Η Άλλη Γη, στο Α του Κενταύρου. Star next door may host a 'superhabitable' world

Καλλιτεχνική απεικόνιση του εξωπλανήτη α Cen Bb, πλάι στους δύο ήλιους του, με τον δικό μας Ήλιο στο φόντο. An artist’s impression of the planet orbiting Alpha Centauri B, a member of the triple star system that is the closest to Earth. Alpha Centauri B is the most brilliant object in the sky and the other dazzling object is Alpha Centauri A. Our own Sun is visible to the upper right. The tiny signal of the planet was found with the HARPS spectrograph on the 3.6-metre telescope at ESO’s La Silla Observatory in Chile. Credit: ESO/L. Calçada/N. Risinger (skysurvey.org).

Το Άλφα του Κενταύρου μια νυχτιά

με το παλλινώριο πήρα κάτου

Μου 'πες με φωνή ετοιμαθανάτου

Να φοβάσαι τ' άστρα του Νοτιά.

Ν. Καββαδίας, «Σταυρός του Νότου», 1947

Ας υποθέσουμε ότι όλα πάνε καλά: η ανθρωπότητα ευημερεί, χωρίς πολέμους και απειλές από κλιματική αλλαγή ή οτιδήποτε άλλο, με αφθονία ενεργειακών πόρων, νερού και τροφίμων. Τι είναι αναπόφευκτο να συμβεί στα «αγαπημένα πλάσματα του Θεού»; Να «κατακυριεύσουν τη Γη», σε βαθμό που να μην έχει μείνει σπιθαμή στεριάς ή θάλασσας διαθέσιμη. Και τότε; Μόνη διέξοδος ο εποικισμός άλλων πλανητών. Αλλά πού; Στην άμεση γειτονιά μας - το ηλιακό μας σύστημα - οι υπόλοιποι πλανήτες είναι είτε «ανεπίδεκτοι ζωής» ή χρειάζονται πολλά χρόνια «γεωδιαμόρφωσης» ώσπου να γίνουν κατοικήσιμοι από εμάς. Οπότε η λύση πρέπει να βρεθεί έξω από τη γειτονιά μας, σε πλανήτες άλλων ηλιακών συστημάτων.

Kepler-62f, an exoplanet that is about 40% larger than Earth. It’s located about 1,200 light-years from our solar system in the constellation Lyra. Credit: NASA/Ames/JPL-Caltech

Η αναζήτηση αυτή έχει αρχίσει από πολύ παλιά αλλά έγινε συστηματική μόλις την τελευταία δεκαετία. Και είχαμε αποτελέσματα όντως εντυπωσιακά: Ως το 2012 οι αστρονόμοι είχαν επιβεβαιώσει τηλεσκοπικά την ύπαρξη χιλίων «εξωπλανητών», αλλά στις 4 Νοεμβρίου 2013 ανακοίνωσαν πως τα στοιχεία που συνέλεξαν από τη διαστημική αποστολή Kepler ανεβάζουν τον αριθμό των κατοικήσιμων πλανητών στον γαλαξία μας σε... 40 δισεκατομμύρια! Επιπλέον, τον Ιανουάριο 2014 επιβεβαιώθηκε ότι η κοσμική σκόνη διαχέει στο Σύμπαν νερό και οργανικό άνθρακα, παρέχοντας αφειδώς τα συστατικά της ζωής. Άρα όχι μόνο έχουμε πού να στείλουμε μελλοντικά το πλεόνασμά μας αλλά είναι και πιθανόν να βρούμε εκεί κάποιους... ιθαγενείς να το περιμένουν. Ποιος όμως είναι ο κοντινότερος στη Γη επόμενος πλανήτης μας;

Ο πλανήτης των Avatar

Ο εξωτικός κόσμος της ταινίας «Avatar», στο Άλφα του Κενταύρου, ίσως αποδειχθεί ότι δεν είναι ολότελα φανταστικός. This artist's conception shows a hypothetical gas giant planet with an Earth-like moon similar to the moon Pandora in the movie Avatar. Credit: David A. Aguilar, CfA

Η εικασία πως ένας πλανήτης παρόμοιος με τη Γη θα υπήρχε και στο πλησιέστερο προς εμάς ηλιακό σύστημα του γαλαξία μας, το Άλφα του Κενταύρου, έκανε τον περίφημο συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Ισαάκ Ασίμοφ να γράψει το 1940 ένα σύντομο διήγημα («Homo Sol»), όπου περιέγραφε μια αποστολή αποίκισης ενός πλανήτη του ηλιακού συστήματος. Δεκαπέντε χρόνια μετά η τηλεοπτική σειρά «Χαμένοι στο Διάστημα» («Lost in Space», 1965-1968) επανέλαβε διανθισμένο αυτό το φανταστικό σενάριο. Το 2009 η γνωστή μας ταινία «Άβαταρ», του Τζέιμς Κάμερον, διαδραματίστηκε σε ένα υποτιθέμενο φεγγάρι του Άλφα του Κενταύρου και το 2010 το βιντεοπαιχνίδι «Mass Effect 2» αναμάσησε μία ακόμη εκδοχή της ίδιας φαντασίωσης.

Κένταυρος (Λατινικά: Centaurus, συντομογραφία: Cen) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι μεγάλος νότιος αστερισμός και συνορεύει με 8 άλλους αστερισμούς, που είναι οι εξής: Ύδρα, Αντλία, Ιστία, Τρόπις, Μυία, Νότιος Σταυρός, Διαβήτης (αστερισμός) και Λύκος (αστερισμός). Παρά το γεγονός ότι βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, ο Κένταυρος είναι αμφιφανής στην Ελλάδα, είναι ορατός κατά το μεγαλύτερο μέρος του από την Ελλάδα τις ανοιξιάτικες νύχτες.

Αν έχετε την περιέργεια πού βρίσκεται αυτό το ηλιακό σύστημα, θα διαβάσετε στη Βικιπαίδεια ότι «ο Άλφα Κενταύρου (α Κενταύρου/a Cen ή Ρίγκιλ) είναι ο λαμπρότερος αστέρας στον αστερισμό του Κενταύρου, στο νότιο ημισφαίριο, και είναι διπλός αστέρας που αναφέρεται επίσης ως άλφα Κενταύρου Α και Β. Στο γυμνό μάτι εμφανίζεται ως απλός αστέρας και αποτελεί το τρίτο λαμπρότερο άστρο στον νυχτερινό ουρανό. Ο Άλφα Κενταύρου είναι το εγγύτερο αστρικό σύστημα στον Ήλιο, απέχοντας 1,34 parsec ή 4,37 έτη φωτός».

Comparison of star sizes in the Alpha Centauri system (Image: Courtesy of PHL @ UPR Arecibo)

Για να το δείτε ιδίοις όμμασιν όμως, θα πρέπει να ταξιδέψετε κάτω από τον Ισημερινό, στις ρότες του ποιητή μας Νίκου Καββαδία: Στρίβοντας από το ακρωτήριο Χορν, προτού φθάσει κανείς στο Βαλπαραΐζο της Χιλής, βλέπει ολόλαμπρα εμπρός του τα πέντε αστέρια του Σταυρού του Νότου και αριστερά τους, στο «πόδι του Κενταύρου», δύο ακόμη πιο φωτεινά αστέρια: τον α και τον β του Κενταύρου. Το πιο αριστερά είναι ο α, που στην πραγματικότητα δεν είναι ένα αστέρι, αλλά ηλιακό σύστημα απαρτιζόμενο από δύο «δυαδικούς» ήλιους (τον α Κενταύρου Α και τον α Κενταύρου Β) και έναν «καφετί νάνο», (τον α Kενταύρου C ή Ρroxima). Το αν όμως αυτό το τριπλό ηλιακό σύστημα εμπεριέχει κάποιον πλανήτη και τι είδους πλανήτη παρέμενε κάτι το άδηλο... ως το 2012.

Ένας πλανήτης αλλά τι πλανήτης;

Information about Alpha Centauri Bb. Superhabitable worlds would most likely be two to three times bigger than Earth and much older, the researchers say. Given these characteristics, Alpha Centauri B, a member of the closest stellar system to the sun, is an ideal target for searches of a superhabitable world. Credit: Planetary Habitability Laboratory/University of Puerto Rico/Arecibo

Το 2008 μία ομάδα αστρονόμων από τη Γενεύη και το Πόρτο ανέλαβε τη διαλεύκανση του μυστηρίου. Υπό την ηγεσία του Henri Boffin, χρησιμοποίησαν το τηλεσκόπιο VLT του Ευρωπαϊκού Νότιου Παρατηρητηρίου (ESO) στο Παρανάλ της Χιλής για τις φασματοσκοπικές αστρομετρίες τους. Διαπίστωσαν ότι οι τροχιές των δύο ήλιων και του καφέ νάνου δεν ήταν οι μαθηματικά αναμενόμενες. Οι παρεκκλίσεις τους οδηγούσαν στην υποψία ότι υπήρχε ένα αδιόρατο σώμα, σε τροχιά γύρω από τον ήλιο α Κενταύρου Β. Τελικά στις 16 Οκτωβρίου 2012 δημοσίευσαν στο περιοδικό «Nature» τις μετρήσεις τους και διατύπωσαν τη βεβαιότητα ότι είχαν ανακαλύψει τον πλησιέστερο εξωπλανήτη της Γης, μάζας τουλάχιστον 1,13 φορές εκείνης της Γης και τροχιάς 3,236 ημερών, που τον βάφτισαν α Κενταύρου Βb. «Αυτός είναι ο πρώτος πλανήτης με μάζα παρόμοια με της Γης που βρέθηκε ποτέ γύρω από ένα άστρο σαν τον Ήλιο» δήλωσε ένα μέλος της ομάδας. «Το αποτέλεσμα αυτό αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό βήμα προς την ανίχνευση μιας δίδυμης Γης, σε άμεση γειτνίαση με τον Ήλιο μας. Ζούμε σε συναρπαστικούς καιρούς!» δήλωσε ένα άλλο. Αλλά κατά τις πρώτες εκτιμήσεις τους ο πλανήτης αυτός βρίσκεται πολύ κοντά στον ήλιο του (0,04 AU ή 5.983.915 χιλιόμετρα) και έχει μέση θερμοκρασία επιφάνειας 1.200 βαθμών Κελσίου.

Η ανακοίνωσή τους αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό από αρκετούς συναδέλφους τους. Μάλιστα στις 10 Ιουνίου 2013 μία άλλη ομάδα αστρονόμων απεφάνθη ότι τα συμπεράσματά τους δεν ήταν θεμελιωμένα. Τελικά, η αντιδικία των αστρονόμων έμεινε εκκρεμής ως τον εφετινό Ιανουάριο, οπότε το «πόδι του Κενταύρου» θα ξαναγινόταν ορατό στον νυχτερινό ουρανό από το τηλεσκόπιο της Χιλής. Ύστερα και από αυτή τη νέα σειρά μετρήσεων, θα περιμένουμε την πληρέστερη ταυτότητα του α Κενταύρου Βb για να σιγουρευτούμε. Πάντως η ύπαρξη και μόνο του πλανήτη δείχνει ότι ανεξερεύνητοι κόσμοι μπορεί να κρύβονται πίσω από τους ήλιους του συστήματος - ίσως στην κατάλληλη απόσταση για να υπάρχει νερό. Όπως δήλωσε χαρακτηριστικά το μέλος της ομάδας των ερευνητών Stephane Udry, «οι περισσότεροι από τους πλανήτες μικρής μάζας είναι σε συστήματα δύο, τριών έως έξι και επτά πλανητών». Οπότε η ανακάλυψη «ανοίγει πολύ καλές προοπτικές για την ανίχνευση πλανητών στην κατοικήσιμη ζώνη, σε ένα σύστημα που είναι πολύ κοντά μας», κατέληξε.

«Υπερκατοικήσιμος» εστί...  

In the study 'Superhabitable Worlds', Professor Heller proposes that tidal heating can create conditions where life could emerge on an icy or terrestrial planet once thought to be uninhabitable. Pictured is an artist's impression of an exoplanet.

Φθάνοντας σε αυτό το σημείο της ιστορίας, έχετε πιθανότατα σηκώσει το φρύδι και αναρωτιέστε προς τι ο κόπος, αν μιλάμε για έναν πλανήτη που κοχλάζει, μια μπάλα ίσως από λάβα, που θυμίζει περισσότερο Κόλαση. Η σκέψη αυτή είναι προφανώς εύλογη, αν ο ορισμός του «κατοικήσιμου πλανήτη» περιορίζεται από την ομοιότητά του ως προς τη Γη. Τι θα συνέβαινε όμως αν οι επιθυμητές για τους ανθρώπους συνθήκες διαβίωσης διασφαλίζονταν και με πλανητική συμπεριφορά ολότελα διαφορετική από εκείνη της Γης;

Ακριβώς μια τόσο τολμηρή - έως και προκλητική - θεώρηση των πραγμάτων δημοσιεύθηκε στο έγκριτο περιοδικό «Astrobiology» στις 14 Ιανουαρίου 2014. Συγκεκριμένα, οι καθηγητές Αστροφυσικής René Heller, του καναδικού Πανεπιστημίου McMaster, και John Armstrong, του αμερικανικού Weber State University, είπαν ότι «οι επιστήμονες έχουν αναπτύξει μια γλώσσα που αγνοεί την πιθανή ύπαρξη των κόσμων που προσφέρουν πιο ευνοϊκά περιβάλλοντα στη ζωή απ' ό,τι η Γη», αλλά «για να είναι κατοικήσιμος, ένας πλανήτης ή φεγγάρι δεν χρειάζεται να βρίσκεται σε αστρικά κατοικήσιμη ζώνη και οι κόσμοι των κατοικήσιμων ζωνών δεν είναι απαραίτητα κατοικήσιμοι». Στην εργασία που δημοσίευσαν κατέδειξαν ότι «η παλιρροϊκή θέρμανση μπορεί να καταστήσει πλανήτες κατοικήσιμους, ακόμη και εκτός της δεδομένης ως κατοικήσιμης ζώνης». Ονόμασαν τα ουράνια σώματα αυτού του τύπου «υπερκατοικήσιμα» (superhabitable) και υπέδειξαν ότι στο μέλλον θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας τέτοιους κόσμους στην παρατήρηση σημάτων εξωγήινης ζωής.

Διαβάζοντας την εργασία τους

A comparison of habitable zones (green color) around different types of stars. Red color signifies the set of orbits where an exoplanet is too hot to sustain water on its surface, while blue color represents the orbits where it is too cold. Image Credit: NASA/Kepler Mission/Dana Berry

(http://online.liebertpub.com/doi/full/10.1089/ast.2013.1088), βλέπουμε ότι οι δύο καθηγητές ξεκινούν από τη σκέψη πως «για να βρούμε έναν κατοικήσιμο και, τελικά, έναν κατοικημένο κόσμο, χρειαζόμαστε ως υποχρεωτική έννοια όχι το να είναι γεωκεντρικός ή ανθρωποκεντρικός αλλά το να είναι βιοκεντρικός». Εξετάζουν έπειτα τη δυναμική ανάπτυξης παλιρροϊκών συστημάτων και βρίσκουν ότι «αυξημένες εκκεντρικότητες τροχιών μπορούν να προκαλέσουν παλιρροϊκή τριβή σε αυτούς τους πλανήτες, η οποία μετατρέπει την τροχιακή ενέργεια σε θερμότητα. Στη συνέχεια η παλιρροϊκή θέρμανση θα μπορούσε να αντισταθμίζει εν μέρει τον μειωμένο αστρικό φωτισμό πέρα από την αστρικά κατοικήσιμη ζώνη και ενδεχομένως να συντηρεί τα αποθέματα νερού σε υγρή μορφή». Κατά τον επικεφαλής της μελέτης, René Heller, αυτές οι συνθήκες επιτρέπουν την εικασία ότι ο πλανήτης θα κυριαρχείται από μεγάλες ρηχές θάλασσες και μεγάλα αρχιπελάγη νησιών, χωρίς ηπείρους. Μια τέτοια διαμόρφωση, σε συνδυασμό με το ότι η βαρύτητα υπολογίζεται να είναι μεγαλύτερη εκείνης της Γης, συνεπάγεται πιθανότατα ότι η όποια βλάστηση θα είναι χαμηλού ύψους, τα τυχόν ζώα του πλανήτη πιο κοντόχοντρα και τα πουλιά πολύ μεγαλύτερα από τα γήινα ομόλογά τους.

Υπερκατοικήσιμοι και... Πολυκατοικήσιμοι

A super-Earth, as depicted in this artist’s impression of HD 215497 b, could actually be more ‘habitable’ than the Earth, according to Heller and Armstrong’s new work, which re-examines our ideas about the conditions needed for life. Credit: Wikimedia Commons.

Έπειτα, εξετάζουν τις διάφορες όψεις της υπερκατοικησιμότητας, τις παραμέτρους που την καθορίζουν και τα όριά της - όπως και την επέκτασή της σε πολυκατοικησιμότητα, όταν και τα φεγγάρια των πλανητών είναι κατοικήσιμα. Συμπεραίνουν ότι «πλανήτες που έχουν μάζα ελαφρώς μεγαλύτερη από της Γης είναι κατά προτίμηση υπερκατοικήσιμοι λόγω της μακρότερης τεκτονικής δραστηριότητας, της ύπαρξης ενεργού κύκλου άνθρακα - πυριτίου για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, της ενισχυμένης μαγνητικής θωράκισης κατά της κοσμικής και αστρικής ακτινοβολίας υψηλής ενέργειας, της μεγαλύτερης επιφάνειάς τους, της ομαλότερης επιφάνειας που επιτρέπει πιο ρηχές θάλασσες, της δυνατότητας να διατηρούν ατμόσφαιρες παχύτερες από εκείνη της Γης, και των θετικών επιπτώσεων της μη νοήμονος ζωής στην κατοικησιμότητα του πλανήτη».

According to the arguments put forward by Heller, of the Department of Physics and Astronomy, McMaster University, Hamilton; and Armstrong, of the Department of Physics, Weber State University in Ogden, this planet may be even more suitable for supporting life than our own. It all comes down to meeting the particulars, and maybe even exceeding them.

Καταλήγουν ότι «το αστέρι Άλφα Κενταύρου B (α Cen Β) παρέχει έναν ιδανικό στόχο για τις αναζητήσεις των πλανητών στην κατοικήσιμη και, εν τέλει, στην υπερκατοικήσιμη ζώνη. Οι εκτιμήσεις ηλικίας του α Cen Β δείχνουν ότι το αστέρι αυτό είναι ελαφρώς πιο ενήλικο από τον Ήλιο μας και ότι οι επιπτώσεις της ακτινοβολίας του πρωτογενούς άστρου α Cen Α είναι μικρές και δεν θα πρέπει να προκαλούν σημαντικές κλιματικές διακυμάνσεις στους πλανήτες του α Cen Β. Αν η ζωή σε κάποιον πλανήτη ή φεγγάρι του α Cen B έχει εξελιχθεί με παρόμοιο τρόπο όπως στη Γη και αν αυτός ο πλανήτης είχε την ευκαιρία να συλλέξει νερό από κομήτες και πλανητοειδείς, τότε πρωτόγονες μορφές ζωής θα μπορούσαν να είχαν ήδη ακμάσει στα νερά του ή στην επιφάνειά του την εποχή που η Γη μας συγκρουόταν με έναν πλανήτη μεγέθους Άρη και σχημάτιζε τη Σελήνη».

So far, scientists have detected about a thousand planets orbiting other stars in something known as the Goldilocks zone. This is the belt around a star where temperatures are ideal for liquid water to pool on a planet's surface.

Τα τελευταία λόγια αυτής της εντυπωσιακής διατριβής είναι: «Ενώ συμφωνούμε ότι η εμφάνιση ενός άλλου πλανήτη αληθινά όμοιου με τη Γη είναι κατά πάσα πιθανότητα αδύνατη, υποστηρίζουμε ότι αυτό δεν περιορίζει την εμφάνιση άλλων κατοικήσιμων πλανητών. Αντίθετα, ισχυριζόμαστε ότι η Γη θα μπορούσε να αποδειχθεί ένας οριακά κατοικήσιμος κόσμος. Κατά την άποψή μας, υπάρχει πλήθος διεργασιών που μπορούν να κάνουν τις περιβαλλοντικές συνθήκες σε κάποιον πλανήτη πιο ευνοϊκές για τη ζωή απ' ό,τι στη Γη».

Πώς θα πάμε ως εκεί;

“For there is a single general space,

a single vast immensity which we may freely call Void;

In it are an infinity of worlds of the same kind as our own.”

— Giordano Bruno, “On the Infinite Universe and Worlds” (1584). Alpha Centauri Bb: An Interstellar Target?

Αν όντως στο Άλφα του Κενταύρου μας περιμένει ο πιο κοντινός μας Νέος Κόσμος, κανείς δεν αμφιβάλλει πως θα αποτελέσει τον νέο πόλο έλξης για κάθε ονειροπόλο μυαλό του πλανήτη. Αλλά... πώς πάει κανείς εκεί;

Διαδοχικές εικόνες του Δία κατά την προσέγγιση του Voyager I. Jupiter from Voyager 1. 

Το πρώτο βήμα μας έγινε το 1977 - πολύ προτού υποψιαστούμε τον προορισμό -, όταν η NASA εκτόξευσε τον εξερευνητή του ηλιακού ανέμου, Voyager 1. Ενας από τους πέντε διευθυντές ερευνών του, και σχεδιαστής του ανιχνευτή ιόντων χαμηλής ενέργειας, ήταν ο νυν ακαδημαϊκός μας Σταμάτης Κριμιζής. Στόχος της αποστολής ήταν η χαρτογράφηση των συνθηκών γύρω από τον Ήλιο και, ει δυνατόν, πέρα από αυτόν. Τελικά, έπειτα από μια οδύσσεια 36 χρόνων, το Voyager 1 βγήκε από την Ηλιόσφαιρα και μπήκε στον μεσοαστρικό χώρο στις 25 Αυγούστου 2012.

This artist's concept shows plasma flows around NASA's Voyager 1 spacecraft as it approaches interstellar space. Image credit: NASA/JPL-Caltech/JHUAPL

Τώρα, συνεχίζει το ταξίδι του προς τον αστερισμό του Οφιούχου, κουβαλώντας μαζί του έναν επίχρυσο οπτικοακουστικό δίσκο, για την περίπτωση που συναντήσει ποτέ εξωγήινους.

The Voyager Golden Records are phonograph records which were included aboard both Voyager spacecraft, which were launched in 1977. They contain sounds and images selected to portray the diversity of life and culture on Earth, and are intended for any intelligent extraterrestrial life form, or for future humans, who may find them. The Voyager spacecraft are not heading towards any particular star, but Voyager 1 will be within 1.6 light-years of the star Gliese 445, currently in the constellation Camelopardalis, in about 40,000 years.

Στον δίσκο υπάρχουν φωτογραφίες της Γης και των μορφών ζωής της, χαιρετισμοί του γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών και του προέδρου των ΗΠΑ, ήχοι της Γης (όπως ήχοι φαλαινών, μωρό που κλαίει, κύματα σε μια ακτή) και μια μουσική συλλογή (από έργα του Μότσαρτ ως το «Τζόνι Μπι Γκουντ» του Τσακ Μπέρι).

Project Daedalus was the first detailed study of an interstellar probe. Project Icarus aims to reconsider Daedalus in light of new technologies. Credit: Adrian Mann.

Το Voyager 1 (και το Voyager 2 που έρχεται πίσω του, από άλλη κατεύθυνση) έχει τον ρόλο προπομπού, έστω και πρεσβευτή. Αλλά, για ουσιαστική πτήση και προσεδάφιση σε εξωπλανήτη, χρειάζεται κάτι πολύ πιο εμπνευσμένο από όσα έχουμε σκαρφιστεί ως τώρα.

Χαρακτηριστικό της διαστημικής ζέσης που αφυπνίζει ο νέος μέγας στόχος είναι ότι το 2009 - προτού δηλαδή καν επιβεβαιωθούν οι υποψίες για πλανήτη στο Άλφα του Κενταύρου - μέλη της Βρετανικής Διαπλανητικής Εταιρείας (BIS) και του Ιδρύματος TZF συμφώνησαν να ξεκινήσουν τον σχεδιασμό διαστημοπλοίου κατάλληλου γι' αυτό το διαστρικό ταξίδι. Ονόμασαν το έργο Project Icarus και συνέστησαν τον μη κερδοσκοπικό φορέα Icarus Interstellar (http://www.icarusinterstellar.org/) για να το διαχειριστεί. Συνιδρυτής και πρόεδρος αυτού του φορέα είναι ο Έλληνας Ανδρέας Τζιόλας, ο οποίος πρότεινε και τον πύραυλο πυρηνικής σύντηξης που θα ωθεί το διαστημόπλοιο. Η ομάδα του Ικάρου περιλαμβάνει ήδη 35 επιστήμονες από έξι χώρες, μεταξύ των οποίων και τους Έλληνες Κώστα Κωνσταντινίδη και Δήμο Χωματά. Σύμφωνα με δηλώσεις τους, έχουν βαλθεί να σχεδιάσουν ένα ρομποτικό διαστημόπλοιο ικανό να κάνει το ταξίδι Γη - Α Κενταύρου Βb σε 50 χρόνια (αλλά και Γη - Άρης σε δύο εβδομάδες!).

Ο χρονικός ορίζοντας υλοποίησης ενός τέτοιου διαστρικού ταξιδιού ήταν αρχικά ως το τέλος αυτού του αιώνα. Ωστόσο τώρα, έπειτα από την υπερθέρμανση του θέματος με την «υπερκατοικησιμότητα» του πλανήτη του Κενταύρου... ίσως ο Τζιόλας επαναλάβει τον άθλο του Κριμιζή και δει το «τέκνο του» να προσπερνάει τον Ήλιο προτού ο ίδιος βγει στη σύνταξη.  

Πηγή: ΤΟ ΒΗΜΑ, Astrobiology, DOI: 10.1089/ast.2013.1088

Οι αρχαιότερες ανθρώπινες πατημασιές εκτός Αφρικής, Million-year-old Footprints in Britain May Alter “Out of Africa” Timeline

Οι πατημασιές του Χάπισμπουργκ είναι πιθανό να ανήκουν σε μια οικογένεια πέντε ατόμων. Analysis from the British Museum showed the prints, pictured, were from a range of adult and juvenile foot sizes and that in some cases the heel, arch and even toes could be identified, equating to modern shoes of up to UK size 8. The camera lens cap is used for scale.

Το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι ο ψηλότερος από αυτούς είχε ύψος 1,75 μέτρα και θα φορούσε παπούτσι νούμερο 42. Οι αρχαιότερες ανθρώπινες πατημασιές εκτός Αφρικής ανακαλύφθηκαν σε μια παραλία της ανατολικής Αγγλίας και χρονολογούνται στα 800.000 χρόνια, πολύ πριν από την εμφάνιση του σύγχρονου ανθρώπου ή του ανθρώπου του Νεάντερταλ.

H ανακάλυψη

Aνακαλύφθηκαν σε μια παραλία της ανατολικής Αγγλίας και χρονολογούνται στα 800.000 χρόνια. A team of scientists led by the British Museum have discovered a series of footprints left by early humans in estuary muds over 800,000 years ago. This image shows the range of footprint hollows found in the sediment on the beach at Happisburgh, Norfolk.

Τα ίχνη, τα οποία παρουσιάζονται στην αμερικανική επιθεώρηση «PLoS ONE», «είναι μια από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις στις [βρετανικές] ακτές» υπερηφανεύεται στο BBC ο Νικ Άστον του Βρετανικού Μουσείου, επικεφαλής της μελέτης.

The footprint surface on the beach in Norfolk, pictured, was exposed at low tide as beach sands revealed a series of hollows cut into compacted silts. Dr Nick Ashton said: 'It was clear the hollows resembled prints, and we needed to record the surface as quickly as possible before the sea eroded it away'.

Η ανακάλυψη της ομάδας του «θα ξαναγράψει όσα γνωρίζουμε για τον αποικισμό της Βρετανίας και ολόκληρης της Ευρώπης». Οι πατημασιές εντοπίστηκαν τον περασμένο Μάιο στη διάρκεια της άπτωτης στην ακτή του Χάπισμπουργκ στο Νόρφολκ. Τα κύματα είχαν διαβρώσει την επιφάνεια της αμμώδους ακτής αποκαλύπτοντας λακκούβες με γνώριμο σχήμα.

Dr Nick Ashton from the British Museum examines sediment from the ancient estuary muds on the coast of Happisburgh. The age of the site is based on its geological position beneath the glacial deposits that form the cliffs.

Οι ερευνητές εργάστηκαν πυρετωδώς για να φωτογραφήσουν και να σαρώσουν σε τρεις διαστάσεις τα περίεργα ίχνη, πριν τελικά τα σβήσει η θάλασσα.  Η ανάλυση τους στο Πανεπιστήμιο John Moores του Λίβερπουλ επιβεβαίωσε ότι επρόκειτο για ανθρώπινες πατημασιές που ανήκουν πιθανώς σε πέντε άτομα, ενός άνδρα και τεσσάρων γυναικών ή πιθανότερα παιδιών. Οι ερευνητές μπόρεσαν να διακρίνουν τη φτέρνα, την καμάρα του πέλματος και ορισμένα δάχτυλα στα περισσότερα αποτυπώματα, από το οποίο το μεγαλύτερο αντιστοιχεί σε άτομο ύψος 1,75 μέτρων με πέλμα νούμερο 42.

Οι πρόγονοι μας

An artist's impression of Happisburgh, Norfolk, when scientists believe it was occupied by an ancient race of humans - who could have been the Homo antecessor or Homo erectus species.

Παραμένει όμως ασαφές αν τα αποτυπώματα ανήκουν σε άμεσους προγόνους του σύγχρονου ανθρώπου ή σε εξαφανισμένους συγγενείς. Οι Νεάντερταλ (Homo neanderthalensis) εμφανίστηκαν στην Ευρώπη πριν από περίπου 500.000 χρόνια και εξαφανίστηκαν μυστηριωδώς πριν από περίπου 35.000 χρόνια, ενώ ο σύγχρονος άνθρωπος (Homo sapiens sapiens) εμφανίστηκε στην Αφρική πριν από περίπου 200.000 χρόνια επεκτάθηκε στην Ευρώπη πριν από μόλις 35.000 χρόνια.

Scientists created this model of the the footprints using photogrammetric survey data. The left-hand Rose diagram below the model reveals the orientation data for 49 of the prints, while the right-hand diagram shows the direction of movement for 29 prints.

Οι ερευνητές εικάζουν ότι οι πατημασιές ίσως ανήκουν στον Ηomo antecessor, ένα εξαφανισμένο είδος που τοποθετείται από ορισμένους ανθρωπολόγους ανάμεσα στον Homo erectus και τον «άνθρωπο της Χαϊδελβέργης», Homo heidelbergensis, ο οποίος θεωρείται ο πιθανότερος πρόγονος τόσο των σύγχρονων ανθρώπων όσο και των Νεάντερταλ.

This diagram shows the analysis of footprints found in Happisburgh. The top image shows the 12 prints used to establish our ancient ancestor's footprint size. The chart plots the length and width measurements of these 12 prints showing possible individuals. Foot measurements for modern populations are shown in the key.

Όποιοι κι αν ήταν, οι άνθρωποι που έζησαν στο Νόρφολκ είναι πιθανό να κατάγονται από ανθρώπους που έφτασαν στη Βρετανία μέσω μιας λωρίδας ξηράς που τη συνέδεε με την ηπειρωτική Ευρώπη πριν από ένα εκατομμύριο χρόνια.

Tο αρχαιότερο άστρο στο σύμπαν. Researchers identify one of the earliest stars in the universe

Οι ερευνητές έδωσαν στη δημοσιότητα μια εικόνα στην οποία έχουν σημειώσει με ένα βέλος το πανάρχαιο άστρο. This handout photograph from the Space Telescope Science Institute shows a star discovered by a team led by Dr. Stefan Keller with the SkyMapper telescope at the Siding Spring Observatory near Coonabarabran, New South Wales, Australia. The Australian astronomers said the star is 13.6 billion years old, making it the oldest identified to date. Stefan Keller/ANU

Αστρονόμοι στην Αυστραλία εντόπισαν στον γαλαξία μας ένα άστρο που είναι το αρχαιότερο που έχει ποτέ βρεθεί μέχρι σήμερα στο Σύμπαν. Το άστρο έχει ηλικία σχεδόν ταυτόσημη με εκείνη του Σύμπαντος και η ανακάλυψή του θα προσφέρει νέα δεδομένα για το πώς ήταν το Σύμπαν στη βρεφική του ηλικία καθώς και σημαντικά στοιχεία για την εξέλιξή του.

Γείτονάς μας

The oldest star ever discovered, located between the Large and Small Magellanic Clouds.  Stefen Keller/ANU

Το άστρο εντόπισε ομάδα αστρονόμων  της Σχολής Αστρονομίας και Αστροφυσικής του Αυστραλιανού Εθνικού Πανεπιστημίου στην Καμπέρα. Αν και θα πίστευε κάποιος ότι ένα τέτοιας ηλικίας άστρο θα βρισκόταν στις εσχατιές του Σύμπαντος σε κάποιο πανάρχαιο γαλαξία, εντούτοις το άστρο αυτό βρίσκεται στο γαλαξία μας σε απόσταση έξι χιλιάδων ετών φωτός από τη Γη. Η κρατούσα θεωρία τοποθετεί την γέννηση του Σύμπαντος πριν από 13,7-13,8 δισ. έτη. Οι ερευνητές υπολόγισαν ότι το άστρο που εντόπισαν έχει ηλικία 13,6 δισ. έτη κάτι που σημαίνει ότι γεννήθηκε αμέσως μετά τη γέννηση του Σύμπαντος. Τα προηγούμενα άστρα που κατείχαν έως τώρα το ρεκόρ του αρχαιότερου στο Σύμπαν, είχαν ηλικία περίπου 13,2 δισεκατομμυρίων ετών.

Η ανακάλυψη

The SkyMapper telescope fundamental to our discovery, seen here under the Milky Way. James Gilbert/Australian Astronomical Observatory

Το άστρο ανακαλύφθηκε με το τηλεσκόπιο SkyMapper του Αυστραλιανού Εθνικού Πανεπιστημίου, στο πλαίσιο μιας πενταετούς μελέτης για να δημιουργηθεί ο πρώτος ψηφιακός χάρτης του ουρανού του νοτίου ημισφαιρίου. Στο πλαίσιο του προγράμματος που σύμφωνα με τον σχεδιασμό ολοκληρώνεται φέτος έχουν φωτογραφηθεί εκατοντάδες εκατομμύρια άστρα. Το υπέργηρο άστρο ήταν ανάμεσα στα 60 εκατομμύρια άστρα που είχαν εντοπιστεί και φωτογραφηθεί τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του SkyMapper. Η ανακάλυψη επιβεβαιώθηκε από το Μαγγελανικό Τηλεσκόπιο στη Χιλή. Το άστρο έλαβε την κωδική ονομασία SMSS J031300.36-670839.3.

Έλλειψη σιδήρου

Το διακριτικό χαρακτηριστικό που προδίδει τη μεγάλη ηλικία ενός άστρου είναι τα επίπεδα σιδήρου σε αυτό. Οι αστρονόμοι αναζητούν αυτό το «χημικό αποτύπωμα» στο φως που εκπέμπει ένα άστρο για να προσδιορίσουν την ηλικία του. Όσο λιγότερο σίδηρο περιέχει ένα άστρο, τόσο αρχαιότερο είναι. Στο συγκεκριμένο άστρο η παρουσία του σιδήρου είναι… μηδαμινή. «Η ποσότητα σιδήρου είναι λιγότερη από το ένα εκατομμυριοστό εκείνης του Ήλιου μας και τουλάχιστον 60 φορές μικρότερη απ' λο,τι σε οποιοδήποτε άλλο γνωστό άστρο. Αυτό ακριβώς δείχνει ότι το άστρο είναι το αρχαιότερο που έχει βρεθεί ποτέ. Είναι η πρώτη φορά που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι έχουμε στη διάθεσή μας τη χημική υπογραφή ενός άστρου από την πρώτη γενιά. Η ανακάλυψη ρίχνει φως στα θεμέλια του Σύμπαντος. Αυτό που βλέπουμε μπροστά μας είναι ο τόπος καταγωγής της ύλης που βρίσκεται γύρω μας και από την οποία εξαρτάται η ύπαρξή μας» αναφέρει ο Στέφαν Κέπλερ, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας. H ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature».

Υπήρξαν και αρχαιότερα

The Chandra X-Ray Observatory captured this image of G292.0+1.8, a young, oxygen-rich supernova remnant with a pulsar at its center surrounded by outflowing material. The image shows a rapidly expanding shell of gas that is 36 light-years across and contains such elements as oxygen, neon, magnesium, silicon, and sulfur.  IMAGE: NASA

Το άστρο πιστεύεται ότι σχηματίστηκε από υλικό που προήλθε από έναν υπερκαινοφανή αστέρα χαμηλής ενέργειας, δηλαδή από ένα προϋπάρχον άστρο, που είχε μάζα περίπου 60 φορές μεγαλύτερη από τον Ήλιο μας. Οι εκρήξεις σουπερνόβα θεωρείται ότι έπαιξαν ζωτικό ρόλο στη δημιουργία των άστρων και, σε επόμενο στάδιο, των γαλαξιών στο πρώιμο σύμπαν.

«Πρόμαχος»: Μια ταινία για την επιστροφή των Γλυπτών, γυρισμένη στον Παρθενώνα, “Promakhos”: A movie about the Parthenon Marbles, Justice & Greece

Two Athenian attorneys pursue litigation for the return of the Parthenon Marbles. As the bronze statue of Athena Promakhos used to stand guard in front of the Parthenon, both must find the courage to stand in defense of what they love. Filming on the project started last month in Athens, for what promises to be a very interesting film, highlighting one approach that could be taken to handle the restitution of the sculptures.

Πριν από μερικές ημέρες, έγιναν τα γυρίσματα μερικών σκηνών από την νέα ταινία των ελληνο-αμερικανών αδελφών Κόρτι και Τζων Βούρχη, επάνω στον ιερό βράχο της Ακροπόλεως των Αθηνών.

Promotional image for the Promakhos movie. You can view the website for the film here. For the most up to date information, follow the facebook page that they have created for the film. More information about the cast is available on IMDB.

Ο τίτλος της ταινίας είναι «Πρόμαχος» και περιγράφει τον έρωτα δύο ανθρώπων και την κοινή τους προσπάθεια για την επαναφορά στην Ελλάδα, των κλεμμένων γλυπτών του Παρθενώνα.

Πρωταγωνιστούν ο Γιώργος Χωραφάς και η Κασσάνδρα Βογιατζή, οι δε προαναφερόμενες σκηνές, έγιναν παρουσία των ξαφνιασμένων ευχάριστα τουριστών-επισκεπτών της Ακροπόλεως και είχαν θέμα την ξενάγηση της Βογιατζή από τον Χωραφά στον ιερό χώρο.

Η Ακρόπολη. Έργο του Λέο φον Κλέντσε. Διακρίνεται το Άγαλμα της Προμάχου Αθηνάς. Idealised view of the Acropolis and Athena Promachos, by the painter Leo von Klenze in 1846. The artist imagined the great statue of Athena Promachos as visible from far away, carrying a great spear in her right hand.

Με το όνομα ''Πρόμαχος'' αναφέρεται από την αρχαιότητα, το τεραστίων διαστάσεων άγαλμα της Θεάς Αθηνάς στα προπύλαια της Ακροπόλεως, το οποίο ευρισκόταν στο σημείο από όπου επόπτευε και προστάτευε την αγαπημένη της πόλη, σύμφωνα με την τότε αντίληψη των Αθηναίων.

Ρωμαϊκό αντίγραφο της Αθηνάς Προμάχου του Φειδίου.

Χρηματοδοτήθηκε από τα λάφυρα των Μήδων του Μαραθώνα και ήταν έργο του Φειδία. Στο άγαλμα αυτό η Αθηνά παρουσιάζονταν όρθια, και πάνοπλη όπως στην μάχη. Το δόρυ της ήταν τόσο μεγάλο που το ύψος του υπερέβαλε τον Παρθενώνα. Το όλο καλλιτέχνημα ήταν επιβλητικό και αξιοθαύμαστο, αλλά ακόμα πιο θαυμαστή ήταν η ασπίδα, στην οποία ο καλλιτέχνης παρίστανε την μάχη των Λαπιθών με τους Κενταύρους.

Αθηναϊκό νόμισμα ρωμαϊκών χρόνων με μια μοναδική απεικόνιση της Ακροπόλεως και των μνημείων της. Διακρίνονται το προ της εισόδου του ιερού βράχου ανηφορικό κλιμακωτό τμήμα της πομπικής οδού των Παναθηναίων, τα Προπύλαια, το κολοσσιαίο άγαλμα της Αθηνάς Προμάχου και ο Παρθενών.

Υπήρχε μέχρι το 395 μ.Χ. και φόβισε κατά τα λεγόμενα τον Αλάριχο κατά την εισβολή του στην Αθήνα. Δεν είναι γνωστό πότε και από ποιον καθαιρέθηκε. Πιθανώς να το μετέφεραν οι Χριστιανοί στο Βυζάντιο. Ίσως να ήταν αυτό εκείνο μπροστά στο Βουλευτήριο. Σήμερα σώζεται μόνο το βάθρο, στο οποίο ήταν στημένο το άγαλμα.

"Athena Promachos" - from Pisoni's villa at Herculaneum - Naples, Archaeological Museum.

Η ταινία, πέραν από την διαφήμιση της Ελλάδος, θα χρησιμοποιηθεί και ως ένα πρόσθετο μέτρο πίεσης προς την Βρετανική Κυβέρνηση, προκειμένου να επιστραφούν τα κλεμμένα μάρμαρα του Παρθενώνα στην γη τους, εκεί όπου ανήκουν. Η προσπάθεια είναι πολλή σοβαρή από τους δυο ελληνο-αμερικανούς αδελφούς, συμπίπτει δε με την διεθνή διαμόρφωση ενός ευνοϊκού κλίματος, ειδικά από τις Επιστημονικές Κοινότητες, για την επιστροφή των γλυπτών στην χώρα μας. Το γεγονός μιας τέτοιας προβολής, δεν θα πρέπει να αφήσει ανεπηρέαστους τους Βρετανούς, οι οποίοι ήδη έχουν αρχίσει και συζητούν για κάποιες επιστροφές υπό τύπον ''δανείου'' κάποιων άλλων ''κλεμμένων'' από την Ιρλανδία και την Σκωτία. Πάντως, τον ξύλινο Θρόνο της Σκωτίας, τον προστατεύουν με δρακόντια μέτρα ασφαλείας μέσα στο Αββαείο του Γουέστμίνστερ, θεωρώντας ότι είναι δικός τους κι ας τον έχουν κλέψει και αυτόν!...

Οι δυο σκηνοθέτες, είπαν για την ταινία τους στους δημοσιογράφους: «Μέσα από μια σύγχρονη ιστορία, η ταινία μας επιδιώκει να μιλήσει για την αναγέννηση της Αθήνας και της δικαιοσύνης. Όπως το άγαλμα της Αθηνάς Προμάχου που ορθωνόταν στην Ακρόπολη, έτσι και οι ήρωες της ταινίας πρέπει να βρουν το κουράγιο να υπερασπισθούν αυτά που αγαπούν. Όραμά μας είναι να γυρίσουμε μια ταινία που θα αναβιώσει την αρχαία φωνή των Γλυπτών του Παρθενώνα και θα βρει απήχηση στους σημερινούς νέους».

Τα γυρίσματα της ταινίας θα συνεχιστούν στο Λονδίνο και την Νέα Υόρκη και κατά πάσα πιθανότητα θα είναι έτοιμη για το Φεστιβάλ των Καννών.

177.147 τρόποι να δέσετε μια γραβάτα, Matrix villain spawns 177,000 ways to knot a tie

So many ties, so little time. Mathematicians have revealed there are over 177,000 distinct ways to knot a neck tie – more than 1000 times the number that was previously thought. They got their inspiration from an unusual style featured in the film The Matrix Reloaded. (Image: Mikael Vejdemo-Johansson)

Μέχρι σήμερα, πολλοί μαθηματικοί πίστευαν ότι υπάρχουν μόνο 85 πιθανοί τρόποι να δέσει κανείς μια γραβάτα. Κι όμως, ο κόμπος που προτιμούσε ένας στιλάτος «κακός» στην ταινία Matrix Reloaded βρέθηκε να αψηφά τον υποτιθέμενο κανόνα. Η πραγματική απάντηση υπολογίζεται τώρα στους 177.147 διαφορετικούς κόμπους -έστω κι αν πολλοί μοιάζουν με γόρδιους δεσμούς που κανείς δεν θα δεχόταν να φορέσει.

Unorthodox: Fans were flummoxed at trying to copy the tie knot worn by The Merovingian (pictured) in The Matrix Reloaded - as the style was hidden much of the time by it being a black tie on a black shirt.

Ο Μίκαελ Βεγντέμο-Γιόχανσον, μαθηματικός του Βασιλικού Ινστιτούτου KHT της Στοκχόλμης, αναφέρει στο περιοδικό New Scientist ότι άρχισε να μελετά τα μαθηματικά των κόμπων όταν είδε στο YouTube ένα βίντεο για τη γραβάτα του «Merovingian», χαρακτήρα της γνωστής ταινίας.

Tradition: For years men have opted for the Windsor (right) or the Half Windsor (left) - there are 177,145 others.

Αμέσως κατάλαβε ότι ο ασυνήθιστος κόμπος απουσίαζε από τη λίστα των δυνατών κόμπων στην οποία είχαν καταλήξει δύο μαθηματικοί του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, οι Τόμας Φινκ και Γιονγκ Μάο.

Το 1999, οι δύο ερευνητές είχαν δημοσιεύσει στο περιοδικό Νature μια μαθηματική «γλώσσα» που περιγράφει τους κόμπους της γραβάτας. Αξιοποιώντας εργαλεία από τον κλάδο της λογικής, περιέγραψαν με σύμβολα τους βασικούς κανόνες του δεσίματος, και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν μόνο 85 δυνατοί κόμποι.

Προφανώς όμως λογάριαζαν λάθος. Όπως διαπίστωσε ο Βεγντέμο-Γιόχανσον, οι συνάδελφοί του είχαν βασιστεί σε δύο υποθέσεις που περιόριζαν τους δυνατούς κόμπους: Πρώτον, η τελική κίνηση σε οποιονδήποτε κόμπο είναι η δημιουργία μιας πτυχής με το ένα άκρο της γραβάτας να περνάει μέσα από τον υπόλοιπο κόσμο. Δεύτερον, όλοι οι κόμποι καλύπτονται από ένα επίπεδο κομμάτι ύφασμα χωρίς πτυχές.

Προκειμένου να διευρύνει το μαθηματικό ορισμό, ο Βεγντέμο-Γιόχανσον απλοποίησε τη διαδικασία και περιέγραψε τις κινήσεις δεσίματος ως δεξιόστροφες ή αριστερόστροφες περιστροφές της γραβάτας γύρω από το άκρο που κρέμεται ελεύθερα.

Επιπλέον, άλλαξε έναν βασικό κανόνα που αφορά το πόσες κινήσεις μπορεί κανείς να κάνει μέχρι η γραβάτα να φαίνεται υπερβολικά κοντή. Οι Φινκ και Γιονγκ έθεταν το όριο στις 8 κινήσεις, ο Βεγντέμο-Γιόχανσον το ανέβασε στις 11.

Δείτε τους 177.147 δυνατούς κόμπους με τυχαία σειρά ΕΔΩ: tieknots.johanssons.org. It'll tie you up in knots: One of the 177,000 tie knots which can be achieved according to new research. Visit the random tie knot generator here.

Και η καταμέτρηση όλων των δυνατών κινήσεων πριν φτάσει κανείς σε αυτό το όριο έδωσε 177.147 δυνατούς κόμπους, τους οποίους μπορεί κανείς να δει με τυχαία σειρά σε μια ειδική ιστοσελίδα που δημιούργησε ο ερευνητής.

Ο ίδιος ο Βεγντέμο-Γιόχανσον έχει πλέον εγκαταλείψει τους παραδοσιακούς κόμπους για χάρη των πιο περίτεχνων. Η μελέτη του, με τίτλο “Περισσότεροι κόμποι από ό,τι πιστεύαμε“, είναι διαθέσιμη στην υπηρεσία προδημοσίευσης arXiv.

Ποιος θέλει να ζει για πάντα; Who Wants To Live Forever?

Who Wants to Live Forever? The statue of Freddie Mercury in Montreux, Switzerland.

Το 1922 δημοσιεύθηκε το θεατρικό έργο του Τσέχου συγγραφέα Κάρελ Τσάπεκ (Karel Čapek)(1) με τίτλο «Υπόθεση Μακροπούλου» – αργότερα μεταφέρθηκε και στην όπερα με μουσική του Λέος Γιανάτσεκ (Leoš Janáček) – που αφηγείται την ιστορία μιας γυναίκας της Ελίνας Μακροπούλου, της οποίας ο πατέρας, προσωπικός γιατρός ενός αυτοκράτορα της Ευρώπης του 16ου αιώνα, εφηύρε το ελιξήριο της ζωής και αποφάσισε να κάνει την πρώτη δοκιμή στην κόρη του.

Do you wish for immortality? Even if your endless life would be one without love? Based on Karel Čapek’s eponymous absurd comedy, Janáček’s penultimate opera is a mystery thriller about desire and eternal life. Tackling the big questions of love, life and death, it keeps its audience guessing until the gripping end. Written in Janáček’s creative period alongside masterworks like Katya Kabanova and The Cunning Little Vixen, The Makropulos Case is often described as featuring the most transcendent music of all 20th century operas and contains some of the composer’s most radiant, life-affirming music.

Το ελιξίριο αποδείχθηκε όντως θαυματουργό αλλά, όπως όλα τα φάρμακα, έπρεπε να λαμβάνεται τακτικά για να έχει διαρκή αποτελέσματα. Παίρνοντας συστηματικά το φάρμακο του πατέρα της, η Ελίνα έφτασε 342 χρονών. 

Όμως αυτή η μακροβιότητα την οδήγησε σε ένα τέλμα ανίας και απόγνωσης, κάνοντάς την να χάσει κάθε ενδιαφέρον για τον κόσμο και αφαιρώντας το νόημα από τη ζωή της. Έχοντας μείνει μόνη, με όλους τους φίλους της να έχουν πεθάνει προ πολλού, η υπεραιωνόβια ηρωίδα σταματάει να παίρνει το ελιξίριο και πεθαίνει. Στο τέλος του έργου, κάποιοι αποφασίζουν να καταστρέψουν το ελιξίριο της ζωής, αψηφώντας τις έντονες διαμαρτυρίες μιας μερίδας ηλικιωμένων.

Sir Bernard Williams

Εμπνευσμένος από το έργο του Τσάπεκ, ο άγγλος φιλόσοφος Μπέρναρντ Ουίλιαμς (Bernard Williams) επιχείρησε να διερευνήσει το κατά πόσον η αθανασία θα ήταν ευλογία ή κατάρα. Όπως και άλλοι φιλόσοφοι που μελέτησαν αντικειμενικά το συγκεκριμένο θέμα, προσπαθώντας να μείνουν ανεπηρέαστοι από παραδοσιακές θρησκευτικές αντιλήψεις και προσδοκίες, ο Ουίλιαμς καταλήγει στο συμπέρασμα πως η αιώνια ζωή θα ήταν δίκοπο μαχαίρι. 

Queen – ‘Who Wants To Live Forever’ (2)

Αν και θα ήθελε, όπως λέει, να μπορούσε να παρατείνει κάποιες πεπερασμένες περιόδους της ζωής του, η προοπτική της αθανασίας θα αποτελούσε καταδίκη σε μια αιώνια ύπαρξη ανούσιας επανάληψης, ανίας και déjà vu. Αν και διατηρεί κάποιες επιφυλάξεις, ο Ουίλιαμς συμπεραίνει ότι τελικά, παρ’ ότι η επιθυμία του για ζωή είναι πολύ ισχυρή,

«η προοπτική μιας αιώνιας ζωής θα ήταν αβάσταχτη. Όπως φαίνεται και στην περίπτωση της Ελίνας Μακροπούλου, αυτό θα οφειλόταν εν μέρει στην απουσία της επιθυμίας … Κάποια στιγμή, θα κατέληγα να βαριέμαι τον ίδιο μου εαυτό και θα είχα κάθε λόγο να πεθάνω πριν συμβεί αυτό. Πριν όμως φτάσω σ’ αυτό το σημείο, θα είχα πολλούς λόγους να μην θέλω να πεθάνω. Σε τελική ανάλυση, πάντως, σε αντίθεση με την Ελίνα Μακροπούλου, ίσως θα έπρεπε να αισθανόμαστε τυχεροί που έχουμε τη δυνατότητα να πεθάνουμε.»

Εξάλλου, η λανθάνουσα υπόθεση πως, σε ένα άπειρο μέλλον, ο κάθε άνθρωπος θα μπορούσε να εξαντλήσει με τη διανοητική του δραστηριότητα ολόκληρη τη σφαίρα του επιστητού δεν είναι απόλυτα πειστική. Κατ’ αρχάς διότι δεν γνωρίζουμε αν οι νόμοι που διέπουν το σύμπαν ή που μπορούν να προκύψουν μέσα σ’ αυτό είναι άπειροι ή πεπερασμένοι σε αριθμό. Και κατά δεύτερον γιατί, αν είναι άπειροι, δεν ξέρουμε σε ποια τάξη του απείρου ανήκουν.

Ο Κουρτ Γκέντελ (γερμ. Kurt Friedrich Gödel). Ο Κουρτ Γκέντελ, ήταν Αυστρο-αμερικάνος επιστήμονας της λογικής, μαθηματικός και φιλόσοφος.

Ενώ, για παράδειγμα, ξέρουμε ότι τα μαθηματικά είναι άπειρα – το πλήθος των νέων δομών που μπορούν να προκύψουν από τις ήδη γνωστές είναι απεριόριστο – , δεν γνωρίζουμε αν τα νέα στοιχεία που θα αποκαλύπτουμε δεν είναι απλώς παραλλαγές αυτών που ήδη γνωρίζουμε. Κατά πάσα πιθανότητα, πάντως, το στοιχείο της ανακάλυψης δεν θα χαθεί ποτέ από τη μαθηματική έρευνα, γιατί κάθε μαθηματική πρόταση είναι μια μη-αποκρίσιμη πρόταση του Γκέντελ, μια πρόταση δηλαδή που κανένας υπολογιστής δεν μπορεί να επαληθεύσει ή να διαψεύσει, ακόμη κι αν την επεξεργάζεται επ’ άπειρον ….

ΠΗΓΗ: “ΑΠΕΙΡΟ, Τα μαθηματικά της αθανασίας”, John D. Barrow, εκδόσεις Τραυλός 

Capek is the founder of the Czech school of science fiction writers and an annual award given in the field of science fiction writing in Prague bears his name. This play introduced the word "robot" first into Czech in its present meaning and then on to the world's languages. From the Washington Square press edition, Simon and Schuster, 1973. Translated from the Czech by Paul Selver.

(1) Ο Karel Čapek έγινε παγκοσμίως γνωστός με το δράμα επιστημονικής φαντασίας «Rossums Universal Robots» (1920), όπου για πρώτη φορά χρησιμοποιείται η λέξη ρομπότ, που προκύπτει από την τσέχικη λέξη «robota», δηλαδή εργασία.

(2) Το ‘Who Wants To Live Forever’ είναι σύνθεση του Brian May που ακούγεται στην ταινία «Highlander». O Brian May, εκτός από μέλος του συγκροτήματος των Queen, υπήρξε και αστροφυσικός, απλά ολοκλήρωσε την διδακτορική του διατριβή λίγο αργά. To ‘Bohemian Rhapsody’ είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά τραγούδια των Queen.

ΤΟ ΠΑΛΑΤΙ ΤΗΣ ΚΙΡΚΗΣ, CIRCE’S PALACE

Gustave Adolphe Mossa, Circe, 1904.

Γύρω απ’ το συντριβάνι της που τρέχει

με τη φωνή ανθρώπου που πονεί

είναι λουλούδια που κανείς δεν έχει

ξαναδεί. Με μυρωδιά σιχαμερή

και πέταλα που στάζουν φαρμάκι.

Φυτρώνουν απ’ τα μέλη των νεκρών.

Ποτέ να μην ξανάρθουμε εδώ.

Wright Barker, Circé entourée de bêtes sauvages, 1889.

Πάνθηρες λιάζονται στη βρύση.

Το δάσος σκοτεινιάζει πιο πέρα.

Στις σκάλες του κήπου στριφογυρίζει

ο πύθωνας. Παγώνια περπατούν

αργά κι επίσημα. Και μας κοιτούν

Με μάτια ανθρώπων που είχαμε γνωρίσει.

Μετάφραση: Νάσος Βαγενάς.

CIRCE’S PALACE

John William Waterhouse, Η Κίρκη προσφέρει στον Οδυσσέα το φλιτζάνι με το μαγικό φίλτρο, National Gallery of Art, Oldham, Αγγλία. Circe Offering the Cup to Odysseus, 1891.

Around her fountain which flows

With the voice of men in pain,

Are flowers that no man knows.

Their petals are fanged and red

With hideous streak and stain;

They sprang from the limbs of the dead.—

We shall not come here again.

This figure, part man and part pig, is one of Odysseus' companions, who were turned into swine by the sorceress Circe in the epic poem "The Odyssey." The shape of the plaques under the feet suggests that the creature was made to be attached to a curved surface, such as the cover of a small bronze vessel. 5th century BC (Archaic). Un des compagnons d'Ulysse changé en pourceau, bronze grec du ve siècle av. J.-C., Walters Art Museum.

Panthers rise from their lairs

In the forest which thickens below,

Along the garden stairs

The sluggish python lies;

The peacocks walk, stately and slow,

And they look at us with the eyes

Of men whom we knew long ago.

T.S. Eliot (1888 - 1965), winner of the 1948 Nobel Prize in Literature. Hulton Archive/Getty Images