Πέρα από την ιστορία: Η Θεσσαλονίκη μέσα από τη φωτογραφία. Μέρος Α’, Από την Απελευθέρωση μέχρι το Μεσοπόλεμο. Beyond History: Thessaloniki through photography. Part A', From Liberation to the Interwar period

Η έκθεση, που επιμελούνται ο Βαγγέλης Ιωακειμίδης και η Αλίκη Τσιρλιάγκου, αποτελεί την πρώτη από τρεις εκθέσεις που αναφέρονται στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Θα ακολουθήσουν το Μέρος Β’,  Από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τη Μεταπολίτευση (Μάρτιος-Απρίλιος 2013) και το Μέρος Γ’,  Από τη Μεταπολίτευση μέχρι Σήμερα (Μάιος-Ιούνιος 2013).

Το σύνολο των τριών εκθέσεων εντάσσονται στον κύκλο του Μουσείου «Ματιές στην πόλη», ανήκουν στο Παράλληλο Πρόγραμμα της  PhotoBiennale και αποτελούν τη συμβολή του ΜΦΘ στον εορτασμό των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.

Στόχος αυτών των εκθέσεων δεν είναι η εικονογράφηση των ιστορικών γεγονότων που εκτυλίχθηκαν στη διάρκεια ενός αιώνα, παρόλο που περιλαμβάνουν πολλά από αυτά, αλλά η ανάδειξη των θεματικών που προσέλκυσαν το ενδιαφέρον των φωτογράφων – επωνύμων και ανωνύμων – της κάθε περιόδου. Φωτογραφία δρόμου, φωτορεπορτάζ της εποχής που δημοσιευόταν στον ελληνικό και διεθνή τύπο, εικόνες στούντιο, καρτ ποστάλ, οπτικοακουστικό υλικό, συνθέτουν μια δική τους ιστορία, παράλληλη με αυτή των γνωστών αφηγημάτων, αλλά όχι ταυτόσημη.

Το πρώτο μέρος της έκθεσης Πέρα από την ιστορία: Η Θεσσαλονίκη μέσα από τη φωτογραφία, επιχειρεί να μας μεταφέρει μέσα από 500 έργα, το κλίμα της πόλης από την Απελευθέρωση μέχρι το Μεσοπόλεμο.

Στο εισαγωγικό κομμάτι της έκθεσης ο θεατής μπορεί να δει ορισμένες φωτογραφίες της Οθωμανικής Θεσσαλονίκης πριν την απελευθέρωση, ενδεικτικές της πολυπολιτισμικότητας της περιόδου.

Από τη συλλογή Γιάννη Μέγα.

Στην ενότητα Ο Αχός του Πολέμου οι εικόνες μας περιγράφουν μια πόλη σε συνεχή αναβρασμό, λίγο πριν από μία σύρραξη ή στο κατώφλι της επόμενης, δίνοντάς μας παράλληλα στοιχεία της καθημερινής ζωής των στρατιωτών. Η έλευση στρατευμάτων από την εποχή της απελευθέρωσης μέχρι και το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου μετατρέπουν για πολλά χρόνια την πόλη σε ένα απέραντο στρατόπεδο. Από εδώ περνούν Ιταλοί, Γάλλοι, Άγγλοι, Σέρβοι, Ρώσοι, Βούλγαροι, Σενεγαλέζοι, Ινδοί, Ινδοκινέζοι. Δεν παρακολουθούμε σκηνές πολέμου – βρισκόμαστε πάντα στο περιθώριο από κάτι που έγινε ή πρόκειται να γίνει.

Η δεύτερη ενότητα, Η Βοή της Πυρκαγιάς, αναφέρεται στην μεγάλη πυρκαγιά του 1917, η οποία άλλαξε ολοκληρωτικά τη μορφή της πόλης, καταστρέφοντας ολοσχερώς ένα μεγάλο μέρος της αρχιτεκτονικής της κληρονομιάς.

Από τη συλλογή Άρη Παπατζήκα.

Η τρίτη ενότητα, που αποτελεί και το κύριο μέρος της έκθεσης, είναι Ο  Ήχος της Πόλης. Οικογένειες, εικόνες στο στούντιο φωτογράφων, κτίρια-σύμβολα και γειτονιές της Θεσσαλονίκης, αστοί, ξεριζωμένοι  πρόσφυγες, σκηνές από γάμους και κηδείες, κατασκηνώσεις και σχολεία, περίπατοι φιλενάδων που βγαίνουν βόλτα, άνδρες με κοστούμια σε ταβέρνες, κτίρια-σύμβολα και γειτονιές της, αναβιώνουν τις μικρές ιστορίες μιας πόλης πολύ ζωντανής.

Από τη συλλογή Άγγελου Παπαϊωάννου.

Τέλος, η έκθεση περιλαμβάνει σε διακριτό τμήμα επιλεγμένη βιβλιογραφία και οπτικοακουστικό υλικό για τη Θεσσαλονίκη, τα οποία θα εμπλουτίζονται σε όλη τη διάρκεια των εκθέσεων.

Από τη συλλογή του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης.

Το υλικό της έκθεσης έχει αντληθεί από τα αρχεία του Μουσείου Φωτογραφίας, όπως επίσης και από τους παρακάτω οργανισμούς και ιδιώτες: Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, Φωτογραφικό αρχείο, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (Φ.Α. ΕΛΙΑ- ΜΙΕΤ), Γενικά Αρχεία του Κράτους-Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας,  Μουσείο-Αρχείο της ΕΡΤ, Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης,  Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, Musée Albert-Kahn-Département des Hauts-de-Seine, George Eastman House-International Museum of Photography and Film, καθώς και από τους συλλέκτες Γιάννη Μέγα, Άγγελο Παπαϊωάννου, Άρη Παπατζήκα, Α.&Λ. Χαΐτογλου και από τις οικογένειες  Καλφαγιάν, Κονταξιάν, Πισκουλιάν και τον Δημήτριο Ανυπαρίδη.

Έως το 1915 παρουσιάζονται έργα από: Baubin Albert, De Boe-Contaldi G., Ferdinand A., Gamlieh J., Laflotte N., La Macédoine, Pallamari Eugen, Wiesinger Julius, Zepdji Paul, Αλή Σαμή μπέης, Αργυριάδης Α.Π., «Ο Απέλλης», Θεοδωρίδης Περικλής, Καραμπελίδης Χρήστος, Καρκανιάς Σ., Λιόντα Αδελφοί,  Μανάκια Αφοι., Νικολαΐδης Κωνσταντίνος, Παπαδάκης Γεώργιος, Φιλόπουλος Αρ., Χατζέλης Μιχάλης κ.ά.

Fred Boissonnas, Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης.

Μετά των 1915 παρουσιάζονται έργα από ανώνυμους φωτογράφους, από τα φωτογραφικά στούντιο και πλανόδιους φωτογράφους: Φωτο-Μισέλ, Ντόρα Αχειλλά, Δινόπουλος, Φωτο-Τζάρος, Φωτο-Ελεκτρίκ, Φωτο-Κούνιο, Φωτο-Κωφίδης, Φωτο-Μιμόζα Ν. Μαλλιαρός-Ι. Κουριώτης, Φωτο-Μελανίδης, Δάρειος Μεναχέμ, Γ. Νικολαΐδης, Χ. Ασημακόπουλος, Α. Βαφιαδάκης, Φωτο-Αλάμπρα κ.ά., από τους «επώνυμους» φωτογράφους: Nelly’s, Γ. Λυκίδης, F. Boissonnas, L. Hine (Photo League Lewis Hine Memorial Committee; ex-collection of Corydon Hine), L. Busy / A.Leon / S. Passet (Archives de la planète- Musée Albert-Kahn), καθώς και από τα: Πρακτορείο R. Viollet, Φωτογραφικό τμήμα της Στρατιάς της Ανατολής, Φωτογραφικό τμήμα του Αγγλικού Στρατού.

28 Νοεμβρίου 2012 - 28 Ιουνίου 2013 / Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, 28 November 2012 - 28 June 2013 / Museum of Photography, Thessaloniki.

3 χρόνια του Ήλιου μέσα σε 3 λεπτά, Three Years of SDO Images

This image, is a composite of 25 separate images spanning the period of April 16, 2012 to April 15, 2013. It uses the SDO AIA wavelength of 171 Angstroms and reveals the zones on the sun where active regions are most common during this part of the solar cycle. This version maintains the original aspect ratio of the AIA instrument imagery. Credit: NASA's Goddard Space Flight Center/SDO/S. Wiessinger

Από την άνοιξη του 2010, το Solar Dynamics Observatory (SDO) της NASA, παρακολουθεί ανελλιπώς τη δραστηριότητα του Ήλιου. Το βίντεο που ακολουθεί συμπυκνώνει μέσα σε τρία λεπτά τις παρατηρήσεις τριών ετών:

There are several noteworthy events that appear briefly in this video. They include the two partial eclipses of the sun by the moon, two roll maneuvers, the largest flare of this solar cycle, comet Lovejoy, and the transit of Venus. The specific time for each event is listed below, but a sharp-eyed observer may see some while the video is playing.

00:30;24 Partial eclipse by the moon

00:31;16 Roll maneuver

01:11;02 August 9, 2011 X6.9 Flare, currently the largest of this solar cycle

01:28;07 Comet Lovejoy, December 15, 2011

01:42;29 Roll Maneuver

01:51;07 Transit of Venus, June 5, 2012

02:28;13 Partial eclipse by the moon

H «αξονική» της μαγνητόσφαιρας, Nasa image reveals the magnetic 'bubble' that is protecting the Earth from solar particles as it speeds through space

Η εντυπωσιακή εικόνα της μαγνητόσφαιρας που συνέθεσαν οι ειδικοί της NASA. A complex system of charged particles from the Sun and magnetic structures piles up in front of the Earth. Scientists now hope to better understand this area in front of the Bow shock, known as the foreshock, as it can help explain how energy from the rest of space makes its way into the magnetosphere.

Η NASA έδωσε στη δημοσιότητα μια εντυπωσιακή εικόνα της μαγνητόσφαιρας, της γιγάντιας μαγνητικής «φυσαλίδας» μέσα στην οποία βρίσκεται η Γη και μέσω της οποίας προστατεύεται από τα σωματίδια του Ήλιου. Στην εικόνα απεικονίζεται η αλληλεπίδραση της φυσαλίδας με τα σωματίδια του Ήλιου που προσπαθούν να διεισδύσουν σε αυτή και να φτάσουν τον πλανήτη μας.

Η τομογραφία

Illustration of Earth's magnetic environment, with key regions indicated. On the night side of the Earth (to the right in this image), the plasma sheet boundary layer separates the plasma sheet region, located around the magnetic equator, from the northern tail lobe, a region almost empty of plasma. Credit: ESA (adapted from picture courtesy C. Russel)

Ειδικοί της Κέντρου Διαστημικής Πτήσης Goddard συνέθεσαν τη νέα εικόνα της μαγνητόσφαιρας μελετώντας τα δεδομένα που στέλνει το διαστημικό σκάφος WIND.

Το σκάφος παρατηρεί τα φαινόμενα που σχετίζονται με τον λεγόμενο «ηλιακό άνεμο», το ρεύμα φορτισμένων σωματιδίων που εκτοξεύεται από την ανώτερη ατμόσφαιρα του Ήλιου.

Στην εικόνα, όπου η Γη βρίσκεται στην καρδιά του κοσμικού φαινομένου, απεικονίζεται η αναπήδηση των φορτισμένων σωματιδίων στη «φυσαλίδα» η οποία κινείται στο διαπλανητικό (ή μεσοπλανητικό) Διάστημα. Κατά την κίνηση της μαγνητόσφαιρας δημιουργούνται διάφορα δυναμικά συστήματα που αλληλεπιδρούν με τα σωματίδια του Ήλιου.

Οι απαντήσεις

This sequence illustrates the propagation of a corotating interaction region (CIR) from Earth to Mars. A CIR is a compression region between fast- and slow-moving solar wind streams. In a study carried out by Yong Wei and collaborators, a CIR was used as a 'marker' to pinpoint the same region in the solar wind as it propagated from Earth to Mars. Copyright: ESA

Η μορφή που έχει η μαγνητόσφαιρα είναι προϊόν της πίεσης που ασκεί ο ηλιακός άνεμος. Η περιοχή όπου αρχίζει η αλληλεπίδραση ηλιακού ανέμου με το γεωμαγνητικό πεδίο ονομάζεται Τοξοειδές Κύμα Κρούσης (Bow Shock). Πριν από αυτό υπάρχει το Εμπρόσθιο Κύμα Κρούσης (Foreshock) . Η εικόνα και τα δεδομένα που τη συνοδεύουν αναμένεται να βοηθήσει τους επιστήμονες να κατανοήσουν καλύτερα τι συμβαίνει στο Εμπρόσθιο Κύμα Κρούσης και να βρουν απαντήσεις για το πώς η ενέργεια από το Διάστημα βρίσκει τον δρόμο για να φτάσει στη μαγνητόσφαιρα. Οι συνθήκες στο Εμπρόσθιο Κύμα Κρούσης μεταβάλλονται εξαιτίας της επαφής με τα σωματίδια του Ήλιου των κινούμενων μαγνητικών πεδίων και των μαγνητικών κυμάτων.

H Γη μοιάζει στον μακρινό παρατηρητή γαλήνια ενώ στην πραγματικότητα γύρω της υπάρχει έντονη κοσμική δραστηριότητα. Earth, seen here in a less dramatic image, ploughs through space surrounded by a giant magnetic bubble known as the magnetosphere.

«Η μπροστινή πλευρά της μαγνητόσφαιρας βρίσκεται στη περιοχή του Διαστήματος ανάμεσα στη Γη και τον Ήλιο. Είναι λοιπόν μια κρίσιμη περιοχή για να κατανοήσουμε ποια μικρά πράγματα μπορούν να οδηγήσουν σε μεγάλα επακόλουθα. Το τι συμβαίνει στο μαγνητικό πεδίο της Γης εξαρτάται από τι συμβαίνει στο Τοξοειδές Κύμα Κρούσης. Και αυτό που συμβαίνει είναι δραματικό. Επηρεάζει το πόση ενέργεια προωθείται στη μαγνητόσφαιρα. Από τη στιγμή που η ενέργεια αυτή θα διεισδύσει στη μαγνητόσφαιρα θα δημιουργήσει ισχυρές ηλιακές καταιγίδες που μπορεί να επηρεάσουν τους τηλεπικοινωνιακούς δορυφόρους» αναφέρει ο Ντέιβιντ Σίμπεκ, μέλος της ερευνητικής ομάδας.

Η γαλάζια λίμνη... πλάσματος, Bright Blue Times

Friday, April 19, 2013: Loops and arcs shoot from two active regions on the sun, April 8, 2013. The STEREO's (Ahead) spacecraft took the image in extreme UV light. The loops consist of plasma at temperatures up to a million degrees C., arcing along the lines of magnetic fields. Credit: SOHO

Οι επιστήμονες είχαν προβληματιστεί ιδιαίτερα αφού ο Ήλιος που έπρεπε από τα τέλη του 2012 να βρίσκεται σε φάση έντονης δραστηριότητας παρουσίαζε ανησυχητική ύφεση. Τελικά μετά την πρώτη εβδομάδα του Απριλίου το μητρικό μας άστρο άρχισε σιγά σιγά να ξυπνά και τις τελευταίες δύο εβδομάδες παρουσιάζει δραστηριότητα.

Στις 8 Απριλίου σημειώθηκαν στον Ήλιο δύο ισχυρές εκλάμψεις που ήταν από τις πρώτες του νέου κύκλου δραστηριότητας που φαίνεται ότι ξεκινάει στο άστρο. Το διαστημικό παρατηρητήριο SOHO που παρακολουθεί και μελετά τον Ήλιο κατέγραψε μια εντυπωσιακή εικόνα των δύο εκλάμψεων στο υπεριώδες φως. Στην εικόνα ένας... γαλάζιος Ήλιος εκτοξεύει στο Διάστημα γιγάντιες ποσότητες καυτού πλάσματος η θερμοκρασία του οποίου αγγίζει τους ένα εκατομμύριο βαθμούς Κελσίου!

Οι βασιλικές οικογένειες της Ευρώπης «εργαστήριο αιμομιξίας», Inbred royals show traces of natural selection

Ο Κάρολος Β΄ της Ισπανίας (1661-1700) σε πορτρέτο του Juan Carreño de Miranda. The infertility of King Charles II of Spain (1661-1700) may have been evolution's way to weed out bad genes from his highly inbred dynasty. (Portrait is an oil on canvas by Don Juan Carreno de Miranda from the Prado museum in Madrid.) BRIDGEMAN/GETTY IMAGES

Οι μελέτες στη Γενετική περιλαμβάνουν συχνά πειράματα αιμομιξίας, η δυνατότητα αυτή όμως προφανώς δεν υπάρχει στην περίπτωση του ανθρώπου. Εκτός αν εξετάσει κανείς τη γενεαλογία του Οίκου των Αψβούργων ή άλλων δυναστειών, λένε ισπανοί ερευνητές. Το γενεαλογικό δέντρο των Αψβούργων, σε συνδυασμό με τα τα διαθέσιμα στοιχεία για την υγεία της βασιλικής οικογένειας, δείχνουν ότι η αιμομιξία έπαιξε ρόλο στην εξαφάνιση αυτής της δυναστείας.

Η φυσική επιλογή

Erich Heckel, Fränzi Reclining, 1910

Επιπλέον, όμως, δείχνουν ότι η φυσική επιλογή προσπάθησε να απαλλάξει τη γαλαζοαίματη οικογένεια από επιβλαβή γονίδια, τουλάχιστον μερικά από όσα είχαν συσσωρευθεί στα βασιλικά χρωμοσώματα στη πορεία των αιώνων.

Το πρόβλημα με την αιμομιξία είναι ότι ευνοεί θανατηφόρες ή παθογόνες μεταλλάξεις. Κάθε ανθρώπινο γονίδιο υπάρχει σε δύο αντίγραφα, ένα από τον πατέρα και ένα από τη μητέρα. Αυτό σημαίνει ότι, στην περίπτωση που το ένα αντίγραφο είναι ελαττωματικό, το άλλο αντίγραφο αντισταθμίζει τη δράση του. Με την αιμομιξία όμως αυξάνεται η πιθανότητα ομοζυγωτίας, δηλαδή η πιθανότητα συνδυασμού ίδιων αντιγράφων, είτε είναι υγιή είτε προβληματικά.

Η γενετική συγκρούεται με την πολιτική

The research, published in the journal PLoS ONE, examined the genealogical information of more than 3,000 members of the Spanish Habsburg family over 16 generations.

Ο Οίκος των Αψβούργων διήρκεσε από τον 11ο έως τον 18ο αιώνα. Μια από τις σημαντικότερες δυναστείες στην Ευρώπη, κυριάρχησε αρχικά στην Αυστρία, με τα παρακλάδια της να διαχωρίζονται αργότερα στους βασιλικούς οίκους της Ισπανίας και άλλων χωρών.

Λόγω του πολιτικού συστήματος της βασιλείας, το γενεαλογικό δέντρο των Αψβούργων είναι γεμάτο ζευγαρώματα που θα σόκαραν τους σημερινούς κοινούς θνητούς. Οι γάμοι μεταξύ πρώτων ξαδέλφων ή μεταξύ θείων και ανιψιών ήταν περισσότερο ο κανόνας παρά η εξαίρεση, καθώς οι δεσμοί αυτού του είδους ήταν εργαλείο για τη δημιουργία πολιτικών συμμαχιών αλλά και διατήρησης των τίτλων εντός της οικογένειας.

Charles II who is believed to have suffered from two inherited disorders which prevented him from fathering an heir. This resulted in the end of the Hapsburg dynasty.

Για την υγεία των Αψβούργων, όμως, αυτό δεν ήταν καλή ιδέα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Κάρολος Β' της Ισπανίας (1661-1700), σωματικά και ψυχικά ανάπηρος και επιπλέον στείρος.

«Οι βασιλικές δυναστείες των Αψβούργων είναι εργαστήριο αιμομιξίας για τους ανθρώπινους πληθυσμούς» σχολιάζει στο Nature.com ο Φρανσίσκο Σεμπάλος του Πανεπιστημίου του Σαντιάγο ντε Κομποστέλα.

Charles II's father King Philip IV, left, with the 'Hapsburg jaw' and, right, his mother Maria Anna. King Philip was her uncle.

Το 2009, ο Σεμπάλος είχε υποστηρίξει ότι «η αιμομιξία έπαιξε ρόλο στην εξάλειψη της δυναστείας των Αψβούργων». Υπολόγιζε τότε ότι, λόγω του γάμου μεταξύ συγγενών, ο Κάρολος Β' παρουσίαζε υψηλότερο βαθμό αιμομιξίας ακόμα και από τα παιδιά που προκύπτουν από γάμους μεταξύ αδελφών.

Παρόλο όμως που η αιμομιξία ήταν εμπόδιο στη βιωσιμότητα της δυναστείας, οι δύο ερευνητές του Πανεπιστημίου του Σαντιάγο ντε Κομποστέλα εκτιμούν τώρα ότι η φυσική επιλογή προσπάθησε να προστατεύσει τους Αψβούργους.

Η Εξέλιξη των Αψβούργων

Με νέα τους δημοσίευση στην επιθεώρηση Heredity, ο Σεμπάλος και ο συνεργάτης του Γκονζάλο Αλβάρες επισημαίνουν ότι το γεγονός ότι ο Κάρολος Β΄ήταν στείρος προστάτευσε τη δυναστεία από τη διαιώνιση επιβλαβών γονιδίων. Ο Κάρολος Β΄ήταν στείρος πιθανώς λόγω υπολειτουργίας της υπόφυσης, έπασχε όμως και από άλλα κληρονομικά νοσήματα.

Προκειμένου να δείξει ότι η φυσική επιλογή παρέμενε σε δράση στον Οίκο των Αψβούργων, οι ερευνητές εξέτασαν τους γάμους, της γεννήσεις και τους θανάτους 4.000 ατόμων που εκτείνονταν σε 20 γενιές.

Υπολόγισαν έτσι ότι οι θάνατοι παιδιών ηλικίας ενός έως δέκα ετών ήταν πιο συχνοί τον 15ο και 16ο αιώνα από ό,τι τον 17ο και τον 18ο. Και αυτό, σύμφωνα με τους ερευνητές, δείχνει ότι η φυσική επιλογή κατάφερνε να απορρίπτει σταδιακά τις επικίνδυνες μεταλλάξεις.

Ωστόσο η μείωση της συχνότητας θανάτου είχε αυξηθεί στο ίδιο διάστημα στα βρέφη έως ενός έτους. Και η διαφορά αυτή κάνει ορισμένους άλλους ειδικούς να αμφιβάλλουν για την αξιοπιστία των αποτελεσμάτων.

Ο Λέονιντ Κρούγκλιακ, γενετιστής πληθυσμός στο Πρίνστον, σχολίασε στο Nature.com ότι το δείγμα της μελέτης ήταν υπερβολικά μικρό για να δώσει σίγουρα αποτελέσματα. Ένας άλλος ειδικός, ο Άλαν Μπιτλς του Πανεπιστημίου Μέρντοκ στην Αυστραλία, δηλώνει πως δεν περίμενε να δουν αυτή τη διαφορά μεταξύ των ηλικιών.

Ο Μπιτλς επισημαίνει μάλιστα ότι οι επιδράσεις της αιμομιξίας ίσως είναι πιο εύκολο να μελετηθούν στη Νότια Ινδία, στην οποία οι γάμοι μεταξύ συγγενών είναι συχνοί και τα δημογραφικά αρχεία πηγαίνουν πίσω για πολλές γενιές.

Ίσως τελικά ο Οίκος των Αψβούργων να μην αρκεί ως δείγμα για την εξαγωγή αξιόπιστων στατιστικών αποτελεσμάτων. Οι Ισπανοί ερευνητές σκοπεύουν πάντως να συνεχίσουν τις μελέτες τόσο στους Αψβούργους όσο και σε άλλους βασιλικούς οίκους της Ευρώπης.

Το «σύνδρομο της Αφροδίτης» απειλεί τον άνθρωπο, Could Earth become as barren as Venus? Climate change scientist James Hansen warns of a planet 'not only ice-free but human-free'

Την τύχη της Αφροδίτης είναι πιθανό να έχει και η Γη, σύμφωνα με τον Τζέιμς Χάνσεν. According to a new paper which Hansen posted on the Columbia University website, the 'runaway' effect of climate change could cause Earth to become like Venus.

Διακεκριμένος επιστήμονας υποστηρίζει ότι οι κλιματικές αλλαγές όχι μόνο είναι υπαρκτές αλλά εξελίσσονται με τέτοιο τρόπο ώστε,  αν δεν γίνει κάτι δραστικό σύντομα,  η Γη κινδυνεύει να υποστεί ό,τι και η Αφροδίτη και να μετατραπεί σε έναν κόσμο όπου η ανθρωπότητα δεν θα μπορεί να επιβιώσει.

Ούτε πάγοι, ούτε άνθρωποι

Dr James Hansen and a climate change day of action: He has warned a failure to deal with climate change could result in the planet being not only ice-free but human-free'.

Ο κλιματολόγος Τζέιμς Χάνσεν εδώ και πολλά χρόνια κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τις κλιματικές αλλαγές που λαμβάνουν χώρα στη Γη. Πρόσφατα αποφάσισε μάλιστα να αποχωρήσει από τη θέση του διευθυντή του Κέντρου Διαστημικής Πτήσης Goddard της NASA για να αφοσιωθεί στην προσπάθεια που κάνει για να ευαισθητοποιήσει την παγκόσμια κοινή γνώμη για τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής. «Αν συνεχίσουμε να καίμε ορυκτά καύσιμα στη Γη δεν θα εκλείψουν μόνο οι πάγοι αλλά και οι άνθρωποι» αναφέρει ο Χάνσεν, τις απόψεις του οποίου πάντως αρκετοί - εντός και εκτός επιστημονικής κοινότητας -  θεωρούν από υπερβολικές ως και και αμφιλεγόμενες.

Το σύνδρομο της Αφροδίτης

“With searing heat, crushing pressures, noxious gases and everything suffused in an eerie, reddish glow, Venus seems less the goddess of love than the incarnation of hell.”  Carl Sagan

Ο Χάνσεν έγραψε πρόσφατα ένα κείμενο που τιτλοφορείται «Το σύνδρομο της Αφροδίτης» στο οποίο παραλληλίζει την κατάσταση που εξελίσσεται στη Γη με εκείνη της Αφροδίτης. Σύμφωνα με την κρατούσα θεωρία,  η Αφροδίτη είχε κάποτε συνθήκες παρόμοιες με εκείνες της Γης αλλά για άγνωστο λόγο άρχισε η θερμοκρασία να αυξάνεται συνεχώς με αποτέλεσμα να μετατραπεί σε έναν κόσμο αφιλόξενο για τη ζωή.

When Venus was young, it probably had an Earth-like atmosphere and oceans. Those oceans likely played a key role in helping to bring about a runaway greenhouse effect. Image by Sean O'Flaherty via Wikimedia

«Αν συνεχίσουμε να κάνουμε καύση των ορυκτών καυσίμων είναι βέβαιο ότι τα επίπεδα της θάλασσας θα αυξηθούν κατά δεκάδες μέτρα. Το μόνο ερώτημα είναι το πόσο γρήγορα η στάθμη του νερού θα έχει αυξηθεί τόσο ώστε να πλημμυρίσουν οι παραθαλάσσιες περιοχές. Ταυτόχρονα η καύση των ορυκτών καυσίμων θα προκαλέσει τελικά ένα υπερθερμικό επεισόδιο, το οποίο θα μετατρέψει τη Γη σε Αφροδίτη» υποστηρίζει ο Χάνσεν.

The brightest "star" we see in our Earthly skies is the planet Venus. Photo credit: Mbz1 via Wikimedia

Σύμφωνα με τον αμερικανό επιστήμονα, η ανθρώπινη δραστηριότητα και ειδικά η χρήση ορυκτών καυσίμων θα δημιουργήσει μια αλυσιδωτή αντίδραση η οποία σε πρώτη φάση θα προκαλέσει την εξάτμιση των υδάτων στη Γη με το υδρογόνο να «δραπετεύει» στο Διάστημα. Παράλληλα η θερμοκρασία στην ατμόσφαιρα θα αυξηθεί προοδευτικά σε σημείο τέτοιο ώστε η τροπόσφαιρα να διασταλεί και να καταλάβει την περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα η στρατόσφαιρα. Όλα αυτά θα μετατρέψουν τη Γη σε μια «δεύτερη» Αφροδίτη.

Τα αρχαία γκράφιτι ως πηγές μελέτης των ιστορικών-ιδεολογικών συνθηκών. Ancient “Graffiti” Unlock the Life of the Common Man

The first known example of "modern style" graffiti survives in the ancient Greek city of Ephesus in modern day Turkey. It is an advertisement on one of the marble paving stones for a brothel and shows a heart, a cross, a woman’s head, a foot and cash.  It has been translated as “turn left at the cross roads where you can buy a woman’s love”.

«Πρωτόγονα» όσο ο άνθρωπος, αρχαία όσο η γραφή, ανταγωνιστικά, με έμφυλες διακρίσεις και σεξουαλικά υπονοούμενα –σχεδόν «πορνό»– τα γκράφιτι δεν αποτελούν φαινόμενο του σύγχρονου κόσμου. Αντίθετα, έχουν ιστορία 3.000 χρόνων, όσο και η γραφή.

The so-called Nestor's cup from Pithekoussai, Ischia.

Το αρχαιότερο δείγμα γκράφιτι με εκτενές κείμενο σε ελληνική γραφή χρονολογείται στα τέλη του 8ου π.Χ αιώνα, βρέθηκε σε τάφο των Πιθηκουσών –στον κόλπο της Νεάπολης στη νότιο Ιταλία– και είναι γνωστό ως το κείμενο στο «αγγείο του Νέστορα».

The inscription.

Στο πήλινο αγγείο (εισηγμένο από εργαστήρια της Ρόδου στη Νότιο Ιταλία) υπάρχει χαραγμένο δίστιχο επίγραμμα, σύμφωνα με το οποίο (σε ελεύθερη μετάφραση): «Κάποτε ο Νέστορας είχε ένα τέτοιο αγγείο / αλλά όποιος πιει απ’ αυτό θα τον κυριεύσει η θεά Αφροδίτη και τα πάθη της». Ο Νέστορας (ο νεκρός στον τάφο του οποίου βρέθηκε ως ανάθημα το συγκεκριμένο αγγείο) ήταν μόλις 15 ετών και φέρεται να μετείχε στα… άκρως ερωτικά συμπόσια της εποχής – ύμνους στην Αφροδίτη και τον Διόνυσο.

In many of the temples of ancient Greece, travelers marvel at not only masterpieces and massive structures, but also at ancient graffiti. Words written in ancient Greek are found on temple walls and inside ruins, preserved along with the pictures etched into the stone. For an example of graffiti etched into the Temple of Apollo at Didymus. If you look carefully, you can see the sketch of a man with a shield and a weapon, an animal of sorts and Greek words.

«Αποτυπώσεις αρχαίων φωνών και αισθημάτων στην πέτρα» χαρακτηρίζει ο Έλληνας καθηγητής της Αρχαίας Ιστορίας στο Ινστιτούτο Ανωτέρων Σπουδών του Πρίνστον Άγγελος Χανιώτης τα αρχαία γκράφιτι, τα οποία στην πλειονότητά τους είναι προϊόντα της στιγμής, δημιουργήματα κυρίως της νύχτας, χαραγμένα από ανθρώπους σε διέγερση, σε κατάσταση μέθης, ευθυμίας – γεγονός που καθιστά την ερμηνεία τους δύσκολη και την αξία τους, ως ιστορικών πηγών, τεράστια.

Τα γκράφιτι έχουν ιστορία 3.000 χρόνων (φωτ. ΑΠΕ-ΜΠΕ - Α. Χανιώτης).

Όσον αφορά το περιεχόμενό τους; Χαρακτηρίζεται από έμφυλες διακρίσεις, σεξουαλικά νοούμενα, ανταγωνισμό, προσβολή, διακήρυξη των σεξουαλικών προτιμήσεων του γραφέα, επιβολή και επίδειξη….

Περισσότερα από 4.000 χαράγματα-γκράφιτι εντόπισε και μελέτησε ο καθηγητής Α. Χανιώτης στη διάρκεια ανασκαφής στην αρχαία Αφροδισιάδα (φωτ. ΑΠΕ-ΜΠΕ - Α. Χανιώτης).

Περισσότερα από 4.000 χαράγματα-γκράφιτι εντόπισε, συγκέντρωσε και μελέτησε ο Έλληνας καθηγητής μετέχοντας στην ανασκαφή του πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, στην αρχαία Αφροδισιάδα (μια μικρή πόλη νότια της Σμύρνης, στις ακτές της Μικράς Ασίας, η οποία πήρε το όνομά της από τη θεά Αφροδίτη και στην περίοδο της ύστερης αρχαιότητας μετονομάστηκε σε Σεβαστούπολη). Στην Αφροδισιάδα –πόλη γνωστή από την αρχαιότητα για τα μάρμαρα και τη σχολή γλυπτικής της– ο Έλληνας καθηγητής εντόπισε χιλιάδες γκράφιτι χαραγμένα ή σμιλευμένα στο μάρμαρο, που διακρίνονται για την ποικιλία του περιεχομένου τους (από σχέδια επιτραπέζιων παιχνιδιών, προσευχές, θρησκευτικά σύμβολα, ονόματα αλλά και αισχρολογίες και πρόστυχες εικόνες ως διάθεση εξευτελισμού του αντιπάλου σε περιπτώσεις αθλητικών ή άλλων αγώνων).

Alexander the Great's cohorts in the 4th century BC and 2,000-year-old graffiti. Credit: Wiki Commons

«Τα γκράφιτι πολύ συχνά σχετίζονται με την αντιπαλότητα και τον ανταγωνισμό», εξηγεί ο μελετητής τους. Ανάμεσα στα γκράφιτι που έχουν βρεθεί στην αγορά της Αθήνας λ.χ., κείμενα με αισχρολογίες είναι αρκετά συχνά. Υπάρχει π.χ. κείμενο γκράφιτι που λέει: «Ο Τίττας ο Ολυμπιονίκης είναι αδελφάρα» (pathicus, δηλαδή «παθητικός» που «έφυγε» στα λατινικά από το ελληνικό «πάσχω» και επέστρεψε ως αντιδάνειο ως… «παθητικός»), ή «Ο Συνδρόμαχος είναι… λακκόπρωκτος» ή το κείμενο που βρέθηκε χαραγμένο σε μολύβδινο βόλι σφενδόνας και προτρέπει τον χρήστη του… «Κύε» (από το αρχαίο κύω, δηλαδή μένω έγκυος), τόσο δηλαδή να εισχωρήσει στον στόχο του το αρχαίο βόλι ώστε αυτός (ο στόχος) τόσο να… ηττηθεί που να μείνει έγκυος).

The most famous of ancient graffiti, dating back to the end of the second century, refers to the advent of Christianity. It is a caricature of Jesus in which he is tied to a cross with his feet restiing on a horizontal board--and he has the head of a donkey.

Next to him is a Christian with arms raised in adoration, and underneath is the commentary, "Alexamenos worships his god."

«Πρόθεση των συντακτών των αρχαίων αυτών “πορνό” γκράφιτι ήταν να ταπεινώσουν και να θίξουν τους αντιπάλους τους. Είχαν, δηλαδή, σχέση με τον ανταγωνισμό και την εχθρότητα που αυτός δημιουργεί κι όχι με αυτή καθαυτή τη σεξουαλικότητα. Δεν ήταν ασυνήθιστο στον νικημένο σε έναν ανταγωνισμό ή μια μάχη να αποδίδεται ο παθητικός ρόλος στη σεξουαλική πράξη. Τα κείμενα αυτά υπαινίσσονται επιτυχία και επικράτηση» υπογραμμίζει ο κ. Χανιώτης κάνοντας σαφείς αναφορές και συσχετίσεις με αντίστοιχα κείμενα συγχρόνων γκράφιτι ή ακόμα και κραυγών-επιφωνημάτων και επευφημιών, μεταξύ των ομάδων του ιπποδρόμου ή των σημερινών γηπέδων.

An engraving from 1854-90 shows graffiti outside the Temple of Jupiter, in Pompeii.

«Τα αρχαία γκράφιτι είναι εικόνες και κείμενα μη επίσημου χαρακτήρα, χαραγμένα σε αντικείμενα των οποίων η κύρια λειτουργία δεν ήταν να είναι φορείς τέτοιων εικόνων και κειμένων. Τα περισσότερα γκράφιτι ήταν γραμμένα με κάρβουνο και γι’ αυτό τον λόγο έχουν σωθεί μόνο κάτω από εξαιρετικές συνθήκες, π.χ. στην Πομπηία (όπου το χάραγμα και η γραφή έχουν διασωθεί χάρη στους τόνους λάβας και σκόνης που τα κάλυψε και τα προστάτεψε). Ο Μαρτιάλης σε μια αναφορά του στα γκράφιτι εκφράζει την περιφρόνησή του γι’ αυτά δηλώνοντας πως: “Αν θέλεις να σε διαβάσουν, τότε ψάξε για κανέναν μεθυσμένο ποιητή των σκοτεινών στοών που γράφει με κάρβουνο ή κιμωλία τους στίχους του για να τους διαβάσουν όσοι κάνουν εκεί την ανάγκη τους”» σημειώνει στην εισήγηση-μελέτη του ο καθηγητής Άγγελος Χανιώτης υπογραμμίζοντας πως «με λίγες εξαιρέσεις, οι σύγχρονοι ιστορικοί της αρχαιότητας φαίνεται πως ακολούθησαν τη συμβουλή του Πλουτάρχου, σύμφωνα με τον οποίο “τίποτε χρήσιμο ή ευχάριστο δεν είναι γραμμένο στους τοίχους”» – αν και σύμφωνα με τον αρχαιολόγο μελετητή «μία από τις αιτίες για την παραμέληση των γκράφιτι είναι και το ότι η ερμηνεία τους είναι εξαιρετικά δύσκολη».

Political slogans graffiti in Pompeii providing insight into ancient Roman street life.

Τα καλά διατηρημένα και ήδη μελετημένα γκράφιτι της Πομπηίας θα μπορούσαν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες: τα διαφημιστικά των πορνείων της περιοχής (κάτι αντίστοιχο με τις σημειώσεις στους τοίχους και τις πόρτες από τις… τουαλέτες της σύγχρονης εθνικής οδού που αφορούν τις προσφερόμενες ερωτικές υπηρεσίες) ή… προεκλογικά σλόγκαν του τύπου «Ψήφισε τον τάδε ή τον δείνα» (επίσης σε πλήρη αντιστοιχία με τη σύγχρονη εποχή).

O καθηγητής Άγγελος Χανιώτης (φωτ. ΑΠΕ-ΜΠΕ - Α. Χανιώτης).

Η μόνη προσπάθεια καταγραφής και μελέτης αρχαίων γκράφιτι σε ελληνική πόλη είναι αυτή που έγινε από την ανασκαφική ομάδα του πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και τον καθηγητή αρχαίας ιστορίας στο Ινστιτούτο Ανωτέρων Σπουδών του Πρίνστον (σήμερα) Άγγελο Χανιώτη.

Η ομιλία του του κ. Χανιώτη με θέμα «Τα γκράφιτι στην αρχαία πόλη – Εικόνες και φωνές της καθημερινότητας» πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου ο καθηγητής ήταν προσκεκλημένος του Dukakis Center for Public and Humanitarian Service του Αμερικάνικου Κολέγιου «Ανατόλια».