Αρχαία ελληνική ιατρική. Ancient Greek medicine

Clinic Painter (name-piece), Physician treating a patient (Attic red-figure aryballos, 480–470 BC).

Δεν είναι δυνατόν να τοποθετήσουμε σε συγκεκριμένο χρόνο την αρχή της Ελληνικής ιατρικής.

Όμηρος. Έργο του Ρέμπραντ. Rembrandt, Homer, 1663.

Αναφορές σε ιατρικές πράξεις υπάρχουν και στις παλαιότερες πηγές που διαθέτουμε (όπως είναι τα Ομηρικά έπη). Σε τέτοια κείμενα, όπως και σε καταγραφές διαφόρων μύθων, περιγράφονται πράξεις που υποτίθεται ότι συνέβαιναν σε πολύ παλαιότερες εποχές. Στα Ομηρικά έπη η χρήση φαρμάκων δεν είναι μόνο γι' αυτά που θα ονομάζαμε σήμερα καθαρά ιατρικούς σκοπούς (όπως είναι π.χ. για την ίαση τραυμάτων στην Ιλιάδα). Η Ελένη (στο δ της Οδύσσειας) δίνει το νηπενθές για να απαλύνει τη θλίψη της παρέας που θυμάται το χαμένο Οδυσσέα.

Ο Ερμής (στο κ της Οδύσσειας) δίνει στον Οδυσσέα το μώλυ για να αντιμετωπίσει αυτός τα μάγια της Κίρκης. Αξιοσημείωτη είναι η πραγματικά εντυπωσιακή δράση των φαρμάκων, όπως περιγράφεται στα κείμενα αυτά, π.χ. στην ίαση των τραυμάτων, όπως περιγράφεται στο Ε της Ιλιάδας, όταν ο Άρης τραυματίσθηκε από το Διομήδη:

A kylix from the Berlin Museum of about 490 b. c. It bears the inscription ΣΟΣΙΑΣ ΕΠΟΙΗΣΕΝ, Sosias made (me), and represents Achilles bandaging Patroclus, the names of the two heroes being written round the margin. The painter is Euphronios, and the work is regarded as the masterpiece of that great artist. The left upper arm of Patroclus is injured, and Achilles is bandaging it with a two-rolled bandage, which he is trying to bring down to extend over the elbow. The treatment of the hands, a department in which Euphronios excelled, is particularly fine. Achilles was not a trained surgeon, and it will be observed, from the position of the two tails of the bandage, that he will have some difficulty when it comes to its final fastening!

Είπε, και τον Παιήονα φώναξε νάρθει και να τον γιάνει.

Τότε ο Παιήονας απιθώνοντας πά στην πληγή βοτάνια

Μαλαχτικά μεμιάς τον έγιανε· θνητός μαθές δεν ήταν.

Πώς με την πρώτη το συκόγαλο το άσπρο το γάλα πήζει,

Κι ας είναι αριό, κι ως τ’ ανακάτωσες θωρείς το ευτύς πηγμένο·

Όμοια γοργά κι αυτός τον γιάτρεψε τον αντρειωμένον Άρη.

Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι η δράση των φαρμάκων συνδέεται άμεσα με τις υπερφυσικές ιδιότητες είτε αυτών που δίνουν τα φάρμακα (χρειάζεται κάποιος θεός για να ξεριζώσει το μώλυ), είτε αυτών που τα παίρνουν (το φάρμακο γιατρεύει το τραύμα με τόσο θαυμαστό τρόπο γιατί ο τραυματισμένος δεν είναι θνητός).

Αν περάσουμε τώρα στους ιστορικούς χρόνους, μπορούμε, πολύ αδρά, να πούμε ότι υπήρχαν τριών ειδών θεραπευτές ή τριών ειδών ιατρικές δραστηριότητες:  

α) ‘Λαϊκοί θεραπευτές’. Τέτοιοι θεραπευτές, που δρουν μέσα στα πλαίσια της λαϊκής παράδοσης, υπάρχουν βέβαια σε όλους τους πολιτισμούς. Στην αρχαία Ελλάδα η δραστηριότητά τους φαίνεται ότι ήταν αρκετά εκτεταμένη. Στην κατηγορία  αυτή μπορούμε να συμπεριλάβουμε και τους ανθρώπους που σχετίζονταν με την προμήθεια αυτών που θα ονομάζαμε σήμερα φαρμακευτικά μέσα (και που ήσαν κυρίως βότανα). Αυτοί αναφέρονται με τα ονόματα ριζοτόμοι (= αυτοί που κόβουν ρίζες) και φαρμακοπώλαι. Εκτός από το να διακινούν φυτικά φάρμακα, προμηθεύοντας με αυτά ασθενείς και γιατρούς, έδιναν και οι ίδιοι οδηγίες και εκτελούσαν θεραπείες και μερικοί από αυτούς είχαν σημαντικό κύρος, ακόμα και ανάμεσα στους ‘επιστήμονες’ γιατρούς. Ένας τέτοιος ήταν ο Κρατεύας, o οποίος φαίνεται ότι έζησε κατά τον 1ον αιώνα π.Χ. και ότι έγραψε ένα βιβλίο για βότανα (Ριζοτομικόν), το οποίο δεν έχει διασωθεί, αλλά φαίνεται να επηρέασε σημαντικά άλλους συγγραφείς, όπως το Διοσκουρίδη και τον Πλίνιο.

View of the Askleipion of Kos, the best preserved instance of an Asklepieion.

β) Ασκληπιεία. Τα Ασκληπιεία ήσαν ιεροί χώροι, αφιερωμένοι στον Ασκληπιό ή σε άλλους θεούς ή ήρωες. Οι άρρωστοι που προσέρχονταν για θεραπεία ακολουθούσαν διαδικασίες που περιλάμβαναν δεήσεις, θυσίες, ακροάσεις μουσικών εκτελέσεων ή θεατρικών παραστάσεων, λουτρά, δίαιτα κλπ. Το τελικό στάδιο ήταν η εγκοίμηση, δηλαδή ο άρρωστος κοιμόταν μέσα σε ειδικό χώρο του Ασκληπιείου και, στον ύπνο του, εμφανιζόταν ο θεός ή κάποια άλλη μορφή που εκτελούσε τη θεραπεία ή έδινε στον άρρωστο θεραπευτικές οδηγίες. Αυτή είναι τουλάχιστον η εικόνα που προκύπτει από τις πληροφορίες που μας δίνουν αρχαίοι συγγραφείς καθώς και από το περιεχόμενο επιγραφών που έχουν σωθεί στους αρχαιολογικούς χώρους των Ασκληπιείων. Πάντως το κύρος των Ασκληπιείων στην αρχαία Ελλάδα ήταν πολύ μεγάλο και αναφέρονται πάντα με σεβασμό και θαυμασμό.

Statuette of the Greek god of medicine, Asklepios, 400-200BC.

γ) ‘Επιστήμονες’ γιατροί. Ονόματα συγκεκριμένων διάσημων γιατρών υπάρχουν ήδη στα Ομηρικά έπη. Σύμφωνα με τους μύθους, ένας τέτοιος γιατρός ήταν και ο Ασκληπιός. Αυτοί όμως που θα μπορούσαμε, με κάποια συνέπεια στην ορολογία, να τους ονομάσουμε ‘επιστήμονες’ γιατρούς αρχίζουν να εμφανίζονται από την εποχή της εμφάνισης της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας, δηλ. από τον 6ο (ή και από τον 7ο) αιώνα π.Χ. Αυτή την εποχή εμφανίζονται οι δύο παλαιότερες σχολές ιατρών στην αρχαία Ελλάδα, η σχολή της Κνίδου (παράλια της Μ. Ασίας, απέναντι από την Κω) και η σχολή της Κω. Σ’ αυτή τη δεύτερη ανήκε και ο Ιπποκράτης.

Ο Ιπποκράτης γεννήθηκε στην Κω, πιθανώς το 450 π.Χ.. Ο πατέρας του ήταν γιατρός και από αυτόν διδάχθηκε την ιατρική τέχνη. Μαζί με τον πατέρα του ανήκε στους Ασκληπιάδες, δηλ. τους γιατρούς που θεωρούσαν πρόγονό τους τον Ασκληπιό. Ταξίδεψε σε πολλά μέρη και θαυμαζόταν από τους συγχρόνους του. Είναι πιθανόν ότι πέθανε σε μεγάλη ηλικία. Δεν υπάρχουν περισσότερες βεβαιωμένες λεπτομέρειες για τη ζωή του.

The Hippocratic Corpus, a collection of around seventy early Greek medical works associated with Hippocrates and his teachings.

Η Ιπποκρατική συλλογή (corpus hippocraticum) είναι ένα σύνολο κειμένων που αποδίδονται στον Ιπποκράτη τον Κώο. Τα κείμενα αυτά φαίνεται ότι συγκροτήθηκαν σε ενιαίο σώμα (ή συλλογή) στην Αλεξάνδρεια (γύρω στο 280 π.Χ.) – και την εποχή αυτή δόθηκαν στα βιβλία της συλλογής οι τίτλοι, με τους οποίους είναι αυτά γνωστά μέχρι σήμερα. Είναι σήμερα γενικά παραδεκτό ότι τα κείμενα αυτά δεν γράφτηκαν όλα από τον Ιπποκράτη. Διάφοροι μελετητές έχουν προσπαθήσει να καθορίσουν, ποιά είναι τα ‘γνήσια Ιπποκρατικά’ και ποιά όχι, οι προσπάθειές τους όμως αυτές δεν κατέληξαν σε γενικά παραδεκτά αποτελέσματα. Θεωρείται όμως πιθανό, ότι τα περισσότερα από αυτά έχουν γραφεί μεταξύ 420 και 350 π.Χ.. Στην πραγματικότητα, ούτε για ένα από τα έργα αυτά δεν υπάρχει απόλυτη βεβαιότητα, ότι έχει γραφτεί από τον ίδιο τον Ιπποκράτη. Αντίθετα, είναι μάλλον βέβαιο, ότι δεν έχουν όλα τον ίδιο συγγραφέα. Αρκετές φορές, ένα από αυτά τα κείμενα φαίνεται να αντιμάχεται τις απόψεις που υποστηρίζει ένα άλλο από τα ίδια κείμενα. Για κάποια μάλιστα από αυτά λέγεται ότι απηχούν απόψεις της σχολής της Κνίδου, που θεωρείται, σε κάποιο βαθμό, αντίπαλος της σχολής της Κω. Παρόλα αυτά μπορούμε να πούμε ότι όλα αυτά τα κείμενα βρίσκονται μέσα σ’ ένα κοινό ‘κλίμα’ ως προς την κοσμοθεωρία τους, ως προς τις βασικές αντιλήψεις για τον κόσμο, τον άνθρωπο, την αρρώστια και τη θεραπεία.

Ιπποκράτης (γκραβούρα του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς). Hippocrates, engraving by Peter Paul Rubens, 1638.

Η Ιπποκρατική συλλογή περιλαμβάνει 60 περίπου έργα που αντιστοιχούν σε πολλά από αυτά που ονομάζουμε σήμερα κλάδους της ιατρικής ή επιστήμες που σχετίζονται με την ιατρική. Βρίσκουμε σ’ αυτήν έργα που αναφέρονται στη δομή και λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού, στην πρόκληση των ασθενειών και την περιγραφή της πορείας τους, σε θεραπευτικές μεθόδους, στη χειρουργική, στη γυναικολογία και τη μαιευτική κλπ.

The 'four humours' that Greek doctors used as a basis for medical diagnoses.

Η θεραπευτική της Ιπποκρατικής συλλογής είναι εξειδικευμένη και παίρνει υπ’ όψιν της όλους τους παράγοντες, στους οποίους βασίζεται και η πρόγνωση (κατάσταση του αρρώστου, ιδιαίτερα κατάσταση των χυμών, πορεία της αρρώστιας, χρόνο της αρχικής εμφάνισης, αλλά και των μεταβολών της, κλιματολογική κατάσταση της περιοχής, επιδράσεις αέρων, υδάτων κλπ.). Η Ιπποκρατική θεραπευτική είναι, κατά κύριον λόγο, διαιτητική, με την ευρύτερη έννοια της λέξης. Η διατροφή του αρρώστου παίζει σημαντικό ρόλο: οι τροφές που πρέπει να παίρνει – κι αυτές που δεν πρέπει να παίρνει – ο άρρωστος, η ποσότητά τους, ο τρόπος παρασκευής τους κλπ. Αλλά στη διαιτητική θεραπεία δεν περιλαμβάνονται μόνον αυτά που αφορούν στις τροφές. Καθορίζονται ακόμα το ποσό και το είδος της κίνησης ή της άσκησης, λουτρά και πλύσεις, ενδεχόμενη αλλαγή κλίματος και τρόπου ζωής κλπ. Ανάλογες οδηγίες δίνονται και στους υγιείς για να διατηρήσουν την υγεία τους.

Τα φάρμακα, που είναι βέβαια κυρίως βότανα, παίζουν δευτερεύοντα ρόλο. Αξιοσημείωτα συχνή, μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια, είναι η χρήση καθαρτικών (και εμετικών) φαρμάκων – κάτι που μπορεί να συσχετισθεί με τη θεωρία των χυμών, μια και τα φάρμακα αυτά μπορούν να διώξουν από τον οργανισμό χυμούς που η υπερβολική παρουσία τους προκαλεί αρρώστιες. Στα ίδια πλαίσια μπορεί να τοποθετηθεί και η εφαρμογή, ως θεραπευτικής μεθόδου, της αφαίμαξης.

An image of Hippocrates on the floor of the Asclepieion of Kos, with Asklepius in the middle.

Με βάση την αντίληψη για τη ‘θεραπευτική δύναμη της φύσης’, η Ιπποκρατική θεραπευτική χαρακτηρίζεται συχνά από στάση αναμονής, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για χορήγηση φαρμάκων ή για αφαιμάξεις. Αναμένει δηλ. ο γιατρός την κατάλληλη χρονική στιγμή στην πορεία της αρρώστιας ή σε σχέση με σημεία από το περιβάλλον (όπως το είδος των ανέμων ή άλλα καιρικά φαινόμενα). Η στάση αυτή κατηγορήθηκε από μεταγενέστερους γιατρούς ως ‘μελέτη θανάτου’, είναι όμως μια στάση που, μαζί με την έμφαση στη διαιτητική θεραπεία, αναβίωνε κάθε τόσο στην ιστορία της ιατρικής – ιδιαίτερα όταν κάποιοι γιατροί έβρισκαν λόγους να αμφιβάλουν σοβαρά για την αξία των μεθόδων θεραπείας που επικρατούσαν στην εποχή τους.

Ancient Greek Medical Instruments. Greek medical practitioners were unique amongst the ancient world in that many weren’t first and foremost priests, instead they were philosophers and learned men who were also knowledgeable about the various gods and their powers. It was during the Greek era that many of the medical terms in use today were first coined to describe types of diseases and illnesses, and the types of remedy required, and it was in this time that anatomy was most progressed thru dissection of human bodies.

Μετά τον Ιπποκράτη και μετά την εποχή της συγγραφής των Ιπποκρατικών κειμένων, η Ελληνική ιατρική χαρακτηρίζεται από τη διαδοχική εμφάνιση διαφόρων ‘σχολών’. Εμφανίζονται δηλαδή ομάδες γιατρών που υποστηρίζουν διαφορετικές, κάθε φορά, απόψεις για τη φύση του ανθρώπου, για την αρρώστια, για τους τρόπους θεραπείας. Οι κυριότερες από αυτές τις σχολές είναι οι εξής:

Δογματικοί

ATHENIAN FUNERARY MONUMENT. Second century A. D. British Museum. Inscription reads: ‘Jason, also called Dekmos, the Acharnian, a physician’, followed by his genealogy. By side of patient stands a cupping vessel.

Έτσι ονομάστηκαν γιατροί που υποστήριζαν ή θεωρούνταν ότι ακολουθούν πιστά τις διδασκαλίες του Ιπποκράτη. Χαρακτηριστικό τους είναι η στενή τους σχέση με τη φιλοσοφία και οι προσπάθειές τους για θεωρητική-φιλοσοφική θεμελίωση της Ιπποκρατικής ιατρικής. Πέρα από αυτά δεν υπάρχει πολλή συνοχή ανάμεσα σ’ αυτούς τους γιατρούς και είναι αμφίβολο, αν θα πρέπει να θεωρούνται ως ενιαία σχολή.

Σημαντικότεροι από τους γιατρούς που μπορούν να περιληφθούν σ’ αυτό το χώρο θεωρούνται ο Διοκλής και ο Πραξαγόρας. Ο Διοκλής ήταν μαθητής του Αριστοτέλη. Έδινε ιδιαίτερη σημασία στην υγιεινή και τα βιβλία του περιλαμβάνουν λεπτομερείς οδηγίες για τη διατροφή και τον τρόπο ζωής με σκοπό τη διατήρηση της υγείας και την προφύλαξη από αρρώστιες. Παρόμοιες ήσαν και οι αντιλήψεις του Πραξαγόρα (έζησε γύρω στα 340 π.Χ.), ο οποίος είναι, επιπλέον, ο πρώτος που μελέτησε συστηματικά το σφυγμό και τη σημασία του στην ιατρική πρακτική.

Ηρόφιλος – Ερασίστρατος

Herophilos, the first dissection. Stone relief at the front of the main entrance of the Nouvelle Faculté de Medicine Paris (diameter 1,20 m), from P. F. Niclausse 1955.

Ο Ηρόφιλος (γύρω στα 300 π.Χ.) και ο Ερασίστρατος (περίπου 330-250 π.Χ.), που έδρασαν την ίδια περίπου εποχή στην Αλεξάνδρεια, αναφέρονται σήμερα στα βιβλία ιστορίας της ιατρικής κυρίως για τις ανατομικές τους μελέτες. Με αυτούς αρχίζει πραγματικά να αναπτύσσεται η Ελληνική ανατομία. Περιέγραψαν, για πρώτη φορά, με αρκετή ακρίβεια διάφορα εσωτερικά όργανα του ανθρώπινου σώματος (οφθαλμό, εγκέφαλο, καρδιά, αρτηρίες, έντερο, γεννητικά όργανα κλπ.) και έδωσαν ονόματα σε μέρη τους. Μεταγενέστεροί τους συγγραφείς, όπως ο Ρωμαίος Κέλσος (γύρω στο 40 μ.Χ.) και ο χριστιανός Τερτυλλιανός (γύρω στο 200 μ.Χ.), αναφέρουν ότι ο Ηρόφιλος και ο Ερασίστρατος πραγματοποιούσαν ανατομές σε ζωντανούς ανθρώπους, αλλά ο ισχυρισμός αυτός δεν μπορεί να διασταυρωθεί με τη βοήθεια άλλων πηγών. Ανεξάρτητα όμως από τις μεθόδους που χρησιμοποιούσαν, είναι η πρώτη φορά που η ανατομία αποκτάει έναν κεντρικό ρόλο στους τομείς της γνώσης για τον άνθρωπο και της ιατρικής.

Erasistratus discovers the cause of the illness of Antiochus. Painting by Jacques-Louis David (1774).

Έχουμε όμως να κάνουμε και με μια γενικότερη απομάκρυνση από την Ιπποκρατική παράδοση. Ο Ηρόφιλος εξακολουθεί να δέχεται, σε σημαντικό βαθμό, τις Ιποκρατικές θεωρίες για τους τέσσερες χυμούς. Χρησιμοποιεί όμως τις αφαιμάξεις και τα φάρμακα σε πολύ μεγαλύτερη έκταση, σε σύγκριση με την Ιπποκρατική ιατρική. Ο Ερασίστρατος διαρρηγνύει εντελώς τους δεσμούς του με την Ιπποκρατική παράδοση. Εδώ έχουμε για πρώτη φορά την εμφάνιση μιας μηχανιστικής εικόνας για τον ανθρώπινο οργανισμό. Για τον Ερασίστρατο τον κύριο ρόλο για τη λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού και για την εμφάνιση ασθενειών παίζουν τα στερεά μέρη του (η αντίληψη αυτή ονομάσθηκε και στερεοπαθολογία). Η πέψη είναι μια μηχανική διαδικασία λειοτρίβησης των τροφών. Η καρδιά λειτουργεί σαν υδραυλική αντλία με βαλβίδες. Παρόμοιες αντιλήψεις αναπτύσσονται και για τις άλλες λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού.

Εμπειριστές

Heraclides of Tarentum (middle), Nigrus, and Mantias.

Οι γιατροί αυτής της σχολής δεν τρέφουν εκτίμηση για τη φιλοσοφία και τις θεωρίες – αποτελούν, θα λέγαμε, τον αντίποδα των δογματικών. Ως βάση της ιατρικής θεωρούν την εμπειρία που αποκτάει ο γιατρός παρακολουθώντας την πορεία της αρρώστιας και τα αποτελέσματα της θεραπείας. Έτσι περιγράφουν και καταγράφουν περιπτώσεις αρρώστων και τα αποτελέσματα των φαρμάκων που δοκιμάζουν σε αυτούς. Αντίθετα, δεν τους ενδιαφέρει η ανατομία, καθώς επικεντρώνεται στο νεκρό σώμα και όχι στο ζωντανό άρρωστο. Η σχολή αυτή αποκτάει επιρροή από το 200 π.Χ. περίπου και σημαντικότερος εκπρόσωπός της θεωρείται ο Ηρακλείδης (αρχές του 1ου αιώνα π.Χ.)

Μεθοδικοί

Asclepiades of Bithynia: This is the only known bust of Asclepiades. It is located among other Epicureans in the Room of Philosophers at the Capitoline Museum in Rome, Italy.

Η σχολή αυτή αναπτύχθηκε από Έλληνες γιατρούς στη Ρώμη. Ήδη από τον 3ο π.Χ. αιώνα αρχίζουν να πηγαίνουν και να εγκαθίστανται Έλληνες γιατροί στη Ρώμη, εκεί όπου υπήρχε πλούτος και άρχοντες που αναζητούσαν καλούς γιατρούς. Ο πρώτος που αποκτάει μεγάλη φήμη εκεί είναι ο Ασκληπιάδης από την Προύσσα της Μ. Ασίας (γεννήθηκε το 124 π.Χ.). Παρόλο που υπάρχουν πολλά αδιευκρίνιστα σημεία σχετικά με τη βιογραφία και το έργο του, ο Ασκληπιάδης φαίνεται να είχε επηρεασθεί από τον Ερασίστρατο. Είχε μηχανιστικές αντιλήψεις για τον ανθρώπινο οργανισμό, στις οποίες ιδιαίτερο ρόλο παίζουν τα άτομα, με την έννοια που έδινε σ’ αυτά ο Δημόκριτος. Στον οργανισμό υπάρχουν πόροι ή ‘σωλήνες’, μέσα στους οποίους κυκλοφορούν τα άτομα. Όταν οι πόροι είναι στενοί σχετικά με το μέγεθος των ατόμων, τα άτομα δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν κανονικά. Στην αντίθετη περίπτωση, τα άτομα μπορεί να κυκλοφορούν υπερβολικά γρήγορα και να  παρατηρείται αυξημένη ‘ρευστότητα’ στον οργανισμό. Και οι δύο αυτές αντίθετες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν την εμφάνιση ασθενειών.

Ο Ασκληπιάδης επηρέασε τους μεθοδικούς. Αλλά ιδρυτές αυτής της σχολής θεωρούνται ο Θεμίσων (γύρω στο 50 π.Χ.)  και ο Θεσσαλός  Για τους μεθοδικούς, όλες οι αρρώστιες είναι, με έναν απλουστευτικό τρόπο, αποτέλεσμα της συστολής ή της διαστολής των πόρων. Στην πρώτη περίπτωση (υπερβολική συστολή των πόρων) έδιναν το όνομα ‘status strictus’. Στην άλλη (υπερβολική χαλάρωση των πόρων) το όνομα ‘status laxus’.     Δέχονταν ακόμα μια ενδιάμεση κατάσταση, στην οποία άλλοι πόροι ήσαν συσταλμένοι και άλλοι χαλαροί, κι αυτή την ονόμαζαν ‘status mixtus’.

Οι μεθοδικοί δεν ενδιαφέρονταν για την ανατομία και τη φυσιολογία. Την κατάσταση των πόρων την διαπίστωναν από τα συμπτώματα που εμφάνιζε ο άρρωστος. Οι θεραπευτική τους, όπως και του Ασκληπιάδη, έδινε το κύριο βάρος σε φυσικά μέσα και υγιεινοδιαιτητική αγωγή (ρύθμιση της τροφής, λουτρά, μαλάξεις, γυμναστική κλπ.)  Ήταν δηλ. μια θεραπευτική που δεν βρισκόταν μακριά από τις Ιπποκρατικές αρχές, παρόλο που εδώ η θεωρητική βάση είναι εντελώς διαφορετική.

Στους μεθοδικούς ανήκει και ο Σωρανός (γύρω στα 100 μ.Χ.), αν και διαφοροποιείται κάπως, δίνοντας μεγαλύτερο βάρος στην ανατομία. Ο Σωρανός αναγνωρίζεται γενικότερα για το έργο του στη μαιευτική και τη γυναικολογία.

Πνευματικοί

Marble portrait bust of Marcus Aurelius. Roman, Antonine period, 161-180 AD. Metropolitan Museum of Art, New York.  In his Meditations, Marcus Aurelius defines several such practices. For example, in Book II, part 1: Say to yourself in the early morning: I shall meet today ungrateful, violent, treacherous, envious, uncharitable men. All of these things have come upon them through ignorance of real good and ill... I can neither be harmed by any of them, for no man will involve me in wrong, nor can I be angry with my kinsman or hate him; for we have come into the world to work together...

Το πνεύμα είναι μια έννοια που τη συναντάμε συχνά στην αρχαία Ελληνική φιλοσοφία ήδη από την εποχή των Προσωκρατικών. Το πνεύμα συγγενεύει με τον αέρα ή είναι κάτι που βρίσκεται μέσα στον αέρα και έχει, θα μπορούσαμε να ειπούμε, ζωοποιητικές ιδιότητες ή ιδιότητες ζωογόνησης των σωματικών και ψυχικών λειτουργιών.  Με άλλα λόγια θα μπορούσε να ειπωθεί ότι το πνεύμα είναι ένα είδος λεπτότερης και ανώτερης ύλης. Το πνεύμα αποκτάει, στην εποχή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ιδιαίτερα σημαντική θέση στη φιλοσοφία στα πλαίσια της σχολής των Στωικών.

Οι ‘πνευματικοί’ γιατροί, που είχαν επηρεασθεί σημαντικά από τους Στωικούς, θεωρούσαν ότι το πνεύμα παίζει κυριαρχικό ρόλο στις λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού, από το επίπεδο της αδρής σωματικής συγκρότησης μέχρι και τις ψυχικές λειτουργίες και ότι διάφορες διαταραχές του είναι αυτές που προκαλούν τις διάφορες αρρώστιες. Με τον τρόπο αυτό μπορούσε να δομηθεί μια συγκροτημένη θεωρία της ιατρικής, στην οποία μπορούσαν να ενσωματωθούν γνώσεις και αντιλήψεις που προέρχονταν και από άλλες σχολές. Έτσι οι πνευματικοί γιατροί μπορούσαν να χρησιμοποιούν μεθόδους υγιεινοδιαιτητικής αγωγής, αφού το πνεύμα είναι κάτι που υπάρχει παντού, επομένως υπάρχει και στις τροφές. Το πνεύμα όμως υπάρχει και στο περιβάλλον, όπου συμμετέχει σε όλα τα φαινόμενα. Έτσι η έκθεση του ανθρώπου στον ήλιο, τον αέρα κλπ. σημαίνει έκθεσή του σε διάφορες μορφές πνεύματος. Τα φάρμακα πάλι, κατά τους πνευματικούς, ασκούσαν τη δράση τους επηρεάζοντας το πνεύμα του ανθρώπινου οργανισμού. Αφού το πνεύμα υπάρχει σε όλα τα πράγματα και επενεργεί σε όλες τις λειτουργίες και σε όλες τις θεραπευτικές πράξεις, οι πνευματικοί μπορούσαν να ενσωματώνουν θεραπευτικές αντιλήψεις που προέρχονταν από διαφορετικά ιατρικά συστήματα. Έτσι προετοίμαζαν, κατά κάποια έννοια, το δρόμο για τους εκλεκτικούς.

Εκλεκτικοί

Galen. De pulsibus. (Manuscript; Venice, ca. 1550). This Greek manuscript of Galen’s treatise on the pulse is interleaved with a Latin translation.

Αυτοί που ονομάσθηκαν εκλεκτικοί δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελούν ενιαία σχολή, γιατί δεν ακολουθούν συγκεκριμένο σύστημα ή συγκεκριμένη μέθοδο. Αυτό που τους χαρακτηρίζει είναι ότι παίρνουν, ως προς τις θεωρητικές βάσεις και ως προς τις θεραπευτικές προσεγγίσεις, στοιχεία από διάφορες σχολές – αυτά που θεωρούν περισσότερο αποδεκτά ή περισσότερο χρήσιμα.

"Claude Galien". Lithograph by Pierre Roche Vigneron. (Paris: Lith de Gregoire et Deneux, ca. 1865).

Στους εκλεκτικούς μπορεί να περιληφθεί και ο Γαληνός – αυτός που θεωρείται γενικά ως ο δεύτερος, μετά τον Ιπποκράτη, μεγάλος γιατρός της αρχαίας Ελλάδας.

Ο Διοσκουρίδης γράφει καθήμενος. Dioscorides receives a mandrake root, an illumination from the Vienna Dioscurides.

Μια σημαντική μορφή της περιόδου αυτής είναι ο Πεδάνιος Διοσκουρίδης. Ήταν Έλληνας από την περιοχή της Ταρσού της Κιλικίας, έζησε το δεύτερο μισό του 1ου αιώνα μ.Χ και υπηρέτησε ως χειρουργός στο στρατό του Νέρωνα και του Βεσπασιανού. Στο βιβλίο του ‘περί ύλης ιατρικής’ περιγράφονται 950 περίπου φάρμακα, από τα οποία τα 600 είναι φυτικά (τα υπόλοιπα ζωικά ή ορυκτά). Ο Διοσκουρίδης δίνει οδηγίες για την αναγνώριση, συλλογή και διατήρηση των φαρμάκων. Για κάθε φυτό δίνει το όνομα και τα συνώνυμά του, τη βοτανική περιγραφή του, τις θεραπευτικές του ιδιότητες και οδηγίες για την παρασκευή των φαρμάκων. Αξιοσημείωτο είναι ότι περιλαμβάνει και ‘εξωτικά’ φυτά, δηλ. φυτά που προέρχονται από μακρυνές χώρες. Λέγεται ότι γνώσεις για τέτοια φυτά απέκτησε κατά τις συνεχείς μετακινήσεις του με το Ρωμαϊκό στρατό.

Διοσκουρέα· προς τιμήν του δόθηκε το όνομα του σε οικογένεια μονοκοτυληδόνων φυτών (Dioscoreacae). Dioscorea alata (habit). Location: Maui, Maui Nui Botanical Garden.

Για τις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών (και των άλλων φαρμάκων) ο Διοσκουρίδης δεν παραπέμπει σε κάποιο θεωρητικό σχήμα και η προσέγγισή του θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως εμπειρική. Είναι μάλλον βέβαιο ότι το βιβλίο αυτό συγκεντρώνει και συστηματοποιεί γνώσεις που έρχονται από πολύ παλαιότερα, ακόμα και πριν από τα Ιπποκρατικά κείμενα, μαζί με άλλες νεώτερες, στις οποίες ο συγγραφέας δίνει τη δική του έκφραση. Στην πραγματικότητα μπορεί να διαπιστώσει κανείς, σε αρκετά μεγάλη έκταση, μια συνέχεια ανάμεσα στις γνώσεις και στα κείμενα που αφορούν σε φάρμακα και φαρμακευτικές θεραπείες, είτε αυτά είναι παλαιότερα, είτε μεταγενέστερα του Διοσκουρίδη.

Dioscorides De Materia Medica Spain 12th 13th century.

Το βιβλίο του Διοσκουρίδη, που μπορεί να θεωρηθεί ως το πρώτο (διασωζόμενο) σύγγραμμα φαρμακολογίας, επηρέασε σημαντικά τους επομένους συγγραφείς, ανάμεσα στους οποίους και το Γαληνό. Μετά τη μετάφρασή του στα Λατινικά έγινε, στη Δύση, το κλασσικό σύγγραμμα αναφορικά με τα φάρμακα για πολλούς επόμενους αιώνες. Απετέλεσε ακόμα κύρια πηγή για ιατρικά συγγράμματα, για τα βοτανολόγια της Αναγέννησης και, αργότερα, για τις φαρμακοποιίες.

Statue de Galien dans le théâtre anatomique du palais de l'Archiginnasio, à Bologne.

Ο Γαληνός (περίπου 130-201 μ.Χ.) γεννήθηκε στην Πέργαμο της Μ. Ασίας.  Σπούδασε στην Πέργαμο, στη Σμύρνη και την Αλεξάνδρεια ιατρική, φιλοσοφία και ρητορική. Άσκησε την ιατρική, κατά το μεγαλύτερο μέρος, στη Ρώμη και ήταν προσωπικός γιατρός του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου καθώς και άλλων αυτοκρατόρων..

Ο Γαληνός διαπραγματεύεται στα έργα του όλους τους τομείς της ιατρικής, όπως υπήρχαν στην εποχή του. Σε μεγάλη έκταση, δεν είναι εύκολο να διαπιστωθεί η προέλευση αυτών που περιλαμβάνονται στα έργα του, τί δηλαδή από αυτά είναι προσωπική του συμβολή και τί έχει πάρει από άλλους. Ο ίδιος δέχεται ότι κύρια πηγή του αποτελεί ο Ιπποκράτης, τον οποίο θεωρεί δάσκαλό του και τον εαυτό του συνεχιστή του έργου του Ιπποκράτη. Άλλωστε αρκετά έργα του είναι, στην πραγματικότητα, σχόλια πάνω σε Ιπποκρατικά έργα. 

Ο Γαληνός εσυστηματοποίησε τις θεωρίες των τεσσάρων χυμών και των τεσσάρων ποιοτήτων. Οι θεωρίες αυτές αποτελούν, κατά κάποιον τρόπο, τον πυρήνα του θεωρητικού οικοδομήματος του Γαληνού. Το θεωρητικό αυτό οικοδόμημα, σε αντίθεση με ό,τι ισχύει για τη Ιπποκρατική συλλογή, παρουσιάζεται εξαιρετικά συγκροτημένο και επεξεργασμένο. Ο Γαληνός θέλει, η ιατρική του να έχει στέρεες φιλοσοφικές βάσεις, να έχει λογική δομή, να μην περιέχει αντιφάσεις  Η σαφήνεια και η λογική συγκρότηση των έργων του Γαληνού είναι ασφαλώς ένας από τους λόγους που έκαναν να έχει τόσο μεγάλη απήχηση στους μεταγενέστερους.

The front cover of the "Opera" by Galenus edited in Venice in 1597.

Από την άλλη μεριά, το έργο του Γαληνού αναφέρεται, σε μεγάλη έκταση, στην εμπειρία, σε εμπειρικά δεδομένα. Σημαντικό ρόλο παίζουν εδώ οι ανατομικές γνώσεις – και πάλι σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στην Ιπποκρατική συλλογή. Ο Γαληνός έκανε πολύ συχνά ανατομές σε ζώα κάθε είδους και περιγράφει με λεπτομέρεια τις παρατηρήσεις του. Τα πειράματα αυτά δεν ήσαν απλώς ανατομικά πειράματα, αλλά είχαν και το χαρακτήρα πειραμάτων φυσιολογίας. Γιατί πολλές φορές έκανε ανατομές σε ζωντανά ζώα και παρατηρούσε και περιέγραφε τις αντιδράσεις τους και τα συμπτώματα που εμφανίζονταν, καθώς επενέβαινε, με διάφορους τρόπους, στα εσωτερικά τους όργανα. Τέτοια πειράματα γίνονταν πολλές φορές μπροστά σε θεατές και προκαλούσαν μεγάλη εντύπωση. Γενικά, η ανατομία του Γαληνού έχει ένα χαρακτήρα λειτουργικής ανατομίας. Δεν αρκείται να περιγράφει το πώς είναι κατασκευασμένο ένα όργανο, αλλά θέλει να δείξει και για ποιό λόγο είναι κατασκευασμένο έτσι και ποιό σκοπό εξυπηρετεί. Το ότι η ανατομία θεμελιώνεται έτσι και φιλοσοφικά είναι ίσως ένας λόγος που κάνει τον Γαληνό να μεταφέρει εύκολα και στον άνθρωπο τις ανατομικές γνώσεις που είχε αποκτήσει από τις ανατομές ζώων. Γίνεται γενικά δεκτό ότι ο Γαληνός δεν έκανε ανατομές σε ανθρώπινα πτώματα.

Παρόλο που θεωρητικά υποστηρίζει τις απόψεις του Ιπποκράτη για τη θεραπευτική δύναμη της φύσης, στη θεραπευτική πρακτική ο Γαληνός χρησιμοποιεί πολύ περισσότερο τα φάρμακα. Τα φάρμακά του συχνά περιέχουν έναν μεγάλο αριθμό συστατικών (χαρακτηριστικά είναι τα διάφορα σκευάσματα θηριακής).

Ο Γαληνός έμελλε να επηρεάσει, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον γιατρό της αρχαιότητας, την εξέλιξη της ιατρικής στη Δύση, τουλάχιστον μέχρι την Αναγέννηση. Τα βιβλία του μεταφράσθηκαν στα Λατινικά και επικράτησαν ως κλασσικά συγγράμματα στις ιατρικές σχολές της Ευρώπης. Σ’ αυτό συνετέλεσε και το γεγονός, ότι υιοθετήθηκαν από τους Άραβες γιατρούς, οι οποίοι, με τη σειρά τους, επηρέασαν αποφασιστικά τη Μεσαιωνική Δύση.

Γιώργος Παπαδόπουλος, Επίκ. Καθηγητής Φαρμακολογίας Παν/μίου Αθηνών.

Opportunity: 10 χρόνια έρευνας στον πλανήτη Άρη, Opportunity Discovers That Oldest Rocks Reveal Best Chance for Martian Life

Traverse Map for NASA’s Opportunity rover from 2004 to 2014: This map shows the entire path the rover has driven during a decade on Mars and over 3540 Sols, or Martian days, since landing inside Eagle Crater on Jan 24, 2004 to current location by f Solander Point summit at the western rim of Endeavour Crater. Rover will spnd 6th winter here atop Solander. Opportunity discovered clay minerals at Esperance – indicative of a habitable zone. Credit: NASA/JPL/Cornell/ASU/Marco Di Lorenzo/Ken Kremer

Σημαντικές επιστημονικές παρατηρήσεις συνεχίζει να καταγράφει το εξερευνητικό όχημα «Opportunity» (Ευκαιρία) στην επιφάνεια του πλανήτη Άρη, ύστερα από δέκα χρόνια αδιάκοπης λειτουργίας.

Opportunity rover discovered phyllosilicate clay minerals and calcium sulfate veins at the bright outcrops of ‘Whitewater Lake’, at right, imaged by the Navcam camera on Sol 3197 (Jan. 20, 2013, coinciding with her 9th anniversary on Mars. “Copper Cliff” is the dark outcrop, at top center. Darker “Kirkwood” outcrop, at left, is site of mysterious “newberries” concretions. This panoramic view was snapped from ‘Matijevic Hill’ on Cape York ridge at Endeavour Crater. Credit: NASA/JPL-Caltech/Cornell/Marco Di Lorenzo/Ken Kremer

Την επέτειο αυτή γιόρτασαν οι εργαζόμενοι στο εργαστήριο Jet Propulsion Lab της NASA στο Λος Άντζελες της Καλιφόρνιας την Πέμπτη το βράδυ. Το μικρό όχημα είχε τη στιγμή εκείνη καλύψει περισσότερα από 39 χιλιόμετρα στην παγωμένη επιφάνεια του Άρη. Το «Ευκαιρία» βρισκόταν χθες στο χείλος του κρατήρα Εντέβορ, που είναι ο πέμπτος προορισμός του οχήματος.

Pancam false-color view acquired on Sol 3066 (Sept. 8 2012) of fine-scale layering in the Whitewater Lake locality that is indicative of an ancient aqueous environment on Mars. Veneers have been resistant to wind erosion and enhanced the layered appearance of the outcrop. Layers are typically several millimeters thick. Credit: NASA/JPL-Caltech/Cornell/Arizona State University

Σε νέα επιστημονική μελέτη, που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην επιθεώρηση Science, βράχος που εντοπίστηκε από το εξερευνητικό όχημα αποδείχθηκε ότι έχει ηλικία 4 δισ. ετών, ενώ εμφανή ήταν πάνω του τα σημάδια ύδατος.

NASA’s Opportunity Mars rover recorded the component images for this self-portrait near the peak of Solander Point and about three weeks before completing a decade of work on Mars. The rover’s panoramic camera (Pancam) took the images during the interval Jan. 3, 2014, to Jan. 6, 2014. Credit: NASA/JPL-Caltech/Cornell/Arizona State University

Το «Opportunity», μαζί με το σιωπηρό πλέον δίδυμό του «Spirit» (Πνεύμα) προσεδαφίστηκαν στον Άρη πριν από δέκα χρόνια, για να πραγματοποιήσουν διαδοχικές 15ήμερες αποστολές, με στόχο τον εντοπισμό ιχνών ύδατος. Και τα δύο οχήματα εκπλήρωσαν την αποστολή τους, προσφέροντας αποδείξεις για την ύπαρξη ύδατος στο γεωλογικό παρελθόν του Άρη.

Για εντοπισμό ζωής

Opportunity by Solander Point peak – her 1st mountain climbing adventure. NASA’s Opportunity rover captured this panoramic mosaic on Dec. 10, 2013 (Sol 3512) near the summit of “Solander Point” on the western rim of Endeavour Crater where she is investigating outcrops of potential clay minerals. Assembled from Sol 3512 navcam raw images. Credit: NASA/JPL/Cornell/Marco Di Lorenzo/Ken Kremer-kenkremer.com

Τον Αύγουστο του 2012, το όχημα προσεδάφισης και έρευνας «Curiosity» (Περιέργεια) έφτασε στον Άρη, εξοπλισμένο με εργαστήριο χημικών αναλύσεων για τον εντοπισμό άλλων συστατικών της ζωής. Το όχημα εντόπισε πράγματι τέτοια στοιχεία, με τη μορφή απολιθωμένων βακτηρίων.

Την ίδια στιγμή, στην άλλη πλευρά του πλανήτη, το «Opportunity» ολοκλήρωσε τις αναλύσεις του σε πετρώματα στο χείλος του κρατήρα Εντέβορ.

Αντί να εντοπίσει, όμως, την αλκαλική σφραγίδα του θαλασσινού νερού, όπως σε άλλες τοποθεσίες, το όχημα διαπίστωσε ότι το νερό που κάποτε βρισκόταν εκεί είχε ουδέτερο Ph.

«Μας θύμισε το πόσιμο νερό. Αυτός ήταν ένας θύλακος βέβαιης ζωής», λέει ο αστρονόμος Ρέι Άρβιντσον από το Πανεπιστήμιο του Σεν Λούις των ΗΠΑ.

Οι ανακαλύψεις αυτές σκιαγραφούν μία εικόνα ενός πλανήτη, ο οποίος υπήρξε πιο θερμός από ό,τι σήμερα στο πρώτο ένα δισεκατομμύριο χρόνια του, προτού αρχίσει να ξηραίνεται πριν από περίπου 3 δισ. χρόνια. Σταδιακά, τα νερά υποχώρησαν, ενώ όσα απέμειναν ήταν όξινα.

Opportunity rover’s 1st mountain climbing goal is dead ahead in this up close view of Solander Point at Endeavour Crater. Opportunity will ascend the mountain looking for clues indicative of a Martian habitable environment. This navcam panoramic mosaic was assembled from raw images taken on Sol 3385 (Aug 2, 2013). Credit: NASA/JPL/Cornell/Marco Di Lorenzo/Ken Kremer (kenkremer.com)

Το εξερευνητικό όχημα «Opportunity» αναμένεται τώρα να ταξιδέψει προς τον Νότο, με προορισμό άλλη κορυφογραμμή στο χείλος του κρατήρα Εντέβορ, όπου οι επιστήμονες ελπίζουν να εντοπίσουν μεγάλα αποθέματα αργιλικών πετρωμάτων.

Το «Curiosity», που ερευνά την περιοχή γνωστή ως κρατήρας Γκέιλ, κατευθύνεται σε όρος, υψομέτρου 5 χλμ., για να μελετήσει ενδιαφέρουσες γεωλογικές διαστρωματώσεις.

Και τα δύο εξερευνητικά οχήματα βρίσκονται σε ιδανικές τοποθεσίες, για να εκμεταλλευθούν το λιγοστό αλλά έντονο φως του αρειανού χειμώνα, που μπορεί να αναπληρώσει τις μπαταρίες τους.

Πρώτο είδος ποταμίσιου δελφινιού που ανακαλύπτεται εδώ και έναν αιώνα, New Species of River Dolphin Found in Brazil

Μια από τις ελάχιστες φωτογραφίες του Inia araguaiaensis, του οποίου ο πληθυσμός εκτιμάται ότι δεν υπερβαίνει τα 1.000 άτομα. Inia araguaiaensis. Image credit: © Nicole Dutra.

Ρύγχος μακρύ, σώμα γκρίζο προς το ροζ, μικρά, σχεδόν τυφλά μάτια. Για πρώτη φορά από το 1918, ερευνητές στη Βραζιλία αναφέρουν ότι ανακάλυψαν ένα νέο είδος δελφινιού στη λεκάνη του Αμαζονίου. Το ποταμίσιο θηλαστικό διέφευγε ως σήμερα της προσοχής τους λόγω της μεγάλης ομοιότητας με το κύριο είδος δελφινιού που επιζεί στα θολά νερά της περιοχής.

Το νέο δελφίνι πήρε την ονομασία Inia araguaiaensis από τον ποταμό Αραγκουάια τον οποίο αποκαλεί σπίτι.

Το πέμπτο είδος ποταμίσιου δελφινιού που γνωρίζει η επιστήμη 

Distribution map of all known species and subspecies of Inia: Black outline denotes the limit of the Amazon basin. Question marks denote uncertainty as to which species occurs in the Tocantins River downstream of the Tucuruí dam which potentially delimits the distributions of I. geoffrensis and I. araguaiaensis sp. nov. Bars on the Madeira River represent a series of rapids that delimit the distribution of I. geoffrensis and I. boliviensis. The single bar on the northern limit of the Amazon basin represents the Casiquiare canal which connects the Amazon and Orinoco basins, and is thought to delimit the I. g. humboldtiana subspecies from I. g. geoffrensis.

Είναι μόλις το πέμπτο είδος ποταμίσιου δελφινιού που γνωρίζει η επιστήμη, μαζί με άλλα δύο είδη που ζουν στον Αμαζόνιο και δύο ακόμα στην Ασία.

Ένα έκτο είδος, το περίφημο δελφίνι του ποταμού Γιανγκτσέ ή μπαΐτζι, ανακηρύχθηκε πιθανώς εξαφανισμένο είδος το 2007.

Η μελέτη των ακριβοθώρητων ποταμίσιων δελφινιών είναι δύσκολη στο φυσικό τους περιβάλλον, και το Inia araguaiaensis έμεινε απαρατήρητο ως σήμερα λόγω της ομοιότητάς του με το συγγενικό είδος Inia geoffrensis, περισσότερο γνωστό ως μπότο, το κύριο είδος ποταμίσιου δελφινιού στον Αμαζόνιο.

Στα ελάχιστα δείγματα που είχαν καταφέρει να συλλέξουν, οι ερευνητές του Ομοσπονδιακού Πανεπιστημίου της Αμαζονίας παρατήρησαν αρχικά μικρές διαφορές στον αριθμό και το σχήμα των δοντιών.

Γενετικές αναλύσεις επιβεβαίωσαν τις υποψίες

Scientists from Brazil and the United Kingdom have described a new species of true river dolphin from the Araguaia River basin, the first such discovery in nearly 100 years. Inia araguaiaensis. Image credit: © Nicole Dutra.

Οι υποψίες τους ότι πρόκειται για ξεχωριστό είδος επιβεβαιώθηκαν με γενετικές αναλύσεις, οι οποίες έδειξαν ότι τα δύο είδη παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές στο λεγόμενο μιτοχονδριακό DNA, το οποίο εξετάζει τη μητρική προέλευση των δειγμάτων.

Η ανάλυση έδειξε ότι τα δύο είδη πρέπει να διαχωρίστηκαν πριν από δύο εκατομμύρια χρόνια -πιθανώς όταν οι εκβολές του ποταμού Αραγκουάια μετακινήθηκαν προς τα ανατολικά, από τον Αμαζόνιο στις ακτές του Ατλαντικού.

Παρουσιάζοντας τα ευρήματά τους στην επιθεώρηση «PLoS ONE», οι ερευνητές προτείνουν να συμπεριληφθεί προληπτικά το δελφίνι στα «ευάλωτα είδη» της επίσημης Κόκκινης Λίστας.

Όπως και οι συγγενείς του, το νέο είδος κινδυνεύει από τα φράγματα και την υπεραλίευση, και οι ερευνητές εκτιμούν ότι το σύνολο του πληθυσμού ίσως δεν υπερβαίνει τα 1.000 άτομα.

Ο «Αδάμ» εμφανίστηκε στη Γη πριν από 209.000 χρόνια, ‘Adam’ walked the Earth 209,000 years ago: UK scientists claim the first man lived 9,000 years earlier than previously thought

Titian, Adam and Eve, c. 1550. Μια νέα μελέτη τοποθετεί στη σωστή του θέση στην ιστορία της εξέλιξης τον «Αδάμ» αναφέροντας ότι συνέπεσε με την «Εύα» χρονικά επάνω στη Γη. Our most common male ancestor walked the earth 209,000 years ago - earlier than scientists commonly thought - according to new research from the University of Sheffield.

Ο πιο κοινός αρσενικός μας πρόγονος, ο «Αδάμ», φαίνεται να διαθέτει πλέον οριστική χρονολογία γέννησης – και αυτή τοποθετείται 9.000 χρόνια πριν από ό,τι πίστευαν μέχρι σήμερα οι επιστήμονες.

Αντίθεση με προηγούμενα αποτελέσματα

A study at Arizona University claimed the human Y chromosome originated in a different species through interbreeding which dates 'Adam' to be twice as old. (Photo : Reuters)

Βρετανοί και αμερικανοί ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο «Αδάμ» έζησε πριν από 209.000 χρόνια. Το συμπέρασμα αυτό έρχεται σε αντίθεση με τα αποτελέσματα πρόσφατης μελέτης σύμφωνα με τα οποία η εμφάνιση του χρωμοσώματος Υ έγινε πριν από την εμφάνιση του σύγχρονου ανθρώπου και αφορούσε κάποιο προγονικό είδος.

Στη νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «European Journal of Human Genetics» ο δρ Εραν Ελχαϊκ από το Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ και ο δρ Νταν Γκράουρ από το Πανεπιστήμιο του Χιούστον χρησιμοποίησαν συμβατικά βιολογικά μοντέλα προκειμένου να χρονολογήσουν τον πιο πρόσφατο κοινό αρσενικό μας πρόγονο. Στόχος τους ήταν να τοποθετήσουν τον «Αδάμ» στη σωστή του θέση στην ιστορία της εξέλιξης.

Εμφάνιση 9.000 χρόνια νωρίτερα

The team dated 'Adam' using conventional biological models to identify private, derived gene mutations on this lineage.

Η ανάλυση έδειξε ότι αυτός εμφανίστηκε 9.000 νωρίτερα από ό,τι πιστευόταν. Τα νέα ευρήματα τοποθετούν τον «Αδάμ» μέσα στο ίδιο χρονικό πλαίσιο με την εμφάνιση του ετέρου ημίσεός του, της «Εύας», του γενετικού δηλαδή μητρικού προγόνου του ανθρώπινου είδους.

Το σημαντικό αυτό εύρημα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με άλλη πρόσφατη μελέτη ειδικών του Πανεπιστημίου της Αριζόνας η οποία είχε δείξει πως το ανδρικό χρωμόσωμα Υ εμφανίστηκε σε ένα διαφορετικό είδος μέσω διασταύρωσης, γεγονός που υποτίθεται ότι έκανε τον «Αδάμ» να είναι δύο φορές αρχαιότερος από την «Εύα».

«Μπορούμε να πούμε με αρκετή βεβαιότητα ότι ο σύγχρονος άνθρωπος εμφανίστηκε στην Αφρική πριν από περίπου 200.000 χρόνια» σημείωσε ο δρ Ελχαϊκ και συμπλήρωσε: «είναι φανερό ότι οι σύγχρονοι άνθρωποι δεν διασταυρώθηκαν με ανθρωποειδή που έζησαν πριν από 500.000 χρόνια. Είναι επίσης εμφανές ότι δεν υπήρχε μόνο ένας ‘Αδάμ’ και μια ‘Εύα’, αλλά ομάδες από ‘Αδάμ και Εύες’ που ζούσαν η μια δίπλα στην άλλη και συμπορεύονταν στη Γη».

Χωρίς επιστημονική αξία η μελέτη από την Αριζόνα

Lucas Cranach the Elder, Adam and Eve in paradise (The Fall), 1533.

Ο ερευνητής εξήγησε ότι με τη νέα μελέτη αποδεικνύεται πως τα ερευνητικά στοιχεία των ειδικών από την Αριζόνα δεν έχουν επιστημονική αξία. «Στην πραγματικότητα, η υπόθεσή τους δημιουργεί ενός είδους παράδοξο σε ό,τι αφορά τον χώρο και τον χρόνο. Αν λαμβάναμε υπόψη μας σοβαρά τα συγκεκριμένα αποτελέσματα θα καταλήγαμε στο συμπέρασμα ότι το παρελθόν θα μπορούσε να αλλάξει από την απόφαση της μητέρας του να μην τον συλλάβει στο μέλλον. Τι σημαίνει αυτό; Δίνει ένα αναδρομικό τέλος στο είδος μας. Η υπόθεση μοιάζει με την ταινία ‘Επιστροφή στο Μέλλον’, στην οποία ο Μάρτι (Μάικλ Τζέι Φοξ) ανησυχεί ότι οι γονείς του δεν θα συναντιούνταν ποτέ και έτσι εκείνος δεν θα γεννιόταν ποτέ»…

Κοντινό σουπερνόβα θαμπώνει τους αστρονόμους, Bright New Supernova Blows Up in Nearby M82, the Cigar Galaxy

Before and after photos of the galaxy M82 showing the appearance of a brand new 11.7 magnitude supernova. The object is located in the galaxy’s plane 54″ west and 21″ south of its center. Credit: E. Guido, N. Howes, M. Nicolini

H θερμοπυρηνική έκρηξη ενός γερασμένου άστρου στις 21 Ιανουαρίου συνέβη τόσο κοντά στη Γη ώστε έγινε ορατή με ένα μικρό τηλεσκόπιο στο συννεφιασμένο Λονδίνο -και δεν αποκλείεται να γίνει τόσο λαμπρή ώστε να είναι ορατή με απλά κυάλια. Το σουπερνόβα, το πιο κοντινό που έχει γίνει αντιληπτό από το 1987, βρίσκεται σε έναν γειτονικό γαλαξία σε απόσταση μόλις 11,4 εκατομμυρίων ετών.

Η ανακάλυψη

An animation showing a comparison between the confirmation image of supernova in M82 by the team from the Remanzacco Observatory and archive image by a 2-meter telescope FTN – LCOGT from November 22, 2013. Click on the image for a larger version. Credit: E. Guido, N. Howes, M. Nicolini.

Ο νέος υπερκαινοφανής εντοπίστηκε από τον Στιβ Φόσει, αστρονόμο του University College London, την ώρα που έδειχνε τον ουρανό στους φοιτητές του με ένα εκπαιδευτικό τηλεσκόπιο διαμέτρου 35 εκατοστών.

Το βέλος να δείχνει τη θέση του σουπερνόβα στον γαλαξία M82. Το σουπερνόβα ανακαλύφθηκε από έναν καθηγητή που έδειχνε τον ουρανό στους φοιτητές του

Η φωτεινή κουκκίδα που είδε στον γειτονικό γαλαξία M82, γνωστό και ως «γαλαξίας πούρο», τον έκανε να ενημερώσει συναδέλφους του στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνια (Caltech). Από εκεί ζητήθηκε η συνδρομή ενός τηλεσκοπίου των 3,5 μέτρων στο Νιου Μέξικο, το οποίο έδειξε ότι η φασματική υπογραφή της κουκκίδας ταιριάζει με την υπόθεση του σουπερνόβα.

Το φαινόμενο

Evolution of a Type Ia supernova. A superdense white dwarf star draws matter from a companion star, reaches a critical limit and then burns catastrophically. Credit: NASA/CXC/M. Weiss

Σε γενικές γραμμές, τα σουπερνόβα ή υπερκαινοφανείς αστέρες είναι εξαιρετικά φωτεινές εκρήξεις γερασμένων άστρων τα οποία έχουν εξαντλήσει τα καύσιμά τους και καταρρέουν κάτω από το ίδιο τους το βάρος. Η ακτινοβολία τους είναι τόσο ισχυρή ώστε επισκιάζει τον μητρικό γαλαξία του σουπερνόβα και ισοδυναμεί με την ενέργεια που εκπέμπει ένα άστρο σαν τον Ήλιο σε όλη τη διάρκεια της ζωής του.

This is the starburst galaxy M82 imaged by Hubble in 2006, with approximate location of the new supernova noted. Image credit: NASA/ESA and the Hubble Heritage team, image notation by Jason Major.

Το σουπενόβα του γαλαξία M82, το οποίο εκτιμάται ότι θα γίνεται όλο και λαμπρότερο τις επόμενες δύο εβδομάδες, ανήκει σε μια ιδιαίτερη κατηγορία που ονομάζονται υπερκαινοφανείς Τύπου 1α.

Τα σουπερνόβα αυτής της κατηγορίας πιστεύεται ότι δημιουργούνται όταν ένας λευκός νάνος (ένα είδος εξαντλημένου άστρου) απορροφήσει υλικό από ένα γειτονικό άστρο ή έναν άλλο λευκό νάνο. Η μάζα του έτσι αυξάνεται, φτάνει σε ένα κρίσιμο όριο και τελικά προκαλεί μια αλυσιδωτή θερμοπυρηνική αντίδραση που εκτοξεύει τα πάντα στο Διάστημα.

Τα σουπερνόβα Τύπου 1a έχουν κρίσιμη σημασία για τις μετρήσεις κοσμικών αποστάσεων επειδή έχουν πάντα την ίδια εγγενή φωτεινότητα. Οι αστρονόμοι μπορούν για παράδειγμα να υπολογίσουν την απόσταση ενός γαλαξία μετρώντας πόσο έχει εξασθενίσει το φως ενός σουπερνόβα μέσα σε αυτόν τον γαλαξία μέχρι να διανύσει την απόσταση μέχρι στιγμής.

Μάλιστα η ακριβής μέτρηση των διαγαλαξιακών αποστάσεων χάρη στα σουπερνόβα Τύπου 1α έπαιξε κρίσιμο λόγο στην ανακάλυψη της «σκοτεινής ενέργειας», μιας μυστηριώδους δύναμης που δρα αντίθετα από τη βαρύτητα και αναγκάζει το Σύμπαν να διαστέλλεται με ολοένα μεγαλύτερη ταχύτητα.

Τι συνέβη

Another view of the galaxy M82 with the new bright supernova photographed earlier today. M82 glows at magnitude 8.4 and a popular object for telescopes of every size. Credit: Leonid Elenin

Σε μια προσπάθεια να κατανοήσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια το μηχανισμό γέννησης του σουπερνόβα, οι αστρονόμοι θα ανατρέξουν τώρα σε παλαιότερες φωτογραφίες του γαλαξία M82, στις οποίες θα αναζητήσουν την εικόνα του άστρου που εξερράγη.

H θέση του M82 σε σχέση με την Μεγάλη Άρκτο. This map shows the sky facing north-northeast at 8 p.m. local time in late January. The supernova is located about a “fist” above the Dipper Bowl in M82. Right next door is the equally bright M81 galaxy. It’s easy to tell them apart. M81 is round with a bright core; M82 looks like a streak mark. Stellarium

Το πλησιέστερο σουπερνόβα που έχει καταγράψει η σύγχρονη αστρονομία εμφανίστηκε το 1987. Βρισκόταν μέσα στον δικό μας Γαλαξία σε απόσταση μόλις 170.000 ετών φωτός. Η τελευταία ανακάλυψη δεν έχει δημοσιευτεί ακόμα στον επιστημονικό τύπο.

«Παρεξηγημένες οι μαύρες τρύπες» λέει ο Χόκινγκ, Stephen Hawking: 'There are no black holes'

The defining characteristic of a black hole may have to give, if the two pillars of modern physics — general relativity and quantum theory — are both correct. Artist's impression VICTOR HABBICK VISIONS/SPL/Getty

Αίσθηση και πολλές συζητήσεις αναμένεται να προκαλέσει στη επιστημονική κοινότητα η νέα «παρέμβαση» του διάσημου αστροφυσικού Στίβεν Χόκινγκ. Ο βρετανός επιστήμονας διατυπώνει μια νέα θεωρία σύμφωνα με την οποία οι μελανές οπές έχουν δομικές διαφορές στη λειτουργία και τους μηχανισμούς τους σε σχέση με ό,τι πιστεύαμε μέχρι σήμερα. Οι νέες απόψεις του Χόκινγκ παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον αφού εκτός των άλλων ο ίδιος είναι από τους «πατέρες» των σύγχρονων θεωριών για τις μαύρες τρύπες.

Η ύλη φυλακίζεται ή όχι;

Ο διάσημος αστροφυσικός ρίχνει στο τραπέζι μια νέα επαναστατική θεωρία για τις μελανές οπές στο Σύμπαν. Stephen Hawking puts forward new theory about black holes. Reuters

Η κρατούσα θεωρία αναφέρει ότι οι μελανές οπές έχουν τον λεγόμενο «ορίζοντα γεγονότων, ένα «σημείο χωρίς επιστροφή» από όπου τίποτε (ούτε καν το φως) δεν μπορεί να ξεφύγει. Με απλά λόγια ο ορίζοντας των γεγονότων λειτουργεί ως μια φυλακή της ύλης. Με τη νέα εργασία του ο Χόκινγκ ανατρέπει πλήρως τα δεδομένα. Υποστηρίζει ότι ο «ορίζοντας γεγονότων», είναι ασύμβατος με την κβαντική θεωρία και συνεπώς δεν υφίσταται όπως σήμερα τον εννοούμε. Στη θέση του, ο Χόκινγκ αντιπροτείνει έναν «φαινομενικό ορίζοντα» που προκύπτει από την κατάρρευση της βαρύτητας, μια επιφάνεια κατά μήκος της οποίας το φως δεν εμποδίζεται για πάντα να «δραπετεύσει» από το εσωτερικό της μαύρης τρύπας, καθώς ο ίδιος ο ορίζοντας ενδέχεται κάποια στιγμή να καταρρεύσει.

“There is no escape from a black hole in classical theory, but quantum theory enables energy and information to escape.” Peter van den Berg/Photoshot

Όπως υποστηρίζει ο μεγάλος αστροφυσικός, ο εναλλακτικός «φαινομενικός ορίζοντας» μόνο προσωρινά φυλακίζει μέσα στην μαύρη τρύπα την ύλη και την ενέργεια, και κάποια στιγμή την απελευθερώνει αλλά σε διαφορετική μορφή. Ο Χόκινγκ τονίζει πάντως ότι για μια ολοκληρωμένη εξήγηση της όλης διαδικασίας, απαιτείται μια εξίσου ολοκληρωμένη θεωρία που να ενοποιεί τη βαρύτητα με τις άλλες θεμελιώδεις δυνάμεις στη φύση, κάτι που μέχρι στιγμής δεν έχουν καταφέρει οι επιστήμονες.

Notion of an 'event horizon', from which nothing can escape, is incompatible with quantum theory, physicist claims. Illustration of a supermassive black hole. Reuters

Stephen Hawking: The view from GR. Talk given at the workshop "Black Holes: Complementarity, Fuzz, or Fire?" Kavli Institute for Theoretical Physics, Santa Barbara, August 2013.

Η νέα εργασία έχει τον τίτλο «Διατήρηση πληροφορίας και πρόβλεψη καιρού για τις μαύρες τρύπες» και δημοσιεύεται στον δικτυακό τόπο επιστημονικών προδημοσιεύσεων arXiv.