Η πορνεία στον Αρχαίο Ελληνικό Κόσμο. Prostitution in the Ancient Greek World

The Harvard 1960.346 vase, from the Early Classical period, portrays two symposium scenes where the hetairai are completely nude. Side A depicts a scene where two hetairai are teasing two men, also nude. Side B also shows two hetairai with a bearded man and a youth. These hetairai are wearing jewelry, especially on their head piece, which was common among prostitutes, for they could afford to buy jewelry, but also, their appearance was critical to their professional success. They are wearing earrings, anklets, thigh bands, and necklaces.

Ο Φιλήμων ιστορεί πως ο Σόλων ίδρυσε πρώτος τα πορνεία στην Αθήνα, για να ανακουφίσει τους νέους που έφταναν στην ακμή, ο δε Νίκανδρος ο Κολοφώνιος γράφει πως ο Σόλων ίδρυσε και τον ναό της Πανδήμου Αφροδίτης στην Αθήνα, της προστάτριας του αγοραίου έρωτα, από τα κέρδη των πορνών που είχε εγκαταστήσει στα οικήματα.

Red-figure chous. This symposium scene depicts a youthful symposiast reclining on a coach whilst a hetaira plays the harp. In was found in the Theatre of Dionysus, and is painted by the Eretria Painter, 425- 420 BCE. National Archaeological Museum, Athens.

Από ένα απόσπασμα του Ξενάρχου που διέσωσε ο Αθήναιος πληροφορούμαστε τον τρόπο λειτουργίας τους. Αφού ο Ξέναρχος κατηγορήσει την νεολαία της εποχής του που τρώει τα λεφτά και τον καιρό της με μεγαλόμισθες εταίρες ή με ελεύθερες παντρεμένες γυναίκες διατρέχοντας τον έσχατο κίνδυνο να συλληφθεί, λέει πως θα μπορούσε να διαλέξει άλλον ευκολότερο και ασφαλέστερο δρόμο, την επίσκεψη στα πορνεία, όπου όπως μας αναφέρει, μπορεί κανείς να διαλέξει ελεύθερα όποια του αρέσει.

Για να πείσει ένα πιθανό πελάτη για τα θέλγητρά της, αυτή η πόρνη δεν διστάζει να ξεγυμνωθεί εντελώς. (Ρώμη, Villa Giulia).

Στέκονταν σε παράταξη μέσα στους οίκους - «επί κέρως τεταγμέναι», όπως λέει χαρακτηριστικά, ημίγυμνες ή φορώντας διαφανείς χιτώνες, με αποτέλεσμα να φαίνονται τα πάντα και να διεγείρονται οι πελάτες.

Ρωμαϊκό νόμισμα που χρησιμοποιήθηκε από λάγνο λεγεωνάριο βρέθηκε στις όχθες του ποταμού Τάμεση, στη Βρετανία. Κατασκευασμένο από χαλκό, το νόμισμα απεικονίζει ένα ζευγάρι σε ιδιαίτερες στιγμές. Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι το νόμισμα αποτελεί το πρώτο παράδειγμα ρωμαϊκής «μάρκας» πορνείου που έχει βρεθεί στη χώρα. Βρισκόταν κρυμμένο μέσα σε λάσπη για 2000 χρόνια περίπου μέχρι να βρεθεί από έναν ερασιτέχνη αρχαιολόγο χρησιμοποιώντας μεταλλικό ανιχνευτή. Στην πίσω πλευρά της μάρκας βρίσκεται το νούμερο XIIII, που πιστεύεται ότι δηλώνει την νομισματική αξία που έδωσε ο κάτοχός του για να το αποκτήσει, δηλ. 14 μικρά ρωμαϊκά νομίσματα.  Το ποσό αυτό είναι ισοδύναμο με επτά καρβέλια ψωμί ή τον ημερήσιο μισθό ενός εργάτη του 1ου αιώνα μ.Χ. Ο κάτοχος της μάρκας θα επισκέφτηκε κάποια από τα πορνεία του Londinium και το έδωσε στην πόρνη ως αντάλλαγμα των υπηρεσιών της.

Η ταρίφα ποίκιλλε από σπίτι σε σπίτι ή από γυναίκα σε γυναίκα και ήταν κατά κανόνα ένας οβολός (το 1/6 δηλ. της δραχμής), αλλά μπορούμε να υποθέσουμε πως μπορούσε ο πελάτης να δώσει κάτι παραπάνω για να έχει ειδική περιποίηση).

Customer and a prostitute (a money pouch is hanging on the wall), tondo of a red-figure kylix. Munich, private collection.

Τα πορνεία στην Αθήνα ήταν εγκατεστημένα κυρίως στον Κεραμεικό που ήταν μέσα στην πόλη, κατά τον σχολιαστή του Αριστοφάνη, και ειδικότερα στις πύλες του Κεραμεικού, καθώς μας πληροφορούν ο Ησύχιος και η Σούδα. Τα περισσότερα, όμως, ήταν στο λιμάνι, στον Πειραιά, καθώς μας πληροφορεί ο Πολυδεύκης, μιας και ήταν χώρος, όπου έρχονταν έμποροι, ξένοι και ναυτικοί.

Youth and hetaira. Most portrayals of respectable women in Classical Athens on vase paintings display their domestic duties such as spinning and weaving clothes for the family. On many of these vases, these domestic chores are shown as a social event, where more than one woman are seen working in harmony. The faces of these women are usually pale, which signified their position in society; being secluded indoors and away from the public sector. In most cases, it was a sign of status and wealth for women to have pale skin, for they did not participate in strenuous labor outside, like the men. The pale skin may also represent the purity of these respectable women; their limited sexual partners, or virginity, and their importance to procreate heirs for their families.

Οι πόρνες ντύνονταν παρδαλά κι αυτό δεν επιτρεπόταν για τις ελεύθερες γυναίκες. Όταν έμπαινε ο πελάτης, η πόρτα έκλεινε. Μέσα στο δωμάτιο είχε συνήθως προθάλαμο. Στους τοίχους υπήρχαν άσεμνες και διεγερτικές παραστάσεις, κατάλληλος διάκοσμος για τον χώρο. Τον χειμώνα είχαν κάρβουνα αναμμένα για ζεστασιά. Το κρεβάτι είχε σεντόνια και καλύμματα και μέσα έκαιγε λύχνος συνεχώς. Οι πελάτες κατά τα φαινόμενα προπλήρωναν.

Οι πόρνες ήταν δούλες, ξένες ή αιχμάλωτες πολέμου, ή αγορασμένες. Απαγορευόταν αυστηρά να εκδίδεται ελεύθερη.

Ο Θεόπομπος αναφέρει πως ο ρήτορας Κλέομις της Μήθυμνας τους μαστροπούς που προήγαγαν στην πορνεία ελεύθερες τους έδεσε μέσα σε σακκιά και τους έριξε μέσα στη θάλασσα να πνιγούν.

Οι προαγωγοί ή πορνοβοσκοί ήταν πρόσωπα ανυπόληπτα και λεγόντουσαν κι αλλιώς πόρνοι, πορνοσκόποι και εταιροτρόφοι. Νοίκιαζαν τα πορνεία και είχαν τις πόρνες καταβάλλοντας κάθε χρόνο το πορνικόν τέλος στο κράτος, ένα φόρο δηλαδή στο κράτος, καθώς μαθαίνουμε απ’ τον Αισχίνη.

Θησαυρός αρχαίων ‘νομισμάτων’ βρέθηκε στη Νάπολη με ανάγλυφες παραστάσεις ερωτικών συνευρέσεων.  Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις ο θησαυρός των χάλκινων νομισμάτων, τα οποία ζυγίζουν 25 κιλά,  εκτιμάται σε δεκάδες εκατομμύρια δολάρια.

Η ταρίφα των πορνών φαίνεται καθοριζόταν και πάλι απ’ το κράτος κι αυτό λεγόταν «διάγραμμα», όπως μας πληροφορεί η Σούδα, όπου οι αγορανόμοι καθώριζαν (διέγραφον) πόσο έπρεπε «λαμβάνειν την εταίραν εκάστην».

Πρόκειται για κέρματα στα οποία στην μία όψη απεικονίζουν ερωτικές σκηνές και στην άλλη έχουν λατινική αρίθμηση από το 1 έως το 20. Βρέθηκαν κατά τη διάρκεια ανασκαφών σε αρχαιολογικό χώρο, αλλά ακόμη δεν έχει διευκρινισθεί ο σκοπός της δημιουργίας τους.

Και στην Κω υπήρχε πορνικόν τέλος, όπως προκύπτει από μια πολύτιμη επιγραφή που καταγράφει τους φόρους του κράτους, μεταξύ των οποίων υπάρχει και ο φόρος των εταιρών. Το πορνικόν τέλος καταβαλλόταν στον πορνοτελώνη, τον τελώνη δηλαδή των δημοσίων πορνών.

Μερικοί ιστορικοί πιστεύουν ότι πρόκειται για μάρκες παιχνιδιού, ενώ άλλοι διατείνονται ότι έχουν χρησιμοποιηθεί για να πληρώσουν διάφορες ‘υπηρεσίες’ σε οίκους ανοχής ή ακόμη ως κουπόνι για παροχή υπηρεσιών από πόρνες του δρόμου.

Το πορνείο λεγόταν και οικίσκος, οίκημα (δηλ. το «σπίτι», όπως λέμε σήμερα), τέγος, παιδισκείον (από τα κοριτσάκια, τις παιδίσκες που είχε μέσα), κηλωστόν, χαμαιτυπίον (την ονομασία αυτή την πήρε απ’ τις λεγόμενες χαμαιτύπες, τις πόρνες δηλαδή που συνευρίσκονταν στο ύπαιθρο ξαπλώνοντας χάμω, δηλ. στο έδαφος.

Η ιδέα των κουπονιών εξηγείται ως εύκολος τρόπος παροχής υπηρεσιών για όλους: τους ξένους επισκέπτες της πόλης που δεν γνωρίζουν τη γλώσσα, καθώς και ικανοποίηση του πληθυσμού των δούλων που είχαν αιχμαλωτισθεί σε άλλες χώρες και μεταφερθεί στην ιταλική χερσόνησο.

Από τη μια πλευρά παρουσιάζεται η υπηρεσία που επιθυμεί ο πελάτης και από την άλλη  υπάρχει η τιμή για τη συγκεκριμένη εξυπηρέτηση.

Αργότερα φαίνεται σπιτώθηκαν κι έτσι απ’ αυτές πήρε την ονομασία και το σπίτι). Υπήρχε και μια άλλη κατηγορία ακόμη φτηνότερων πορνών που έκαναν τη δουλειά στο ύπαιθρο ψαρεύοντας τους πελάτες στο δρόμο με διάφορα κόλπα, μεταξύ των οποίων ήταν να έχουν γραμμένα με καρφιά στα πέδιλα λέξεις που αποτυπώνονταν στο μαλακό έδαφος.

Σώθηκε ένα τέτοιο παπούτσι που γράφει με τα καρφιά τη λέξη ‘’ακολούθει’’, κάτι ανάλογο με τις σύγχρονες πόρνες που έχουν τυπωμένες καρτούλες με την διεύθυνση, τις οποίες πετάνε στον ανυποψίαστο πελάτη. Οι πόρνες αυτές λεγόντουσαν «λεωφόροι» (το ανάλογο με το σημερινό τροτέζα ή καλντεριμιτζού) ή «σποδησιλαύραι» (λαύρα είναι το δρομάκι, τα ο σοκάκι και σποδός η σκόνη), χαμαιτύπαι, χαλκιδίτιδες (από το πολύ ευτελές ποσό που έπαιρναν, ένα χάλκινο νόμισμα), χαμαιταιρίδες.

Συνευρίσκονταν στους σκοτεινούς δρόμους στην περιοχή του Φιλοπάππου, σε ψηλά επιτάφια μνημεία. Άλλες πήγαιναν σε ειδικά πανδοχεία που νοίκιαζαν γι’ αυτό το σκοπό δωμάτια ή σε ταβέρνες που λεγόντουσαν ματρυλλία ή μαστρύπια. Υπήρχαν πόρνες εγκατεστημένες στα λουτρά. Τέλος, στα συμπόσια καλούσαν αυλητρίδες, χορεύτριες (ορχηστίδες), ακροβάτιδες που πέρα απ’ το πρόγραμμα που παρουσίαζαν, δίνονταν πολύ συχνά για μικρή πρόσθετη αμοιβή στον έρωτα των ανδρών.

Ο ανάγλυφος σκύφος του 1ου αιώνα μ.Χ. με φαλλόσχημη προχοή που βρέθηκε στο πορνείο της Αρχαίας Αγοράς στη Θεσσαλονίκη. Ήταν καλοκαίρι του 1995 όταν η αποκάλυψη ενός ανάγλυφου κεραμικού δοχείου κρασιού με φαλλόσχημο στόμιο και ανάγλυφες παραστάσεις του Ερμή, της Αφροδίτης, σταφυλιών και άλλων αρχαίων συμβόλων γονιμότητας και αφροδισιακής δραστηριότητας, στον υπό πολυετή ανασκαφή χώρο της Αρχαίας Αγοράς στη Θεσσαλονίκη, οδήγησε σε πλέον σαφή συμπεράσματα. Ο σκύφος είναι διακοσμημένος με κλαδιά αμπέλου, με σταφύλια, σφραγίσματα με τον Ερμή και την Αφροδίτη, παράσταση πουλιού και εντόμου. Την ιδιαίτερη χρήση του αγγείου δηλώνει η προχοή-φαλλός με τους δύο επίθετους όρχεις στο κάτω μέρος. Φαλλόσχημα και φαλλοφόρα αγγεία, ρυτά, κάνθαροι, σκύφοι, κύλικες χρησιμοποιούνταν ως σκεύη συμποσίων ήδη από τον 6ο αι. π.Χ. και η χρήση τους συνεχίστηκε και στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Οι εταίρες έπιναν κρασί από τις φαλλόσχημες κάνουλες των αγγείων για να διεγείρουν τους συνδαιτυμόνες.

Οι εταίρες ήταν πόρνες πολύ όμορφες, ανωτέρου επιπέδου. Κατείχαν συνήθως υψηλή μόρφωση και μπορούμε να τις παρομοιάσουμε κατά κάποιο τρόπο με τις γιαπωνέζες γκέισες. Πολλές απ’ αυτές κέρδισαν την ελευθερία τους εξαγοράζοντάς την με τα κέρδη τους ή με χρήματα των εραστών τους.

Η τιμή τους κυμαινόταν από 1 δραχμή, δηλ.6 φορές περισσότερο από τις δημόσιες πόρνες, μέχρι αμύθητα ποσά. Το πόσο σοβαρή επίδραση άσκησαν στη ζωή της αρχαίας Ελλάδας φαίνεται από το ότι όλοι οι μεγάλοι άνδρες της αρχαιότητος είναι συνδεδεμένοι με εταίρες που φημίζονταν όχι μονάχα για την ομορφιά και την τέχνη του έρωτα, αλλά και το πνεύμα τους.

Μαρμάρινη προτομή της Ασπασίας, που φέρει επιγραφή με το όνομά της. Ρωμαϊκό αντίγραφο, ελληνιστικού αγάλματος. Μουσείο του Βατικανού, Ρώμη. Marble herm in the Vatican Museums inscribed with Aspasia's name at the base. Discovered in 1777, this marble herm is a Roman copy of a 5th-century BC original and may represent Aspasia's funerary stele.

Η Ασπασία έγινε σύζυγος του ισχυρότερου άνδρα της Αθήνας, του Περικλέους. Λέγεται πως έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη χάραξη της πολιτικής του αθηναϊκού κράτους κι ο Πλάτων στον «Μενέξενο» αναφέρει πως εκείνη συνέθεσε τον επιτάφιο λόγο που εξεφώνησε ο Περικλής.

Η Τιμάνδρα ή Δαμασάνδρα, μητέρα της Λαΐδος, συνδέθηκε με τον Αλκιβιάδη, όπως και η περίφημη Θεοδότη η Αττική.

Η χορεύτρια Φίλιννα συνδέθηκε με τον βασιλιά Φίλιππο κι απέκτησε μαζί του τον Αρριδαίο που βασίλεψε μετά τον Αλέξανδρο.

Η Μανία και η Λάμια ήταν οι περίφημες εταίρες του Δημητρίου Πολιορκητή.

Η Δημώ συνδέθηκε με τον βασιλιά Αντίγονο.

Η Μύστα και η Νύσα συνδέθηκαν με τον βασιλιά Σέλευκο.

«Η Λαΐς από την Κόρινθο» (1526), έργο του Χανς Χολμπάιν του νεότερου, Kunstmuseum Basel. “Lais of Corinth” by Hans Holbein the Younger, Kunstmuseum Basel.

Η Λαΐς είχε δεσμό με τον ζωγράφο Απελλή, τον φιλόσοφο Αρίστιππο και τον Διογένη τον Κυνικό.

Vénus Capitoline, copie de l'Aphrodite de Cnide, œuvre de Praxitèle dont la maîtresse, l'hétaïre Phryné, est le modèle, musée du Louvre.

Η Φρύνη με τον ρήτορα Υπερείδη.

Η Μιλτώ με το βασιλιά της Περσίας Κύρο.

Thais leading the destruction of the palace of Persepolis, as imagined by Joshua Reynolds.

Η Θαΐς ήταν η εταίρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και είναι αυτή που έκαψε το ανάκτορο της Περσέπολης σ’ ένα γιορταστικό συμπόσιο.

Η Γλυκέρα είναι η περίφημη ερωμένη του Μενάνδρου.

Η Λαμπιτώ η Σαμία συνδεόταν με τον Δημήτριο τον Φαληρέα.

Η Σινώπη με τον Ιεροφάντη των Ελευσινίων Μυστηρίων Αρχία.

Η Λεόντιον ήταν η συντρόφισσα του Επίκουρου.

Η Αγαθόκλεια ήταν η φίλη του Πτολεμαίου του Δ’.

Η Μανία ήταν η ερωμένη του ολυμπιονίκη στο παγκράτιον Λεοντίσκου. Το 13ο βιβλίο του Αθήναιου μας δίνει πλήθος ονόματα, ανέκδοτα και περιστατικά από τις διάσημες εταίρες της αρχαιότητας.

Courtesan mask of the New Comedy, number 39 on the Julius Pollux list, found in Cyrenaica (now in Libya). Terracotta, 3rd–2d centuries BC. Louvre.

Η ιεροδουλεία ήταν ένας θεσμός, κατά τον οποίο γυναίκες, αλλά ορισμένες φορές και άνδρες ασκούσαν στους ναούς την Ιερή Πορνεία.

Δύο είναι τα είδη της. Το πρώτο περιλαμβάνει όλες τις γυναίκες που είναι υποχρεωμένες, πριν παντρευθούν, να διακορευθούν μέσα στο ναό προς όφελος της θεάς, στην οποία ανήκει ο ναός.

Το δεύτερο, που είναι μετεξέλιξη του πρώτου και προφανώς επιβλήθηκε με την επικράτηση της πατριαρχίας και της ζηλοτυπίας του άνδρα που θέλει η γυναίκα του να μη σμίγει με κανένα, έστω και με θεό σε ναό, αφορά εκείνες τις γυναίκες που υπηρετούν στο ναό είτε ως σκλάβες είτε επειδή είναι ταμένες είτε γιατί έχουν έλθει με τη θέλησή τους και η ιερά πορνεία που ασκούν είναι σε μόνιμη επαγγελματική βάση.

One of a large number of terracotta images of lovers on beds found in Mesopotamia. Often understood as connected to the "Sacred Marriage" rite, with the woman seen as a "sacred prostitute." Dated to the third millennium BCE. © S. Beaulieu, after Teubel 1984:117, Plate 19

Η ιεροδουλεία, θεσμός πανάρχαιος και θρησκευτικός, ήταν απλωμένη σ’ όλο το χώρο της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.

Στην Κύπρο ήταν ανεπτυγμένη, όπως μας πληροφορούν οι Κλέαρχος Σολεύς και ο Ιουστίνος, ο οποίος αναφέρει επίσης ότι οι Επιζεφύριοι Λοκροί σε κρίσιμες στιγμές πολέμου πόρνευαν τις θυγατέρες τους στον ναό της Αφροδίτης.

Να και μια φωτογραφία, που απόλυτα εκφράζει την ελληνική προσέγγιση στον Έρωτα από τα αρχαιολογικό Μουσείο Καταλονίας.

Στην Άβυδο της Τρωάδος υπήρχε ιερό της Αφροδίτης Πόρνης. Στην Ελλάδα ξακουστό ήταν το ιερό της Αφροδίτης στην Κόρινθο που είχε περισσότερες από 1.000 ιερόδουλες εταίρες, τις οποίες είχαν αφιερώσει στη θεά άνδρες και γυναίκες. Γι’ αυτές συνέρρεε πλήθος κόσμου, όπως μαρτυρεί ο Στράβων, και πλούτιζε η πόλη. Οι καπετάνιοι των πλοίων σκόρπιζαν αφειδώς τα λεφτά τους και απ’ αυτό βγήκε η παροιμία «ου παντός ανδρός ες Κόρινθον έσθ’ ο πλους», δηλαδή δεν είναι εύκολο ταξίδι για τον καθένα η Κόρινθος.

Και υπήρχε αρχαίο έθιμο στην Κόρινθο, όταν επρόκειτο να προσευχηθεί η πόλη στην Αφροδίτη για ζητήματα υψίστης σημασίας, να προσκαλούν όσο το δυνατόν περισσότερες εταίρες να συνενώσουν την φωνή τους και να θυσιάσουν μαζί. Και για την πατριωτική τους στάση κατά την περσική εισβολή ανέγραψαν τα ονόματα των εταίρων σε δημόσια πινακίδα κι ο Σιμωνίδης τους αφιέρωσε επίγραμμα.

RoboPol: από την Κρήτη στην καρδιά των blazars, RoboPol: from Crete in the heart of blazars

Σε μια μεγάλης σπουδαιότητας συνεργασία για την ελληνική επιστήμη, το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας από κοινού με διάσημα ιδρύματα όπως το Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνιας (CALTECH) και το Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ Ραδιοαστρονομίας της Γερμανίας, το Διαπανεπιστημιακό Κέντρο Αστρονομίας και Αστροφυσικής της Ινδίας και το Πανεπιστήμιο Νικόλαος Κοπέρνικος της Πολωνίας, σχεδίασαν, κατασκεύασαν και εγκατέστησαν στο Αστεροσκοπείο Σκίνακα ένα πρωτοποριακό όργανο για να μελετήσουν τα φαινόμενα γύρω από τις τεράστιες μαύρες τρύπες που βρίσκονται στα κέντρα των Κβάζαρ. Το όργανο τέθηκε αυτό το μήνα σε λειτουργία με απόλυτη επιτυχία.

Μέλη της Διεθνούς Επιστημονικής Ομάδας RoboPol. RoboPol is a specialized photopolarimeter designed specifically for the 1.3m telescope at the Skinakas Observatory and commissioned in the spring of 2013. It was conceived, designed, and developed by the RoboPol Collaboration, and international collaboration including the University of Crete and the Foundation for Research and Technology - Hellas (FORTH) in Greece, the California Institute of Technology in the United States, the Max-Planck Institute for Radioastronomy in Bonn, Germany, the Nicolaus Copernicus University in Poland, and the Inter-University Centre for Astronomy and Astrophysics, in Pune, India. RoboPol was designed with high observing efficiency and automated operation as prime goals.

Το όργανο, που φέρει την ονομασία ΡΟΜΠΟΠΟΛ (Ρομποτικό Πολωσίμετρο) και τοποθετήθηκε στο τηλεσκόπιο των 1,3 μέτρων του Αστεροσκοπείου, είναι προϊόν τεχνολογίας αιχμής, με μοναδικό στον κόσμο σχεδιασμό που του προσδίδει απαράμιλλη ακρίβεια μετρήσεων και με πρωτοποριακή ρομποτική λειτουργία. Παράγει χωρίς κινούμενα μέρη πάνω στον δέκτη (CCD) τέσσερα συμμετρικά είδωλα του ίδιου αντικειμένου. Η σχετική φωτεινότητα των ειδώλων εξαρτάται από το ποσοστό γραμμικής πόλωσης του φωτός και την κατεύθυνση πόλωσής του. Η ταυτόχρονη παραγωγή και των τεσσάρων ειδώλων που απαιτούνται για μέτρηση της πόλωσης είναι μοναδική αυτή τη στιγμή στον κόσμο καινοτομία του ΡΟΜΠΟΠΟΛ και επιτρέπει ταχύτερη και ακριβέστερη από κάθε άλλο όργανο μέτρηση της πόλωσης.

Σχηματική αναπαράσταση πίδακα από μπλέιζαρ (φλογαστέρας). The Inner Jet of an Active Galactic Nucleus as Revealed by a Radio-to-Gamma-ray Outburst: The Quasar-like Object BL Lacertae. Source: Cosmovision, a group led by Dr. Wolfgang Steffen of the Instituto de Astronomia, UNAM, Ensenada, Mexico.

Για τα επόμενα τρία χρόνια το ΡΟΜΠΟΠΟΛ θα κάνει συστηματική καταγραφή της φωτεινής εκπομπής από 100 και πλέον μπλέιζαρ (blazars). Τα μπλέιζαρ είναι πολύ ξεχωριστά κβάζαρ: Έχουν μια τεράστια μαύρη τρύπα στο κέντρο τους με μάζα έως και δισεκατομμύρια φορές τη μάζα του Ήλιου μας, και εκτοξεύουν (με έναν τρόπο που παραμένει μυστήριο τριάντα χρόνια μετά την ανακάλυψή τους) τεράστιους πίδακες εκροής (στους οποίους η ύλη εκτινάσσεται προς το διάστημα με ταχύτητα που πλησιάζει την ταχύτητα του φωτός), ο δε πίδακας εκροής τους “στοχεύει” τη Γη. Το γεγονός αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να κοιτάξουμε βαθιά στην καρδιά αυτών των πιο εξωτικών αντικειμένων του Σύμπαντος, να μελετήσουμε τη δομή των πιδάκων εκροής, και να δούμε στην πράξη τη συμπεριφορά της ύλης σε ακραίες ταχύτητες – μιας πρώτης τάξης εφαρμογή της ειδικής θεωρίας της Σχετικότητας του Αϊνστάιν.

Η ονομασία μπλέιζαρ, στα ελληνικά “φλογαστέρας”, αποτελεί λογοπαίγνιο που επιλέχθηκε λόγω της εξαιρετικής μεταβλητότητάς τους, που συχνά κάνει το είδωλό τους να τρεμοπαίζει σαν φλόγα ακόμα και έξω από την ατμόσφαιρα της γης, της φωτεινότητας των αντικειμένων αυτών σε όλες τις συχνότητες – ακόμη και σε ακτίνες γάμμα υψηλότατων ενεργειών, και των δυο πρώτων γραμμάτων της πρότυπης πηγής αυτής της κατηγορίας, του BL Lacertae.

Η μέτρηση της πόλωσης του φωτός των μπλέιζαρ αποκαλύπτει πληροφορίες για το μαγνητικό πεδίο γύρω από την κεντρική μαύρη τρύπα και στη βάση του πίδακα εκροής. Η συστηματική μέτρηση της πόλωσης του φωτός και κυρίως των μεταβολών της από έναν τόσο μεγάλο αριθμό μπλέιζαρ, κάτι που παγκοσμίως για πρώτη φορά πραγματοποιείται, θα παραγάγει έναν μοναδικό πλούτο επιστημονικών δεδομένων. Η συσχέτιση αυτών των δεδομένων με ταυτόχρονες μετρήσεις της εκπομπής ακτίνων γάμμα από τα ίδια μπλέιζαρ όπως καταγράφονται από τον δορυφόρο FERMI της NASA, μπορεί να επιτρέψει, για πρώτη φορά μετά από μελέτες δεκαετιών, τη λύση του μυστηρίου του σχηματισμού του πίδακα εκροής και του τρόπου παραγωγής της λαμπρότατης και εξαιρετικά μεταβλητής ακτινοβολίας του.

Το ΡΟΜΠΟΠΟΛ θα χρησιμοποιηθεί ακόμη για τη χαρτογράφηση των μαγνητικών πεδίων σε μεσοαστρικά νεφελώματα, τα οποία αποτελούν “μαιευτήρια” νέων άστρων. Με τον τρόπο αυτό, μπορεί να δώσει λύση σε σειρά μυστηρίων της διαδικασίας με την οποία μεσοαστρικό αέριο δημιουργεί τελικά αστέρια και πλανήτες – τα λίκνα της ζωής.

Skinakas observatory 1.3 m telescope.

Το Αστεροσκοπείο Σκίνακα είναι ιδανικό για τις μελέτες αυτές λόγω της εξαιρετικής του θέσης για αστρονομικές παρατηρήσεις στην Ευρώπη, σε συνδυασμό με τον υψηλής τεχνολογίας εξοπλισμό του, το υψηλό επιστημονικό επίπεδο των αστρονόμων του και τη λειτουργικότητά του.

Η συνεργασία των ιδρυμάτων της Κρήτης με το CALTECH και τα άλλα διεθνή ιδρύματα δεν περιορίζεται μόνο στο πείραμα ΡΟΜΠΟΠΟΛ. Αντίθετα, είναι μια συνεργασία διαρκείας που επεκτείνεται σε τεχνολογίες αιχμής στις περιοχές της Οπτικής Πολωσιμετρίας και της Προσαρμοστικής Οπτικής, όπως επίσης και σε θεωρητικές μελέτες, και περιλαμβάνει ανταλλαγές επιστημόνων, μεταπτυχιακών φοιτητών και τεχνικού προσωπικού, όπως και την από κοινού χρήση επιστημονικών δεδομένων.

Περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα ΡΟΜΠΟΠΟΛ και την επιστημονική του ομάδα περιέχονται στον ιστότοπο: http://robopol.org/

Ο ναός του Επικούρειου Απόλλωνα στις Βάσσες. Temple of Apollo Epicurius at Bassae

Σ’ ένα επιβλητικό και άγριο ορεινό τοπίο, ΝΔ της Ανδρίτσαινας, βρίσκεται ο ναός του Επικούρειου Απόλλωνα, ένας από τους μεγαλύτερους ναούς της αρχαιότητας. Ο ναός βρίσκεται σε απόσταση 14 χλμ. νότια της Ανδρίτσαινας, σε υψόμετρο 1.130 μ., επάνω στο όρος Κωτίλιο. Στην τοποθεσία αυτή, που στην αρχαιότητα λεγόταν Βάσσες (δηλαδή μικρά πλατώματα σε βράχους), οι κάτοικοι της γειτονικής Φιγάλειας είχαν ιδρύσει, από τον 7ο αιώνα π.Χ., τέμενος του Απόλλωνος Βασσίτα, τον οποίον και λάτρευαν με την προσωνυμία του Επικουρίου (συμπαραστάτη στον πόλεμο ή στην αρρώστια). Το επίθετο Επικούριος δόθηκε την εποχή των πολέμων με τους Σπαρτιάτες γύρω στο 650 π.Χ.

Ο ναός αποτελεί ένα από τα καλύτερα σωζόμενα μνημεία της κλασικής αρχαιότητας. Συγκεκριμένα, είναι ο καλύτερα διατηρημένος ναός μετά το ναό του Ηφαίστου στην Αθήνα. Από όλους τους ναούς της Πελοποννήσου, ύστερα από το ναό της Τεγέας, θα μπορούσε αυτός να πάρει την πρώτη θέση για την ομορφιά του μαρμάρου και το αρμονικό σύνολο. Χτίστηκε το 420-400 π.Χ. στη θέση ενός παλαιότερου, αρχαϊκού ναού. Ο περιηγητής Παυσανίας, που επισκέφτηκε το μνημείο, στα μέσα περίπου του 2ου αιώνα μ.Χ., αναφέρει ως αρχιτέκτονά του τον Ικτίνο.

Η θέση που κατέχει ο ναός στην ιστορία της ελληνικής αρχιτεκτονικής είναι ξεχωριστή, καθώς συνδυάζει με ιδιοφυή τρόπο τα αρχαϊστικά στοιχεία, που υπαγόρευε η τοπική θρησκευτική παράδοση, με τις τολμηρές ανανεωτικές ιδέες του δημιουργού του. Είναι δωρικός περίπτερος, με προσανατολισμό Β-Ν και διαστάσεις 14,48x38,24μ. στο επίπεδο του στυλοβάτη. Η υπερβολικά στενόμακρη κάτοψη της περίστασης, ο αριθμός των κιόνων (6x15 αντί του κανονικού για την εποχή 6x13) και η διάταξή τους (μεγαλύτερα μετακιόνια διαστήματα στις στενές πλευρές) είναι αρχαϊκά χαρακτηριστικά και παραπέμπουν σε συγκεκριμένο πρότυπο: το μεγάλο ναό του Απόλλωνος στους Δελφούς. Συνυπάρχουν όμως αρμονικά με προοδευτικά γνωρίσματα της ώριμης κλασικής αθηναϊκής αρχιτεκτονικής, όπως είναι η λεπτότητα των κιόνων, το χαμηλό ύψος της κρηπίδας και του θριγκού και η ευρυχωρία του προδόμου και του οπισθοδόμου.

Η μεγάλη πρωτοτυπία του μνημείου έγκειται στη διαμόρφωση του εσωτερικού του. Στο σηκό υπάρχει η ιδέα της κιονοστοιχίας κατά τις τρεις πλευρές, όπως στον Παρθενώνα και το ναό του Ηφαίστου (Θησείο) στην Αθήνα, όμως οι κίονες στις μακρές πλευρές δεν είναι ελεύθεροι. Εκφύονται από τους τοίχους ως λεπτά εγκάρσια χωρίσματα (ανάλογα με εκείνα του αρχαϊκού ναού της Ήρας στη Ολυμπία), που απολήγουν σε ιωνικούς ημικίονες με ιδιότυπα κοινόκρανα και βάσεις. Στη στενή πλευρά του σηκού, απέναντι από την είσοδο, ο ελεύθερος κίονας (ίσως και οι δύο τελευταίοι, στην ίδια γραμμή με αυτόν, ημικίονες) έφερε το πρώτο στην ιστορία της αρχιτεκτονικής κορινθιακό κιονόκρανο. Η κιονοστοιχία στήριζε ιωνικό θριγκό με ανάγλυφη ζωφόρο, που περιέτρεχε εσωτερικά και τις τέσσερις πλευρές του σηκού.

Είχε μήκος 31 μ. και οι 23 πλάκες της, με σκηνές Αμαζονομαχίας και Κενταυρομαχίας, βρίσκονται από το 1814 στο Βρετανικό Μουσείο. Πίσω από τον ελεύθερο κορινθιακό κίονα, στη θέση του κλειστού αδύτου άλλων ναών, διαμορφώνεται ένας κλειστός χώρος, που επικοινωνεί μεν ελεύθερα με το σηκό, «βλέπει» όμως για θρησκευτικούς λόγους προς ανατολάς, με μια πόρτα που ανοίγεται προς το ανατολικό πτερό. Όλα αυτά τα στοιχεία συνέτειναν στην ανάδειξη του εσωτερικού χώρου και αποτέλεσαν καινοτομίες που έμελλε να επηρεάσουν αποφασιστικά την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής στους επόμενους αιώνες.

Ο ναός είναι χτισμένος από τοπικό ασβεστόλιθο. Μαρμάρινα ήταν τα κιονόκρανα του σηκού, ορισμένα μέρη της οροφής και της στέγης και ο γλυπτός διάκοσμος. Η ερείπωση άρχισε από τα ρωμαϊκά χρόνια, πρώτα από τους ανθρώπους και μετά από τους σεισμούς.

 Ανατολική ζωφόρος (Αμαζονομαχία)

Γλυπτά του διάκοσμου του ναού, μεταξύ των οποίων και Αμαζονομαχία, βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Βρεττανικό Μουσείο.

Νότια Ζωφόρος (Κενταυρομαχία)

Η ζωφόρος του ναού είναι ένα πραγματικό αριστούργημα αποτελούμενη από 23 μαρμάρινες πλάκες, από τις οποίες οι 11 δυτικά παρίσταναν Κενταυρομαχία (Λάπηθες - Κένταυροι) και οι 11 ανατολικά Αμαζονομαχία (Αθηναίοι - Αμαζόνες). Η κεντρική στο βάθος παρίστανε τον Απόλλωνα που με τη βοήθεια της Άρτεμης, έκανε να έλθει η δικαιοσύνη, που διαταράχτηκε από τους Κενταύρους και τις Αμαζόνες. Πρόκειται για πραγματικό αριστούργημα, που η ζωντάνια και η έκφραση των μορφών, καθώς και η ταιριαστή πλοκή των σκηνών, το κατατάσσουν στους καλύτερους γλυπτικούς διάκοσμους της αρχαιότητας. Δυστυχώς τα μοναδικά αυτά γλυπτά της ζωφόρου του ναού, στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας έγιναν αντιληπτά από Ευρωπαίους αρχαιοκάπηλους και κλάπηκαν.

Δυτική Ζωφόρος (Κενταυρομαχία)

Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος τους κοσμεί τις προθήκες του Βρετανικού μουσείου, αλλά και του μουσείου του Λούβρου και του Μονάχου. Μέσα στο ναό υπήρχε και μεγάλο (12 πόδια) χάλκινο άγαλμα του Απόλλωνα, που κατά τις μαρτυρίες του Παυσανία, όταν ιδρύθηκε η Μεγαλόπολη μεταφέρθηκε και τοποθετήθηκε εκεί, μπροστά από το ναό του Λυκαίου Δία. Η πρόσβαση στον αρχαιολογικό χώρο του ναού μπορεί να γίνει από τη Μεγαλόπολη, μέσω Καρύταινας, και από τα Κρέστενα της Ηλείας.

The Bassae Frieze is made from a set of 23 marble panels that were in the Temple of Apollo at Bassae. They were carved just before 400 B.C. The stones are on permanent display in a specially constructed room in Gallery 16 in the British Museum in London. Copies of this frieze decorated the walls of the Ashmolean Museum and London's Travellers Club.

Είναι το πρώτο φιλμ για το ναό του επικούρειου Απόλλωνα που έχτισε ο Ικτίνος στην κορυφή ενός βουνού. Ο ναός είναι κτισμένος κυρίως με ασβεστολιθική πέτρα και είναι χωρίς το άγαλμα του θεού Απόλλωνα.

Μου είναι πιο εύκολο να κινηματογραφώ πράγματα παρά ανθρώπους. Πιστεύω πολύ σ’ αυτό που ο Francis Ponge αποκαλεί «φωνή των πραγμάτων». Jean-Daniel Pollet

Ο σκηνοθέτης (Jean-Daniel Pollet) μαγεύτηκε και είπε ότι αυτός ο ναός υπήρξε το κέντρο του κόσμου για κείνον. Έτσι λοιπόν τον κινηματογράφησε με ρυθμό ιερής τελετουργίας και το αποτέλεσμα αντάμειψε τις προσπάθειες του.

Εντυπωσιασμένος από τη γοητεία του αρχαιολογικού χώρου των Βασσών ο εξαιρετικός σκηνοθέτης Jean-Daniel Pollet, μόλις τον ανακάλυψε βρήκε ένα υπαρξιακό καταφύγιο λέγοντας «Εδώ μπορείς να υπάρξεις».

Χαρακτήρισε τον τόπο ως άκρον άωτον της μαγείας και για μια δεκαετία τον θεωρούσε το κέντρο του κόσμου. Τον επισκέφθηκε πολλές φορές και τρεις ταινίες του έχουν αναφορές στο ναό του Επικούριου Απόλλωνα. Η μία από αυτές «Βάσσες» είναι αφιερωμένη στο ναό. Πρόκειται για ένα κινηματογραφικό ποίημα. Ο ίδιος ο σκηνοθέτης έχει περιγράψει ως εξής τη σχέση του με τις Βάσσες:

«Πρωτοείδα το ναό των Βασσών κάνοντας το γύρο της Μεσογείου. Πρέπει λοιπόν να πω γιατί έφυγα, γιατί έκανα αυτόν το γύρο. Είχα επισημάνει το ναό σε μια λιθογραφία (όχι φωτογραφία) κάποιου βιβλίου, γιατί έγραφε ότι ήταν ο μόνος κτισμένος στα υψώματα της Πελοποννήσου και χωρίς θέα στη θάλασσα. Εγραφε, επίσης, ότι αυτός ο ναός ήταν το τελευταίο έργο του αρχιτέκτονα του Παρθενώνα. Αυτό το έργο, μέσα στις μικροσκοπικές του διαστάσεις σε σύγκριση με τον Παρθενώνα, δίνει την εντύπωση κάποιου που γέρασε, που δεν έχει πια αλαζονεία, που σχεδόν δεν είναι πια Ελληνας, αλλά ξέρει μόνο να κτίζει σαν Ελληνας.

Άλλωστε, οι πέτρες που χρησιμοποιήθηκαν για να κτιστεί αυτός ο ναός, εξορύχθηκαν απ” αυτήν εδώ την ίδια περιοχή· βλέπει κανείς καλά ότι είναι γκρίζες σαν τις άλλες που είναι τριγύρω. Σε άλλους ελληνικούς ναούς χρησιμοποιήθηκε ένα συγκεκριμένο μάρμαρο, από ένα συγκεκριμένο λατομείο, αλλά πιστεύω ότι όλα είχαν πάνω-κάτω την ίδια προέλευση, το ίδιο χρώμα, την ίδια πυκνότητα και την ίδια αντοχή. Για τις Βάσσες, σίγουρα υπάρχουν στοιχεία – θα μπορούσα να γνωρίζω περισσότερα αν είχα μελετήσει την ιστορία του ναού πιο εμπεριστατωμένα. Οπωσδήποτε, κάπου θα είναι γραμμένα. Αυτό που συγκράτησα, είναι ότι κτίστηκε για να ξορκίσει ένα λιμό, μιαν αρρώστια (ίσως πανούκλα) που, εκείνη την εποχή, είχε ρημάξει την περιοχή. Είναι πολλές οι ενδείξεις που ενισχύουν αυτή την εικασία, αλλά δεν τις θυμάμαι πια.

Male figure wearing a chiton and an alopekis (Thracian cap), holding a kithara by its strap in his left hand; may be identified as Apollo or Orpheus. Fragment of the north metope from the Temple of Apollo Epikourios at Bassae (Arcadia). Figure masculine portant un chiton et un alopekis (bonnet thrace) et tenant une cithare dans la main gauche; peut-être Apollon ou Orphée. Fragment de métope du porche nord du temple d'Apollon Epikourios à Bassae, en Arcadie.

Θυμάμαι, όμως, άλλη μια ιδιαιτερότητα: συνήθως, στο κέντρο κάθε ναού υπάρχει μια θέση όπου μπαίνει ένα άγαλμα: το άγαλμα κάποιου θεού στον οποίο υποτίθεται ότι είναι αφιερωμένος ο ναός (Απόλλων κ.λπ.). Ε, λοιπόν, στις Βάσσες δεν υπήρχε τέτοιο βάθρο. Σκέφτηκα ότι μπορεί να πρόκειται για κάποιο είδος αθεϊστικού ναού, αλλά μάλλον αεροβατούσα. Μου είπαν ότι όλοι οι ελληνικοί ναοί είχαν τον ίδιο προσανατολισμό – αυτός εδώ, όμως αποτελεί εξαίρεση. Είναι ένα από τα λίγα μέρη στα οποία ξαναγύρισα (τουλάχιστον επτά φορές· τις πέντε, μάλιστα, χωρίς μηχανή). Είναι ένας τόπος που σου μιλάει, που ο Sollers λέει ότι είναι γεμάτος απ” τα λόγια των νεκρών, κι οι νεκροί τού μιλάνε, του λένε δίχως άλλο τα ίδια πράγματα – σαν ηχώ.

Κινηματογράφησα αυτόν το ναό μια φορά, στα γρήγορα, δύο ή τρία πλάνα για τη Μεσόγειο, και μετά από δύο χρόνια ξαναγύρισα στις Βάσσες για μια ταινία μικρού μήκους. Είχε συννεφιά -πράγμα σπάνιο. Το γύρισμα κράτησε δύο μέρες».

Αυτή η ταινία που γυρίστηκε το 1964 και το 1965 βραβεύτηκε στη Μπιενάλε Παρισίων, δεν προβλήθηκε ποτέ στις κινηματογραφικές αίθουσες. Η προβολή της στην εκδήλωση «Επικούριος Απόλλωνας υπό το σεληνόφως» ήταν μια από τις σπάνιες και σε συνδυασμό με τον τόπο όπου γυρίστηκε και είναι αφιερωμένη, αποτέλεσε μοναδική εμπειρία για τους θεατές….

Μια «πεταλούδα» μέσα σε έναν... σκορπιό. Butterfly Emerges from Stellar Demise in Planetary Nebula NGC 6302

NGC 6302 lies within our Milky Way galaxy, roughly 3,800 light-years away in the constellation Scorpius. The glowing gas is the star’s outer layers, expelled over about 2,200 years. The "butterfly" stretches for more than two light-years, which is about half the distance from the Sun to the nearest star, Alpha Centauri. The central star itself cannot be seen, because it is hidden within a doughnut-shaped ring of dust, which appears as a dark band pinching the nebula in the center. The thick dust belt constricts the star’s outflow, creating the classic "bipolar" or hourglass shape displayed by some planetary nebulae. The star’s surface temperature is estimated to be about 400,000 degrees Fahrenheit, making it one of the hottest known stars in our galaxy. Spectroscopic observations made with ground-based telescopes show that the gas is roughly 36,000 degrees Fahrenheit, which is unusually hot compared to a typical planetary nebulae. Credit: NASA, ESA, and the Hubble SM4 ERO Team

H NASA έδωσε στη δημοσιότητα μια εντυπωσιακή φωτογραφία που τράβηξε το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. Είναι μια εικόνα από το διπολικό πλανητικό νεφέλωμα NGC 6302 που είναι περισσότερο γνωστό ως «νεφέλωμα της πεταλούδας» εξαιτίας του σχήματός του. Το νεφέλωμα βρίσκεται σε απόσταση περίπου 4 χιλιάδων ετών φωτός από τη Γη, στον αστερισμό του Σκορπιού. 

Based on observations made with the NASA/ESA Hubble Space Telescope, and obtained from the Hubble Legacy Archive, which is a collaboration between the Space Telescope Science Institute (STScI/NASA), the Space Telescope European Coordinating Facility (ST-ECF/ESA) and the Canadian Astronomy Data Centre (CADC/NRC/CSA).

Το κεντρικό άστρο του νεφελώματος έχει θερμοκρασία επιφανείας που εκτιμάται ότι κυμαίνεται περί τους 250 χιλιάδες βαθμούς Κελσίου. Το νεφέλωμα της πεταλούδας έχει εύρος που καλύπτει τρία έτη φωτός και είναι ιδιαίτερα λαμπρό στο υπεριώδες φως αλλά όχι στο ορατό επειδή κρύβεται πίσω από ένα πυκνό «πέπλο» σκόνης. Στο νεφέλωμα έχει εντοπισθεί η έντονη παρουσία μοριακού υδρογόνου.

Ένα πλανητικό νεφέλωμα αποτελείται από ένα επεκτεινόμενο κέλυφος ιονισμένου αερίου που αποβάλλεται από άστρα τα οποία βρίσκονται στα τελευταία στάδια της ζωής τους. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι τα πλανητικά νεφελώματα μπορεί να παίζουν κρίσιμο ρόλο στη χημική εξέλιξη ενός γαλαξία.