by Gurdonark using Creative Commons Attribution samples by Kaer Trouz and the Institute of Contemporary Music

Οι ερευνητές ανακάλυψαν επίσης ότι αυτοί οι πλανήτες έχουν πολύ μια ενδιαφέρουσα χημική ανισορροπία που αντιβαίνει όπως αναφέρουν τους βασικούς νόμους της χημείας. Διαπίστωσαν ότι οι τέσσερις πλανήτες διαθέτουν είτε μεθάνιο είτε αμμωνία αλλά κανείς δεν διαθέτει και τα δύο στοιχεία γεγονός που είναι παράδοξο βάσει των υπόλοιπων συνθηκών τους και ειδικά της ατμοσφαιρικής θερμοκρασίας τους.

«Τέτοιες τεχνικές μπορεί κάποια μέρα να μας προσφέρουν τις πρώτες ασφαλείς αποδείξεις για την ύπαρξη ζωής σε ένα εξωηλιακό πλανήτη» αναφέρει ο ερευνητής Ιαν Πάρι που συμμετείχε στη μελέτη η οποία δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «The Astrophysical Journal».

Μαθηματικό μοντέλο εξηγεί την προέλευση της ζωής. Math Model Explains Origin of Life

Solitary wave in a laboratory wave channel. Photo: Department of Physics of the University of Bourgogne/ wikimedia commons

Μία διεθνής ομάδα φυσικών δημιούργησε μαθηματικά μοντέλα βιολογικών καταστάσεων χρησιμοποιώντας ενεργειακά κύματα με την ονομασία σολιτόνια, προκειμένου να ανακαλύψει το πώς οι πρώτες μορφές ζωής έκαναν το άλμα από τον αβιοτικό στο βιοτικό κόσμο.

«Το μοντέλο είναι ζωντανό. Ταλαντώνεται όταν δεν υπάρχει αρκετή ενέργεια ή ύλη, σαν να αναπνέει. Όταν σταματάει να διαπερνάει το σύστημα ενέργεια και ύλη, αυτό πεθαίνει», εξηγεί ο καθηγητής Νάιλ Αχμέντιεφ του Εθνικού Πανεπιστημίου Αυστραλίας.

«Εάν αυτές οι διαδικασίες συμβαίνουν σε απλούς σχηματισμούς όπως τα σολιτόνια, μπορούμε να φανταστούμε πώς οι πρώτες βασικές μορφές ζωής γεννήθηκαν στη φύση από μη ζωντανά στοιχεία, όπως το υδρογόνο και το οξυγόνο», πρόσθεσε.

Ο καθηγητής Αχμέντιεφ συνεργάστηκε με τον καθηγητή Χέλμουτ Μπραντ του Πανεπιστημίου Μπάιρωητ της Γερμανίας και τον καθηγητή Χοσέ Σότο-Κρέσπο του Ινστιτούτου Οπτικής της Ισπανίας για να αναπτύξουν το μαθηματικό μοντέλο, το οποίο δημοσιεύθηκε στην τελευταία έκδοση του περιοδικού Physics Letters A.

Το σύστημα βασίστηκε στη γενική εξίσωση Ginzburg–Landau, η οποία στην αρχική της μορφή ήταν ένα πιθανολογικό μοντέλο για την περιγραφή υπεραγωγών τύπου Ι χωρίς να εξετάζει τις μικροσκοπικές ιδιότητές τους, και αργότερα βρήκε χρήσεις στη σωματιδιακή φυσική.

Η ερευνητική ομάδα εφάρμοσε τη συγκεκριμένη εξίσωση σε ένα απλό σύστημα αντίδρασης-διάχυσης (RD) για τα σολιτόνια που δημιουργούνται λόγω της ισορροπίας μεταξύ κέρδους και απώλειας ενέργειας, και της ισορροπίας εισόδου και εξόδου ύλης στο σύστημα.

Σύμφωνα με τον Αχμεντίεφ, το μοντέλο σολιτονίων μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε βασικές βιολογικές διαδικασίες. Το σολιτόνιο, το οποίο πρόκειται για ένα μονήρες ενεργειακό κύμα που δεν αλλάζει σχήμα με την πάροδο του χρόνου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν μοντέλο για τη ζωή διότι επιδεικνύει τις απλούστερες και πιο απαραίτητες ζωτικές διαδικασίες.

Το μοντέλο αυτό μπορεί να εφαρμοστεί μελλοντικά και σε πιο σύνθετα βιολογικά συστήματα όπως η μεταφορά νευρικών και μυικών παλμών, οι διαδικασίες που συμβαίνουν εντός βιολογικών μεμβρανών, και άλλα παρόμοια φαινόμενα.

Η καλύτερη κατανόηση των σολιτονίων θα μας βοηθήσει με τη σειρά της να κατανοήσουμε καλύτερα το πώς λειτουργεί το ανθρώπινο σώμα.

«Σε θεμελιώδες επίπεδο, προσπαθούμε να καταλάβουμε πώς εμφανίστηκε η ζωή μέσω ιδιαίτερα απλών φυσικών διαδικασιών. Το συγκεκριμένο μοντέλο αποτελεί μία ισχυρή προσέγγιση που θα οδηγήσει στην ανάλυση πιο περίπλοκων καταστάσεων», δήλωσε ο Αχμέντιεφ.

Νέα άστρα κοντά στη Γη ανακάλυψαν οι επιστήμονες, The Closest Star System Found in a Century

Καλλιτεχνική απεικόνιση των δύο καφέ νάνων που εντοπίστηκαν σε κοντινή απόσταση από εμάς. This image is an artist's conception of the binary system WISE J104915.57-531906 with the Sun in the background. Credit: Janella Williams, Penn State University.

Από το 1916 είχαν οι αστρονόμοι να ανακαλύψουν τόσο γειτονικά στη Γη άστρα. Πρόκειται για ένα διπλό αστρικό σύστημα «καφέ νάνων», που βρίσκεται σε απόσταση μόλις 6,5 ετών φωτός από τον πλανήτη μας και είναι το τρίτο κοντινότερο στη Γη αστρικό σύστημα.

Οι καφέ νάνοι

WISE J104915.57-531906 was discovered through its rapid motion across the sky, which is shown in these images taken between 1978 and 2010 by the Digitized Sky Survey, the Two Micron All-Sky Survey, and the WISE satellite. Credit: NASA/STScI/JPL/IPAC/University of Massachusetts

Η ανακάλυψη, που έγινε από τον καθηγητή αστρονομίας του πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια Κέβιν Λούμαν, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό αστροφυσικής Astrophysical Journal Letters.

Οι «καφέ νάνοι» είναι άστρα μικρής μάζας, τα οποία ποτέ δεν έγιναν τόσο καυτά, όσο χρειαζόταν για να πυροδοτηθεί στο εσωτερικό τους η πυρηνική σύντηξη που μετατρέπει το υδρογόνο σε ήλιο. Έτσι, απέτυχαν να μετατραπούν σε ήλιους, με συνέπεια να παραμείνουν κρύα και αχνά, μοιάζοντας περισσότερο με γιγάντιους πλανήτες όπως ο Δίας, παρά με άστρα όπως ο Ήλιος μας.

WISE J104915.57-531906 is at the center of the larger image, which was taken by the WISE satellite. It appeared to be a single object, but a sharper image from Gemini Observatory revealed that it was binary star system. Credit: NASA/JPL/Gemini Observatory/AURA/NSF

Όπως είπε ο Κέβιν Λούμαν, το διπλό αστρικό σύστημα -με την ονομασία WISE 1049-5319- είναι τόσο κοντά, που τα σήματα από τις γήινες τηλεοπτικές εκπομπές του 2006 μόλις έφθασαν εκεί ταξιδεύοντας μέσω του διαστήματος. Ο Αμερικανός αστρονόμος ανέφερε ότι το γειτονικό σύστημα θα αποτελέσει στόχο μελλοντικών παρατηρήσεων για να διαπιστωθεί αν έχει πλανήτες σε τροχιά γύρω από τα δύο άστρα του.

Το σύστημα

This diagram illustrates the locations of the star systems that are closest to the Sun. The year when each star was discovered to be a neighbor of the Sun is indicated. The binary system WISE J104915.57-531906 is the third nearest system to the Sun, and the closest one found in a century. Credit: Janella Williams, Penn State University.

Το αστρικό σύστημα ανακαλύφθηκε από το υπέρυθρο διαστημικό τηλεσκόπιο WISE της NASA, το οποίο εκτοξεύτηκε το 2009 και μπορεί να «βλέπει» τέτοια αχνά άστρα, που είναι αόρατα για τα οπτικά τηλεσκόπια. Οι δύο «καφέ νάνοι» απέχουν μεταξύ τους περίπου την τριπλάσια απόσταση Ήλιου-Γης και ολοκληρώνουν μια περιφορά το ένα γύρω από το άλλο σχεδόν κάθε 25 γήινα χρόνια.

Το δεύτερο κοντινότερο άστρο, του Μπάρναρντ, απέχει περίπου έξι έτη φωτός και ανακαλύφθηκε το 1916, ενώ το πιο κοντινό στη Γη είναι το τριπλό αστρικό σύστημα Άλφα Κενταύρου, ένα από τα αχνά άστρα του οποίου, ο Εγγύς Κενταύρου, που ανακαλύφθηκε το 1917, απέχει μόλις 4,2 έτη φωτός.

Οι αστρονόμοι απέκλεισαν την πιθανότητα το διπλό αστρικό σύστημα που μόλις ανακαλύφθηκε, να είναι το λεγόμενο άστρο «Νέμεσις», που μερικοί υποστηρίζουν ότι αποτελεί τον άγνωστο έως τώρα (και δυνητικά επικίνδυνο) συνοδό του δικού μας Ήλιου.

Όπως είπε ο Κέβιν Λούμαν, «μπορούμε να αποκλείσουμε την πιθανότητα ότι το νέο σύστημα των καφέ νάνων αποτελεί ένα τέτοιο αντικείμενο, επειδή κινείται πολύ γρήγορα στον ουρανό για να βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο μας».

Γλυκιά Συμμορία. Sweet Bunch

Το ημερολόγιο της ζωής και του θανάτου μια ομάδας «ανήθικων» νέων, που έχουν φτάσει στο σημείο της «μη επιστροφής» και αναζητούν κάτι να πιστέψουν και να πεθάνουν γι’ αυτό. Η συμπεριφορά τους τραβάει την προσοχή του Κράτους. Αρχίζει η διακριτική παρακολούθησή τους. Μια ομάδα μυστικών περικυκλώνει το σπίτι τους με επικεφαλής έναν άγνωστο ξανθό άνδρα... και περιμένει.

Για πολλούς η Γλυκιά Συμμορία αποτελεί την κορυφαία στιγμή του σύγχρονου Ελληνικού κινηματογράφου. Η εκπληκτική σκηνοθεσία του Νικολαΐδη, η υπέροχη μουσική του Χατζηνάσιου, το ανατρεπτικά ροκ σενάριο με τις αξεπέραστες ατάκες των πρωταγωνιστών συγκροτούν ένα φιλμ που χαράζει βαθιά το μυαλό και την καρδιά σου.

Μα πάνω απ' όλα είναι οι τέσσερις ήρωες-αντιήρωες της Συμμορίας. Ο Αργύρης, ο υπέροχος απατεωνίσκος αλλά και η ψυχή της παρέας, η Σοφία η σκληρή επαναστάτρια και ταυτόχρονα η αισθησιακή βιζιτού, η Μαρίνα η πανέμορφη γλυκιά ηρωίδα μας και ο Αντρέας ο αυθόρμητος λαϊκοροκάς, επιπόλαιος μα και πιστός μέχρι το τέλος. Ήρωες που μας κάνουν να γελάσουμε και να κλάψουμε και στο τέλος μας στοιχειώνουνε με την αλληλεγγύη στη μοναδική φιλία τους.

Οι ήρωες του Νικολαϊδη αποφασίζουν να αρνηθούν αυτό που τους προσφέρεται για «ζωή», αυτοπεριθωριοποιούνται, συγκρούονται με τα κοινωνικά δεδομένα, το διασκεδάζουν και τελικά μένουν μόνοι απέναντι σε όλους και κυρίως στο σύστημα. Η αναπόφευκτη ήττα τους είναι για αυτούς μια καθολική και λυτρωτική νίκη…

Σενάριο-Σκηνοθεσία: Νίκος Νικολαΐδης

Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 1983

 Βραβείο Καλύτερης Ταινίας της Ένωσης Κριτικών Αθηνών

 Βραβείο Καλύτερης Φωτογραφίας

 Βραβείο για Καλύτερα Σκηνικά και Κοστούμια

 Βραβείο Καλύτερου Μοντάζ

 Βραβείο Ήχου

 Ειδικό Βραβείο Ερμηνείας: Τάκης Σπυριδάκης

Γεύμα 150 ατόμων σε ένα ιερό του 165 π.Χ., Eating and drinking in the sanctuary of Poseidon at ancient Kalaureia

Μαρμάρινα αγάλματα που βρέθηκαν στην Καλαυρεία.

Ήταν έδρα αμφικτιονίας και άσυλο για τους κυνηγημένους, στο οποίο μάλιστα κατέφυγε και πέθανε ο ρήτορας Δημοσθένης τον 4ο αιώνα π. Χ. Τελετές και θυσίες γίνονταν στο ιερό αυτό αλλά και μεγάλα γεύματα ως μέρος, ενδεχομένως, κάποιων άγνωστων τελετουργιών. Όσο για τα ευρήματα ξεκινούν από τα τέλη της Εποχής του Χαλκού.

View from the west of area of Building, D. B. Wells.

Ψηφιακό μοντέλο εδάφους του αρχαιολογικού χώρου. Digital Terrain Model of the archaeological site. E. Savini.

Πρόκειται για το θαλασσινό ιερό του Ποσειδώνα στην αρχαία πόλη της Καλαυρείας στον Πόρο, που διερευνάται από το Σουηδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο στο πλαίσιο του προγράμματος με τίτλο «Η Πόλις, ο Θεός και η Θάλασσα».

Ορειχάλκινος μικρογραφικός πέλεκυς και χρυσό δαχτυλίδι. A miniature double-axe of bronze and a gold ring, C. Mauzy.

Ένα χρυσό δαχτυλίδι που προσφέρθηκε στον θεό Ποσειδώνα κατά την Ρωμαϊκή εποχή, επικαλυμμένο με ορείχαλκο πάνω στον οποίο υπάρχει παράσταση υδρόβιου πτηνού, καθώς και δύο ορειχάλκινοι, μικρογραφικοί διπλοί πελέκεις είναι μεταξύ των τελευταίων ευρημάτων των ανασκαφών κατά τις οποίες εξετάσθηκαν πολλά από τα κτίρια του ιερού καθώς και τα κατάλοιπα της Εποχής του Χαλκού δίπλα στον κύριο ναό.

Το Κτήριο Α από τα δυτικά. Πίσω του, κάτω από τα πεύκα, βρισκόταν ο ναός του Ποσειδώνα. Building A from the west. Beyond it, where the pine-trees grow, the temple to Poseidon was situated. B. Wells.

Άλλωστε, όπως λένε οι αρχαιολόγοι του Σουηδικού Ινστιτούτου, το ιερό του Ποσειδώνα ήταν ένα μεγάλο τέμενος με μακροχρόνια και πολύπλευρη λατρευτική δραστηριότητα, πιθανόν από τους προϊστορικούς χρόνους ως και την ύστερη αρχαιότητα.

Ο Ποσειδώνας στην κύρια όψη νομίσματος κομμένου στην πόλη της Καλαύρειας μετά το 323 π. Χ. Poseidon on the obverse of a coin minted at Kalaureia after 323 BC. C. Mauzy.

Εκεί μάλιστα γινόταν πλήθος τελετουργικών δραστηριοτήτων, των οποίων η φύση και τα χαρακτηριστικά μεταλλάχθηκαν στη διάρκεια ζωής του ιερού. Ακόμη και η λατρεία του Ποσειδώνα μπορεί να μην ήταν συνεχής στο ιερό, καθώς λατρεύονταν ενδεχομένως και άλλες μικρότερες θεότητες και ίσως ήρωες και σεβαστοί νεκροί.

Η Αρχαϊκή δεξαμενή κατασκευάστηκε στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. The archaic cistern constructed at the end of the sixth century BC. B. Wells.

Διπλωμένο μετάλλινο αγγείο και τρεις χρυσοί δίσκοι. A folded bronze vessel and gold discs, S. Bocher.

Αυτές οι δραστηριότητες λάμβαναν χώρα μέσα στα όρια του τεμένους, έξω από τον ναό, σε μικρά κλειστά δωμάτια διάφορων, συχνά ασυνήθιστων κτηρίων, κοντά στην είσοδο του ιερού, μπροστά από αγάλματα πλούσιων ευεργετών και γύρω από βωμούς.

Ειδικά διαμορφωμένη τριγωνική περιοχή στην οποία εντοπίσθηκαν κατάλοιπα ενός μεγάλου γεύματος. The triangular area of the dining deposit from around 165 BC. C. Mauzy.

Μεγάλη ποσότητα σπασμένης κεραμικής, διάφορα αντικείμενα, οστά ζώων και απανθρακωμένα υλικά που βρέθηκαν συγκεντρωμένα σε μία τριγωνική περιοχή, που είχε διαμορφωθεί ειδικά σε ένα κτίριο, για να τα περικλείσει αυτά τα υλικά συνθέτουν εξάλλου για τους αρχαιολόγους ένα πολύ ασυνήθιστο εύρημα.

Ένας θησαυρός νομισμάτων που βρέθηκε ν’ ακουμπά στον τοίχο θεμελίωσης του κτηρίου αυτού περιλαμβάνει 12 νομίσματα τοπικής κοπής της Καλαυρείας, ένα αδιάγνωστο νόμισμα και ένα νόμισμα από την Τροιζίνα που χρονολογείται στο τέλος του 3ου αι. π.Χ. Ένα σχεδόν ολόκληρο κύπελλο με εμπίεστη διακόσμηση που βρέθηκε κοντά τους σχετίζεται ενδεχομένως με τον θησαυρό. A coin hoard, found against the foundation of one of its walls, contained 12 coins of the local Kalaureian mint, one illegible coin and one from Troizen datable to the later part of the 3rd century BC. An almost complete mold-made relief bowl was found nearby and can probably be connected with the hoard.

Γιατί η μελέτη τους έδειξε, ότι γύρω στο 165 π. Χ ένα μεγάλο φαγοπότι οργανώθηκε στο ιερό του Ποσειδώνα με περισσότερα από 150 άτομα που έφαγαν και ήπιαν παρέα.

Οστά ψαριών και πεταλίδες από τον αποθέτη. Fish bones and limpet shells from the dining deposit.

Κατσίκια, αρνιά, μοσχάρια και χοίροι που προηγουμένως είχαν θυσιασθεί, καταναλώθηκαν σ΄ αυτό το γεύμα, όπως επίσης αυγά, πουλιά κι πλήθος θαλασσινών, από πετρόψαρα και εποχιακούς τόνους μέχρι κεφαλόπουλα, πεταλίδες και σαλιγκάρια της θάλασσας. Διάφορες φυτικές τροφές, φρούτα και ξηροί καρποί συμπλήρωσαν το μενού, όπως και ποτό, που πιθανώς ήταν κρασί. Τα φαγητά δεν ήταν ψητά αλλά βραστά ή τσιγαριστά μαγειρεμένα μέσα σε μικρές και μεγάλες, βαθιές ή ρηχές χύτρες.

Οστά ζώων, όστρακα πορφύρας και κουκούτσια ελιάς.

Μερικά από τα κατάλοιπα ζώων που βρέθηκαν στην Καλαύρεια: κελύφη αυγών, οστά φιδιών, όστρεα.

Αλλά το ενδιαφέρον είναι, ότι όταν τελείωσε η γιορτή, οι συνδαιτυμόνες έσπασαν όλα τα σκεύη, κύπελλα και κανάτες, πιάτα και χύτρες. Στη συνέχεια μέρος των καταλοίπων του γεύματος σωριάστηκε επίτηδες έξω από αυτό το κτήριο, σε έναν περιορισμένο τριγωνικό χώρο και καλύφθηκε με χώμα, ώστε να αποφευχθεί η οποιαδήποτε διαταραχή από ζώα ή ανθρώπους. Οι αρχαιολόγοι επομένως έχουν να απαντήσουν σε πολλές ερωτήσεις, όπως το γεγονός για το οποίο οργανώθηκε η γιορτή, η συχνότητα παρόμοιας συγκέντρωσης, οι συμμετέχοντες και φυσικά αν αποτελούσε μέρος της επίσημης λατρευτικής πρακτικής του ιερού, ή είχε πιο κοσμικό χαρακτήρα.

Αναπαράσταση Κτηρίου Ι. The hellenistic building in Area I. Reconstruction model, J. Pakkanen.

A lone, Hadrianic coin , found outside of the building in a 1894 excavation dump may suggest that the building was still in use in the early part of the 2nd century AD.

Άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της θρησκείας στην Καλαυρεία εξάλλου, είναι ότι το ιερό λειτουργούσε και ως άσυλο, προσφέροντας προστασία σε όσους κατέφευγαν σ΄ αυτό ως προσκυνητές να εκφράζουν εκεί την ευγνωμοσύνη τους στους θεούς. Ένα ακόμη ζήτημα προς διερεύνηση, όπως και η σχέση μεταξύ του ιερού και της αρχαίας πόλης της Καλαυρείας και του ρόλου του στην ευρύτερη περιοχή του Σαρωνικού.

Δημήτρης Λιαντίνης, Τα Ελληνικά

Πρόκειται για το βιβλίο που κατ' εξοχήν δίδασκε ο Δημήτρης Λιαντίνης στους φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής στο πλαίσιο του μαθήματος  «Διδακτική της νέας ελληνικής γλώσσας».

"Προορίζονται μόνο για τους φοιτητές και για εκπαιδευτικούς που δεν έχουν περάσει το μεσοστράτι της ζωής τους."

Με τα λόγια αυτά υποδέχεται ο Λιαντίνης τον επίδοξο αναγνώστη των ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ του και δίνει διαυγές το στίγμα της πρόθεσής του να απευθυνθεί σε νέους και ιδιαίτερα σε νέους δασκάλους. Ανεξάρτητα όμως από την ηλικία και το επαγγελματικό του στάτους, ο καθένας μπορεί και αξίζει να προσεγγίσει το βιβλίο αυτό, αρκεί να ρυθμίσει ανάλογα τις προσλαμβάνουσές του. Να συντονιστεί με το πνεύμα του βιβλίου, για να μπορέσει να δεχθεί τα μηνύματα και τους προβληματισμούς του συγγραφέα.

Ο υπότιτλος του έργου είναι:

«Η γλώσσα μας και τα σχολειά.»

Κι αυτός περιγράφει με τον πλέον σύντομο τρόπο και το περιεχόμενο του βιβλίου. Η γλώσσα μας, η ελληνική γλώσσα, και το σχολείο στη γενική του μορφή, από δημοτικό μέχρι πανεπιστήμιο, είναι οι δύο πυλώνες ανάμεσα στους οποίους ξεδιπλώνονται οι προβληματισμοί και οι σκέψεις του Λιαντίνη. Το πεδίο είναι απόλυτα γνωστό και οικείο στο συγγραφέα. Αφού και ο ίδιος διετέλεσε δάσκαλος και μάλιστα της ελληνικής γλώσσας. Φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση για λίγα χρόνια και αργότερα στο Πανεπιστήμιο και στη Μετεκπαίδευση των Δασκάλων με ιδιαίτερο αντικείμενο τη Διδακτική της Γλώσσας.

Ο συγγραφέας αναπτύσσει αναλυτικά τους στοχασμούς του διαρθρωμένους στα εξής κεφάλαια:

1. Ιδέ ο άνθρωπος

2. Η γλώσσα των ανθρώπων

3. Το ποίημα και η δυσκολία του

4. Ποίηση και ζωή

5. Ποιητών κατάλογος

6. Δάσκαλοι και ποντίκια

7. Ο ελληνικός πεσσιμισμός

8. Η ελληνική τέχνη

9. Ελληνοχριστιανική αγωγή

10. Σολώνεια και περίκλεια δημοκρατία

Δημήτρης Λιαντίνης, «Τα Ελληνικά’’. Εκδόσες Βιβλιογονία. Επιλεγμένα αποσπάσματα από το βιβλίο.